ناهمواری‌های استان یزد
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
ناهموارىهاى منطقه
استان يزد جزئى از فلات مركزى ايران است كه كويرهاى ايران نيز عمدتا در اين فلات جاى دارند. بخش بزرگى از مساحت محدوده استان را قسمتهايى از كويرهاى مختلف پوشانده است.
كويرها
بيش از 7/13 مساحت استان را كوير پوشانده است كه مساحتى در حدود 9214 كيلومتر را دربر مىگيرد. عمدهترين كويرهاى استان عبارتند از:
كوير اردكان «سياه كوير»
مهمترين و وحشتناكترين كويرهاى منطقه بشمار مىرود كه به شكل يك نعل اسب كه با جهت شمالغرب، جنوبشرق در شمالشرق اردكان قرار دارد. اين منطقه كويرى بين دوكوه منفرد «هِرِش» به ارتفاع 1939 متر در جنوب و «سياه كوه» به ارتفاع 2050 متر در شمال قرار دارد و مكان مناسبى براى جذب جريانهاى آبى و سيلابهايى است كه از دامنه اين دو كوه سرازير مىشود.
كوير ابرقو و تاغستان
يكى از معروفترين مناطق كويرى كشور محسوب مىشود كه به شكل دايرهاى بين دو رشته كوهستان قرار دارد و به فاصله كمى از آن كوير تاغستان واقع است.
كوير دره انجير
سومين منطقه مهم كويرى در يزد به شمار مىرود كه با مساحت تقريبى 1500 كيلومتر در شرق استان قرار دارد.
كويرهاى ديگر
كوير هرات و مروست با مساحت تقريبى 500 كيلومتر مربع و نسبتا مرطوب، كوير بهادران واقع در جنوب شرق مهريز، از جهت شمال غرب به جنوب شرق و كويرهاى ساغند، حاجى آباد و زرين و كوير اله آباد و كفه مهدى آباد.
استان يزد از نظر پستى و بلندى داراى تنوع است. تراكم ارتفاعات در سه رشته مجزا كه عمدتا رشته جبال مركزى ايران را دنبال مىكند ديده مىشود كه روند آنها شمال غربى ـ جنوب شرقى است. علاوه بر اين، كوههاى جنوبى و شمالى جدا مانده نيز در سطح استان به طور پراكنده وجود دارند.
بلندترين ارتفاعات در جنوب غربى يزد قرار دارد كه از نظر اقليمى نيز بر منطقه تاثير مىگذارد. وجود اين ارتفاعات استان را از نظر ژئومرفولوژيكى تنوع بخشيده و عليرغم كويرى بودن، مناطق ييلاقى در ارتفاعات استان قابل ملاحظهاند.
نقاط مرتفع اطراف استان به ترتيب از منتهى اليه شمال غربى و در جهت حركت عقربههاى ساعت، كوه سلطان پير 2271 متر، كوه بيخى سياه كوه 2050 متر، در شمال كوه بياضيه 2330 متر به طرف شرق كوههاى چاه مگو و دمترينگ 1983 متر، در شرق كوههاى قلعه و گلرنگ 2084 متر و در جنوب نقاط ارتفاعى 1694 متر و 2354 متر و سپس در غرب كوه عيش 1621 متر و كوه سياه 1725 متر تشكيل شده است. در داخل استان نيز كوههاى منفردى وجود دارد.
در شهرستان اردكان بلندترين نقطه كوه خونزا با ارتفاع 3158 متر از سطح دريا قرار دارد كه به وسيله كوههاى سفيد، انجير آوند، باغى، نيوك و حوض جعفر احاطه شده است.
در شهرستان بافق كوه بن لخت با ارتفاع 3002 متر از سطح دريا بلندترين نقطه بوده و در شهرستان تفت كوه گل سرخ با ارتفاع 3509 متر و كوه شيركوه با ارتفاع 4055 متر از سطح دريا بلندترين نقطه در شهرستان يزد كوه تلخستان با ارتفاع 2953 متر بلندترين نقطه در شهرستان مىباشد.
شيركوه
كوهستان شير كوه عبارت است از مجموعه كوههايى واقع در استان يزد كه مساحتى معادل 3 هزار كيلومتر مربع را در بر گرفته است. اين كوهستان كه از 55 كيلومترى مغرب شهر يزد شروع شده و رو به سوى شرق جنوبى تا 73 كيلومترى جنوب شرقى شهر مزبور گسترش يافته است در مغرب يزد به پهناى 10 كيلومتر و در جنوب شهر يزد به پهنايى معادل حدود 40 كيلومتر مىرسد و طول آن از شرق به غرب به 75 كيلومتر بالغ مىگردد.
كوهستان شيركوه از كوههاى متعددى تشكيل يافته كه ارتفاع آن در بلندترين نقطه واقع در 43 كيلومترى جنوب غربى يزد به 4055 متر مىرسد.
قلل بلند منطقه عبارتند از برفخانه تورجان 4000 متر، قله منشاد 3900 متر، آسمان نما، گاو و گوساله، بيدم، مهريز و بنادك. اين كوهستان كه غالبا در زمستان از برف پوشيده مىگردد كه آب بخش اعظمى از استان يزد را تامين مىكند.
كوهستان ساغند
كوهستان كوچكى است در شهرستان اردكان مركب از كوههاى آديرو، نىباز، گچ سنگى و ساغند كه مساحتى معادل 130 كيلومتر مربع در غرب روستاى ساغند را فرا گرفته است.
كوههاى خرانق
اين كوهها، در ناحيه مركزى استان يزد، در شمال شهر يزد قرار دارند. بلندترين نقطه آن، كوه خونزا، هترا، به بلندى 3158 متر است ستيغهاى معروف آن، كوه اشترى، خوانزا، بندر، بزكوه، چك چك و هامانه است.
كوههاى خاورى
اين كوهها، در نواحى خور و بيابانك، جندق و رباط پشت بادام قرار دارند. بلندى آنها از كوههاى ديگر كمتر بوده و در ستيغ بن لخت به 3 هزار و دو متر مىرسد. بن لخت، كوهستانى به پهنه حدود 1250 كيلومتر مربع است و از كوههاى كوشك، زار كوه، خوريان، دو هله، سياه كوه شبستان، نبيز، اورس، قلعه، ريز جروئيه، ده بدن، كمر آسيا، كمر گيترى و باب خام تشكيل شده است. اين كوهستان از سوى شمال باخترى به سوى جنوب خاورى گسترده شده و روستاهاى بسيارى را در پناه خود، جاى داده است. بلندترين ستيغ اين كوهستان، كوه ده بدن است كه در 11 كيلومترى شمال باخترى كوه بنان قرار دارد.
بخش بزرگ روستاهاى دهستان مهاباد شهرستان بافق، در بخشهاى شمالى اين كوهستان و بخش شبيتر روستاهاى دهستان كوه بنان، در بخش جنوبى آن قرار دارند.
كوهستانهاى بن لخت و درارسو را مىتوان جزو كوهستان پلوار شمرد و آنها را همانند ديوارههاى طبيعى، كه كوير لوت را از بخشهاى مركزى ايران جدا مىسازد به شمار آورد.
دشتها
دشتهاى استان يزد، در بين كوههاى شير كوه، خرانق و خاورى قرار دارد و عبارتند از:
1ـ دشت يزد ـ اردكان
دشت يزد ـ اردكان دشت پهناورى است، كه شهرهاى مهريز، يزد، اشك زر، ميبد و اردكان در آن قرار دارند. اين دشت از جهت غرب و جنوب غربى به كوهستان شيركوه و از جهت شرق به كوههاى خرانق پايان مىيابد. در شمال اين دشت، باطلاق نمك اردكان ـ نايين (چاله عقدا) قرار دارد و جنوب آن، به كفه بهادران مىپيوندد.
2ـ دشت بافق
دشت بافق بين رشته كوه مركزى خرانق و كوههاى شرقى قرار گرفته و بلندى آن از سطح دريا حدود 995 متر است. اين دشت، كويرى بوده و بيابانهاى آن بدون پوشش گياهى است.
