ناهمواری‌های استان مازندران
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
ناهموارىها
اين استان قسمت جنوبى آن كوهستانى و قسمت شمالى آن جلگهاى ساحلى مىباشد. شيب آن به طرف مشرق در دشت گرگان است كه به تدريج به ارتفاعات غربى خراسان منتهى مىگردد و به علت فراوانى نسبى آب و فرسايش كوهها، آبرفتهاى ناشى از آن در دريا تهنشين شده و جلگه مازندران را تشكيل داده است.
1ـ ارتفاعات
رشتههاى متعدد سلسله جبال البرز كه در جنوب مازندران واقع است و به ديوارى بلند از غرب به شرق كشيده شده و شهرهاى اين استان را از مركز ايران جدا مىسازد.
مهمترين ارتفاعات آن عبارتند از:
1ـ چندين رشته فرعى از سلسله جبال البرز كه جهت آنها از جنوب به شمال و متمايل به غرب است در شهرستان سارى قرار دارد كه مرتفعترين قلل آن قله كوه سفيد يا دله كوه، داراب كوه و كوه چنگى در جنوب دهستان چهاردانگه و نيز قله چلم كوه واقع بين دره زارم رود و گرماب رود مىباشد.
2ـ خط الرأس جبال البرز در 60 كيلومترى شهرستان تنكابن كه موازى با ساحل كشيده شده است. مرتفعترين قله آن تخت سليمان به ارتفاع بيش از 4000 متر از سطح دريا مىباشد. اين قله در جنوب شرقى تنكابن واقع شده است. شعب متعدد ديگرى از سلسله اصلى جبال البرز نيز در اين شهرستان وجود دارد كه شيب آنها به سمت دريا بوده و به تدريج كه به دريا نزديكتر مىشود، جنگلهاى آن انبوهتر مىشود.
3ـ در شهرستان نوشهر نيز سه رشته كوه از سلسله جبال البرز كشيده است:
الف) رشته اول موازى با ساحل دريا و مرتفعترين قلل آن قله شور و قله كلارآباد در جنوب صلاحالدين كلا قرار دارد. ب) رشته دوم تقريبا موازى با رشته اولى، ولى مرتفعتر از آن است. قلل مرتفع آن عبارتند از: شاه كوه، قرق كوه و سياه سنگ. ج) رشته سوم از دو رشته اول و دوم مرتفعتر و خطالرأس آن حد طبيعى بين مازندران و شهرستان تهران مىباشد. مرتفعترين قله آن تخت سليمان در جنوب كلاردشت و كندوان قرار دارد.
2ـ جلگهها
حاشيه باريك جنوبى درياى خزر كه بلافاصله بعد از دريا شروع مىشود و امتداد آن تا دامنههاى شمالى البرز مىرسد، جلگههاى ساحلى درياى خزر را تشكيل مىدهد. طول جلگههاى ساحلى درياى خزر حدود 500 كيلومتر و عرض اين جلگهها در طول خود از آستارا تا رود گرگان همواره متغيّر بوده، غالبا كمتر از 20 كيلومتر مىباشد، حتى در بعضى جاها دامنههاى شمالى البرز تقريبا به آب درياى خزر متصل شده حاشيه باريك ساحلى را به حداقل مىرساند.
تنها در سه ناحيه است كه عرض آن وسعت يافته، دشتها و جلگههاى نسبتا وسيعى مانند جلگههاى گيلان، مازندران و دشت گرگان را تشكيل داده است.
جلگههاى ساحلى درياى خزر عموما از رسوبات رودخانهها بوجود آمدهاند و عرض اين جلگهها بستگى به طول رودخانهها و رسوبات آن دارد، هر چه رودخانهها طويلتر و رسوبات در حوضههاى آبريز بيشتر باشد، جلگههاى ساحلى عريضتر است، چنانچه در گيلان و مازندران عرض جلگههاى ساحلى در حوضههاى آبريزى رودهاى هراز و سفيدرود از 30 كيلومتر تجاوز مىكند و در گرگان بر اثر جريان رودهاى بزرگ اترك و گرگان و قرهسو دشت پهناور گرگان بوجود آمده است.
سواحل مازندران از دو قسمت كمعرض يكى در شرق و ديگرى در غرب و يك قسمت عريض ميانى تشكيل شده است.
قسمت كمعرض شرقى آن به عرض حدود 5 كيلومتر در مجاورت خليج گرگان و بخش كم عرض غربى ساحل باريكى است به عرض 6 كيلومتر، كه متصل به جلگههاى پست گيلان مىباشد.
قسمت عريض مازندران همان جلگه ميانى و اصلى آن است كه عرض آن بيشتر از دو قسمت ديگر است (20 تا 30 كيلومتر) و وسعت آن با 3000 كيلومتر مربع كمى كمتر از گيلان مىباشد.
در جلگههاى ميانى مازندران رودهاى نسبتا معتبر به نام هراز، بابل، تالار و تجن جريان دارند كه هر يك با به جا گذاشتن رسوبات در اين جلگهها موجب حاصلخيزى زمين گشته و آب آنها جهت مشروب ساختن اراضى مورد استفاده قرار مىگيرد.
در بخش كم عرض غربى، جلگه حاصلخيز تنكابن قرار دارد كه تنوع در كار كشاورزى آن به چشم مىخورد.
به طور كلى در ايجاد و ميزان گسترش جلگه مازندران عوامل گوناگونى نظير: ميزان آب رودها، وسعت حوضه رودها، مقاومت سنگها، عمق دريا، اختلاف زياد بين سطح پايه و ارتفاعات شمالى البرز دخالت دارند.
