ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

فیلسوفان و عارفان استان قم

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

قاضى سعيد قمى

«محمد سعيد بن محمد مفيد قمى» ملقّب به «حكيم كوچك» از شاگردان ملا محسن فيض كاشانى و ملا عبدالرزاق لاهيجى و ملارجبعلى تبريزى است. وى از بزرگان عرفان و حكمت در دوران اخير به شمار مى‏رود و كتب وى سرشار از دقايق عرفان و حكمت است. وى توحيد صدوق را در چهار جلد شرح نموده است. از ديگر كتب وى كتاب اربعينيات است كه در هر باب، فصلى نو از معارف اسلامى را باز مى‏كند. وى مدّتى فقيه و قاضى قم بوده است و در سال 1100 ه .ق وفات نمود. قبر شريفش در كنار مقبره على بن بابويه در قم قرار دارد. ديگر آثار وى عبارتند از: الانوار القدسيه، رساله‏اى در معانى اسماءالله، حاشيه بر شرح اشارات.

آيت‏الله ميرزا على اكبر مدرس يزدى

ميرزا على اكبر مدرس يزدى متخلص به «تجلى» و مشهور به «حكيم الهى»، از مدرسان بزرگ فلسفه و عرفان در سال 1264 ه .ق در شهر يزد ديده به جهان گشود. پس از طى تحصيلات مقدماتى، راهى اصفهان شد و از محضر فيلسوفانى چون آقا محمد رضا حكيم قمشه‏اى، جهانگيرخان قشقايى، ميرزا ابوالحسن جلوه و ... بهره برد. وى بعد از چهل سال تحصيل و تدريس در اصفهان، به قم عزيمت كرد و در اين شهر به تدريس و تربيت شاگردان همت گماشت و شاگردانى چون ميرزا ابوالحسن شعرانى، رفيعى قزوينى، امام خمينى و ... را در دامان خود پروراند. وى در سال 1344 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در قبرستان شيخان مدفون گرديد. از آثار اوست: رسائل حكميّه، رساله عماديه، حاشيه بر اسفار.

آيت‏الله حاج ميرزا جواد آقا ملكى

فقيه ربانى و عارف نامى آيت‏الله ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى يكى از مفاخر عرفان اسلامى در قرن اخير به شمار مى‏رود. حاج ميرزا جواد در تبريز به دنيا آمد و كودكى و نوجوانى را در همان جا سپرى نمود. پس از گذراندن تحصيلات مقدماتى و آموختن سطح، عازم نجف اشرف گرديد و در آنجا نزد عالمان بزرگى چون آخوند خراسانى، حاج آقا رضا همدانى و محدّث نورى فقه و اصول و دراية را آموخت و در همين زمان با عارف واصل آخوند ملاحسينقلى همدانى ـ كه در علم و عرفان و اخلاق سرآمد بود ـ آشنا شد و مدت چهارده سال از محضر او راه و رسم سلوك و آداب و آيين اخلاق و عرفان را فرا گرفت. مرحوم ملكى در سال 1320 يا 1321 ه .ق به زادگاه خود تبريز بازگشت و در همان جا سكنى گزيد. اما در سال 1329 ه .ق كه در اثر وقوع انقلاب مشروطه اوضاع تبريز آشفته شده بود، به قم مهاجرت كرد و با برپا كردن دروس فقه و اخلاق به تدريس و تعليم و تهذيب پرداخت.

وى شاگردانى بس والا مقام را تربيت نموده است. شاگردانى چون امام خمينى، آيت‏الله خويى، آيت‏الله مرعشى و آيات ديگر از نمونه‏هاى علمى، اخلاقى و عرفانى او مى‏باشند. اين بزرگ مرد عارف، سرانجام پس از عمرى تلاش در راه تعليم و تربيت و تزكيه نفس، در سحرگاه يازدهم ذى الحجه 1344 ه .ق به عزم ديدار دوست، راهى ديار يار شد و پيكر پاك او در قبرستان شيخان كنار قبر ميرزاى قمى به خاك سپرده شد. مهم‏ترين آثار و تأليفات ايشان عبارتند از: اسرار الصلوة، المراقبات فى اعمال السنة، رساله لقاءالله.

آيت‏الله شاه آبادى

آيت‏الله آقا ميرزا محمدعلى شاه آبادى، فقيه، اصولى، حكيم و عارف، فرزند آيت‏الله آقا ميرزا محمدجواد بيد آبادى در سال 1292 ه .ق در اصفهان ديده به جهان گشود. وى تحصيل خود را در نزد برادرش آيت‏الله بيد آبادى، ميرزا هاشم چهار سوقى و ديگران گذراند و سپس به همراه پدر و برادرش به تهران عزيمت نمود و از محضر ميرزا حسن آشتيانى (صاحب كتاب شرح رسايل و از شاگردان بزرگ شيخ انصارى)، حكيم جلوه و ميرزا هاشم گيلانى بهره برد و در سن هجده سالگى به مقام شامخ اجتهاد نايل گرديد.

وى سپس به حوزه علميه نجف عزيمت نمود و از محضر درس آخوند خراسانى (صاحب كفايه)، شيخ الشريعه اصفهانى و ميرزا محمدتقى شيرازى (ميرزاى دوم) در سامراء بهره برد و پس از بازگشت به ايران، در محله شاه آباد تهران سكونت گزيد. آيت‏الله شاه آبادى در زمان حيات آيت‏الله شيخ عبدالكريم حايرى يزدى، با اصرار آيت‏الله بافقى، در سال 1347 ه .ق به قم عزيمت نمود و مدت هفت سال در اين شهر اقامت نمود. و از محضرش، عالمان بزرگى همچون امام خمينى(ره) بهره بردند.

حضرت امام(ره) درباره مقام معنوى ايشان فرموده است:

«شيخ بزرگوار ما حقا حق حيات روحانى به اين‏جانب داشت كه با دست و زبان از عهده شكرش برنمى‏آيم.» وى پس از بازگشت به تهران به مبارزه‏اى آشتى ناپذير با رضاشاه پرداخت و سرانجام در سال 1369 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در مقبره شيخ ابوالفتوح رازى، در حرم حضرت عبدالعظيم واقع در شهر رى مدفون گرديد. برخى از آثار او عبارتند از: الانسان و الفطرة، الايمان و الرحمة، القران و العترة.

آيت‏الله سيد ابو الحسن رفيعى قزوينى

آقا سيد ابوالحسن رفيعى، فيلسوف و حكيم مشهور در سال 1312 ه .ق در قزوين متولد گرديد. تحصيلات مقدماتى را در زادگاه خود گذراند آن گاه به تهران عزيمت كرد و از اساتيد بزرگ حوزه علميه تهران نظير آيت‏الله سيد محمد تنكابنى، حاج مسيح طالقانى، ميرزا حسن كرمانشاهى، فقه، اصول و حكمت آموخت.

وى پس از ورود آيت‏الله حائرى يزدى به قم، به اين شهر آمد و در درس ايشان شركت كرد و خود نيز به تدريس رسائل، مكاسب، كفايه و اسفار پرداخت. از بزرگترين شاگردان وى مى‏توان از امام خمينى (ره) و آيه‏الله حسن زاده آملى نام برد. سال 1349 ه .ق به قزوين بازگشت و در آن جا به تدريس پرداخت.

سرانجام وى پس از يك بيمارى طولانى در سال 1395 ه .ق دار فانى را وداع گفت. جنازه وى پس از حمل به قم، در مسجد بالاسر در جوار بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد. برخى از آثار ايشان عبارتنداز: حواشى بر كفاية الاصول، شرح دعاى سحر، شرح منظومه سبزوارى، رساله فتوائيه (هداية الانام).

آيت‏الله بهاء الدينى

آيت‏الله سيد رضا بهاء الدينى از فقهاء و سلسله جنبانان عارفان متشرع، در سال 1278 ه .ش مصادف با عيد غدير در قم ديده به جهان گشود. پدرش از خادمان آستانه مقدسه حضرت معصومه عليهاالسلام و حافظ بسيارى از سور قرآن كريم بود. وى از روزهاى نخست تحصيل مورد توجه عالمان واقع شد و از محضر بزرگانى چون آيت‏الله العظمى صدر، آيت‏الله العظمى حايرى و ديگران به خوشه چينى علم و دانش پرداخت.

همچنين در طول دهها سال تدريس فقه و اصول اين بزرگوار، شاگردان بزرگى همچون آيات عظام و حجج اسلام شهيد مطهرى، احمد جنتى، مشكينى، فاضل لنكرانى، شهيد سيد مصطفى خمينى و ديگران از ايشان بهره جستند. درس اخلاق وى سرشار از توحيد و آموزش عشق به خداوند و ائمه اطهار بود و بسيارى از تشنه‏كامان جوياى هدايت، از آبشخور عرفان وى به هدايت راه يافتند.

آيت‏الله بهاء الدينى در طول مبارزات امام خمينى(ره) عليه رژيم شاهنشاهى و پس از پيروزى انقلاب، با حمايت قاطعانه از ايشان و نيز حمايت از رهبر معظم انقلاب آيت‏الله خامنه‏اى و همچنين حضور در جبهه‏هاى نبرد، ورق زرينى در حمايت از اسلام و مسلمانان از خود به يادگار گذاشتند. سرانجام اين عارف بزرگ در سال 1376 دار فانى را وداع گفت و در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه عليهاالسلام در قم مدفون شدند.

آيت‏الله محمد جواد انصارى

آيت‏الله محمد جواد انصارى فرزند آيت‏الله ملا فتحعلى همدانى در سال 1280 ه .ش در همدان به دنيا آمد. دروس مقدماتى را در زادگاه خود گذراند سپس به حوزه علميه قم عزيمت نمود و در درس آيت‏الله حائرى يزدى شركت نمود و در سن 28 سالگى موفق به اجازه اجتهاد از ايشان گرديد. وى را در دوران معاصر از اركان عرفان شمرده‏اند و امام خمينى(ره) در كتاب «پرواز در ملكوت» از ايشان به عارف كامل و شيخ بزرگوار تعبير نموده است.

سرانجام وى در سال 1338 ه .ش در همدان به سوى معبود شتافت و در قبرستان على بن جعفر قم مدفون گرديد.

علامه محمد حسين طباطبايى

علامه محمد حسين طباطبايى در سال 1281 ه .ش در تبريز در يك خانواده علمى چشم به جهان گشود. در سن پنج سالگى مادر و در سن نه سالگى پدر را از دست داد. بعد از گذراندن تحصيلات مقدماتى، در سال 1297 ه .ش وارد حوزه علميه شد و در سال 1304 ه .ش براى تكميل تحصيلات خود عازم نجف اشرف گرديد و در درس آيت‏الله شيخ محمد حسين اصفهانى، آيت‏الله نائينى، آيت‏الله سيد ابوالحسن اصفهانى و آيت‏الله حجت كوه كمرى حاضر شد.

وى در عرفان از محضر استاد بزرگ عرفان، آيت‏الله سيد على قاضى و در فلسفه از محضر درس حكيم و فيلسوف معروف، آقا سيد حسين بادكوبه‏اى بهره برد. او پس از سال‏ها تلاش علمى و تهذيب نفس، به تبريز بازگشت و پس از چند سال اقامت در اين شهر، به حوزه علميه قم عزيمت نمود و بنيان فلسفى حوزه علميه قم را با تربيت شاگردان بزرگى چون شهيد مطهرى، آيت‏الله جوادى آملى و ديگران پايه‏ريزى كرد و در همين راستا، دو كتاب فلسفى بداية الحكمة و نهاية الحكمه را جهت آشنايى طلاب نگاشتند كه هم اكنون جزء كتابهاى درسى و رسمى حوزه مى‏باشند.

سرانجام اين مرد بزرگ الهى، پس از عمرى خدمت به اسلام و مسلمين، در سال 1360 ه .ش در شهر مقدس قم به لقاءالله پيوست و جهان اسلام و حوزه‏هاى علميّه را عزادار ساخت. در كنار

بارگاه ملكوتى حضرت معصومه عليهاالسلام در مسجد بالاسر به خاك سپرده شد. مهم‏ترين آثار و تأليفات ايشان عبارتند از: تفسير الميزان (در 20 جلد)، اصول فلسفه و روش رئاليسم (در 5 جلد)، حاشيه كفاية الاصول، رساله در اعجاز، على و الفلسفه الالهيه، شيعه در اسلام، قرآن در اسلام.

استاد شهيد مرتضى مطهرى

استاد مرتضى مطهرى در سال 1299 ه .ش در فريمان خراسان ديده به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى را در حوزه علميه خراسان گذراند و در سال 1316 به حوزه علميه قم عزيمت نمود و از محضر آيه‏الله بروجردى، آيه‏الله حجت و آيه‏الله داماد و علامه طباطبايى و بالاخص امام خمينى و ديگران بهره‏هاى كافى برد. سپس در سال 1331 ه .ش قم را به عزم تهران ترك گفت و در طول اقامت خود در تهران لحظه‏اى از خدمات علمى و قلمى و تبليغى غفلت نورزيد و علاوه بر تدريس در دانشكده الهيات و مدرسه علميه مروى در منزل شخصى خود براى گروهى از دلباختگان فلسفه و تفسير تدريس مى‏كرد و جلسات پر ارج ديگرى نيز مانند جلسه اسلامى مهندسان و انجمن اسلامى پزشكان را اداره مى‏كرد. استاد شهيد مهطرى داراى تأليفات فراوانى مى‏باشند. سرانجام آفتاب عمر پر بركتش كه قريب 60 سال در خدمت اسلام و علم بود در شب چهارشنبه دوازدهم ارديبهشت 1358 ه .ش غروب كرد و توسط گروه فرقان به شهادت رسيد. امام خمينى قدس‏سره در وصف او فرمودند:

من فرزند بسيار عزيزى را از دست دادم و در سوگ او نشستم كه از شخصيتهايى بود كه حاصل عمرم محسوب مى‏شد. از آثار اوست: علل گرايش به ماديگرايى، عدل اللهى، انسان و سرنوشت، جهان بينى توحيدى، داستان راستان، ده گفتار، بيست گفتار.

آيت‏الله حسن زاده آملى

حكيم فرزانه، آيت‏الله حسن، حسن زاده آملى سال 1307 ه .ش در قريه ايراء از توابع آمل متولد گرديد. تحصيلات مقدماتى را در آمل نزد اساتيد بزرگوارى همچون ميرزا ابوالقاسم فرسيو، غروى و احمد اعتمادى گذراند. سپس به حوزه علميه تهران عزيمت نمود و از محضر علماء بزرگ حوزه تهران نظير آيت‏الله شعرانى، الهى قمشه‏اى، محمد تقى آملى، فاضل تونى و آشتيانى استفاده نمود.

سپس عازم حوزه علميه قم گرديد و از محضر عالمان و فقيهان بزرگ قم چون آيات عظام گلپايگانى، اراكى و علامه طباطبايى بهره برد و خود نيز چراغ راه عالمان طالب هدايت قرار گرفت.

وى تقريبا تمامى كتب فلسفى و عرفانى رايج در حوزه‏هاى علميه را تدريس و در زمينه علوم فوق صاحب نظر هستند. در جريان كنگره بزرگداشت ايشان كه در سال 1374 در دانشگاه تهران برگزار شده بود، دكتراى افتخارى به ايشان اهدا گرديد. بيش از يك صد اثر از ايشان به يادگار مانده است. برخى از آثار ايشان عبارتند از: معرفت النفس، عيون مسائل النفس، هزار و يك نكته، هزار و يك كلمه، انسان كامل، ديوان اشعار، تصحيح اسفار.

آيت‏الله جوادى آملى

آيت‏الله عبدالله فرزند ابوالحسن جوادى آملى در خانواده‏اى روحانى سال 1312 ه .ش در شهرستان آمل ديده به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى را در زادگاهش گذراند. سپس به تهران عزيمت نمود و از اساتيد حوزه تهران چون آيت‏الله شعرانى، الهى قمشه‏اى و محمد تقى آملى بهره‏هاى فراوان برد. در تهران فقه، اصول و حكمت را در سطح عالى فرا گرفت و در 1334 ه .ش به قم رفت.

او مدت سيزده سال از حوزه درسى آيت‏الله محقق داماد و هفت سال از درس اصول امام خمينى و مدتى نيز در درس فقه امام و آيت‏الله العظمى بروجردى شركت كرد.

ايشان از شخصيتهاى برجسته علمى در دوران معاصر محسوب مى‏گردند و تأليفات فراوانى را در زمينه علوم مختلف اسلامى نظير فلسفه، عرفان، فقه و تفسير نگاشته است؛ از جمله آنهاست: اخلاق در قرآن، اخلاق كارگزاران در اسلام، اسرارالصلوة، اسرار عبادات، تفسير موضوعى قرآن (در چندين مجلد)، تحرير تمهيد القواعد، ولايت در قرآن، معرفت دينى.



منابع