فقیهان و مفسران استان لرستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
سيد محمد بروجردى
محمد فرزند عبدالكريم طباطبايى بروجردى از دانشمندان وارسته و از فرزندان امام حسن مجتبى عليهالسلام و از نسل سادات طباطبايى است. از طايفه طباطبايى شخصيتهاى علمى و سياسى بسيار برخاستهاند. سيد محمد در زواره اصفهان به دنيا آمد و پس از كسب تحصيلات مقدماتى مدتى را در بروجرد دانش آموخت و بعد از آن به نجف اشرف رفت و در آنجا به درجه اجتهاد نايل آمد. سپس به تدريس و تاليف پرداخت او در مدت زندگى خود سه بار به ايران سفر كرد و در سفر دوم بنا به درخواست مومنان بروجرد مدتى در اين شهر اقامت گزيد.
سرانجام اين دانشمند در حدود سال 1160 روى در نقاب خاك كشيد و در شهر بروجرد به خاك سپرده شد.
آثار زيادى را به ايشان نسبت مىدهند كه مهمترين آنها عبارتند از: تاريخ النبى و الائمة، اعلام اللامعه، تحفة الغرى، شرح مفاتيح الشرايع.
علامه سيد بحرالعلوم
سيد مهدى بحرالعلوم بروجردى، در شوال 1155 ه .ق در كربلا ديده به جهان گشود. هنوز هفت ساله نشده بود كه خواندن و نوشتن فرا گرفت و از همان اوان كودكى به آموختن صرف و نحو، اصول، منطق، فقه، تفسير و كلام روى آورد. تلاشهاى او سرانجام به ثمر نشست و توانست در سن دوازده سالگى از درس خارج پدر بزرگوارش، سيد مرتضى، و نيز درسهاى استادان بزرگ روزگار خويش، وحيد بهبهانى و شيخ يوسف بحرانى، بهره گرفته، همزمان با پانزدهمين بهار عمر به مقام والاى اجتهاد دست يابد.
آن بزرگمرد سپس به نجف اشرف شتافت و از محضر دانشوران آن سامان فيض برد و تشنه كامان حريم حرم اميرمؤمنان عليهالسلام را از درياى دانش خويش سيراب ساخت. سيد در روزگار كودكى همراه پدر به بروجرد سفر كرده است.
سيد، در سال 1186 ه .ق بار ديگر به ايران گام نهاد و در ميان استقبال پرشور مردم به زيارت على بن موسى عليهالسلام شتافت. جاذبه معنوى آستان قدس رضوى او را هفت سال در خراسان ماندگار ساخت. در اين مدت از محضر سيد ميرزا مهدى اصفهانى خراسانى بهره برد و از سوى آن استاد فرزانه، به لقب «بحرالعلوم» مفتخر شد.
بحر العلوم در اواخر شعبان 1193 ه .ق مشهد را به قصد نجف ترك كرد. علاوه بر تحقيق، تأليف و تدريس خدمات و آثار مذهبى و اجتماعى بسيار در كارنامه علامه ثبت است.
آثارى كه از اهميت ويژهاى برخوردار است. به بعضى از موارد اشاره مىگردد تعيين مشاعر حج و مواقيت احرام، بناى سور مسجد كوفه، تعيين مقام امام عصر عليهالسلام در مسجد سهله كوفه و وادى السلام نجف اشرف و... سيد بحرالعلوم نزد بزرگان از مرتبهاى والا برخوردار بوده، از شواهد چنين بر مىآيد كه بارها به افتخار زيارت حضرت ولى عصر(عج) نايل شده است و در اين فضيلت هيچ كس جز سيد رضى الدين بن طاووس بروى سبقت نگرفته است.
علامه نورى در خاتمه مستدرك مىگويد: «تمام دانشمندان معاصر و متأخر بر مقام بلند و مرتبه ارجمند سيد بحرالعلوم متفقاند و همگى به رياست و قدرت او در همه علوم عقلى و نقلى معترفند، تا آنجا كه فقيه عاليقدر شيعه، شيخ جعفر كاشف الغطا با آنهمه زهد، علم و موقعيت اجتماعى، خاك كفش او را با گوشه عمامه خود پاك مىكرد».
او سرانجام سال 1212 ه .ق ديده از جهان فرو بست و ميرزا محمد مهدى شهرستانى حايرى بر او نماز گذارد.
از بحرالعلوم كتابهاى پر ارج به يادگار مانده است و عدد آنها به پانزده دوره مىرسد، كه برخى از آنها عبارتند از: مصابيح، در فقه (عبادات و معاملات)، تحفة الكرام، در تاريخ مكه و بيت الله الحرام، شرح باب حقيقت و مجاز از كتاب فاضل تونى، شرح احاديث تهذيب، فوائد اصوليه.
سيد جعفر كشفى دارابى بروجردى
سيد جعفر كشفى در سال 1189 ه .ق در شيراز متولد شد، نسب شناسان نسب وى را با 34 واسطه به موسى بن جعفر عليهالسلام مىرسانند. در اصطهبانات تحصيلات مقدماتى را به پايان رسانده، در حدود سال 1208 ه .ق در سن 19 سالگى، به نجف اشرف گام نهاد و از محضر استادان آن سامان كسب فيض كرد.
سيد جعفر پس از سالها تلاش در زمره بزرگان نجف جاى گرفت ولى، در اثر آشوب عراق، ناگزير به ايران مهاجرت كرد و با اصرار محمدتقى ميرزا، حاكم وقت بروجرد، در اين شهر سكونت گزيد. او در اين ديار به تدريس و ارشاد پرداخت و سيد جعفر در شهرهاى گوناگون، شاگردان بسيارى پرورانده است. هر چند از بيشتر آن نيكبختان اطلاعى در دست نيست اما تعدادى از شاگردان بروجردىاش شناخته شدهاند كه بزرگمردانى كه سيد حسين ميرزا فرزند حسام السلطنه حاكم بروجرد، شيخ عبدالحسين و ملا عبدالله بروجردى (صاحب كتاب «سرورالشيعه») در شمار آنان جاى دارند. سيد جعفر كشفى از زاهدان و عارفان گرانقدر بود. نويسندگان كتابهاى تراجم و رجال همگى وى را به عظمت، عرفان و علم ستودهاند.
مرحوم شيح آقا بزرگ تهرانى در كتاب اعلام الشيعه مىنويسد: «سيد جعفر دارابى، از بزرگترين علماى اماميه است، او دانشمندى ماهر و محقق به شمار مىآمد. جامع علوم و فنون و نويسندهاى گرانقدر بود كه به سال 1189 ه .ق متولد شد، با عشقِ علم و دانش رشد كرد و سرانجام در درياى دانش فرو رفت تا آنكه علم، يقين، ذوق و عرفان را در خويش گرد آورد او يكى از نوارد امت گرديد..».
سرانجام به سال 1267 درگذشت. آرامگاه او اكنون در محله صوفيان، مورد توجه و زيارت همگان است.
از مرحوم سيد جعفر كشفى علاوه بر تدريس و ارشاد، كتابهاى باارزشى به يادگار مانده است كه با مشاهده آنها مىتوان به قدرت علمى او پى برد، مؤلفات آن مرحوم بيشتر از 17 دوره مىباشد بعضى از آنها عبارتند از: اجابة المضطرين، در اصول و فروع دين، بلدالامين، منظومهاى عربى، در علم كلام و اصول عقايد است، تحفة الملوك، در عقل و جهل، جمع الشتات المتفرقه فى الاجماعات المحقة المتحققة.
ميرزا محمود طباطبايى
حجت الاسلام حاج ميرزا محمود طباطبايى در سال 1221 ه .ق به دنيا آمد. در خدمت پدر به كسب دانش پرداخت سپس براى تكميل دروس رهسپار عتبات عاليات گرديد و از استادانى چون حاج ابراهيم كرباسى و صاحب جواهر بهره برد استعداد او به اندازهاى بود كه قبل از سن 25 سالگى به درجه اجتهاد رسيد.
صاحب اعيان، شيعه سيد محسن امين به نقل از تتمه امل الآمل مىنويسد: «او از اعلام ايران و اكابر زمان به شمار مىآمد و در علو قدر و بلندى شأن كم نظير بود و حكام و وزيران از او واهمه داشتند و از حشمتش هراسان بودند».
همچنين آيت الله بروجردى در كتاب تذكره شجرة سادات بروجرد نوشته است: «اما ميرزا محمود عالم و عامل و رئيس و محتشم و نافذ حكم در شهرستان بروجرد بود او آمر به معروف و ناهى از منكر بوده است».
سرانجام در 21 ذيحجه سال 1300 ه .ق در سن 80 سالگى به رحمت ايزدى پيوست و در محله صوفيان به خاك سپرده شد.
بعضى از آثار نامبرده عبارتند از: صلى المصابين، مواهب السنيه، رساله عمليه.
سيد حسين بروجردى (صاحب نخبة المقال)
سيد حسين بروجردى، از نوادگان زيد بن على بن الحسين عليهالسلام در سال 1238 ه .ق در بروجرد به دنيا آمد، پدر او نيز از علماى زمان خويش بود. سيد حسين تحصيلات مقدماتى و نهايى را در زادگاهش به پايان برد، آنگاه براى استفاده بيشتر، به عتبات عاليات سفر كرد، در نجف از محضر بزرگان آن سامان همچون صاحب جواهر، صاحب فصول، كاشف الغطاء و ديگران بهره برد و پس از تلاش فراوان در زمره بزرگان جاى گرفت.
مرحوم سيد حسين داراى تأليفات گرانقدرى است كه برخى از آنهاعبارتند از: نخبة المقال فى علم الرجال، مستطرفات، در رجال، الصراط المستقيم فى تفسير الكتاب الكريم، تفسير در 3 جلد، تفسير سوره مباركه «اعلى» اين اثر منظوم از حدود 1300 بيت بهره مىگيرد، تعليقات، در اصول، ديوان شعر، مقياس الدرايه فى احكام الولايه.
حاج مُلاّ اسدالله بروجردى
مرحوم حاج ملا اسدالله، از بزرگترين دانشمندان و فقيهان قرن سيزدهم هجرى است. در عصر او، بروجرد از نظر علمى و مذهبى، رونقى كم نظير يافت و دانش پژوهان طلاب بسيار از گوشه و كنار به سوى آن رهسپار شدند. ملا اسدالله از شاگردان برجسته سيد محمد مجاهد، سيد ابوالقاسم بن سيد حسين نهاوندى و ميرزاى قمى بوده است، و از شاگردان ايشان شيخ مرتضى انصارى، ملا محمد ابراهيم مازندرانى، ملا احمد خوانسارى و محمد تقى گلپايگانى و... را مىتوان نام برد. او باب علم به احكام را مفتوح مىدانست، در فقه، مشربى مكاشفانه داشته است و در هنگام استدلال چون دريايى از علم جلوه مىنمود. شيخ مرتضى انصارى مدتى در محضرش حضور يافت و بهره برد.
مرحوم ملا اسدالله در 13 محرم 1271 و يا اواخر سال 1270 ه .ق در بروجرد، زندگى را وداع گفت و در سوگ او اكثر بلاد شيعه عزادار گشتند و جسد وى با احترام در زادگاهش بروجرد، در مدرسهاى كه خود بنياد نهاده بود، به خاك سپرده شد.
ملا شفيع جاپلقى
محمد شفيع بروجردى از علماء بزرگ قرن سيزدهم جامع معقول و منقول و حاوى فروع و اصول بوده است و در رجال و حديث بصيرتى به سزا داشت و از شاگردان حاج ملا احمد نراقى و شريف العلماى مازندرانى و سيد محمد مجاهد و ديگر علماى بزرگ بوده است. از جمله شاگردان ايشان سيد حسين بروجردى صاحب نخبة المقال در رجال و ميرزا محمد حسن آشتيانى، ملا حسنعلى ملايرى و... است.
ملا شفيع در سال 1280 ه .ق در بروجرد درگذشت.
آثار او از اين قرار است: الاصول الكربلائية، الروضة البهية فى الطرق الشيعية، القواعد الشريفية در اصول، مرشد العوام در صلوة، مناهج الاحكام فى مسائل الحلال و الحرام. و كتب ديگر.
آخوند ملاّ عبدالله
ملا عبدالله در سال 1256 ه .ق متولد شد؛ سپس به يادگيرى زبان عرب و ادبيات پرداخت. سطوح را نزد استادان عصر و پدر بزرگوارش آموخت؛ از محضر حاج ملا اسدالله بهره بسيار برد، سپس براى تكميل آموختهها، به اصفهان رفته، از دانشمندان آن سامان بويژه شيخ محمدباقر اصفهانى بهره گرفت تا آنكه در فقه، حديث، كلام و ساير علوم اسلامى بر همگنان برترى يافت و آنگاه به بروجرد برگشت. آخوند ملا عبدالله علاوه بر دانش در زهد و تقوا نيز يگانه بود؛ چنان مشهور است كه در قنوت نماز شب، دعاى ابوحمزه ثمالى مىخوانده و كراماتى از وى ظاهر شده است.
ملا عبدالله در سال 1329 ه .ق در زادگاهش درگذشت و در همان ديار به خاك سپرده شد.
از رسالههاى اوست: رساله اجماع، رساله مقدمه واجب، رساله اجتماع امر و نهى، رساله قطع.
حاج ميرزا صالح مجتهد لرستانى
حاج ميرزا صالح مجتهد، فرزند حاج ملا ابراهيم در سال 1258 ه .ق در خرمآباد متولد شد. قرآن و نوشتن و خواندن را در مكتبخانه و مقدمات صرف و نحو و علم فقه و اصول را نزد والد خود و مدرسين محلى فرا گرفت و سپس براى كسب حكمت و فلسفه و منطق به بروجرد ـ مهاجرت نمود. سپس براى به كمال رسانيدن مرتبه علمى خود به نجف اشرف مشرف گرديد و پس از كسب فيض از محضر علماء در حوزه درس حاج ميرزا حسن شيرازى به درجه ممتاز رسيد كه از شاگردان به نام و مبرز ايشان بودند و اجازه اجتهاد از وى دريافت كرد.
پس از رسيدن به درجه اجتهاد و ارشاد به خرام آباد مراجعت كرد و با سرپرستى حوزه علميه به ترويج احكام شرعى و تدريس علوم مذكور به طلاب و تبليغ مسائل دينى و رتق و فتق امور مردم مشغول شد و مقامى شامخ يافت و استوانهاى در علوم دينى گرديد و پايهاى ارزنده در مقام روحانيت احراز نمود.
حاج ميرزا به اجراى عدالت و رعايت حق الناس بسيار علاقهمند بود. وى در بسيارى از موارد داد مظلوم را از ظالم مىگرفت و تشنه عدالت و مانع ظلم بود. و از تهديد نمىهراسيد. وى به ظلم منتسب به دستگاه حكومتى و متنفذين محلى كه در سايه امير، بيك، خان و يا به طريق اتكا به مال و منال و يا عناوين ديگر در مقام تضيع حقى بر مىآمدند. روى خوش نشان نمىداد و گاهى به معارضه آنان مىايستاد تا رسوا شوند.
حاج ميرزا صالح علاوه بر تعليم و تدريس مجلس وعظ و خطابه داشته است و علاقهمندان سخنان وى گاه از راه دور مىآمدند و ايامى كه بر منبر سخن مىگفت (رمضان و محرم)، گروه زيادى گرد آمده و از او استفاده مىنمودند.
مجلس خصوصى وى ضمن برخوردارى از روحانيت همواره با صفا و دلنشين بود و در آنها بهترين اخبار و احاديث و حكايات و مطايبات قول وى بود.
آقا سيد باقر كه داراى نفوذ بود يك بار او را تحت نظر در رباط نگه داشت چون مردم اعتراض كردند در مدت 6 ماه در حبس سلطان اليگودرز تبعيد نمود به علت اينكه مردم زيادى به ديدار ايشان در تبعيد مىرفتند حاكم وقت مجبور شد او را از تبعيد خلاص و محترمانه به خرمآباد برگرداند.
حاج ميرزا صالح گاهى به جدى و گاهى به شوخى رجال مملكتى را هجو گفته و آنان را اغلب با تشبيهات متنبه مىكرد براى مثال وزير حسام را كه در دستگاه حكومتى و ايالتى بود و مردم را آزاد مىداد به قاطر چموش خود مقايسه كرده و گفته است:
استر بنده يا وزير حسام هر دو گويى ز تخم يك پدرند بد خور و بد لحاب و نا فرمان ديزه و مريزه و ستيزه گرند
حاج ميرزا صالح در تاريخ 21 محرم سال 1321 ه .ق در سن 63 سالگى در خرمآباد درگذشت و با تجليل و احترام به خاك سپرده شد و بر طبق رسوم براى وى عزاى عمومى اعلام گرديد و در مدخل گورستان خضر در مقبره معروف به چهار طاقى مدفون است. بناى مذكور به كرات تعمير و مرمت شده است.
برخى از آثار وى عبارتند از: كتاب مثنوى انيس النفوس فى سوانح سفر طوس كه شرح مسافرت وى از خرمآباد به مشهد مقدس است. تضمين غزل سعدى در توحيد. قصيده معروف «طالب حق» با مطلع «خواب يا بيدار مستم كه هستم هوشيار» قصيده در مدح امام سجاد با مطلع زير.
سحر كه بر شام جان شميمى عنبرين آمد چه ديدم؟ ديدم از در آن نگار نازنين آمد
5ـ قطعه مثنوى در رثاى على اكبر حسين عليهالسلام با مطلع:
گوش ده بر بلبل و الحان وى وز فراق گُل ببين افغان وى
آيت الله حاج شيخ فرج الله كاظمى
آيت الله كاظمى در سال 1250 ه .ش در نورآباد دلفان بدنيا آمد. حاج شيخ فرج الله پس از تحصيلات مقدماتى به نجف اشرف مهاجرت و مدارج تحصيلى را نزد آخوند خراسانى و آيت الله نائينى تا مراحل اجتهاد به پايان رساند و با كسب اجازه روايت از مراجع در كرمانشاه رحل اقامت افكند و محل رجوع مردم لرستان و كرمانشاهان گرديدند. مبارزات ايشان با پيروان اهل حق كه در صفحات لرستان بالاخص منطقه دلفان بنام على اللهى معروف بودند زبانزد خاص و عام است به طوريكه توانستند تعدادى از آنها را از مسير اشتباهى كه گرفتار آن بودند نجات دهند.
ايشان در سال 1322 حكم تكفير احمد كسروى را در جواب استفتائيه مرحوم شهيد نواب صفوى و گروه فدائيان اسلام صادر و احمد كسروى را مهدورالدم تلقى كردند.
مرحوم آيت الله كاظمى از سال 1341 به بعد به نجف اشرف مهاجرت و تا زمان مرگ يعنى اسفندماه همان سال در آنجا به سر بردند.
آيت الله حاج سيد ابوتراب جزايرى
حضرت آيت الله حاج سيد ابوتراب جزايرى در سال 1251 ه .ش در شهر خرمآباد پا به عرصه وجود گذاشت. پدرش حجت الاسلام حاج سيد ابوالقاسم جزايرى از علما و زهاد روزگار خود به شمار مىرفت.
آيت الله جزايرى مقدمات اوليه را نزد پدرش و مراتب سطح، لمعه، رسائل و مكاسب را نزد مرحوم سيد جعفر كشفى در بروجرد فرا گرفت. آيت الله العظمى بروجردى هم مباحثه ايشان بودند وى سپس به نجف اشرف عزيمت نمود و از درس آخوند كاظم خراسانى و آيت الله سيد محمد كاظم يزدى بهره جست و از آن دو اجازه اجتهاد دريافت كرد.
آيت الله جزايرى پس از بازگشت به ايران و اقامت در خرمآباد به تدريس و ارشادات مذهبى پرداخت و قريب به سى سال تا پايان عمر محل مراجعه و بهرهورى طالبان علم و فرهنگ اسلامى به شمار مىرفت. خانه شخصى اين روحانى پاك سرشت پايگاه علم و زهد و تقوى بود. مقام زهد و مراتب عبادت شبانه او زبانزد خاص و عام است.
مرحوم آيت الله حاج سيد ابوتراب جزايرى در آبان ماه سال 1326 ه .ش چهره در نقاب خاك كشيد و به جهان باقى شتافت.
آيت الله حاج شيخ عبدالرحمن لرستانى
آيت الله حاج شيخ عبدالرحمان لرستانى در دى ماه 1252 ه .ش در خرمآباد لرستان پا به عرصه هستى نهاد. حاج شيخ عبدالرحمان فرزند آيت الله محمد صالح تحصيلات مقدماتى و علوم ابتدايى را در دامان پدرى مجتهد در خرمآباد، زير دست استادان فن فرا گرفت، و آنگاه براى ادامه تحصيل به بروجرد روانه شد و در آنجا در مدرسه شاهزاده به فرا گرفتن فقه و اصول پرداخت.
سپس به نجف اشرف رهسپار شد. روزگارى كه مرحوم حاج شيخ عبدالرحمان لرستانى به عراق رفت دوران اوج شهرت و گرمى حوزه درس دو استاد بزرگ آيت الله آخوند خراسانى و آيت الله حاج سيد محمد كاظم يزدى بود، ايشان پس از دريافت جواز اجتهاد از فقيهان بنام دوران به ديار مألوف و زادگاه اصلى خويش بازگشت تا وظيفه خويش را ادا نموده آنچه آموخته و اندوخته بود براى هدايت و راهنمايى و ارشاد مردم خويش به كار اندازد.
افكار اجتماعى استاد گرانمايهاش مرحوم آخوند ملا محمد كاظم خراسانى در روح آزاده او هم اثر گذاشت و وى را براى تصدى خدمات اجتماعى آماده كرد و از اين روى در دوره پنجم مجلس نمايندگى مردم لرستان را در مجلس شوراى ملى پذيرفت.
وى از اين پس در مقام نمايندگى مردم به خدمات اجتماعى ادامه داد و همچنان در دورههاى ششم و هفتم مجلس شوراى ملى انتخاب شد و در اولين مجلس مؤسسان نيز به عنوان نماينده لرستان شركت نمود و در اوايل دوره هفتم چون شركت در جلسات مجلس را مغاير و منافى لباس و شخصيت روحانى خود مىديد از شركت در آن امتناع نمود و به لرستان مراجعت كرد و به خدمات تبليغى خود پرداخت. وى در دوره زندگى سياسى پاكبازى و بلندنظرى و آزادى خواهى را همچنان در مدنظر داشت، پارهاى از اشعارش انديشههاى عالى او را نمودار مىكند.
مطلع يكى از اشعارش بيت زير است:
بود به كالبد ملك جعل قانون روح از اين ره است كه ايران گرفته اكنون روح به عدل و داد طبيبا علاج درد نما ز جسم ملك نرفته است تا كه بيرون روح به عشق ليلى و عذراى ملك قانونى ز ما تمام چه وامق تن و چه مجنون روح
آيت الله لرستانى در سال 1315 ه .ش دار فانى را وداع و در قبرستان نو، واقع در جوار بارگاه امن حضرت معصومه عليهالسلام در شهر قم مدفون گرديد.
آيت الله العظمى بروجردى(ره) ـ بزرگ مرجع تقليد جهان تشيع
آيت الله حاج آقا حسين طباطبائى در سال 1292 ه .ق در شهر بروجرد متولد شد. پدرش حاج سيد على از علماى بروجرد و اغلب نياكان و دودمانش از دانشوران و معارفِ زمان خود بودهاند. بروجردى در محيط علم و تقوى پرورش يافت؛ از هفت سالگى به مكتب فرستاده شد و قرائت قرآن و ادبيات و منطق را به سرعت فرا گرفت، سپس در سن 18 سالگى در سال 1310 ه .ق به اصفهان ـ كه از مراكز مهم علمى آن زمان بود ـ عزيمت كرد، و به حوزه تدريس اساتيد بزرگ آن سامان پيوست، و از محضر ميرزا ابوالمعالى كلباسى و سيد محمدباقر درچهاى و ميرزا محمدتقى مدرس و در فن علوم عقلى از محضر آخوند ملاّ محمد كاشى و ميرزا جهانگير قشقايى استفاده كرد.
در طول ده سال اقامت در اصفهان به مراحل عاليه علمى نايل آمد، و سه تن از اساتيد او اجازه اجتهاد برايش صادر كردند. همزمان با تحصيل در اصفهان، به تدريس فقه و اصول پرداخت و جمعى از فضلا در جلسات درس او شركت مىكردند.
او در حدود سال 1320 ه .ق به نجف اشرف رهسپار گشت، و به درس اساتيد علم همچون آخوند مولى محمد كاظم خراسانى و شيخ الشريعة اصفهانى و سيد محمد كاظم يزدى حضور يافت، و در اندك مدتى در حوزه نجف شهرت يافت، و مورد توجه اساتيد و طلاّب قرار گرفت. در اواخر سال 1328 ه .ق بنا به اصرار پدر به ديار خود برگشت.
اقامت وى در بروجرد سى و شش سال به طول انجاميد، در اين مدت به فعاليتهاى علمى و اجتماعى فراوانى دست زد، از جمله با تشكيل كلاسهاى درس و جمعآورى طلاّب فاضل، سنگ بناى حوزهاى را گذارد كه طى ساليان متمادى ثمرات و نتايج ارزندهاى به بار آورد، در سال 1344 ق به مكه مشرف شد، و هنگام بازگشت حدود هشت ماه در نجف توقف نمود، علماى بزرگ حوزه علميه نجف از او بسيار تجليل كردند. هنگام مراجعت از عراق ـ كه مصادف با اجتماع علماى اصفهان در قم براى اعتراض به امور جاريه مملكت بود ـ از بيم پيوستنش به معترضان در مرز دستگير و به تهران برده شد، اما اين بازداشت چندان طول نكشيد، و از زندان رژيم رضاخانى آزاد گرديد.
آيت الله بروجردى در سال 1364 ه .ق بر اثر عارضه كسالتى براى معالجه به تهران رفت و پس از بهبود بر اثر اصرار فراوان علما و بزرگان حوزه علميه قم، براى اقامت در اين شهر و سرپرستى حوزه علميه، به اين ديار رهسپار گرديد. ورود ايشان به قم، روح تازهاى به كالبد حوزه علميه دميد، حركت علمى را سريعتر كرد، و تحولات وسيعى در جهان اسلام پديد آورد. آيت الله بروجردى گذشته از كارهاى علمى و تحقيقى، افق فكرى وسيعى در مسائل جهان اسلام و شئون اجتماعى مسلمانان داشت، و طلاّب جوان را به تأليف و ترجمه كتابهاى سودمند تشويق مىكرد، و هم نمايندگان بسيارى به مناطق مختلف دنيا ارسال داشت.
از مهمترين كارهاى او در اين زمينه فرستادن شيخ محمدتقى قمى به مصر ـ كه از مهمترين مراكز علمى، مذهبى اهل سنت بوده و هست ـ و تأسيس دارالتقريب بين المذاهب بود، اين عمل بدين منظور صورت گرفت كه مذهب شيعه را به ديگران معرفى كند، همين امر باعث شد كه شيخ محمود شلتوت رئيس دانشگاه الازهر، فتوايى مبنى بر صحت پيروى از مذهب شيعه صادر نمايد، روى همين اصل كتابهايى از آثار شيعه در مصر انتشار يافت، و بعضى از نويسندگان معروف و دانشوران منصف اهل سنت، روش معتدلى پيش گرفتند.
از جمله خدمات ارزشمند و پايدار مرحوم بروجردى سعى و تلاش وى در جهت احياى آثار مهم گذشتگان، و نشر ذخاير گرانبهاى علماى قديم بوده است، بعضى از اين آثار عبارتند از: الخلاق، تأليف شيخ الطائفة طوسى، جامع الرواة، تأليف شيخ محمد بن على اردبيلى حائرى، قرب الإسناد، تأليف عبدالله بن جعفر حميرى، جعفريات يا نام ديگر آن اشعثيات، چند جلد از كتاب مفتاح الكرامة از كتب مهم فقهى، تأليف سيد جواد عاملى؛ منتقى الجمان فى الاحاديث الصحاح والحسان، از آثار گرانبهاى شيخ حسن بن زين الدين عاملى.
از جمله آثار آيت الله بروجردى در زمينههاى فقه و اصول عبارتند از: حاشية على العروة الوثقى، ظاهرا اين نخستين اثر منتشر شده از اوست كه در حدود سال 1355 ق چاپ شده است؛ حاشية على خلاف الشيخ الطوسى، شرح كفاية الاصول، تأليف استادش آخوند خراسانى، تقريرات بحث خمس، تقريرات بحث صلاة جمعه و صلاة مسافر.
آيت الله بروجردى يادگارها و باقيات صالحات بسيارى بر جاى نهاد كه بطور خلاصه چند مؤسسه و اثر خير را در اينجا يادآور مىشويم:
الف) مسجد اعظم قم در كنار آستانه حضرت معصومه عليهاالسلام؛
ب) كتابخانه مسجد اعظم؛
ج) مدرسه علميه در نجف، كه يكى از نزديكترين مدارس به حرم مطهر حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام است؛
د) حسينيه و حمام سامرا؛
ه) مسجد هامبورك آلمان؛
و) بازسازى و مرمت چندين مدرسه و مسجد و كتابخانه در شهرها و كشورهاى مختلف كه شرح همه آنها از حوصله اين مقال بيرون است، از جمله مدارس فيضيه، و خان، در قم، و مدرسه بقعه در كربلا را مىتوان نام برد؛
ز) مدرسه علميه كرمانشاه (باختران)؛
ح) بيمارستان نكوئى قم.
سرانجام اين عالم ربانى صبح روز پنجشنبه دهم فروردين ماه 1340 ه .ش (1380 ه .ق) دار فانى را وداع گفت.
آيت الله حاج سيد جواد شوشترى جزايرى
آيت الله جزايرى در سال 1257 ه .ش در شوشتر به دنيا آمده است. پدرش حجت الاسلام حاج سيد حسين شوشترى جزايرى عالمى پرهيزكار و متقى و مورد احترام مردم بود. جزايرى از ابتداى جوانى از شوشتر به خرمآباد مهاجرت و در اين منطقه رحل اقامت افكند و تا هنگام مرگ كه در سال 1340 در خرمآباد اتفاق افتاد با خلوص عارفانه، متأثر از يك ايمان و قداست معنوى در ميان مردم خرمآباد زندگى كرد.
آيت الله حاج سيد عيسى جزايرى
سيد عيسى فرزند حاج سيد جعفر در سال 1313 ه .ق / 1274 ه .ش در خرمآباد به دنيا آمد. پدر و اجداد مرحوم جزايرى از سادات مهاجر هستند و از سالهاى پيش به خرمآباد مهاجرت و در آنجا ساكن شدند. سيد عيسى مقدمات اوليه علوم دينى را نزد پدرش و سپس در اصفهان نزد آيت الله دُرْچهاى و سپس در اراك نزد آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى كه آن زمان در اراك ساكن و هنوز به قم نرفته بودند تحصيلات تكميلى را به پايان رساند. و سپس به خرمآباد باز گشت و در محله باغ فيض تا پايان حيات به تدريس و ارشادات مذهبى مشغول بودند.
جزايرى در سال 1359 ه .ش به دنبال يك بيمارى دعوت حق را لبيك گفتند، از كارهاى عام المنفعه و خداپسندانهاش ايجاد مدرسهاى و مسجدى به نام مدرسه علميه امام خمينى است كه در حال حاضر محل تعليم و آموزش دانشجويان و طلبههاى مستعد مىباشد. مزار شريف اين روحانى متقى در شبستان اين مسجد است.
شهيد حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد نورالدين رحيمى
شهيد حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد نورالدين فرزند حاج سيد على اكبر رحيمى در سال 1314 ه .ق در شهرستان خرمآباد در يك خانواده اصيل و روحانى ديده به جهان گشود. سيد نورالدين بعد از درگذشت والدين در كنار سرپرستى خانواده پدر به تحصيلات علوم دينى پرداخت. ايشان به حوزه علميه قم عزيمت نمود و از محضر عالمان بزرگ بهرهمند گرديد و سپس براى نشر و تبليغ فرهنگ دينى به خرمآباد مراجعت نمود و با امامت مسجد جامع خرمآباد و تدريس در حوزه علميه كماليه، تأسيس كتابخانه و ادامه حركت فرهنگى در جهت بارور نمودن استعدادهاى جوانان نقشى به سزا داشت.
او محبوب مردم بود و خانه او محل رفع معضلات و اختلافات بود. سيد نورالدين با همكارى شهيد مدنى و شهيد سيد فخرالدين رحيمى و ساير علما مبارز در مبارزه عليه رژيم پهلوى شركتى فعال و بىهياهو داشت و در اين رهگذر زجر و حبس كشيد و در كميته به اصطلاح مشترك ضد خراب كارى هم بند و هم زنجير اكثر مقامات فعلى مملكت بود و در جهت به ثمر رسيدن انقلاب اسلامى از هيچ كوششى فروگذار نبود.
او در همكارى و تأسيس انجمنهاى كمك به مستمندان و محرومان و تجهيز كتابخانه و دعوت از شخصيتهاى مذهبى براى سخنرانى و تشكيل كلاسهاى عقيدتى و ايجاد روشنگرى افكار كوشا بود. بعد از انقلاب نيز در چند پُست مهم خدمت كرد، كه از جمله آنها عضويت در جامعه روحانيت، شوراى مركزى كميته انقلاب اسلامى و نمايندگى دو دوره مردم لرستان در مجلس شوراى اسلامى بود.
سرانجام در پنج شنبه، اول اسفندماه 1364 در حالى كه با هواپيما به همراه جمعى از نمايندگان عازم جبهههاى جنگ بود، هواپيماى حامل وى مورد هدف موشك جنگندههاى رژيم عراق قرار گرفت و ايشان به همراه جمعى از نمايندگان مجلس شوراى اسلامى، قضات دادگسترى، روحانيون و... به ديار حق شتافت.
آيت الله شيخ محمد غروى
آيت الله شيخ محمد غروى بروجردى فرزند آيت الله العظمى شيخ محمد حسين غروى از روحانيون متقى بروجرد در سال 1276 ه .ش متولد شد. ايشان دروس حوزوى را تا درجه اجتهاد در بروجرد و نجف اشرف خواند. اجتهاد ايشان به تأييد آيات عظام سيد ابوالحسن اصفهانى، نائينى، ضياء الدين عراقى و آيت الله العظمى خويى رسيد. او پس از فراغت از تحصيل به تدريس و نشر معارف اسلامى پرداخت و متجاوز از شصت سال بىوقفه شاگردان خود را تربيت كرد. ايشان پيشگام كارهاى عام المنفعه و كمك به محرومان بود. گفته مىشود هشتصد خانوار بىبضاعت و ايتام هم اكنون از كمكهاى حسينيه غروى بروجرد بهرهمند مىشوند.
ايشان در مرداد ماه سال 1376 در سن صد سالگى در بروجرد درگذشت و در حسينيه غروى بروجرد به خاك سپرده شد.
آيت الله حاج شيخ على محمد نجفى بروجردى
آيت الله حاج شيخ على محمد نجفى بروجردى در سال 1315 ه .ق در بروجرد متولد شد، در سنين كودكى مادرش را از دست داد و تحت سرپرستى پدرش، شيخ محمد ابراهيم، قرار گرفت؛ حاج شيخ على محمد در هفت سالگى پدر را از دست داد پس از اين واقعه ناگوار خواهر بزرگتر سرپرستى او را بر عهده گرفت. خواهر برادرش را به مكتب فرستاد او پس از سپرى كردن مقدمات تصميم گرفت براى ادامه تحصيل رهسپار نجف گردد.
ايشان مىگويد: «پس از 20 شبانه روز طى مسافت به كاظمين رسيدم مزار امام هفتم عليهالسلام را زيارت كردم و از طريق كربلا راهى نجف شدم و هنگام ظهر در كربلا و نماز جماعت آيت الله صدر شركت كردم».
شيخ على محمد پس از ورود به نجف در مدرسه «قزوينى» سكونت يافت و به ادامه تحصيل پرداخت. اندك اندك استعداد درخشانش آشكار گشت.
با تلاش فراوان و استعداد سرشار توانست در مدتى كوتاه سطح را به پايان برد و در درس خارج استادان بزرگى چون آيت الله شيخ محمد حسين نايينى، آيت الله شيخ ضياء الدين عراقى، آيت الله شيخ محمد حسين اصفهانى (كمپانى) حضور يابد. و همراه آيات عظام خويى، ميلانى در شمار شاگردان خصوصى و مورد اعتماد سه مرجع شهره نجف جاى گرفت. وى مدتى نيز از محضر، استاد بزرگ عرفان، آيت الله قاضى استفاده نمود.
شيخ محمد على پس از سالها تلاش به بالاترين مراحل علمى و معنوى دست يافت. ايشان كه در طول 25 سال زندگى در نجف هرگز مسافرت نكرده بود، همراه فرزندش «محمد ابراهيم»، سمت بروجرد روان شد.
او پس از ورود به بروجرد، خدمت آيت الله العظمى بروجردى رسيد و سخت مورد تكريم و احترام آن بزرگوار واقع شد. سپس به زيارت امام رضا عليهالسلام شتافت و على رغم پيشنهاد آيت الله بروجردى براى اقامت در ايران، به نجف بازگشت.
اما سرانجام آيت الله حاج شيخ على محمد بروجردى به اشاره آيت الله العظمى بروجردى به بروجرد بازگشت و تا پايان عمر در بروجرد ماند، او از اخلاقى نيك و كلامى شيرين بهره مىبرد، با متون عرفانى و شعر شاعران مأنوس بود و مرجع بزرگ شيعيان غرب كشور شمرده مىشد.
قناعت و ساده زيستى آن فقيه وارسته چنان بود كه تا پايان عمر در خانهاى اجارهاى به سر برد و حتى حاضر نشد علاقهمندان برايش خانهاى خريدارى كنند، همواره با لحنى دلنشين مىگفت: «در دنيا سند مالكيتى به نام على محمد ثبت نشده است».
آن بزرگوار سرانجام، به دنبال خونريزى معده، در روز سه شنبه 15 محرم 1395 ه .ق (8 بهمن 1353) دعوت حق را لبيك گفت و بنابر وصيتش، در قبرستان عمومى شهر، بهشت شهدا، به خاك سپرده شد. برخى از آثار وى عبارتند از: مناسك حج، حواشى بر عروه، حاشيه بر رساله آيت الله العظمى بروجردى، تقريرات درس آيتالله كمپانى، كتاب خمس.
حضرت آيت الله كمالوند
آيت الله روح الله كمالوند در سال 1319 ه .ق در شهر خرمآباد پا به عرصه وجود نهاد. پدرش مرحوم حاج آقا رضا كمالوند از مالكان و ثروتمندان شهر خرمآباد بود. او از شش سالگى به بعد در مكتب خانه رفت و تا سال 1336 ه .ق در سن 17 سالگى اوقات خود را صرف فرا گرفتن مقدمات علوم گرديد. مقارن اين اوقات حوزه درس آيت الله بروجردى در بروجرد رونقى به سزا داشت و طلاب علوم دينى و فضلاى صفحه غرب جهت استفاده از محضر وى از هر طرف به بروجرد مىرفتند.
عمو وى شيخ الاسلام كه مربى و مشوق حقيقى برادرزاده بود او را براى ادامه تحصيل و سوق مقام اجتهاد به حوزه درس آيت الله بروجردى فرستاد و براى اينكه از هر حيث موجبات دلگرمى و ترقى و تعالى او را فراهم كند قسمت عمده املاك و دارايى خود را هم در حق وى صلح نمود.
آيت الله كمالوند به بروجرد رفت و با جديت و پشتكار مدت دو سال در حوزه درس آيت الله بروجردى تلمذ كرد و از ساير دانشمندان بزرگ آن حوزه مانند آقاى آقا شيخ على تألهى و غيره نيز كسب معلومات كرد و سپس به اراك رفته و در حوزه درس حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى تحصيل پرداخت.
آيت الله كمالوند فقيد تا سال 1340 ه .ق در حوزه علميه اراك از محضر درس آيت الله حائرى و ساير دانشمندان آن حوزه جديد التأسيس استفاده بردند. تا اينكه بعد از هشت سال يعنى در سال 1340 ه .ق (مطابق 1300 ه .ش) شيخ عبدالكريم حائرى در 22 رجب براى تحويل نوروز 1301 ه .ش به قصد زيارت حضرت معصومه عليهاالسلام باتفاق مرحوم آيت الله خوانسارى و حاج ميرزا مهدى بروجردى و آقا شيخ احمد يزدى به قم حركت فرمودند و مردم كه براى تبريك عيد و زيارت ايشان مشرف مىشدند استدعا كردند كه آيت الله حوزه علميه را به قم انتقال دهند و بالاخره در نتيجه اصرار اهل شهر و علما حوزه علميه اراك به قم منتقل شد و مرحوم آيت الله كمالوند هم با علما و طلاب مهاجر از اراك به قم آمدند.
از سال 1340 تا سال 1346 ه .ق ـ مدت شش سال ديگر ـ آيت الله كمالوند در حوزه علميه قم به تحصيل و تدريس مشغول بود و در درس خارج آيت الله حاج شيخ عبدالكريم شركت مىكرد و در زمره شاگردان مبرز و درجه اول آن عالم بزرگ بودند و اجازه اجتهاد خود را از وى دريافت كرد. با اينكه خود جزو مدرسين بزرگ حوزه قم بودند و اگر در قم مىماندند به درجات عاليه روحانيت نايل مىشدند.
معهذا به واسطه علاقه خاصى كه به زادگاه خود (خرمآباد) داشتند با كسب اجازه از آيت الله حائرى به خرمآباد وارد و بساط ارشاد و ترويج را گستردند.
بعد از اقامت آيت الله بروجردى در قم مرحوم آيت الله كمالوند خرمآباد را ترك و در قم به آيت الله بروجردى پيوستند و چند درس مهم حوزه علميه قم را به عهده گرفته و مقدار كثيرى بلكه اكثر استفتاهاى مردم را ايشان جواب مىنوشتند و در ضمن از افاضات علميه آن عالم بزرگ هم استفاده مىكردند.
در طول سالهاى توقف آيتالله كمالوند در قم حوزه درس ايشان بزرگترين حوزههاى درس قم بوده و عده كثيرى از طلاب فاضل و دانشمند خوشهچين خرمن دانش و فضيلت آيت الله كمالوند بودهاند.
دوره توقف ثانوى آيت الله كمالوند نزد آيت الله بروجردى قريب پنج سال به طول انجاميد. ولى اهالى خرمآباد در اين مدت مرتبا از محضر ايشان استدعاى مراجعت به خرمآباد را مىكردند.
سرانجام وى در سال 1369 ه .ق به امر آيت الله بروجردى جهت تأسيس حوزه علميه به خرمآباد مراجعت فرمودند. حوزه علميه كماليه از همان تاريخ افتتاح مورد استقبال اهالى لرستان واقع شد و از سال تأسيس 1369 ه .ق تاكنون رونق داشته است. در پرتو كوششها و زحمات وى اكثر بخشهاى تابع لرستان صاحب مسجد و حمام و غسالخانه بلكه آب و برق و بالاتر از اينها فرهنگ و بهداشت شدند.
آيت الله كمالوند سالها مبتلا به فشار خون و عارضه قلبى بودند تا اين كه روز شانزدهم ارديبهشت ماه 1343 ه .ش ساعت ده صبح در تهران براى دومين بار به عارضه سكته قلبى دچار و از اين دنياى فانى ارتحال فرمودند. و سيد احمد خوانسارى امام مسجد جامع سيد عزيز الله تهران كه از مراجع بزرگ عالم تشيع بودند، نماز بر آن خواندند. و پس از تشييع جنازهاى با شكوه و او را در جوار قبر استادش مرحوم آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى دفن كردند.
حجت الاسلام حاج سيد احمد طاهرى
حجت الاسلام حاج سيد احمد طاهرى فرزند حاج سيد رحيم طاهرى در سال 1285 ه .ش در خرمآباد به دنيا آمد. مقدمات اوليه علوم را در محضر آيت الله حاج سيد ابوتراب جزايرى گذراند و سپس همراه برادرش حجت الاسلام حاج سيد حيدر طاهرى به قم مشرف شد و در محضر آيت الله حائرى يزدى و ساير مراجع به تحصيل دروس سطح و خارج فقه مشغول گرديد.
طاهرى خرمآبادى همچنين در مدت اقامت در قم ارادت فراوانى به آيت الله بافقى پيدا كرد و مراتب دوستى و رفاقت آنان زبانزد است... طاهرى پس از اتمام تحصيلات به شهرستان خرمآباد برگشته و به تدريس و ترويج امور دينى پرداختند ايشان خطيب و صاحب منبر بود و در كار مبارزات با رژيم گذشته هم سوابق متعددى را داراست.
حجت الاسلام حاج سيد حيدر طاهرى خرمآبادى
سيد حيدر طاهرى فرزند مرحوم حاج سيد رحيم طاهرى حدود 1285 ه .ش در شهر خرمآباد به دنيا آمد و چندى بعد مقدمات و منطق را در شهرستان بروجرد و نزد علماى آن روزگار به پايان رساند و سپس به اصفهان مهاجرت و قريب به هشت سال در آن ديار به تحصيل فقه و اصول پرداختند وى سپس به قم مهاجرت نمود و از حوزه درس آيت الله حائرى بهرهمند شد.
سيد حيدر طاهرى از آيت الله حائرى و حاج سيد ابوالحسن اصفهانى اجازه اجتهاد، داشتند. طاهرى در تأسيس حوزه علميه كماليه با مرحوم آيت الله كمالوند همكارى شايان توجهى داشتهاند اين بزرگوار از نظر منش و صفات متعالى انسانى معروف بودند.
رحلت آن مرحوم در 22 شعبان 1362 در عتبات عاليات اتفاق افتاده است.
آيت الله كاظمى
آيت الله حاج شيخ محمدرضا كاظمى فرزند نصرالله در سال 1285 ه .ش در دلفان لرستان به دنيا آمد. وى تحصيلات مقدماتى را نزد برادرش شيخ فرج الله گذراند و از سال 1300 ه .ش در اراك و سپس در قم محضر آيت الله حائرى را درك كرد و از شاگردان ممتاز ايشان به شمار مىرفت. ايشان با اخذ درجه اجتهاد به كرمانشاه بازگشت و در كنار برادر بزرگوارش محل مراجعه و رفع مشكلات دينى و اجتماعى مردم لرستان و كرمانشاهان قرار گرفتند.
در ضمن ايشان در دومين انتخابات مجلس خبرگان بسمت نماينده مردم كرمانشاهان انتخاب گرديد.
حجت الاسلام حاج سيد عبدالله مصطفوى
حجت الاسلام مصطفوى فرزند سيد غلامرضا در سال 1328 ه .ق در خرمآباد متولد گرديد. او پس از تحصيلات مقدماتى به جهت ادامه تحصيلات حوزهاى عازم بروجرد گرديد، مدتى را در آنجا به تحصيل نزد علماى وقت پرداخت و سپس در قم بدرس آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى از ايشان كسب فيض كردند.
پس از پايان تحصيلات به خرمآباد برگشتند و در خرمآباد به تعليم و تدريس پرداختند. در واقعه كشف حجاب و اختناق رضاخانى و تغيير لباس علنى به مبارزه برخاست و از اين رهگذر متحمل مصائب و مشكلاتى شد.
شيوه سلوك ايشان با مردم به گونهاى بود كه در خانهاش هميشه به روى مردم باز و سفرهاى گسترده و مهماننواز را براى همه ترتيب داده بود.
حجت الاسلام حاج سيد احمد حبيبى
سيد احمد حبيبى فرزند حاج سيد حبيب الله، در حدود سالهاى 1290 يا 1291 ه .ش در شهر خرمآباد بدنيا آمد. وى پس از گذران بخشى از تحصيلات خود 1289 به قم عزيمت نمود و در درس آيت الله حاج سيد محمدتقى خوانسارى و آيت الله حائرى به تحصيل خارج فقه و اصول مشغول بود. پس از تأسيس حوزه علميه كماليه در معيت آيت الله كمالوند به خرمآباد برگشت و در اين حوزه به تدريس فقه و اصول و تفسير پرداخت. محل نماز و تدريس ايشان علاوه بر حوزه كماليه مسجد مرحوم توسلى بود كه سالها امامت آن مسجد را بعهده داشت.
حبيبى در سال 1334 بعلت بيمارى در سن تقريبا جوانى در گذشت.
شيخ علىاصغر نير بروجردى
شيخ علىاصغر فرزند ملا على اكبر نيز از علماى بزرگ قرن سيزدهم، در سال 1231 ه .ق در بروجرد به دنيا آمد؛ او پس از گذراندن مبادى، مقدمات و سطوح راهى نجف شده، از دروس شيخ محمد حسن صاحب جواهر، شيخ محمد حسين صاحب فصول، شيخ حسن فقيه، سيد ابراهيم موسوى قزوينى حايرى بهرهها برد و پس از رسيدن به درجات عالى علمى به تهران مهاجرت كرد.
برخى از آثار وى عبارت است از: افاضات الرضويه، صلوة جمعه (در دو هزار بيت)، ضياء النور، ظلمه مظلمه در رد بابيه، عقائد الشيعه، فرائد الشريعه، فيض الرضا، كفر و ايمان، اللؤلؤ المنثور.
آيت الله سيد محمدباقر طباطبائى سلطانى بروجردى
آيت الله سيد محمدباقر طباطبايى سلطانى بروجردى در سال 1294 ه .ش ديده به جهان گشودند. پس از تحصيل مقدمات براى ادامه تحصيلات حوزه علميه به نجف اشرف عزيمت نمود و در محضر استادانى همچون: آيات عظام ضياءالدين عراقى و حاج سيد ابوالحسن اصفهانى به كسب علم و دانش پرداخت. پس از بازگشت به ايران، در قم در محضر استادان نامدارى همچون حضرات آيات، حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى، سيد محمدتقى خوانسارى و آقا ميرزا محمد فيض و آيت الله صدر به ادامه تحصيل پرداختند و به دامادى استاد بزرگوارش مرحوم آيت الله صدر مفتخر گرديدند.
حضرت آيت الله طباطبائى در همان دوران جوانى به درجه اجتهاد نايل آمدند و در علم فقه و اصول از مدرسين مشهور حوزه بودند به گونهاى كه اكثر فضلاى حوزه از محضر درس اصول و فقه ايشان بهرهمند مىشدند و بسيارى از مراجع و علماى نامدار كنونى علميه قم و تهران از شاگردان درس فقه و اصول ايشان هستند.
اين فقيه برجسته و صاحب نام و نماينده مردم لرستان در مجلس خبرگان، در شامگاه 31 خرداد 1376 نداى حق را لبيك و به ملكوت اعلى پيوست.
حجت الاسلام سيد محمدرضا موسوى (معروف به آقاحاجى)
آقا حاجى فرزند مرحوم حجت الاسلام سيد حبيب موسوى در روز عيد قربان سال 1295 ه .ش به دنيا آمد. تحصيلات ابتدائى را نزد پدر و سپس در شهر بروجرد در محضر آيت الله العظمى بروجردى كه در آن روزگار به افادات علمى مشغول بود تا ميزان رسائل و مكاسب به پايان برد و سپس در قم به درس اخلاق امام خمينى حاضر و از منبع فياض اين عالم بزرگ بهرهمند گرديد . مدتى به عنوان سرپرست حوزه علميه برهانيه حضرت عبدالعظيم منصوب شد و در طول دوران مبارزات امام خمينى(ره) اين سيد بزرگوار در خدمت امام امت بوده و بنابر اخبار موثق در فاجعه مدرسه فيضيه نيز در كنار امام بوده است.
ايشان در تيرماه 1346 دعوت حق را لبيك و بسراى باقى شتافتند.
حجت الاسلام حاج سيد يدالله صدرى
حجت الاسلام صدرى فرزند حجت الاسلام آقا سيد غلامرضا در 16 ماه رجب سال 1340 ه .ق به دنيا آمد. ابتداى زندگى اين روحانى آگاه با اوج اختناق رضاخانى، كشف حجاب، تبعيد سادات، روحانيون و اجبار در متحد الشكل نمودن لباس همراه بود. آقاى صدرى تحصيلات ابتدايى را در شهر خرمآباد و سطح و زمينههاى آن را در محضر حجت الاسلام حاج سيد حيدر طاهرى گذراند. نامبرده ادامه تحصيلات را در قم در محضر مرحوم آيت الله بروجردى، حاج سيد محمدباقر سلطانى طباطبائى، شهيد صدوقى و آيتالله كمالوند تا درجه اجتهاد به پايان رساندند.
بعد از درگذشت و رحلت مرحوم آيتالله كمالوند، حوزه علميه كماليه به وسيله حجتالاسلام صدرى و حجتالاسلام حاج شيخ عباسعلى صادقى به فعاليتهاى علمى و تبليغى خود ادامه داد كه سهم آن بخصوص در دوران انقلاب بدوش حجت الاسلام صدرى بود كه در مقام مديريت حوزه و اشراف همه جانبهاش نسبت به آن در وضع موجود از فعاليت چشمگيرى برخوردار است.
دكتر شيخ حميد عيدى
حجت الاسلام حميد عيدى فرزند كربلائى موسى در سال 1302 ه .ش در محله درب دلاكان خرمآباد به دنيا آمد. پدرش پيرمردى نيك نفس و پيشه كتابفروشى داشت. عيدى در دوران كودكى و نوجوانى با مغازه پدر و مشتريان معدود آن مأنوس بود و در همين رابطه با كتاب و مطالعه و انس پيدا كرد. وى دروس مقدماتى را نزد آيت الله حاج سيد عيسى جزايرى به پايان برد چندگاهى نيز در محضر آيت الله حاج سيد ابوتراب جزايرى مرد متقى و زاهد و پرهيزكار آن دوران كسب فيض كرد. عيدى پس از كسب معلومات مقدماتى عازم بروجرد گرديد.
حجت الاسلام حميد عيدى در بروجرد به حلقه درس اساتيد مبرز حوزه از قبيل حاج شيخ احمد فيض و حاج شيخ حسن سرلك و حاج شيخ لطيف فقهى حاضر شد و جزء تلامذه اين بزرگواران گرديد. ايشان همچنين در قم تعدادى از دروس را نزد آيت الله طباطبايى، آيت الله صدوقى و آيت الله كمالوند گذراند. در سال 1329 به توصيه مرحوم كمالوند به استخدام فرهنگ در آن زمان در آمدند و چند سال بعد در دانشكده الهيات و معارف اسلامى پذيرفته و در سال 1336 بدريافت ليسانس در رشته معقول نائل گرديد. حجت الاسلام عيدى، دوره دكتراى معقول را با گذراندن رسالهاى با عنوان، نظرات انتقادى ابوالبركات بغدادى بر ابوعلى سينا به راهنمايى استاد مصلح موفق بدريافت دكترى در رشته فلسفه گرديدند. ايشان در مهر ماه سال 1360 بازنشسته و متعاقب آن در دانشگاه لرستان بتدريس معارف اسلامى پرداختند.
محمد ابراهيم بروجردى
محمد ابراهيم فرزند آيت الله بروجردى در سال 1342 ه .ق در نجف اشرف به دنيا آمد. تحصيلات را تا حد اجتهاد در زادگاهش ادامه داد و در سال 1391 ه .ق به ايران عزيمت نمود او اول در تهران و سپس به بروجرد رفت و بعد از وفات پدر در سال 1353 ه .ش از جانب مرجع عاليقدر شيعه آيت الله خويى به عنوان سرپرست حوزه علميه و نماينده ايشان در بروجرد منصوب گرديد.
او پس از انقلاب اسلامى به عنوان اولين امام جمعه بروجرد اولين نماز جمعه بروجرد را برپا داشت. ايشان پس از مدتى به سكته مغزى دچار شد و نيمى از پيكرش تا پايان عمر از كار افتاد. سرانجام آن بزرگوار پس از سالها درد و رنج در ارديبهشت 1370 در بروجرد وفات يافت و در بهشت شهداء نزديك آرامگاه پدر ارجمندش به خاك سپرده شد.
حجت الاسلام حاج شيخ عباسعلى صادقى
حجت الاسلام صادقى به سال 1304 ه .ش در اصفهان تولد يافته و پس از تحصيل مقدماتى در حوزه علميه اصفهان به خرمآباد مهاجرت كردند. حجت الاسلام صادقى با اينكه اصلاً اصفهانى و اجدادش نيز از آن منطقه بودهاند لكن قريب 50 سال است كه از ابتداى نوجوانى در خرمآباد متوطن بوده و در حقيقت بگونهاى لرستانى بشمار مىروند. تداوم و استمرار تبليغ و تدريس ايشان در حوزه علميه كماليه به ايشان وجاهتى بخشيده كه در وضع موجود يكى از دانشمندان مطرح علوم دينى در حوزههاى علميه بشمار ميروند.
ايشان از شاگردان مبرز مرحوم آيت الله كمالوند و آيت الله بروجردى بوده است. ايشان در سال 1342 بعلت مخالفت با تشكيل انجمنهاى ايالتى و ولايتى كه با مخالفت امام خمينى(ره) مواجه شده بود در زندان كميته شهربانى در بازداشت بسر مىبردند.
در جريان حركتهاى انقلابى قبل از سال 1357 تا پيروزى انقلاب در هماهنگى گروههاى معارض نقشى موثر و مثمر ايفاء كردند. در حال حاضر سرپرستى حوزه علميه كماليه و تدريس خارج فقه و اصول به عهده ايشان مىباشد.
حجت الاسلام حاج سيد حسين جزايرى
حجت الاسلام جزايرى در سال 1306 ه .ش در شهر خرمآباد به دنيا آمد. پدرش مرحوم سيد حبيب الله جزايرى از محترمين شهر خرمآباد و به زهد و تقوى معروف بودند. او ابتدا مقدمات صرف و نحو و منطق را در بروجرد نزد اساتيد آن روزگار فرا گرفت و سپس براى تكميل معلومات در شهر مقدس قم و در محضر مرحوم آيت الله بروجردى به كسب علم پرداخت. وى در دوران تحصيل در قم با آيت الله مطهرى و شهيد بهشتى همدوره و هم مباحثه بوده است.
ايشان به دروس خارج فقه آيت الله حجت كوه كمرهاى و سپس درس اخلاق امام خمينى حاضر گرديدند و هم زمان فلسفه را نزد علاّمه طباطبائى گذراندند مقدارى از اصول و دروس خارج فقه را هم در محضر آيت الله حاج سيد محمدتقى خوانسارى به پايان رساند و از شاگردان مبرز ايشان به شمار مىرفتند. جزايرى از هوش و حافظه سرشارى برخوردار بودند و قدرت يادگيرى و خلاقيتهاى ذهنى ايشان زبانزد اساتيد و طلاّب بود.
جزايرى در سال 1335 در خرمآباد مراجعت و به تدريس و ارشادات دينى پرداختند. قوه بيان و شيوه استدلال منطقى او از امتيازات مثبت و برجسته اين عالم فهيم بشمار ميرود. منبرى گيرا و بيانى جذاب و مستمعينى مشتاق داشت. بر سر منبر به مسائل روز و مورد علاقه جوانان مىپرداخت و اطلاعات همه جانبهاى را كه بيشتر به حافظه فوق العاده او مربوط مىشد مطرح مىكرد.
در اواخر عمر به بيمارى قلبى مبتلا گرديده بود كه همين عارضه هم سبب مرگ نابهنگامش شد. فوت ايشان در سال 1369 در خرمآباد در سن 56 سالگى اتفاق افتاد.
حجت الاسلام حاج شيخ عابدين خاكى صديقى
حجت الاسلام خاكى ايشان در سال 1306 ه .ش در شهر خرمآباد به دنيا آمد. دوران كودكى و نوجوانى را در خرمآباد گذراند و پس از گذراندن دروس مقدماتى در سال 1322 ه .ش بجهت تحصيلات علوم دينى به شهر مقدس قم عزيمت كرد، ابتدا مقدمات را نزد حجت الاسلام حاج سيد احمد حبيبى فرا گرفت و سپس مراتب سطح را در حدود لمعه و قوانين نزد اساتيد آن روزگار آموخت و با آيت الله قدوسى هم مباحثه بود.
حجت الاسلام صديق دروس عمده، رسائل و مكاسب شيخ انصارى را نزد آيت الله سلطانى گذراندند، ايشان به توصيه مرحوم آيت الله بروجردى و خواسته آيت الله كمالوند جهت تشكيل حوزه علميه كماليه به خرمآباد رفت.
پس از استقرار حوزه علميه كماليه خرمآباد توسط آيت الله كمالوند، حجت الاسلام صديق به توصيه ايشان بكار تدريس در دبيرستان خرمآباد پرداخت. چندى بعد ايشان تحصيلات دانشگاهى را هم زمان با دروس خارج فقه كه در محضر مرحوم آيت الله كمالوند مىگذراندند آغاز نموده و سه سال بعد بدريافت درجه ليسانس از دانشگاه تهران نائل گرديدند و بر همين اساس بطور رسمى در آموزش و پرورش استخدام گرديدند.
در بحبوبه تحول سياسى اجتماعى مملكت نقش حجت الاسلام صديق با توجه به آگاهىهاى سياسى و انقلابى شايان ذكر است شركت در اجتماعات، راهپيمائىها، حضور فعال در صحنههاى مبارزاتى و انعكاس ديدگاه روحانيت از ناحيه ايشان غيرقابل ترديد است.
از جمله آثار ايشان مىتوان از كتاب «جهانگويا» نام برد.
حجت الاسلام حاج شيخ مهدى قاضى
حاج شيخ مهدى فرزند رضا قاضى در 1306 ه .ش در خرمآباد به دنيا آمد. تحصيلات ابتدائى را در خرمآباد و سپس سطح و خارج فقه را در قم در محضر آيت الله بروجردى و حضرت امام گذراندند. در تشكيل حوزه علميه كماليه در كنار مرحوم آيت الله كمالوند نقشى موثر داشتند كمكهاى مادى و معنوى ايشان و اشراف همه جانبهاش نسبت به حوزه علميه موجب شد كه در زمان آيت الله كمالوند و نظارت ايشان حوزه علميه يكى از فعالترين حوزههاى علميه ايران به حساب آيد.
ايشان بعد از درگذشت آيت الله كمالوند سرپرستى حوزه علميه كماليه و نمايندگى حضرت امام را كه در آن روزگار بحال تبعيد در نجف بسر مىبردند به عهده داشتند و علاوه بر فعاليتهاى دينى، در امور اجتماعى و كارهاى عام المنفعه نيز مؤثر و مثمر بودند.
ايجاد كارخانه برق خرمآباد، تاسيس دبيرستان علوى كه يك مدرسه مذهبى بود جزء شاخصترين كارهاى اين روحانى فهيم و آگاه به شمار مىرود. همچنين ايشان در جهت رفاه مردم در محله قاضى آباد خرمآباد خانههاى ساخت آن را با نازلترين قيمت در اختيار افراد كم درآمد بخصوص كارمندان قرار مىدادند.
ايشان در زمان مرحوم شهيد دكتر بهشتى معاونت شورايعالى قضايى را به عهده داشتند و در حال حاضر هم سرپرستى دانشگاه قم را عهده دارند.
حاج سيد كاظم طاهرى
حجت الاسلام سيد كاظم فرزند سيد نور الدين طاهرى در سال 1306 ه .ش در شهر خرمآباد به دنيا آمد. پس از طى دوران ابتدايى و متوسطه، جهت تحصيلات علوم دينى به قم مهاجرت و دروس سطح؛ لمعه و مكاسب و رسائل نزد مرحوم اشراقى و حجت الاسلام صدوقى فرا گرفت. پس از بازگشت به خرمآباد در محضر مرحوم آيت الله كمالوند به كسب علم پرداخت.
طاهرى منبرى گيرا داشت و از فصاحت بيان قابل توجهى برخوردار بود. در اواخر عمر به بيمارى قلبى دچار شد و در سال 1369 درگذشت. وى قريحهاى قابل توجه داشت و در واخر عمر اشعار زيادى سروده بود كه بيشتر مايه مذهبى داشت. مطلع يكى از شعرهايش عبارتست از:
تا محو نگردى خبر از يار نيابى زلف سيه و نرگس بيمار نيابى
آيت الله حاج سيد حسن طاهرى خرمآبادى
آيت الله طاهرى فرزند حجت الاسلام حاج سيد حيدر طاهرى در سال 1317 ه .ش در شهر خرمآباد پاى به عرصه وجود گذاشت. مقدمات صرف و نحو را در خدمت پدر و عموى خود به پايان برد. دروس سطح شامل سمعه، مكاسب، رسايل و قوانين را در خرمآباد و محضر درس آيت الله كمالوند به پايان رسانده است و سپس براى تكميل مراحل تحصيلى به قم مشرف گرديد. در قم وى از حوزه درس آيت الله بروجردى و امام خمينى (ره) بهره برد. و درس اخلاق و فلسفه را نيز از حضرت امام استفاده نمود.
مقدارى از دروس مختلف را هم نزد آيت الله گلپايگانى و علم رجال و انساب را در خدمت آيت الله نجفى مرعشى به پايان برد. از سال 42 با حركت تاريخى امام به مبارزات مشغول و بارها به زندان و تبعيد محكوم گرديدند.
در سال 57 و شروع تظاهرات بر عليه رژيم ايشان با استفاده از اعتمادى كه امام نسبت به ايشان داشتند در همه صحنههاى انقلاب نقشى اساسى به عهده داشتند و پس از پيروزى انقلاب به سمت نماينده امام در سپاه پاسداران و سپس به عنوان نماينده امام در پاكستان انتخاب گرديد. در حال حاضر همين سمت از طرف مقام معظم رهبرى آيت الله خامنهاى دارا مىباشند.
آيت الله طاهرى خرمآبادى عضو هيأت رئيسه مجلس خبرگان بوده و در عين حال از مدرسين فاضل و صاحب نظر حوزه علميه قم هم بشمار مىروند.
حجت الاسلام حاج سيد محمد صالح طاهرى خرمآبادى
محمد صالح طاهرى فرند حجت الاسلام حاج سيد ابوطالب طاهرى، در سال 1318 ه .ش در خرمآباد به دنيا آمد، تحصيلات مقدماتى را در حوزه علميه كماليه آغاز و پس از گذراندن مقدمات اوليه رهسپار قم گرديدند. طاهرى در محضر آيت الله بروجردى و حضرت امام خمينى كسب فيض نمودند. مقدارى از اصول را نزد آيت الله گلپايگانى به پايان بردند و سپس از دانشگاه تهران در رشته فلسفه بدريافت ليسانس نائل گرديد.
او سالها در برازجان و بوشهر به خاطر مخالفت با رژيم گذشته در تبعيد بودند و پس از پيروزى انقلاب امامت جمعه اهواز و سپس نمايندگى مجلس شوراى اسلامى را عهدهدار بودند.
حجت الاسلام حاج سيد جواد الياسى
حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد جواد الياسى فرزند مرحوم حاج عبدالسلام الياسى است. ايشان تحصيلات مقدماتى را در خرمآباد و در محضر مرحوم حاج سيد حيدر طاهرى و سيد على اكبر رحيمى گذراند، سپس مدتى در بروجرد از محضر آيتالله آقا ميرزا لطف الله و آيت الله حاج شيخ محمد غروى بهرهمند گرديد. مدتى نيز در دزفول از محضر مرحوم آيت الله آقا سيد اسدالله نبوى دزفولى استفاده و ساليانى در قم از محضر مرحوم آيتالله خادم الشريعه دزفولى بهره بردند. در اواخر حيات مرحوم آيت الله العظمى بروجردى بامر ايشان در آبادان به امامت جماعت مسجد محمدى منصوب و مدرسه علميه رضويه خرمشهر را تأسيس كرد.
حجت الاسلام الياسى از ابتداى دوران مبارزات انقلابى و اسلامى ملت ايران در كنار ساير روحانيون مبارز در جريان مبارزات شركت فعالانه داشته بطورى كه در سال 1342 بعد از قضيه مدرسه فيضيه به همراه تعدادى از مبارزين بزرگ و روحانيون بنام و طراز اول دستگير و زندانى گرديده است.
حجت الاسلام والمسلمين سيد فخرالدين رحيمى
سيد فخرالدين رحيمى در سال 1323 ه .ش در خرمآباد در يك خانواده متدين ديده به جهان گشود. پدرش حجت الاسلام والمسلمين سيد على اكبر رحيمى به تقوا اشتهار داشتند. درگذشت زود هنگام پدر و مادر موجب شد كه تحت سرپرستى برادر بزرگ خود حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد نورالدين رحيمى قرار گيرد و با ايشان راهى قم شود. در قم تا دوره سطح را نزد استادان مبرز حوزه علميه قم به تحصيل پرداخت كه ماجراى مدرسه فيضيه در سال 1341 پيش آمد و ايشان وارد مبارزات بر عليه رژيم پهلوى شد و يك بار در حالى كه مشغول چسباندن اعلاميه بود، دستگير و به شش ماه زندان محكوم گرديد.
وى پس از سپرى كردن زندان به خرمآباد مراجعت كرد و پايگاه مبارزاتى خود را در مسجد علوى بنا نهاد و تربيت جوانان را آغاز كرد و دمى براى مبارزه با دستگاه پهلوى نياسود. هر بار كه از حبس و تبعيد بازمىگشت با نشاطتر به مبارزه ادامه مىداد تا اين كه حكم اعدام غيابى وى را نيمه سال 1357 در بيدادگاه پهلوى صادر كردند و او ناچار شد مخفيانه به مبارزات خويش ادامه دهد.
او به مبارزات خويش ادامه داد تا اين كه انقلاب اسلامى در 22 بهمن 1357 به پيروزى رسيد و او براى اداره امور و حفظ نظم در كانون مبارزاتى خود ـ مسجد علوى ـ جوانان را گرد هم آورد و پاسدارى از شهر را بر عهده گرفت. او پس از چندى بنابر درخواست جمعى از مردم قدرشناس ويسيان، پلدختر، ملاوى، سفيددشت و... كانديداى نمايندگى مجلس شوراى اسلامى شد و با رأى آنان رهسپار تهران گرديد. حدود يك سال براى احقاق موكلين خود تلاش كرد تا اين كه در حادثه انفجار حزب جمهورى اسلامى به وسيله منافقان در 7 تير ماه 1360 به شهادت رسيد.
حجت الاسلام والمسلمين مبشر
شهيد عبدالحسين مبشر در مردادماه 1325 ه .ش در قريه سپاهپوش از توابع الشتر در خانوادهاى متدين ديده به جهان گشود. دوران تحصيلات ابتدايى و دبيرستان را به رغم دشوارى مالى با موفقيت سپرى كرد. در سال 1340 براى تحصيل علوم دينى ابتدا وارد حوزه علميه كماليه خرمآباد و سپس رهسپار قم گرديد. او در وقايع پانزدهم خردادماه 1342 مشاركت داشت و به خيل مبارزان با رژيم حاكم وقت پيوست.
در سال 1347 در آزمون قبول شد و دانشجوى رشته علوم سياسى دانشكده حقوق و علوم سياسى دانشگاه تهران گرديد و تا سال 1352 تحصيلات خود را ادامه داد.
پس از اخذ ليسانس و گذراندن درس خارج فقه و اصول در حوزه علميه به خرمآباد مراجعت كرد و به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدريس در دبيرستانهاى خرمآباد پرداخت. فعاليتهاى تبليغاتى و مبارزاتى او سبب گرديد كه به دستور ساواك او را به بهبهان انتقال دهند. سخنرانيهاى وى بر عليه رژيم پهلوى در بهبهان موجب شد كه بارها به ساواك فرا خوانده شود و مجددا او را به خرمآباد منتقل كنند. در خرمآباد نيز دوباره به مبارزه پرداخت تا اين كه انقلاب اسلامى به پيروزى رسيد.
پس از انقلاب، افزون بر تدريس و اشتغال در آموزش و پرورش ابتدا مسؤوليت اداره سياسى بسيج و سپس اداره بنياد شهيد را به وى محول كردند. او خدمت به خانوادههاى شهدا را با عشق و ايمان انجام مىداد. شهيد مبشر پارسا، معلم اخلاق، انسانى وارسته، پرهيزكار، خوش مشرب و دوست داشتنى بود كبر و غرور نداشت ساده و بى تكلف روزگار را سپرى مىكرد و به مال دنيا اعتنا نداشت همچنين اهل نصيحت مستقيم نبود.
در سپيده دم پنجم مهر ماه 1360 به وسيله منافقين به شهادت رسيد.
حجت الاسلام حاج شيخ محمدتقى جهانگيرى
از روحانيون برجسته منطقه دلفان است كه تحصيلات مقدماتى و سطح را در محضر مرحوم آيت الله كمالوند و مراتب خارج را در قم در خدمت آيت الله بروجردى به پايان برد و در طول سالهاى متمادى مورد اعتماد مردم منطقه دلفان و لرستان بوده است. در اوايل انقلاب نقشى مؤثر در حركتهاى انقلابى داشت و در بيدارى مردم مؤثر بوده است.
حجت الاسلام جهانگيرى در سال 1370 ه .ش به علت بيمارى قلبى درگذشت و در جوار حضرت معصومه بخاك سپرده شد.
حجت الاسلام والمسلمين حاج شيخ محمدرضا آدينهوند
حجت الاسلام آدينهوند از چهرههاى شاخص علم و ادب در قلمرو علوم اسلامى و ادبيات عرب، در كوهدشت لرستان چشم به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى را در خرمآباد و تكميلى را تا نيل به درجه اجتهاد در حوزه علميه قم به پايان رساند. احاطه علمى و ادبى حجت الاسلام آدينه وند در زمينههاى مختلف ادب عرب بگونهاى است كه در حال حاضر يكى از اركان اصلى تدريس نحو عرب در حوزه علميه قم به شمار مىرود و محل رجوع بسيارى از طالبان و مشتاقان ادبيات در زمينههاى صرف و نحو، معانى بيان، اشعار دوران جاهلى و بالاخص دقائق و ظرائف كلام آسمانى قرآن مجيد است.
حجت الاسلام آدينهوند طبعى شاعرانه و در زمينههاى مختلف شعر فارسى و عربى صاحب نظر است. در بحر متقارب فارسى نمونههاى كم نظيرى را خالق است و از خط بسيار زيبا و دلنشينى برخوردار است. او سالها در شهر مقدس قم و به تربيت شاگردان فاضل و اديب مشغول است. ايشان يكى از مفاخر فرهنگى و ادبى لرستان به شمار مىرود.
