فقیهان و مفسران استان کرمانشاه
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
آقا اسدالله امام جمعه آل آقا
آقا اسدالله امام جمعه فرزند آقا عبدالله از نوادگان وحيد بهبهانى و مشهور به «آل آقا» مىباشد. مردم كرمانشاه از او به عنوان امام جمعه بزرگ نام مىبردند. همانند اسلافش مورد توجه دولتمردان وقت و رجال مملكت بوده و همواره حكام كرمانشاه اوامرش را مىپذيرفتهاند.
وى در سال 1324 ه .ق وفات يافت و در كرمانشاه كنار آرامگاه نياكانش مدفون شد.
سيد حسن اجاق
سيد حسن اجاق فرزند سيد اسماعيل اجاق (صادق على شاه) كه از خاندان طريقت و از متنفذان مورد اعتماد و احترام مردم كرمانشاه بود. وى سيدى صاحب كرم و مردمدار و متواضع بود و در سال 1351 ه .ق در كرمانشاه به رحمت ايزدى پيوست.
ملا صلاح الدين پاوهاى
ملا صلاح الدين، فرزند حاج عوض از اهالى شهرستان پاوه بوده است. وى عارفى وارسته و متمسك به طريقه نقشبندى و از مريدان شيخ عمر ضياءالدين بيارى بود. او پدر ملامحمد ضيايى و از فضلا و مدرسان معروف كنونى پاوه است.
حاج شيخ هادى جليلى
حاج شيخ هادى جليلى فرزند شيخ عبد الرحيم بن ملا عبد الرحمان بن ملا عبد الاحد بن ملا عبد الجليل در سال 1288 ه .ق در كرمانشاه به دنيا آمد. در زادگاهش مقدمات علوم عربى و مبادى فقه و اصول را فرا گرفت سپس براى ادامه تحصيل به نجف اشرف رفت و در سلك شاگردان آخوند ملا محمدكاظم خراسانى و شريعت اصفهانى درآمد.
حاج شيخ هادى در سال 1316 ه .ق به كرمانشاه بازگشت و همواره يكى از علما و رؤساى روحانى كرمانشاه بود. وى در فقه و اصول، تأليفاتى به يادگار گذاشت و كتاب تقرير درس صاحب كفاية الاصول و رساله در مشق او در فهرست كتابخانه آستان قدس رضوى معرفى شده است. اين دو تأليف را حاج شيخ عبدالجليل جليلى فرزند ايشان، در سال 1338 ه .ش وقف بر كتابخانه آستان قدس كرده است.
حاج شيخ هادى در سال 1327 ه .ش در نجف اشرف وفات يافت.
ملا محمد جوانرودى
ملامحمد جوانرودى فرزند سيد مهدى جوانرودى به سال 1285 ه .ق متولد شد. انسانى دانشمند و عارفى ارجمند بوده است كه پس از اتمام تحصيلات در بياره نزد ملا عبدالقادر مدرس كانى كبودى به اجازه علمى نايل آمد. سپس دست ارادت به شيخ عمر ضياءالدين نقشبندى داد و پس از مدتى سير و سلوك به كفرى رفت و در مدرسه اميرحسين بن سليمان بيگ جاف به تدريس و امامت مشغول شده است.
پس از دو سال، به خانقين مهاجرت كرد و در خانقاه شيخ عمر، تا آخر عمر تدريس، امامت و ارشاد داشت و سرانجام در سال 1367 ه .ق در اين شهر وفات يافت.
ابن السنى دينورى
ابوبكر احمد بن محمد بن اسحاق دينورى مشهور به ابن السنى، از محدثان و علماى مشهور اخبارى سده چهارم ه .ق است كه در سال 364 ه .ق وفات يافته است.
از آثار او الايجاز فىالحديث، كتاب القناعة و عمل اليوم و الليلة است.
ابوالعباس احمد بن محمد دينورى
ابوالعباس احمد بن محمد دينورى از مشايخ عالى مقام، و از پارسايان بنام روزگار بوده است. مدتها صحبت بزرگانى چون يوسف بن حسين و عبدالله بنالخراز و ابومحمد جريرى و ابوالعباس بن عطا را درك كرد تا اينكه به درجه كمال رسيد و در نيشابور به ارشاد و وعظ پرداخت. در اواخر عمر به سمرقند مهاجرت كرد و به سال 340 ه .ق در آنجا به رحمت ايزدى پيوست.
حافظ ابو حفص عمر دينورى قرميسينى
ابو حفص عمر بن سهل بن اسماعيل دينورى قرميسينى، از علماى مشهور و حفاظ احاديث اوايل سده چهارم ه .ق بوده است كه مدتى در دينور، و ايامى در قرميسين (كرمانشاه) مىزيسته و تأليفاتى در علم حديث داشته است. وى به سال 330 ه .ق وفات يافته است.
ابوالحسن دينورى
ابوالحسن على بن محمد بن سهل دينورى معروف به صائغ دينورى، از بزرگان مشايخ دينور بوده است. وى در علم عرفان شهرت بسزايى داشت و استاد شيخ ابوالحسن قرافى و ابوعثمان مغربى بوده و خود از محضر علامه صيدلانى كسب فيض كرده است. ابوالحسن، دينور را ترك كرد و در مصر اقامت گزيد تا اينكه سرانجام در سال 330 يا 331 ه .ق در آنجا وفات يافت.
حاج آقا محمد مهدى فيض مهدوى
حاج آقا محمد مهدى فيض مهدوى فرزند شيخ محمد تقى در سال 1287 ه .ق در كرمانشاه متولد شد. مقدمات علوم عربى و كتب سطح را در كرمانشاه فرا گرفت و در سال 1311 ه .ق براى تكميل معلومات خود رهسپار نجف اشرف شد و در حوزه درس حاج ميرزا حسين تهرانى و آخوند ملا محمدكاظم خراسانى حضور يافت.
پس از نه سال مجددا در سال 1319 ه .ق به كرمانشاه بازگشت و چون حاج ميرزا حسين تهرانى مردم آنجا را توصيه كرده بود كه در امور شرعى و احكام دينى به وى مراجعه كنند، مردم كرمانشاه نيز مقدمش را گرامى داشتند و به او رجوع كردند. حاج آقا محمد مهدى در سال 1341 ه .ق به زيارت حج رفت.
وى در روز سوم جمادى الاخر 1346 ه .ق به رحمت ايزدى پيوست و در مقبره شيخان در قم به خاك سپرده شد.
حاج آقا محمد مهدى در هنگام قيام مشروطيت در كرمانشاه از اركان مهم آن نهضت به شمار مىرفت و در اين راه گرفتاريها و سختىهاى فراوانى را تحمل كرد و خدمات زيادى به مردم ستمديده و طبقه محروم انجام داد. وى با ايستادگى بىنظير و بيانات مهيج و مجاهدات دلاورانه خود محور اصلى قيام مشروطيت در غرب ايران محسوب مىشد.
ملا عبدالله قاضى اورامانى ملا عبدالله قاضى اورامانى فرزند ملاعبدالعزيز از نسل ملايعقوب قاضى سر سلسله قضات اورامان و از دودمان مولانا گشايشبن بابا مردوخه، دانشمندى از موالى مردوخى است كه در سده دهم ه .ق مىزيست و سمت قضاوت داشته است. ملا عبدالله كتابى در تاريخ اورامان تأليف كرده كه آيت الله مردوخ در تاريخ خود از آن بهره گرفته است. وى مرد فاضلى بوده و گذشته از قضاوت، تدريس نيز مىكرده است.
ابو اسحاق ابراهيم قرمسينى
ابو اسحاق ابراهيم قرمسينى از مشايخ و زهّاد عصر خود بود و با ابراهيم خواص (متوفى به سال 291 ه .ق) و ابو عبدالله غربى، دوستى داشته و در اتّباع كتاب و سنت پيامبر صلىاللهعليهوآله جدى بوده است. وى در سال 332 ه .ق به رحمت ايزدى پيوست.
سيد حسن كزازى
سيد حسن كزازى مجتهد كرمانشاهى از شخصيتهاى مورد احترام مردم كرمانشاه بوده است. وى علاوه بر مقام فقاهت و احاطه بر علوم متعارف دينى، سيدى جليلالقدر و در علوم متفرقه نيز تسلط داشته، مردى با تقوا و صاحب نفس بوده است.
ابوبكر كسايى دينورى
ابوبكر كسايى دينورى، عارفى وارسته از اهالى شهر دينور بود. پس از اتمام تحصيلات به دنبال كسب فيض از محضر عرفاى آن روزگار به نقاط زيادى سفر كرد و سرانجام به صحبت عارف بزرگ شيخ جنيد بغدادى (متوفى به سال 297 ه .ق) در بغداد نايل آمده است.
ابوالقاسم يوسف گچى دينورى
قاضى ابوالقاسم يوسف گچى دينورى فرزند احمد بن يوسف از علماء بزرگ شافعى، و جامع بين علم و عمل بود كه شهر دينور از پرتو وجود او به صورت مركزى از مراكز علمى درآمده بود. قاضى ابوالقاسم يوسف گچى تأليفات زيادى داشته است. كه مهمترين آنها كتاب «تجريد در علم فقه» است. وى علاوه بر تدريس مدتى هم در دينور شغل قضاوت داشته است. نسبت وى به گچ از آن جهت است كه جدش گچكار و يا گچ فروش بوده است.
اين دانشمند در 27 رمضان سال 405 ه .ق در دينور به دست افرادى از پيروان اسماعيلى كشته شده است.
حاج سيد على ميبدى
حاج سيدعلى ميبدى از علماى معروف و از شاگردان مبرز فاضل اردكانى و شيخ عبدالحسين تهرانى ملقب به شيخالعراقين بوده است. پس از اتمام تحصيلات دينى از نجف و كربلا، به ايران بازگشت و در كرمانشاه اقامت گزيد. حاج سيد على ميبدى، آثارى در فقه، نحو، لغت داشته است كه مهمترين آنها كتاب «كشكول» و «بديع اللغة» مىباشند.
وى در سال 1313 ه .ق وفات يافته است.
حاج آقا محمد ميبدى
حاج محمد ميبدى فرزند حاج سيد على ميبدى از علماى موجه و مورد احترام اهالى كرمانشاه بوده است. مقدمات علوم عربى و سطح را در كرمانشاه نزد شيخ محمد مدرس و بعضى علماء خاندان آل آقا و ديگران فرا گرفت. او سپس به عتبات عاليات رفت و در نجف نزد علماى بزرگ به ويژه آيهالله حاج ميرزا حسن نايينى و آيهالله آقا سيد ابوالحسن اصفهانى تلمذ كرد. سپس با اخذ اجازات به كرمانشاه بازگشت و در مسجدى كه مجاور خانهاش بود به امامت پرداخت.
حاج آقا محمد از مدرسان معروف مقدمات و كتب سطح بود. وى عالمى بزرگوار، متقى و وارسته بود و سرانجام در سال 1361 ه .ق در كرمانشاه پس از بيمارى طولانى به رحمت ايزدى پيوست.
ميرزا محمدعلى واعظ
ميرزا محمد على واعظ، متخلص به مظلوم، در سال 1240 ه .ش در كرمانشاه متولد شد و تحصيلات خود را به پايان رسانيد. وى از متكلمين و عرفاء بزرگ كرمانشاه بوده است و ابتدا خدمت حاجى آقا بزرگ كرمانشاهى و بعدا دست ارادت به آقا سيد اسماعيل اجاق (صادق على شاه) داد.
ميرزا در سال 1326 ه .ق به مشهد مهاجرت كرد و در اين شهر منظور اهل دل قرار گرفت و سرانجام در سال 1307 ه .ش در مشهد وفات يافت.
ملا قادر قادرى
ملا قادر قادرى فرزند عباس در سال 1332 ه .ش در روستاى نورياب حومه پاوه متولد شد. با همه فقر و مشكلات زندگى در سال 1339 ه .ش در زادگاهش به مدرسه رفت و دوره ابتدايى را به پايان رسانيد.
در سال 1343 نظر به علاقه خاص خانوادگى كه به فراگيرى تحصيلات دينى داشت به توصيه مادر گرامىشان وارد مدرسه دينى روستاى دشه شد و طبق سنت طلاب علوم دينى، به فراگيرى مقدمات عربى پرداخت و از همان سال فعاليت خود را آغاز كرد.
در سال 1356 با جمعى از روحانيون همفكرش «مدرسه قرآن» پاوه را تأسيس و به عنوان مركز قدرت، به سازماندهى نيروهاى جوان و انقلابى منطقه عليه افكار انحرافى و روشنگرى جوانان در مقابل توطئههاى دشمنان اسلام اقدام كرد و در همان سال با حضور فعال مدرسه قرآن، مردم را روشنگرى مىداد و با شركت در مراسم و مجالس مختلف، زمينه قيام عمومى را همگام با ديگر مردم ايران زمين عليه نظام فاسد شاهنشاهى فراهم و رهبرى جريانات انقلاب را همراه دوستان خود در منطقه به عهده گرفت.
در سال 1357 ديدگاههاى خود را عليه نظام شاهنشاهى آشكار و در به راه انداختن تظاهرات و تحصن و مجالس روشنگرى به حيات سياسى خود ادامه داد و بارها مورد تهديد و فشار مسؤولان وقت قرار گرفت، ولى هيچگاه پشت به مبارزات مردم مسلمان و انقلابى منطقه ننمود.
با پيروزى انقلاب اسلامى مردم ايران همزمان با توسعه فعاليتهاى مدرسه قرآن پاوه و حضور گسترده در فعاليتهاى انقلابى و پاسدارى از ارزشهاى انقلاب اسلامى، با درخواست مردم مسلمان پاوه در تيرماه 1359 به عنوان امام جمعه شهرستان پاوه انتخاب شد.
در اين مدت به عنوان خدمتگزار مردم مسلمان منطقه در صدها مجلس و مراسم داخلى و خارجى از ارزشهاى انقلاب اسلامى و حقوق مردم مسلمان كرد و اهل سنت جانبدارى كرده و نمازهاى جمعهاش در منطقه نقش بسزايى در بيدارى نسل جوان و هدايت آنان داشته است. علاوه بر اين، در مطبوعات كشور نيز مقالات و مصاحبههاى بيشمارى در بيان مشكلات مردم مسلمان منطقه چاپ و منتشر كرده است.
آقا احمد كرمانشاهى
آقا احمد كرمانشاهى فرزند آقا محمدعلى، نوه وحيد بهبهانى در سال 1191 ه .ق در كرمانشاه ديده به جهان گشود و در سال 1210 پس از فراگيرى برخى از علوم، به نجف اشرف عزيمت نمود و از محضر عالمانى مانند حاج شيخ جعفر كبير، آقا سيد على (صاحب رياض) موفق به دريافت اجازه اجتهاد شد.
وى داراى حدود 24 تأليف مىباشد كه برخى از آنها عبارت است از: مرآت الاحوال، تفسير قرآن، شرح مختصر النافع، نوادر الانوار.
آيت الله عبدالرحيم جليلى
يكى از خانوادههاى معروف روحانى در كرمانشاه كه در سه قرن اخير عالمان سترگى از آن برخاستهاند، خاندان جليلى است. آيت عبدالرحيم جليلى از معروفترين فقهاى دوره ناصرى (قاجاريه) است.
وى در سال 1232 ه .ق در كرمانشاه متولد گرديد و پس از فراگيرى دروس سطح به نجف اشرف عزيمت نمود و از محضر بزرگانى چون صاحب جواهر كسب فيض كرد و پس از نائل شدن به مقام اجتهاد به ايران بازگشت و در كرمانشاه به تدريس و قضاوت پرداخت.
از وى حدود سى تأليف بر جاى مانده است.
آيت الله اشرفى اصفهانى (شهيد محراب)
آيت الله اشرفى در سال 1281 ه .ش در خمينى شهر اصفهان متولد شد و پس از گذراندان تحصيلات مقدماتى به اصفهان عزيمت نمود و پس از ده سال راهى حوزه علميه قم گرديد و مدت 23 سال از محضر عالمانى چون آيات عظام: حائرى يزدى، صدر، خوانسارى، بروجردى و امام خمينى بهره برد و در سال 1335 از سوى آيهالله بروجردى براى اداره حوزه علميه كرمانشاه رهسپار كرمانشاه گرديد.
آيت الله اشرفى اصفهانى در طول 26 سال اقامت در كرمانشاه يكى از سكانداران مبارزه با رژيم ستمشاهى محسوب مىگرديد. وى بارها از سوى رژيم مورد تعقيب و بازداشت قرار گرفت.
او سرانجام در 23 مهرماه 1361 در محراب جمعه در شهر كرمانشاه به وسيله منافقين به شهادت رسيد.
