زبان و گویش مردم استان کردستان

زبان اصلى مردم استان كردستان، كُردى است. زبان كُردى يكى از زبانهاى بنيادى ايرانى است و احتمالاً باز مانده زبان مادى است زبان كردى داراى گويش‏ها و گونه‏هاى گوناگونى است.

به طور كلى زبان كردى شامل پنج گويش مى‏باشد:

1ـ گويش كرمانجى شمالى:

اين گويش داراى گونه‏هاى بوتانى، با وينانى (بادينانى) با يزيدى، شمدينانى، زازايى و قوچانى است. در آذربايجان غربى، قوچان، بجنورد، درگز، شيروان، فاراب، رودبار گيلان، نور مازندران اين گويش رايج است.

2ـ گويش كرمانجى جنوبى:

اين گويش داراى گونه‏هاى سورانى، مكرانى، بابائى و اردلانى است. كردهاى مهاباد، سردشت، مياندوآب، بانه، سقز، مريوان، جوانرود، سنندج و شاهين‏دژ با اين زبان صحبت مى‏كنند.

3ـ گويش گورانى:

اين گويش داراى گونه‏هاى اورامى تخت، ژاورويى ولهونى مى‏باشد كردهاى ژاورود، اورامان تخت، نوسود و پاوه با اين گويش صحبت مى‏نمايند.

4ـ گويش لكى:

اين گويش داراى گونه‏هاى كلهرى، ايلامى، كوهدشتى، شيروانى و گروسى مى‏باشد. كردهاى كرمانشاه، ماهيدشت، كليائى، دينور، قصرشيرين، كرند، صحنه گهوار، همدان و نيريز به اين گويش تكلم مى‏كنند.

5ـ گويش لرى:

اين گويش داراى گونه‏هاى فيلى، بختيارى، هفتگلى، سوسنگردى مى‏باشد. مردم دزفول، لرستان و چهارمحال و بختيارى با اين گويش سخن مى‏گويند.

مردم كردستان اكثرا با گويش كرمانجى جنوبى صحبت مى‏كنند. مردم بانه، سقز مريوان و سنندج با زبان كردى، گويش كرمانجى جنوبى، گونه سورانى صحبت مى‏نمايند لهجه بانه با سنندج كمى اختلاف دارد.

در دو ناحيه او رامانات لهجه‏اى وجود دارد كه كردى نيست و بدان تكلم مى‏كنند كه هورامى خوانده مى‏شود.

مردم آن نواحى اين لهجه را ماچو يا مچومچو مى‏گويند.

گويش ماچو ماچو گويش سادات اهل حق است و ويژگى مذهبى دارد.

علاوه بر زبان كردى، زبان تركى و عربى در بين آنها رايج است و به عنوان زبان دوم آنها محسوب مى‏شود.

برخى از واژه‏هاى كُردى عبارتند از:

سپاك (سپلوك): سگ پراسو: دنده

آسن: آهن وزورگ: بزرگ

وهار: بهار هامين: تابستان

مارين: سنگين به‏رز: بلند

ماسى: ماهى پرت: پل

خور: آفتاب وراز: گراز

مش: مگس برخ: بره

ويستن: خواستن زانين: دانستن

ئه ز: من