فقیهان و مفسران استان گیلان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
ناصرالحق اطروش
ناصرالحق ديلمى گيلانى معروف به اطروش در سال 225 ه .ق در مدينه به دنيا آمد. وى از نوادگان امام سجاد عليهالسلام مىباشد. او مردى عالم، فقيه و شاعر بود و بر بسيارى از علويان سيادت داشته است. وى در اثر فشارهاى حكومت بنى اميه و بنى عباس به گيلان پناه برد. وى در ديلمان به تبليغ دين اسلام و تشيع پرداخت و در مدت چهارده سال تبليغ جمعيت فراوانى (كه دو تا هزار نفر نوشته شده) به وسيله او اسلام آوردند.
ناصرالحق در سال 301 ه .ش با فراهم آوردن لشگرى به طبرستان حمله كرد و آن سرزمين را از دست سامانيان كه از دست نشاندگان بنى عباس بودند آزاد نمود و بدين خاطر به ناصر كبير مقلب گرديد. درباره مذهب وى اختلاف فراوانى به چشم مىخورد. عدهاى وى را زيدى مذهب دانستهاند.
وى كتابهاى متعددى در فقه، اصول، تفسير و شعر نگاشته است، تا آنجا كه 300 اثر به وى نسبت دادهاند.
وى در سال 304 ه .ق در آمل وفات يافته و بر قبر او گنبد و بارگاهى ساخته شده است. برخى از آثار وى عبارت است از: كتاب خمس، كتاب الحدود، ديوان اشعار، كتاب اصول دين.
ابو على حمزة بن عبد العزيز
ابو على، حمزة بن عبد العزيز مشهور به سلار، از فقهاى نامدار اسلام، محققى دانا و متكلمى زبردست بوده است. منبع دقيقى كه روشنگر تحصيلات ابتدايى و محل تولد وى باشد در دست نيست. اما در برخى از منابع وى را اهل ديلم خواندهاند.
وى از گيلان به عراق مهاجرت نموده و در نزد شيخ مفيد و سيد مرتضى به تحصيل پرداخته، و از شاگردان برجسته سيد مرتضى محسوب مىگرديده، و به دستور وى كتاب «الرد على ابى الحسن البصرى» را نگاشته است.
او در طول حيات علمى خود شاگردان بزرگى را پروراند كه هر كدام از فقهاى بزرگ اسلام به شمار مىروند.
وى داراى تاليفاتى در فقه، اصول و كلام مىباشد كه هر يك در نوع خود از كتب ارزشمند به شمار مىروند.
وى در سال 448 ه .ق در تبريز در گذشته و در شمال مقبرة الشعراء مدفون گرديده است. برخى از تاليفات وى عبارتند از: المسائل السلاريه، التقريب (در اصول فقه)، ابواب و الفصول (در فقه).
حسن ديلمى
حسن بن ابى الحسن ديلمى از محدثان بزرگ اماميه در قرن هشتم هجرى مىباشد. وى همچنين اديبى مشهور و واعظى بلند مرتبه بوده است تا آنجا كه وى به نام ابو محمد واعظ شيعى مشهور بوده است.
علماء بزرگى مانند علامه مجلسى، حر عاملى، ميرزا افندى مولف رياض العلماء وى را ستودهاند. تاليفات وى عبارتند از: غرر الاخبار، اعلام الدين فى صفات المومنين، ارشاد القلوب (مشهورترين تاليف ديلمى ارشاد القلوب است).
شيخ محمد كاظم تنكابنى گيلانى
محمد كاظم فرزند عبدالله تنكابنى از علماء جامع قرن يازدهم هجرى و از شاگردان شيخ بهايى بوده است. او در اجازاتى كه براى تنكابنى صادر نموده مقام علمى او را ستوده است.
شيخ در سالهاى بعد از 1033 ه .ق وفات يافته است.
تنكابنى داراى تاليفات متعددى بوده است كه برخى از آنها عبارت است از: قانون الادراك يا برهان الادراك (در شرح تشريح افلاك شيخ بهايى). حاشيه بر تفسير فخر رازى. لوح محفوظ لاسرار كتاب الله الملفوظ (در علم كلام).
شريف لاهيجى
قطب الدين محمد بن على شريف اشكورى ديلمى لاهيجى از علماء اماميه قرن يازدهم هجرى است. وى در حدود سال 1010 ه .ق در لاهيجان متولد شد. او نوه فقيه بزرگ گيلان عبدالوهاب شريف لاهيجى معروف به «پيله فقيه» مىباشد. او از شاگردان ميرداماد است و معاصر با بزرگانى چون شيخ حر عاملى، محمد كاشانى و علامه مجلسى بوده است. وى مدتى منصب شيخ الاسلامى لاهيجان را پس از برادرش داشته است.
او در اوائل عمر خود داراى مشرب و مذاق حكمى و فلسفى بوده اما در اواخر عمر به مكتب اهل حديث روى آورد. لاهيجى در 1090 ه .ق وفات يافته است.
آثار او عبارتند از: محبوب القلوب، شرح صحيفه سجاديه، تفسير لاهيجى، ثمرة الفواد، خبر الرجال.
ميرزا حسن لاهيجى
ميرزا حسن لاهيجى فرزند، ملا عبد الرزاق لاهيجى معروف به فياض و مادرش بدريه، دختر ملاصدراى شيرازى است. او در حدود سال 1045 ه .ق در قم متولد گرديد. وى نخست نزد پدرش، فياض به تحصيل پرداخت، اما بعد از وفات پدرش (1072 ه .ق) به عتبات عاليات عزيمت نمود و پس خوشه چينى از خرمن بزرگان به قم بازگشت و تا پايان عمر در قم و به تعليم و تربيت پرداخت.
فياض در سال 1121 ه .ق در قم دار فانى را وداع گفت و در قبرستان شيخان دفن گرديد اما پس خيابان كشى اينك قبرش در كنار خيابان [آيت الله مرعشى، جنب پاساژ كويتىها] قرار دارد.
آثار وى را تا 26 اثر فهرست نمودهاند كه برخى از آنها عبارت است از: شرح صحيفه سجاديه، زواهرالحكم (در مسائل فلسفى)، آيينه حكمت، التقيّه، جمال الصالحين.
حسين گيلانى ديلمانى
ملا حسين گيلانى از فقهاى بزرگ و محدثان صاحب نام بوده است. كه نخست در گيلان سكونت داشته است. او سپس به همراه پدرش به اصفهان عزيمت نمود و در محله لنبان اقامت گزيد لذابه لنبانى مشهور گرديد. وى از شاگردان مجلسى دوم و آقا جمال خوانسارى است و رسالهاى بر عليه فتواى استاد خود كه قائل به حرمت نماز جمعه بوده است نوشته است. (او خود قائل به وجوب عينى نماز جمعه در زمان غيبت بوده است).
وى در سال 1129 ه .ق در اصفهان وفات يافته و در قبرستان تخت فولاد مدفون گشته است. وى داراى تاليفات متعددى بوده است كه برخى از آنها عبارتند از: رساله در نماز جمعه، شرح مفاتيح فيض كاشانى، زيارات، شرح الصحيفه السجاديه، اصول عقايد.
سيد كاظم رشتى
سيد كاظم رشتى فرزند سيد قاسم رشتى حائرى، از علماى بلند آوازه شيخيه در سال 1205 ه .ق در رشت متولد شد و پس از طى تحصيلات عالى در زادگاه خود به قزوين رهسپار گرديد و پس از چندى به عتبات مقدسه رفت و در كربلا مسكن گزيد. در اين هنگام براى نخستين بار با شيخ احمد احسايى برخورد كرد و سخت تحت تاثير آراء او قرار گرفت وبه حوزه درسى او پيوست.
شيخ احمد در ميان تعجب همگانى از ميان انبوه شاگردان فاضل خويش سيد كاظم را به جانشينى خودانتخاب كرد.و سيد پس از هجرت احسايى به ايران كرسى تدريس و رهبرى شيخيه در عراق رابر عهده گرفت. سيد كاظم در تاويل كلمات ائمه از مرز افراط گذشته و در پارهاى از نوشتههاى خود به افسانه سرايى واسطوره سازى پرداخته است.
سيد در جريان اشغال كربلا از سوى دولت عثمانى با آنها به همكارى پرداخت كه موجب خشم شيعيان حتى علماء وپيروان شيخيه را فراهم آورد. از مهمترين شاگردان او محمد كريم خان كرمانى موسس طريقه ركنيه وديگرى على محمد باب موسس فرقه بابيه است.
سيد كاظم رشتى سرانجام در سال 1259 ه .ق دارفانى را وداع گفت و در كربلا مدفون گرديد. بيش از 150 جلد كتاب منسوب به او مىباشد كه برخى از آنها عبارتند از: اسرار الشهادة، اسرار العبادة، علم الاخلاق و السلوك.
سيد محمدباقر شفتى
سيد محمد باقر شفتى، فرزند محمد تقى در سال 1180 ه .ق در قريه شفت به دنيا آمد. تحصيلات مقدماتى را در گيلان گذراند و سپس عازم نجف اشرف گرديد و از استادانى چون سيد مهدى بحرالعلوم، شيخ جعفر كاشف الغطاء، حاج ملامهدى نراقى و محمد باقر بهبهانى بهرههاى فراوان برد. آنگاه به اصفهان بازگشت و حوزه علميه اصفهان را رونقى دگرباره بخشيد.
سيد در طول مدت حيات خود در اصفهان علاوه بر رهبرى دينى، رهبرى سياسى شهر را نيز بر عهده داشت وحاكمان اصفهان در كارهاى خود از ايشان حساب مىبردند.
وى در سال 1260 ه .ق در اصفهان در گذشته است و در مسجد بيد آباد مدفون گرديد.
سيد داراى آثار متعددى است كه برخى از آنها عبارتند از: آداب الصلوة الليل، اصحاب الاجماع.
ميرزا ابوالقاسم گيلانى (ميرزاى قمى)
ميرزا ابوالقاسم گيلانى، معروف به ميرزاى قمى، فرزند ملاحسن، پدرش از عالمان شفت گيلان بوده است، كه براى تحصيل به اصفهان رفت و پس از استفاده از محضر عالمانى چند به همراه استاد خود، ميرزا هدايت الله براى ارشاد مردم به چاپلق از توابع بروجرد رفت و با دختر استاد خود ازدواج كرد.
ميرزا در سال 1151 ه .ق در آنجا به دنيا آمد. وى نخست براى فراگيرى دانش به خوانسار عزيمت كرد و سپس به عتبات عاليات رفت در محضر عالمانى مانند آقا محمد باقر بهبهانى به فراگيرى علم پرداخت. ميرزا سپس به زادگاه خود چاپلق بازگشت اما پس از چندى به اصفهان رفت وبه تدريس پراخت اما بعد از مدتى راهى شيراز گرديد و سرانجام در قم رحل اقامت افكند.
پس چندى آوازه شهرت اوطلاب فراوانى راروانه قم كرد.و شاگردان زيادى از محضر اواستفاده نمودند. از مهمترين آثار ميرزاى قمى مىتوان به كتاب قوانين الاصول اشاره كردكه سالها از كتاب هاى درسى مهم حوزههاى علميه به شمار مىرفته است كه در گذر زمان همچون بسيارى ديگر از متون در گرد فراموشى پنهان شده است.
ميرزاى قمى در سال 1231 ه .ق در قم وفات يافت و در گورستان شيخان به خاك سپرده شد.
ديگر آثار اوعبارت است از: مرشد العوام (فقه به زبان فارسى)، منابع الاحكام(فقه به زبان عربى)، رساله استدلالى فارسى در اصول دين، حاشيه بر تهذيب الاصول علامه حلى، معين الخواص.
ميرزا حبيب الله رشتى
ميرزا حبيب الله رشتى از علما و مراجع بزرگ شيعه در سال 1224 ه .ق در املش به دنيا آمد. پدر وى اسماعيل خان از ملاكان لاهيجان بود. وى پس از طى دروس مقدماتى در زادگاه خود، عازم قزوين شد و در درس شيخ عبدالكريم ايروانى حاضر گرديد و در 25 سالگى موفق به اخذ اجازه اجتهاد شد. عازم نجف اشرف شد و در درس صاحب جواهر و شيخ انصارى شركت كرد.
بحث «حكومت و ورود» شيخ انصارى تا حدود زيادى مرهون اشكالات اصولى ميرزا حبيب الله رشتى مىباشد. تب فقهى واصولى به جاى مانده از وى نشانگر دقت نظر و ژرفاى انديشه وى مىباشد. مجموعه آثار فقهى و اصولى او بالغ بر 17 كتاب و رساله مىباشد.
ميرزا حبيب الله در سال 1312 ه .ق در نجف اشرف عالم فانى را وداع گفت و در صحن مقدس علوى به خاك سپرده شد.
برخى از آثار وى عبارت است از: بدايع الافكار (در اصول فقه)، كتاب طهارة، تقريرات درس شيخ انصارى در فقه.
شيخ عبدالله مازندرانى (لاهيجى)
شيخ عبدالله لاهيجى مشهور به شيخ عبدالله مازندرانى فرزند آقا نصير در سال 1256 ه .ق در محله ديوشل لاهيجان چشم به جهان گشود و سپس همراه پدر خويش به مازندران و بابل مهاجرت نمود و مدتى در آنجا ماندگار شد به همين جهت به مازندرانى مشهور گرديد.
او بعد از دوره مقدمات و سطح متوسط و عالى را در شهر بابل و ساير شهرهاى مازندران نزد عالمان بزرگى همچون ملا محمد اشرفى و پدر بزرگوارش گذراند.
براى تكميل تحصيلات به كربلاى معلّى رفت و از محضر آيت الله شيخ زينالعابدين مازندرانى و علامه شيخ حسن اردكانى استفاده كرد. وى سپس عازم نجف اشرف شد و از محضر درس ميرزا حبيبالله رشتى و شيخ مهدى كاشفالغطا و شيخ محمد فاضل ايروانى بهره برد و به مقام اجتهاد نائل آمد. وى در زمان حيات ميرزا حبيبالله رشتى بر كرسى تدريس تكيه زد و مورد توجه قرار گرفت.
شيخ عبدالله، از همراهان و همفكران آخوند خراسانى، و از رهبران روحانى مشروطيت است و يكى از كسانى است كه همراه آخوند خراسانى و حاج ميرزا حسن خليلى حكم مشروطيت ايران را تنفيذ كرد. شهيد مطهرى در باره وى آورده است: «نهضت مشروطيت ايران را در درجه اول آخوند خراسانى؛ و شيخ عبداله مازندرانى؛ از مراجع نجف و دو شخصيت بزرگ از علماى تهران سيد عبدالله بهبهانى و سيد محمد طباطبايى رهبرى كردند ...»
وى در سال 1330 ه .ق در نجف اشرف ديده از جهان فروبست.
از وى كتب و رسالهها فقه متعددى به جا مانده است كه برخى از آنها عبارتند از: آداب حج و عمره، كتاب الطلاق، رسالهاى در وقف، اهبة العباد(رساله عمليه)، حاشيه بر مكاسب شيخ انصارى، كتابى در اصول ( نسخه خطى آن در كتابخانه آيت الله نجفى مرعشى رحمهاللهموجود است).
آيت الله حاج شيخ شعبان ديوشلى
آيت الله حاج شيخ شعبان ديوشلى فرزند مهدى در سال 1275 ه .ق در ديوشل از توابع لنگرود به دنيا آمد. وى مقدمات علوم را در شهر خود فراگرفت و سپس به قزوين عزيمت نمود و نزد بزرگانى چون سيد على(صاحب حاشيه بر قوانين) و حاج ميرزا عبدالوهاب بهشتى فراگرفت.
وى در سال 1302 ه .ق به نجف اشرف مهاجرت نمود و در درس اساتيد معروف نجف مانند؛ ميرزا حبيب الله رشتى، فاضل ايروانى، شيخ محمد حسن ممقانى، شيخ عبدالله مازندرانى. وى از شيخ انصارى و صاحب جواهر اجازه روايى داشت. شيخ شعبان در ميان همدرسهاى خود معروف به پرهيزكارى، كثرت فضل و ادب و دقت نظر بود تا جايى كه بسيارى از مردم منطقه شمال و ديگر مناطق از وى تقليد مىكردند.
اين عالم پرهيزكار در سال 1348 ه .ق در نجف اشرف دار فانى را وداع گفت و در قبرستان وادى السلام مدفون گرديد.
برخى از آثار وى عبارتند از: صلاة المسافر، المتاجر، مباحث الفاظ، حاشيه بر عروة الوثقى، كتاب القضاء.
آيت الله مهدى مهدوى لاهيجى
آيت الله مهدوى فرزند حسين در سال 1313 ه .ق در نجف اشرف چشم به جهان گشود و در 1315 ه .ق به همراه خانوادهاش به لاهيجان عزيمت نمود. او تحصيلات ابتدايى در لاهيجان فرا گرفت. سپس براى ادامه تحصيلات راهى رشت شد و بعد از چندى در سال 1337 عازم عراق گرديد و در درس ميرزاى نائينى، آقا ضياء عراقى و سيد جمال گلپايگانى شركت نمود. وى از بزرگانى همچون آيت عظام؛ سيد ابوالحسن اصفهانى، آقا ضياالدين عراقى، سيد عبدالهادى شيرازى، بروجردى و ديگران اجازه اجتهاد داشت.
وى در سال 1316 ه .ش به ايران بازگشت و در مدت حيات علمى خود موفق به تاليف چندين كتاب و رساله گرديد. وى همچنين با تعمير مدرسه علميه لاهيجان به جذب و تربيت طلاب علوم دينى پرداخت. سرانجام وى در سال 1413 ه .ق / 1371 ه .ش ديده از جهان فروبست و در حسينيه مدرسه جامع لاهيجان به خاك سپرده شد.
برخى از آثار وى عبارتند از: حواشى بر مكاسب، حواشى بر رسائل، حواشى بر عروة الوثقى.
آيت الله محمد مهدوى لاهيجى
آيت الله مهدوى فرزند حسين در سال 1317 ه .ق در لاهيجان چشم به جهان گشود. او تحصيلات ابتدايى را تا كتاب معالم الاصول در لاهيجان فرا گرفت. او سپس براى ادامه تحصيلات راهى رشت شد و بعد از چندى در سال 1337 همراه برادر خود عازم عراق گرديد و در درس ميرزاى نائينى، آقا ضياء عراقى و سيد جمال گلپايگانى شركت نمود. وى از بزرگانى همچون آيت عظام؛ سيد جمال الدين گلپايگانى، كاشف الغطاء، امام خمينى، ميرزا هاشم آملى و ديگران اجازه اجتهاد داشت.
وى در سال 1353 ه .ش به ايران بازگشت و در مدت حيات علمى خود موفق به تاليف 80 اثر، شامل كتاب و رساله گرديد.
سرانجام وى در سال 1361 ه .ش در تهران ديده از جهان فروبست و در حسينيه مدرسه جامع لاهيجان به خاك سپرده شد.
برخى از آثار وى عبارتند از: تفسير القران الكريم، المعاد، اسماعيليه رودبار و الموت، جغرافياى گيلان، رجال دو هزار ساله گيلان.
آيت الله العظمى بهجت فومنى
آيت الله شيخ محمد تقى بهجت فومنى از مراجع بزرگ شيعه در سال 1334 ه .ق در شهر فومن ديده به جهان گشود. پس از كسب تحصيلات مقدماتى راهى عراق شد و در كربلا و نجف به تحصيلات خود ادامه داد. وى در نجف در محضر اساتيد بزرگى چون سيد حسين بادكوبهاى، شيخ محمد حسين غروى اصفهانى (فقيه و اصولى مشهور) و آيت الله سيد ابوالحسن اصفهانى (مرجع بزرگ شيعه) به تحصيل پرداخت.
وى در عرفان شاگرد عارف بزرگ آقا سيد على قاضى بوده است و به اين خاطر علاوه بر فقاهت عارفى بزرگ در عالم تشيع محسوب مىگردد.
آيتالله بهجت در سال 1364 ه .ق به قم مراجعت كردند و عهدهدار تدريس و تعليم شاگردان گرديدند. برخى از تاليفات ايشان عبارت است از: حاشيه بر مكاسب، تقريرات اصول.
آيت الله دكتر ضيايى
سيد عبدالله فرزند حسين در سال 1302 ه .ش در يك خانواده كشاورز در دريا كنار لنگرود به دنيا آمد. وى پس از گذراندن تحصيلات ابتدايى عازم حوزه علميه قم گرديد و پس از طى مقدارى از تحصيلات سطح حوزه، عازم عراق گرديد و سه سال در نجف اشرف به تحصيل پرداخت و به خاطر برخى از مشكلات به ايران بازگشت و در مدرسه مروى تهران به تحصيل و تدريس پرداخت و در نزد حاج ميرزا هاشم آملى و آقا سيد احمد خوانسارى به تحصيل پرداخت و از اصحاب فتواى آيت الله خوانسارى قرار گرفت.
وى در طى تحصيلات در مدرسه مروى توانست به دانشگاه راه يابد و موفق به اخذ درجه دكترى گردد. آيت الله ضيايى فعاليتهاى متعددى در استان گيلان داشتهاند و پس از انقلاب اسلامى به عنوان نماينده گيلان در مجلس خبرگان قانون اساسى شركت داشتند و مدتى نيز دبير شوراى مديريت حوزه علميه قم بودهاند.
دكتر ضيايى در سال 1368 به دنبال يك بيمارى طولانى به سراى باقى شتافتند و در قبرستان بهشت زهرا در تهران مدفون گرديدند.
حجت الاسلام و المسلمين مختار امينيان
حجت الاسلام و المسلمين مختار امينيان در سال 1305 ه .ش در روستاى فتيده از توابع لنگرود چشم به جهان گشود. ايشان پس از تحصيلات ابتدايى با تشويق خانواده در سال 1323 ه .ش براى تحصيل علوم دينى به شهر مقدس قم آمد و در درس اساتيد مختلف منجمله حضرت آيت الله بروجردى، محقق داماد، سيد محمدرضا گلپايگانى و ديگران حضور يافت و از سال 1341 پيام رسان نهضت امام در منطقه گيلان شد و در اوجگيرى مبارزات مردمى در سالهاى 1356، 1357 در گرم كردن تظاهرات مردمى در لنگرود فعاليت زيادى داشت.
پس از انقلاب اسلامى در سمتهاى مختلفى همچون رياست دادگاه انقلاب اسلامى گيلان، نمايندگى ولى فقيه در دانشگاه گيلان، امامت جمعه موقت رشت، امامت جمعه آستانه اشرفيه، مدرس حوزه و دانشگاه انجام وظيفه نموده است و از طرف مردم استان در سه دوره متوالى به نمايندگى مجلس خبرگان رهبرى برگزيده شده است.
برخى از آثار ايشان عبارتند از: مبانى اخلاق اسلامى، مبانى فلسفه اسلامى، از ارتداد تا اسلام، قرهالعين در نماز.
آيت الله حاج شيخ عباس محفوظى
آيت الله حاج شيخ عباس محفوظى در سال 1305 ه .ش در شهر رودسر ديده به جهان گشود و پس از تحصيلات ابتدايى و مقدمات به قم مهاجرت نمود و متون فقه و احوال را از مدرسين بزرگ خوانده و به درس خارج آيت الله العظمى بروجردى و مرحوم آيت الله داماد و حضرت امام شركت نمود و مورد توجه مخصوص ايشان قرار گرفت.
در حال حاضر ايشان از اعضاى جامعه مدرسى و يكى از مدرسين و فضلاء حوزه علميه قم است و در ميان دانشمندان استان به فضل و متانت و اخلاق حسنه موصوف مىباشند.
ايشان در طى سه دوره از طرف مردم استان گيلان به نمايندگى در مجلس خبرگان رهبرى برگزيده شد.
آيت الله محمدى گيلانى
آيت الله محمد محمدى معروف به گيلانى در سال 1307 ه .ش در شهرستان رودسر به دنيا آمد. پس از طى دورس مقدماتى براى ادامه تحصيلات به قم عزيمت نمود و از محضر امام خمينى و علامه طباطبايى بهرههاى فراوان برد و به درجه اجتهاد نائل گرديد. وى در هدايت مبارزات مردم استانهاى گيلان و مازندران عليه حكومت ستم شاهى نقشى به سزا داشت.
آيت الله گيلانى در سالهاى پس از انقلاب در سمتهاى رئيس دادگاههاى انقلاب، عضويت شوراى نگهبان، عضويت در جامعه مدرسين حوزه علميه قم و رياست ديوان عالى كشور ايفاء وظيفه نمود و در هنگامه اشتغالات سياسى، تحقيق و تدريس را رها نكرد.
برخى از تاليفات وى عبارت است از: المعاد فى الكتاب و السنة، امام راحل و فقه سنتى، عصمة الانبياء.
آيت الله احسان بخش
آيت الله صادق احسان بخش در سال 1309 ه .ش در روستاى ليفشاگرد در نزديكى رشت به دنيا آمد. وى پس از تحصيل دروس مقدماتى در سال 1327 به قم عزيمت نمود و نزد عالمان بزرگى چون آيات عظام سيد محمد تقى خوانسارى، بروجردى، گلپايگانى، امام خمينى، علامه طباطبايى و ديگران به تحصيل پرداخت.
وى همزمان با تحصيلات حوزوى به تحصيل در دانشگاه پرداخت و در سال 1340 فعاليت فرهنگى خود را در رشت آغاز كرد و به تاسيس دبستان و دبيرستان اقدام نمود. وى همچنين علاوه بر تدريس در حوزه علميه رشت به مبارزات سياسى با رژيم پرداخت و بارها از سوى رژيم مورد تهديد واقع شد. در دوران انقلاب، با سخنرانىهاى افشاگرانه خود نقش بزرگى در مبارزات مردم گيلان ايفاء كرد.
ايشان از سال 1359 نمايندگى ولى فقيه در گيلان و امامت جمعه رشت و نمايندگى خبرگان رهبرى در دوره اول راعهدهدار بودند [آيت الله احسان بخش سرانجام در سال 1380 ه .ش دارفانى را وداع گفت.] برخى از تأليفات وى عبارتند از: آثار الصادقين (18 جلد)، خوارج و علل پيدايش آن (3 جلد)، نقش دين در خانواده (2 جلد)، سى گفتار در ماه مبارك رمضان.
آيت الله زينالعابدين قربانى
آيت الله زينالعابدين قربانى در سال 1312 ه .ش در روستاى پنجاه از توابع آستانه اشرفيه به دنيا آمد. او در اوان كودكى پدر خود را از دست داد وتحت سرپرستى مادر قرار گرفت. وى در سال 1327 ه .ش دروس مقدماتى را در مدرسه جامع لاهيجان فرا گرفت و سپس در سال 1329 ه .ش براى ادامه تحصيلات به قم عزيمت كرد و پس از اتمام دوره سطح از محضر اساتيد بزرگى چون آيات عظام بروجردى، گلپايگانى، امام خمينى و علامه طباطبايى استفاده كرد.
او كار مطبوعاتى خود دا باشركت در هيئت تحريريه مجله مكتب اسلام و نسل جوان درحوزه علميه قم آغاز كرد ودر جرگه نويسندگان فعال حوزه علميه قم قرار گرفت و به تأليف پرداخت.
وى همزمان باشكلگيرى نهضت امام خمينى به نهضت پيوست وبارها از سوى رژيم دستگير وبازداشت شد. وى در بازگشت به گيلان به كار تحقيق و تأليف ادامه داد و تاكنون 35 اثر اعم از تأليف، ترجمه و تصحيح از خود برجاى گذاشته است.
آيت الله قربانى پس از پيروزى انقلاب اسلامى در مشاغل مختلف همچون؛ سرپرستى كميته انقلاب اسلامى شرق گيلان، قاضى دادگاههاى گيلان، امامت جمعه لاهيجان، نمايندگى مجلس خبرگان رهبرى در دوره دوم و سوم از استان گيلان را بر عهده داشته است.
[ايشان در حال حاضر نمايندگى ولى فقيه در استان و امامت جمعه شهر رشت را بر عهده دارند.] برخى از آثار و تاليفات وى عبارتند از: اسلام و حقوق بشر، به سوى جهان ابدى، علل پيشرفت اسلام و انحطاط مسلمين، تفسير جامع آيات الاحكام (7 جلد آن تاكنون منتشر شده است).
آيت الله ربانى املشى
آيت الله محمد مهدى ربانى فرزند شيخ ابوالمكارم در سال 1313 ه .ش در قم ديده به جهان گشود. و در حوزه علميه قم به تحصيل پرداخت و از درس عالمان بزرگى چون آيات عظام، بروجردى محقق داماد و امام خمينى بهره برد و از همراهان نهضت امام خمينى به شمار مىرفت. وى در دوران حكومت ستم شاهى بارها زندان و تبعيد شد بعد از انقلاب اسلامى به عنوان نماينده مردم گيلان در خبرگان قانون اساسى و عضو شوراى انقلاب فرهنگى، شوراى عالى قضايى و دادستان كل كشور و عضو شوراى نگهبان و نماينده خبرگان رهبرى و نماينده مجلس شوراى اسلامى ايفاء وظيفه نمود.
وى سرانجام بوسيله ايادى سيد مهدى هاشمى به وسيله مواد سرطانزا مبتلا به سرطان و در سال 1364 ه .ش ديده از جهان فروبست.
