موسیقی در استان آذربایجان شرقی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
موسيقى بومى آذربايجان از روزگار كهن تا كنون در حيات «عاشيقها» خلاصه مىشود.
عاشيقها هنرمندانى هستند كه به طور خود ساخته از ميان مردم برخاستهاند و با هنر اصيل و نواى دلنشين ساز خود كه همراه با ترانههاى دلپذير و متناسب با شرايط مراسم است، در عروسىها و قهوهخانهها به ترنم درمىآيند.
عاشيقهاى معاصر آذربايجان مالك گنجينه عظيم هنر و ادبيات تاريخى نياكان خويشاند و سرودههاى استادانه و زيباى خود را به انگيزه احساسى ناب و انسانى و حفظ امانت هنر عاشيقى در ميان مردم رواج مىدهند و در مجالس عروسى و جشنها حاضر مىشوند و از اين راه معيشت روزانه خود را نيز تأمين مىكنند.
در آذربايجان كمتر دهكدهاى را مىتوان يافت كه جشنها و عروسىهايشان بدون عاشيق برگزار شود.
حتى در مناطقى كه عاشيق نيست، فرسنگها راه پيموده مىشود تا عاشيقى به جشن دعوت شود و مجلس را با سخنان حكمتآموز و ترانهها و منظومههاى دلنشين خود گرمى و شور ببخشد. عاشيق ساز مىنوازد. ساز آلتى است شبيه تار، مركب از نُه سيم كه بر سينه مىنهند و مىنوازند. نام ابتدايى و قديمى آن «قوپوز» است كه چيزى شبيه كمانچههاى كنونى بوده است. اكنون همراه هر عاشيق اغلب يك يا دو بالابانچى (نوازنده بالابان) و قاوالچى (دايره زن) نيز هست كه او را همراهى مىكند. گاهى نيز چند دسته عاشيق يك جا ظاهر مىشوند و هنرنمايى مىكنند.
عاشيق هنرمند مردم است و بايد در چندين هنر مهارت و استادى داشته باشد. هم شاعر است، هم آهنگساز، هم منظومه سرا، هم خواننده، هم نوازنده، هم هنرپيشه و هم داستانگو. به عبارت ديگر در اين عرصهها خلاق است و هنرمندى است كه اين همه را با انگشتان ماهر و صداى دلنوازش اجرا مىكند.
در روزگاران گذشته، به اين هنرمندان علاوه بر اوزان و عاشيق، وارساق و يانشان هم مىگفتند و به هنرمندترين و شايستهترينشان «دده» اطلاق مىشد كه از آن ميان مىتوان به دده قاسم (قرن 13 ه .ق)، توراب دده (قرن 12 ه .ق)، دده ياديار (قرن 10 ه .ق)، كرم دده و مشهورتر از همه دده قورقودِ اسطورهاى اشاره كرد.
از عاشيقهاى معروف و قديمى آذربايجان مىتوان: عاشيق عباس توفارقافلى، سارى عاشيق، عاشيق معصوم، عاشيق امراه، عاشيق قربان، عاشيق علعسگر را نام برد كه هر كدام از برجستهترين هنرمندان زمان خود بودهاند.
از عاشيقهاى معاصر آذربايجان مىتوان به: عاشيق اسد، عاشيق قشم، عاشيق جبى، عاشيق حسين جوان، عاشيق عبدالعلى، عاشيق رسول، عاشيق يداله، عاشيق حسن اسكندرى، عاشيق مشى، عاشيق عزيز شهنازى، عاشيق حسن نامور، عاشيق على، عاشيق اشرف و دهها تن ديگر اشاره كرد.
تعدادى از اين افراد تحت پوشش اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامى استان به فعاليت هنرى خود ادامه مىدهند.
اين عاشيقها در سالهاى اخير ضمن شركت در مراسم بزرگداشت دهه فجر و برنامههاى موسيقى بومى، در خارج از كشور از جمله آلمان، فرانسه، اسپانيا، آذربايجان شركت كردهاند و معمولاً با استقبال پرشور شنوندگان مواجه شدهاند.
