عزاداری‌های استان ایلام
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
عزادارى ماه محرم
مردم ايلام، همانند ساير مناطق كشور، ماه محرم را محترم مىشمرند و در جريان مراسم عزادارى، به سينه زنى، نوحه خوانى و تعزيه گردانى و در برخىنقاط به زنجير زنى مىپردازند.
بافرا رسيدن ماه محرم، استان يكپارچه غرق عزا مىشود و بر بام منازل و سر در مساجد و حسينهها، پرچمهاى سبز، سياه و سرخ بر افراشته مىشود، بر تن نوزادانى كه اولين محرم را درك مىكنند، لباس سبز مىپوشانند. مردم لباس سياه به تن مىكنند و تا اربعين لباس سياه به تن دارند. در اين مدت از هر گونه مراسم شادى خوددارى مىنمايند.
عزادارى ماه محرم در ايلام، ازشب اول محرم آغاز مىشود و تا ظهر روز عاشورا ادامه دارد. از روز هفتم، عزادارى گستردهتر مىشود و شهر و روستا حال و هواى ديگرى پيدا مىكنند.
از هفتم ماه محرم به بعد، مردم ايلام حمام رفتن، اصلاح سر و صورت و حتى شانه كردن را مكروه مىدانند. از اين روز سفرههاى حضرت عباس عليهالسلام در هر كوى و برزن بر پا مىشود. و در خيابانها از عزاداران با چاى و شربت پذيرايى مىشود.
از شب هفتم رفت و آمد دستجات از حسينهها و مساجد آغاز مىشود و شب تاسوعا و عاشورا خيابانهاى شهر مملو از جمعيت مىشود و اين عزادارى تا ظهر عاشورا ادامه مىيابد.
شب عاشورا در ايلام شب احياء است. در اين شب مردم تا سحر بيدار مىمانند و پس از پايان عزادارى عمومى به منازل همسايهها مىروند در هر محله و كوچهاى چند منزل به پخت حليم مىپردازند و همسايههاى ديگر شمع نذرى، چاى و شربت نذرى خود را در كنار ديگهاى حليم بين عزاداران تقسيم مىكنند.
مردم ايلام بر اين باورند كه هر كس در شب عاشورا در پخت حليم امام حسين عليهالسلامكمك كند، حاجتش برآورده خواهد شد. در اين شب زنان نيز در مجالس زنانه شركت كرده و خود را پريشان زده مىكنند.
صبح روز عاشورا، شهر يكپارچه عزا مىشود. دستجات عزادارى شكل مىگيرد. عزاداران بر شانه و پيشانى خود گل مىمالند. مراسم عزادارى در ظهر عاشورا با فريادهاى يا حسين به پايان مىرسد. در شام غريبان نيز مردم ايلام به عزادارى مىپردازند و از پخت و پز خود دارى مىكنند.
مجالس ترحيم
وقتى كه فردى از دنيا برود، پس از اجراى مراسم تدفين او، مراسم مختلفى برگزار مىشود. اولين شب پس از مرگ متوفى، بازماندگان به افراد نزديك شام مىدهند و پس از شام براى شادى روح متوفى فاتحه مىخوانند.اين مراسم را «شوشيم» (شب شام) مىگويند.
در برخى از نقاط استان در رثاى فرد متوفى مراسم «پرسه» برگزار مىشود. اين مجلس براى زنان و مردان جداگانه انجام مىشود. در مجلس مردان، فاتحه خوانى برقرار است. در مجلس زنانه، زنان ناله و بى تابى مىكنند. زنانى كه به متوفى نزديكترند، صورت خود را مىخراشند. به گونهاى كه خون برگونه هايشان جارى مىشود و گريبان چاك مىدهند. زنان ديگر نيز دسته دسته به جمع عزاداران ملحق مىشوند و با صدايى رسا و آهنگ حزين در رثاء فرد متوفى مىخوانند.
در برخىمناطق، زنانى كه از راه دور مىآيند، در نزديك خانه متّوفى دور هم حلقه مىزنند و با نظمى خاص، در حالى كه بر سر و سينه مىكوبند پيش مىروند. زنان فاميل نيز دايره وار به سوى آنان حركت مىكنند و پس از سينه زنى وارد خانه مىشوند و مويه مىكنند.
از ديگر مراسمى كه در رثاى شخصيتهاى بزرگ در استان ايلام برگزار مىشود مراسم چمر است. مراسم چمر را سه تايك هفته بعد از مرگ متوفى انجام مىدهند. در اين مدت پيكهايى را به طوايف مجاور مىفرستند و آنها را براى شركت در مراسم دعوت مىكنند. در مراسم چمر، آهنگ عزا بوسيله ساز و دهل نواخته مىشود. به اين آهنگ چمرى مىگويند. براى انجام مراسم چمر، زمين مسطحى را در نظر مىگيرند.
محوطه را به صورت دايره وار در نظر مىگيرند. در اطراف آن سياه چادرهايى بر پا مىكنند و با گليم و نمد و قالى آنها را مفروش مىكنند. در اين مراسم، اسبى را با لوازم شخص متوفى تزئين مىكنند كه به آن كتل مىگويند و عكس متوفى را نيز بر ستون بلندى نصب مىكنند كه به آن تا تريانه مىگويند.
در روز برگزارى مراسم، با بالا آمدن آفتاب، سرناو دهل به صدادرمى آيد و مراسم چمر آغاز مىشود. مردان و زنان جداگانه برروى خط دايره وار ى در عرصه چمرگاه صف مىبندند. زنان بعد از مردان صف مىبندند و پارچهاى سياه را جلوى خود مىگيرند. نوازندگان سرنا و دهل مىنوازند. مردان و زنان صاحب عزا به استقبال مدعوين مىروند. دختر بزرگ خانواده يا زن جوان فرد متوفى، كيسوان بلند و بافته خود را مىبرد و از مچ مىآويزد. با به صدا در آمدن ساز عزا، زن گيسو بريده و چند زن ديگر از نزديگان متوفى، در حالى كه با ناخن صورت خود را مىخراشند به استقبال زنان از راه رسيده مىروند و در اين هنگام سربند خود را به عقب مىزنند كه موى آنها نمايان شود، زنان ار راه رسيده، روسرى (سربند) آنها را به حالت اول بر مىگردانند و سر بند خود را عقب مىزنند، صاحبان عزا سربند آنها را به حالت اول بر مىگردانند و خود سربند را عقب مىزنند و اين كار تكرار مىشود و با آرامى از پشت و از ميانه به صف زنان مىپيوندند.
مردان صاحب عزا نير، با آمدن مدعوين مرد، اسب آنان را مىگيرند و در جايى نگهدارى مىكنند و مردان هم به هنگام وارد شدن به صف مردها مىپيوندند. مردان و زنان همراه با صداى ساز و دهل، پاها و شانههاى خود را به آرامى تكان مىدهند. مراسم چمر تا هنگام ظهر ادامه مىيابد و در هنگام ظهر از مدعوين پذيرايى به عمل مىآيد. سپس تا تاريك شدن هوا مراسم چمر ادامه مىيابد.
اين مراسم از يك تا سه روز انجام مىشود. در آخرين روز مراسم، مردان و زنان گرد تريادنه و كتل جمع مىشوند و پس از شيون بسيار، پير مردان قوم، كتل را باز مىكنند و مراسم پايان مىيابد. در ايلام در زمان رحلت جانگذاز رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى مراسم چمر برگزار شد و اكثريت مردم ايلام در اين مراسم شركت نمودند.
