فقیهان و مفسران استان قم
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
ميرزاى قمى
ميرزا ابوالقاسم گيلانى، معروف به ميرزاى قمى، فرزند ملاحسن، پدرش از عالمان شفت گيلان بوده است، كه براى تحصيل به اصفهان رفت و پس از استفاده از محضر عالمانى چند به همراه استاد خود، ميرزا هدايتالله براى ارشاد مردم به چاپلق از توابع بروجرد رفت و با دختر استاد خود ازدواج كرد. ميرزا در سال 1151 ه .ق در آنجا به دنيا آمد.
وى نخست براى فراگيرى دانش به خوانسار عزيمت كرد و سپس به عتبات عاليات رفت در محضر عالمانى مانند آقا محمد باقر بهبهانى به فراگيرى علم پرداخت. ميرزا سپس به زادگاه خود چاپلق بازگشت اما پس از چندى به اصفهان رفت و به تدريس پرداخت اما بعد از مدتى راهى شيراز گرديد و سرانجام در قم رحل اقامت افكند. پس چندى آوازه شهرت او طلاب فراوانى را روانه قم كرد و شاگردان زيادى از محضر او استفاده نمودند.
از مهمترين آثار ميرزاى قمى مىتوان به كتاب قوانين الاصول اشاره كرد كه سالها از كتابهاى درسى مهم حوزههاى علميه به شمار مىرفته است كه در گذر زمان همچون بسيارى ديگر از متون در گرد فراموشى پنهان شده است.
ميرزاى قمى در سال 1231 ه .ق در قم وفات يافت و در گورستان شيخان به خاك سپرده شد. ديگر آثار او عبارت است از: مرشد العوام (فقه به زبان فارسى)، منابع الاحكام (فقه به زبان عربى)، رساله استدلالى فارسى در اصول دين، حاشيه بر تهذيب الاصول علامه حلى، معين الخواص.
آيتالله العظمى حاج شيخ عبدالكريم حايرى يزدى
وى در سال 1276 ه .ق در قريه مهرجرد از توابع شهر ميبد تولد يافت. او از اوان كودكى همواره به خواندن و نوشتن علاقه نشان مىداد و گاهى اين علاقه نهان خود را نيز با همان زبان كودكانه به پدر ابراز مىنمود. اما پدر با وجود شوقى كه به تحصيل فرزندش داشت عكس العملى نشان نمىداد؛ چرا كه در آن روزگار در مهرجرد از مدرسه و مكتب خبرى نبود.
مدتها گذشت، تا اينكه روزى يكى از بستگان وى به نام محمد جعفر معروف به مير ابو جعفر ـ كه خود عالم و در كسوت روحانيت بود ـ به مهرجرد آمد. او در همان ديدار نخست، در سيماى اين كودك، آثار استعداد و پرتو نبوغى خارق العاده را مشاهده نمود. لذا مسئوليت تحصيل عبدالكريم را عهدهدار شد و در همين سفر با جلب رضايت پدر و مادرش، او را به اردكان برد و به مكتب سپرد.
يزد در اواخر قرن سيزدهم حوزه علمى پر رونقى داشت. پنج مدرسه علوم دينى در اين شهر، بخش عمدهاى از دانشجويان علوم اسلامى را در خود جاى داده بود. شيخ عبدالكريم نيز براى ادامه تحصيل روانه يزد شد و در مدرسه محمدتقى خان كه از معروفترين مدارس يزد بود سكنى گزيد و به تحصل علوم اسلامى پرداخت.
مدتى بعد شوق ديدار از عتبات، در دل وى پديدار شد و بدين جهت در حالى كه هنوز 18 بهار از عمرش نگذشته بود، به همراه كاروان زيارتى راهى آنجا شد و چون بر اين باور بود ـ كه قبل از وارد شدن به محافل علم و زانو زدن در مقابل استادان ـ روح و جان را شستشو داده از قافله جدا شد و در حالى كه حوزه علميه آن زمان در سامرا پر رونقتر مىنمود، كربلا را برگزيد و نزديك به دو سال در جوار حرم قدس حسينى به تهذيب و تحصيل پرداخت.
در ابتداى ورودش به كربلا، در حوزه درس آيتالله فاضل اردكانى شركت جست. آيتالله اردكانى كه عبدالكريم را جوانى كوشا و مستعد يافته بود در تعليم و تربيت او بيش از پيش كوشيد و در اين مدت دريافت كه حوزه علميه كربلا براى پرورش و شكوفايى خلاقيتهاى او كوچك است. از اين روز مقدمات سفر به حوزه علميه سامرا را براى او فراهم ساخت و نامهاى نيز كه حاوى شرح معنويت و خصوصيات اخلاقى و علمى عبدالكريم بود به ميرزاى بزرگ شيرازى نوشت.
شيخ عبدالكريم يك روز نسبتا گرم، وارد شهر سامرا شد و در ابتداى ملاقاتش با ميرزاى بزرگ، نامه استاد را تقديم وى كرد. ميرزا پس از خواندن نامه پر مهر فاضل اردكانى به اين طلبه جوان اظهار عنايت كرد. شيخ عبدالكريم در حوزه علميه سامرا 12 سال تمام به تحصيل پرداخت و چيزى نگذشت كه در حوزه سامرا به كرسى استادى نشست و مورد توجه اساتيد خود گرديد.
وى در سالهايى كه در حوزه علميه سامرا حضور داشت از فقهاى بزرگى چون آيتالله سيد محمد فشاركى، آيتالله محمد تقى شيرازى، آيتالله شيخ فضلالله نورى بهره برد. شيخ عبدالكريم پس از درگذشت ميرزاى شيرازى راهى نجف گرديد و در آنجا رحل اقامت افكند و در محضر درس آخوند خراسانى حاضر شد. سرانجام در سال 1332 ه .ق روانه كشور ايران گرديد و در شهر اراك رحل اقامت گزيد.
وى در روزهاى نخست ورود به اين شهر مجلس درس و بحث نداشت و فقط به اقامه نماز جماعت مىپرداخت. در همان سال نخست به تشكيل مجمع علمى بزرگى دست يازيد و ديرى نگذشت كه اراك به عنوان مجمع علمى بزرگ ايران شناخته شد. اواخر زمستان 1300 ه .ش آيتالله حايرى به همراه آيتالله محمد تقى خوانسارى از اراك به سمت قم حركت كردند و بنيان حوزه علميه قم را پىريزى كردند.
سرانجام وى در سال 1355 ه .ق پس از 81 سال عمر با بركت در اين شهر به ديار ابدى شتافت و در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به خاك سپرده شد. از آثار علمى وى مىتوان از كتابهاى «الصلوة»، «دُرَرُ الاصول»، و ... نام برد و از صدها شاگرد پرآوازه درس وى مىتوان به آيات عظام امام خمينى، گلپايگانى، اراكى، نجفى مرعشى و ... اشاره كرد.
آيتالله ارباب
ميرزا محمد ارباب فرزند محمد تقى بيك مشهور به ارباب از فقهاء و حكماى قم بوده است. وى براى تحصيل علم مهاجرتهايى به تهران و نجف اشرف داشت و در نجف اشرف از محضر عالمان و فقيهان بزرگى مانند ميرزا حبيبالله رشتى، آخوند خراسانى، سيد محمد كاظم يزدى بهرههاى فراوان برد و به مقام شامخ اجتهاد نايل آمد و پس از بازگشت به ايران مرجعيتى تام يافته بود. آيتالله ارباب از همراهان صميمى آيتالله حائرى در تأسيس حوزه علميه قم بود. از تأليفات وى مىتوان از كتاب «اربعين الحسينيه» نام برد. از معروفترين شاگردان وى مىتوان از آيتالله فيض قمى (مجتهد بزرگ) نام برد. وى در سال 1341 ه .ق وفات يافت و در قبرستان شيخان مدفون گرديد.
آيتالله كبير قمى
آيتالله شيخ ابوالقاسم قمى معروف به آيتالله كبير قمى از علما و اساتيد معروف حوزه علميه قم در سال 1281 ه .ق در قم متولد گرديد. وى تحصيلات خود را در قم آغاز نمود و براى تكميل معلومات و بهرهمندى از محضر استوانههاى اصول و فقه (مرحوم آخوند خراسانى و سيد محمدكاظم طباطبايى يزدى)، مدتى نيز در نجف به سر برد و پس از نيل به درجه اجتهاد، به شهر قم بازگشت و به تدريس در حوزه علميه قم پرداخت. وى در سال 1353 ه .ق در سن هفتاد و دو سالگى دار دنيا را وداع گفت و در مسجد بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام نزديك قبر شيخ عبدالكريم حايرى يزدى به خاك سپرده شد.
آيتالله حاج آقا حسين قمى
آيتالله حاج آقا حسين قمى از مراجع بزرگ شيعه و مبارزين مشهور دوره رضاشاه، در سال 1282 ه .ق در شهر قم متولد گرديد. پس از طى تحصيلات مقدماتى به نجف اشرف مسافرت كرد و از محضر بزرگانى چون آخوند خراسانى و سيد محمد كاظم يزدى بهره برد و در خدمت عارف بزرگ، سيد مرتضى كشميرى به تهذيب نفس پرداخت. سپس به مشهد عزيمت نمود و به تربيت طلاب پرداخت.
در جريان حادثه كشف حجاب در سال 1314 ه .ش، وى مبارزه با حكومت رضا شاه را شدت بخشيد و به دنبال آن به كشور عراق تبعيد گرديد. اما پس از بازگشت به ايران در سال 1363 ه .ق مورد استقبال علماء و اقشار مختلف قرار گرفت. سرانجام وى در سال 1366 ه .ق در نجف اشرف دار فانى را وداع گفت و به سراى باقى شتافت.
آيتالله بافقى
آيتالله محمد تقى بافقى در سال 1292 ه .ق در بافق يزد به دنيا آمد. پس از سپرى كردن تحصيلات مقدماتى در زادگاه خود، عازم نجف اشرف شد و از محضر عالمان بزرگى چون آخوند خراسانى، سيد محمد كاظم يزدى و سيد احمد كربلايى فقه و اصول را آموخت. در سال 1337 ه .ق به قم عزيمت نمود و در سال 1340 در شمار مدعوين از آيتالله حائرى به شهر قم نقش مؤثرى داشت و از هر گونه مساعدتى به وى دريغ نورزيد.
آيتالله بافقى در نوروز 1346 ه .ق مصادف با 1306 ه .ش، هنگام ورود زنان و دختران بىحجاب رضا شاه به حرم حضرت معصومه عليهاالسلام، آنها را از ورود به حرم مطهر منع كرد كه اين اقدام او موجب خشم رضا شاه شد و باعث شد تا رضا شاه خود شخصا وارد قم شود و ضمن شكنجه مرحوم بافقى در ملاء عام، پس از مدتى زندان كردن، او را به شهر رى تبعيد كند. وى در تبعيدگاه به سرطان گرفتار شد و در بيمارستان فيروز آباد تهران درگذشت. پيكر مطهرش را پس از انتقال به قم در مسجد بالاسر در كنار بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام به خاك سپردند.
آيتالله العظمى بروجردى
آيتالله حاج آقا حسين طباطبايى مشهور به بروجردى، در سال 1292 ه .ق در بروجرد متولد گرديد و پس از طى تحصيلات مقدماتى در زادگاه خود، براى تكميل تحصيلات به اصفهان عزيمت نمود و از محضر علماى بزرگ آن سامان مانند ابوالمعالى كلباسى، سيد محمد تقى مدرسى و سيد محمد باقر درچهاى و در حكمت از آخوند كاشى و جهانگير قشقايى استفاده برد. پس از هشت سال توقف در اصفهان عازم نجف اشرف گرديد و در درس آخوند خراسانى و سيد محمد كاظم يزدى شركت نمود و از شاگردان مبرز و ممتاز درس آخوند گرديد.
پس از ده سال توقف در نجف و اخذ اجازه اجتهاد از آخوند خراسانى و شريعت اصفهانى به زادگاه خود بروجرد عزيمت نمود تا اينكه در سال 1364 ه .ق برابر با 1324 ه .ش، با اصرار فضلاء حوزه علميه قم به اين شهر مهاجرت كرد.
با ورود ايشان به قم، حوزه علميه نشاط خاصى يافت و در درس ايشان در آن زمان متجاوز از 1200 نفر شركت مىكردند. آيتالله بروجردى در زمان حيات خود خدمات شايانى به عالم اسلام نمود. فعاليتهاى مستمر ايشان سبب گرديد تا «مجمع التقريب بين المذاهب الاسلاميه» در مصر، مذهب فقهى شيعه را به عنوان پنجمين مذهب فقهى در كنار مذاهب فقهى چهارگانه اهل سنت به رسميت بشناسد.
ايشان همچنين براى اولين بار نمايندگانى به كشورهاى آسيايى، آفريقايى، آمريكايى و اروپايى اعزام كرد و مساجدى در برخى از اين كشورها بنا نمود. در ايران نيز مدارس و مساجد فراوانى را بنا نهاد كه از مهمترين آنها مىتوان از مسجد اعظم قم ياد كرد.
سرانجام در سال 1381 ه .ق برابر با 1340 ه .ش، در سن 93 سالگى دار فانى را وداع گفتند و در كنار مسجد اعظم مدفون گشتند. در مراسم تشييع جنازه ايشان حتى اقليتهاى مذهبى با تعطيل مغازههاى خود به عزادارى پرداختند و تا آن روز چنين تشييع جنازهاى در ايران بىسابقه بود. برخى از آثار علمى ايشان عبارتند از: حاشيه بر كفايه، حواشى بر كتاب نهايه، حواشى بر كتاب مبسوط شيخ طوسى، اسانيد كتاب تهذيب، كافى، من لا يحضره الفقيه.
آيتالله حاج ميرزا محمد فيض قمى
آيتالله ميرزا محمد فيض از مجتهدين بزرگ در سال 1293 ه .ق در قم چشم به جهان گشود.
وى تحصيلات مقدماتى را در قم گذراند، سپس در تهران نزد ميرزا حسن آشتيانى فقه و اصول را آموخت و در سال 1375 به نجف اشرف عزيمت نمود و از درس بزرگان و علمايى چون آخوند خراسانى، سيد محمدكاظم طباطبايى يزدى و ميرزاى شيرازى استفاده كرد. اين بزرگوار براى حوزه علميه قم زحمات فراوانى را متحمل گشت و با مرحوم آيتالله حايرى يزدى در اين جهت همكارى صميمانه نمود. آيتالله فيض قمى مدتى نيز امامت جماعت مسجد امام حسن عليهالسلام را عهدهدار بود و در زمره اساتيد بزرگ حوزه به حساب مىآمد. او سرانجام در سال 1370 ه .ق در شهر مقدس قم رحلت نمود و در ايوان طلاى حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به خاك سپرده شد.
آيتالله سيد صدرالدين صدر آيتالله سيد صدرالدين صدر، فرزند آقا سيد اسماعيل صدر از علماء بزرگ شيعه، در سال 1299 ه .ق در كاظمين متولد شد. خانواده وى از خاندانهاى بزرگ علم و تقوا در عراق بودهاند كه عالمان و فقيهان برجستهاى از اين خاندان برخاستهاند. وى در نجف اشرف از فقيهان صاحب مكتبى چون آخوند خراسانى، و سيد محمد كاظم يزدى بهرهها برد و در سال 1349 ه .ق به قم عزيمت نمود و محفل درس وى كانون فضلاى قم قرار گرفت.
وى بعد از مرگ آيتالله العظمى حائرى يزدى تا زمان ورود آيتالله بروجردى در كنار آيات عظام حجت و خوانسارى از اداره كنندگان حوزه علميه قم بود. ايشان در سال 1373 ه .ق دعوت حق را لبيك گفت و در مسجد بالاسر، در حرم حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديدند. از وى دوازده اثر در مسائل مختلف اسلامى بر جاى مانده است كه برخى از آنها در دوازده مجلد به چاپ رسيدهاند. برخى از آثار ايشان عبارتند از: رد شبهات وهابيت؛ رساله در اثبات عدم تحريف قرآن.
آيتالله سيد محمد تقى خوانسارى
آقا سيد محمد تقى خوانسارى در سال 1305 ه .ق در خوانسار به دنيا آمد. پس از طى تحصيلات مقدماتى در سال 1322 ه .ق عازم نجف اشرف گرديد، و در درس عالمان بزرگى چون آخوند خراسانى، آقا سيد محمد كاظم يزدى، شريعت اصفهانى و آقا ضياء عراقى شركت نمود. در جريان انقلاب عراق همراه با آيتالله كاشانى و ميرزا محمد تقى شيرازى وارد جنگ با انگليسها شد و در سال 1333 هجرى به هندوستان تبعيد شد و پس از چهار سال به ايران بازگشت و در اراك در حوزه درسى آيتالله حائرى شركت نمود و همراه وى به قم مهاجرت كرد.
آيتالله خوانسارى پس از وفات آيتالله حائرى در كنار آيات عظام صدر و حجت به اداره حوزه علميه قم پرداخت. نماز باران وى از حماسههاى با شكوه روحانيت به شمار مىرود.
سرانجام وى در سال 1371 ه .ق وفات يافت و در مسجد بالاسر در حرم حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد.
آيتالله سيد احمد زنجانى
آيتالله سيد احمد زنجانى در سال 1308 ه .ق در خانوادهاى روحانى در شهر زنجان ديده به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى و سطح را در زنجان سپرى كرد و در سال 1346 به قم عزيمت نمود و در درس آيتالله العظمى حائرى شركت جست. وى در زنجان و قم به تدريس سطوح عاليه سطح پرداخت و سالها در مدرسه فيضيه قم نماز جماعت اقامه مىكردند. ايشان از دوستان نزديك امام خمينى و پدر حضرت آيتالله العظمى سيد موسى شبيرى زنجانى مىباشند.
ايشان در سال 1352 ه .ش برابر با 1392 ه .ق وفات يافت و در جوار بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد. از وى آثار متعددى در فقه، اصول و تفسير بر جاى مانده است كه آثار وى را تا 26 اثر فهرست كردهاند. برخى از اين آثار عبارت است از: ايمان و رجعت، مقدمه تفسير تبيان، فهرست اعلام، مناسك حج.
آيتالله العظمى سيد احمد خوانسارى
آيتالله سيد احمد خوانسارى در سال 1309 ه .ق در خوانسار ديده به جهان گشود. مدت چهار سال در اصفهان به تحصيل علوم دينى پرداخت و سپس به نجف اشرف عزيمت نمود و از محضر علماء بزرگ حوزه نجف اشرف نظير آخوند خراسانى، سيد محمد كاظم يزدى (صاحب عروة الوثقى)، آيتالله نائينى و آقا ضياء عراقى و ... استفاده نمود.
وى سپس به ايران عزيمت نمود و در حوزه درسى آيتالله حائرى يزدى در سلطان آباد اراك شركت نمود و همراه ايشان به قم مهاجرت نمود و در اين شهر علاوه بر تحصيل، به تدريس دروس سطح و خارج پرداخت. آيتالله خوانسارى در جريان مبارزه روحانيت بر عليه رژيم ستمشاهى، در كنار مبارزان قرار داشت. سرانجام در سال 1363 ه .ش نداى حق را لبيك گفت و در مسجد بالاسر در بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد. از آثار او مىتوان از كتابهاى زير نام برد: جامع المدرك در شرح مختصر النافع (6 جلد)؛ كتاب صلوة؛ حاشيه بر عروة الوثقى؛ مناسك حج.
آيتالله سيد محمد حجت
آيتالله حجت فرزند آقا سيد على در سال 1310 ه .ق در تبريز به دنيا آمد. بعد از طى تحصيلات مقدماتى در زادگاه خود، در سال 1330 ه .ق به نجف اشرف مهاجرت نمود و ضمن اقامت نوزده ساله در نجف اشرف، در حوزه درسى فقيه بزرگوار سيد محمد كاظم يزدى (صاحب عروة الوثقى)، رجالى مشهور سيد ابوتراب خوانسارى، آيتالله نائينى، آقا ضياء عراقى و ... شركت نمود و در سال 1349 به قم عزيمت نمود و مورد توجه آيتالله حائرى قرار گرفت. وى يكى از همراهان آيتالله حائرى در حفظ حوزه علميه قم و از اداره كنندگان حوزه پس از مرگ وى مىباشد. از خدمات مهم آيتالله حجت تأسيس مدرسه بزرگ حجتيه مىباشد.
سرانجام وى در سال 1372 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در مدرسه حجتيه مدفون گرديد. برخى از آثار قلمى وى عبارتند از: كتاب البيع، جامع الاحاديث، حاشيه بر كفايه، كتاب الصلوة.
آيتالله العظمى اراكى
آيتالله حاج شيخ محمدعلى اراكى در سال 1312 ه .ق در اراك ديده به جهان گشود. مقدمات و سطح را نزد شيخ محمد سلطان العلماء (صاحب حاشيه بر كفاية الاصول)، آيتالله آقا سيد نورالله (مجاهد بزرگ) و ديگران فرا گرفت و در سال 1332 با بازگشت آيتالله العظمى حائرى يزدى به اراك، وى پروانه وار بر گرد شمع تابناك او چرخيد و از زمره شاگردان صميمى او قرار گرفت.
آيتالله اراكى با هجرت آيتالله حايرى در سال 1340 ه .ق به قم، به اين شهر مهاجرت نمود و در مدرسه خان سكونت گزيد. وى در قم به تدريس مباحث گوناگون فقهى و اصولى پرداخت و بسيارى از علماء بزرگ حوزه علميه از شاگردان ايشان محسوب مىشوند. فقاهت، تيزبينى و سجاياى برجسته اخلاقى وى زبانزد خاص و عام بود.
آيتالله اراكى در طول يك قرن زندگى خود هرگز در پى احراز مقام و مسند نبود و تنها پس از رحلت امام خمينى(ره)، بسيارى از مقلدان امام به وى رجوع كردند كه ايشان نيز با تيزبينى و درايت خود به صورت حامى بزرگى براى انقلاب و نظام اسلامى درآمدند. سرانجام اين فقيه برجسته در هشتم آذرماه 1373 به ديدار معبود شتافت و در مسجد بالاسر بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد. برخى از آثار ايشان عبارتند از: كتاب البيع، كتاب النكاح، كتاب الخيارات، حاشيه بر عروة الوثقى، مناسك حج.
آيتالله العظمى مرعشى نجفى
مرجع و عالم عاليقدر سيد شهابالدين نجفى از بزرگان و مراجع معاصر در سال 1315 ه .ق در نجف اشرف به دنيا آمد. مدّتى در سامرا و كاظمين به تحصيل فقه واصول اشتغال داشت و مدتى ـ حدود يك سال ـ در تهران به تحصيل علوم عقلى پرداخت و از سال 1343 ه .ق به قم مهاجرت نمود و در اين شهر در شمار مراجع بزرگ عصر خود قرار گرفت و خدمات شايان توجهى را به حوزه قم و جهان اسلام نمود. معروفترين و بزرگترين اثر وى كتابخانه بزرگى است كه از خود به يادگار نهاده است. او علم انساب را خوب مىدانست و به تصحيح شجرنامه بسيارى از امامزادگان و سادات همّت گماشت.
سرانجام پس از عمرى خدمت و تلاش، در ماه صفر 1411 ه .ق برابر با هفتم شهريور 1369، در 96 سالگى، به ديدار حق نايل گشت. تشييع جنازه او در قم يكى از پرشكوهترين تشييع جنازههاى اين شهر بود. وى بنابر وصيتش در جلو در ورودى كتابخانهاش به خاك سپرده شد. در قسمتى از وصيتنامه او آمده است:
«مرا در كنار كتابخانه عمومى دفن كنيد، چون ميل دارم زير پاى افرادى دفن شوم كه به دنبال علوم آل محمد صلىاللهعليهوآله به اين كتابخانه مىآيند».
از آيتالله نجفى مرعشى، 95 اثر در علوم اسلامى بر جاى مانده است كه برخى از آنها عبارت است از: الفوائد الرجاليه، شرح كتاب احقاق الحق، الوقت و القبله.
آيتالله العظمى گلپايگانى
آيتالله العظمى سيد محمدرضا گلپايگانى از فقيهان و مراجع بزرگ تقليد در سال 1316 ه .ق در گوگد از توابع گلپايگان به دنيا آمد. پس از تحصيل دروس مقدماتى، در سال 1336 به حوزه علميه اراك عزيمت نمود و از محضر آيتالله العظمى حائرى بهره برد و در سال 1340 با عزيمت آيتالله حائرى يزدى به قم، همراه ايشان به اين شهر مهاجرت نمود و تا زمان وفات ايشان (سال 1355 ه .ق) از محضرشان كسب فيض نمود.
ايشان علاوه بر آيتالله حائرى، از محضر ديگر علماى بزرگ مانند آيات عظام نائينى، كمپانى، بروجردى، آقا ضياء عراقى و سيد ابوالحسن اصفهانى نيز بهره جست و قابليتهاى خود را به حدى افزايش داد كه توانست در زمان حيات استاد خود آيتالله حائرى، تدريس درس خارج را شروع كند. آيتالله العظمى گلپايگانى در طول 32 سال مرجعيت و 70 سال تدريس، خدمات بزرگى را به اسلام و جامعه اسلامى نمود. از جمله خدمات آن بزرگ مرد مىتوان از: مجمع اسلامى جهانى در لندن، مركز معجم فقهى و دارالقرآن الكريم در قم و دهها مركز ديگر نام برد.
اين فقيه وارسته سرانجام پس از عمرى تلاش و كوشش، در سال 1414 ه .ق دار فانى را وداع گفت و پس از تشييع جنازهاى باشكوه كه اقشار مختلف مردم از سراسر كشور در آن شركت داشتند، در بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام و در كنار قبر استاد ارجمندش آيتالله العظمى حائرى، مدفون گرديدند.
در اين قسمت به فرازى از پيام مقام معظم رهبرى آيتالله خامنهاى به مناسبت رحلت آن فقيه فرزانه اشاره مىكنيم:
«آن بزرگوار يكى از استوانههاى انقلاب و نظام جمهورى اسلامى به شمار مىآمد. در دوران خفقان در مقابله با حوادث سهمگين سالهاى تبعيد امام خمينى(ره) مواردى پيش آمد كه صداى اين مرد بزرگ تنها صداى تهديد كنندهاى بود كه از حوزه علميه قم برخاست و به نهضت شور و توان بخشيد. پس از پيروزى انقلاب، در قضاياى عمومى كشور، حضورى بارز و پشتيبانى صريح از نظام جمهورى اسلامى و امام راحل داشت ...». بيش از 36 اثر علمى اعم از چاپ شده و چاپ نشده از ايشان باقى مانده است كه برخى از آنها عبارت از: افاضة الفوائد، رساله نماز جمعه و عيدين، رساله در عدم تحريف قرآن، الدرّ المنضود فى احكام الحدود، كتاب الطهارة.
آيتالله العظمى آملى
آيتالله العظمى ميرزا هاشم آملى در سال 1278 ه .ش در روستاى پردمه از توابع لاريجان آمل چشم به جهان گشود.
او پس از طى تحصيلات مقدماتى در آمل، در سال 1294 ه .ش به تهران عزيمت نمود و در مدرسه سپهسالار (شهيد مطهرى) به تحصيل پرداخت. چنانكه خود مىگويد:
«پس از اتمام سال چهارم دبستان به فراگيرى علوم دينى پرداختم و تا سن سيزده سالگى در آمل بودم و سپس به تهران آمدم وقتى اختيار مدرسه بدست آيتالله مدرس افتاد تمام آقازادههايى را كه اهل تدريس نبودند اخراج نمود و امتحان سختى در مدرسه ايجاد كرده بود. از من پرسيد چه مىخوانى؟ گفتم: اسفار. از من امتحان گرفت و من خيلى خوب از عهده امتحانات بيرون آمدم. ماهى 5 تومان براى من مقررى معين كرد و به خادم مدرسه گفت در شستن لباس و پختن غذا به من كمك كند.»
ايشان در طول اقامت يازده ساله خود در تهران از محضر بزرگانى چون: آيتالله شاه آبادى، آيتالله شعرانى، ميرزا طاهر تنكابنى و ديگر علماء به خوشه چينى پرداخت.
آيتالله آملى در سال 1305 ه .ش به منظور بهرهمندى از خرمن فيض آيتالله العظمى حايرى به قم عزيمت نمود و از محضر ايشان و ديگر بزرگان حوزه علميه قم استفاده برد.
وى در سال 1311 ه .ش پس از اخذ اجازه اجتهاد از دو استاد خويش آيتالله حايرى و آيت الله حجت، به نجف اشرف عزيمت نمودند و از محضر بزرگان حوزه نجف همچون: آقا ضياء عراقى و نائينى بهره بردند.
وى درباره علاقه آقاضياء به خود فرمودهاند:
«علاقه آقا ضياء به ما به حدى بود كه تا زمانى كه ما به درس ايشان حاضر نمىشديم، درس را شروع نمىكرد». ايشان در نجف اشرف از سال 1360 ه .ق به تدريس خارج فقه و اصول پرداخت و پس از رحلت آيتالله بروجردى در سال 1340 ه .ش به ايران بازگشت و در قم به تدريس پرداخت.
آيتالله آملى در قضيه تصويب نامه انجمنهاى ايالتى و ولايتى از امام خمينى(ره) پشتيبانى نمود و در مقابل سخنرانى شاه در كنفرانس اقتصادى تهران ايشان به همراه ساير مراجع اطلاعيه شديداللحنى صادر نمودند. ايشان پس از پيروزى انقلاب از مواضع امام خمينى(ره) حمايت مىكرد. از شاگردان ايشان در نجف اشرف و قم مىتوان از آيات عظام ميرزا جواد تبريزى، مكارم شيرازى و آيتالله جوادى آملى و ديگر علماء نام برد. مدرسه علميه ولى عصر(عج) در قم از آثار برجاى مانده از ايشان است
اين عالم ربانى در سال 1371 ه .ش، پس از 93 سال زندگى و بيش از چندين دهه تلاش علمى، در روز چهارم رمضان، دار فانى را وداع گفت و در مسجد بالاسر، حرم حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديدند.
از ايشان حدود 21 اثر بجا مانده است كه بعضى از آنها عبارتند از: بدايع الافكار، كتاب صلوة، رهن، الاجاره، صوم، حاشيه بر كتاب التحصيل بهمنيار.
همچنين شاگردان ايشان تقريرات ايشان را تحت عنوان، «كشف الحقايق»، «منتهى الافكار»، «تقرير الاصول» و ديگر تقريرات جمعآورى كردهاند.
آيتالله كمال وند
آيتالله روحالله كمال وند در سال 1319 ه .ق در شهر خرم آباد در خانوادهاى كشاورز ديده به جهان گشود و تا سال 1336 به فراگيرى علوم دينى در زادگاه خود پرداخت.
سپس به بروجرد عزيمت نمود و از محضر آيتالله العظمى بروجردى استفاده نمود و بعد از دو سال به اراك رفت و در خدمت آيتالله العظمى حائرى يزدى به تحصيل پرداخت و همراه ايشان به قم عزيمت نمود. وى از هم بحثهاى امام خمينى در فلسفه و آيتالله العظمى گلپايگانى در فقه بود.
معظمله در سال 1369 ه .ق به امر آيتالله العظمى بروجردى و دعوت مردم خرم آباد، به اين شهر عزيمت نمود، و به ارشاد مردم پرداخت. آيتالله كمالوند در جريان تصويب لايحه انجمنهاى ايالتى و ولايتى كه منجر به بازداشت امام خمينى گرديده بود، فعالانه با رژيم به مبارزه برخاست. سرانجام در سال 1343 ه .ش دار فانى را وداع گفت و در مسجد بالاسر در جوار حرم حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد.
آيتالله العظمى امام خمينى(ره)
حضرت نايب الامام سيد روحالله موسوى خمينى، از بزرگترين علما و فقهاى سياسى عالم اسلام است كه با قيام خويش نداى اسلام را به گوش تمام جهانيان رسانيد. اين زعيم عاليقدر، چنان تحولى در بين مردم جهان به وجود آورد كه تمامى كفر بسيج گشت تا نداى اين مرد حق را مانع گردد ولى او كه روزگار، مانندش را نديده بود هستىاش را فداى اهداف مقدس اسلام و آرمانهاى آن نمود.
تمام مسلمانان و آزادگان به خصوص ايرانيان مديون زحمات بىكران اين مرد تاريخساز و حماسهآفريناند. او با سخنان قاطع و خالصانهاش، دل هر انسانى را جذب نورانيت و حقانيت سخنان خويش مىنمود.
او به حق از خدا سخن مىگفت، چهره معصوم و روح بلند و بزرگوارش چشم هر تماشاگرى را به خود خيره مىساخت، داراى قلبى صاف و ارادهاى قوى بود. وقتى با مردم سخن مىگفت ديدهها را تر مىنمود، و همه را به فداكارى وامىداشت. اگر مىخروشيد جهان به لرزه درمىآمد و اگر سكوت مىكرد غم بر جهان اسلام سايهافكن مىشد. غم و شادى او، غم و شادى ملّت بود، به راستى ملت سرافراز ايران نيز به خوبى قدر اين مرد تاريخى را دانسته و گوش به فرمانش بود. وى در سال 1320 ه .ق در خمين به دنيا آمد. پدرش از علماى برجسته خمين به شمار مىرفت كه با ضرب گلوله ظالمان شهيد گشت و روحالله را در طفوليت تنها گذاشت.
امام خمينى مقدمات علوم را در خمين آموخت و هنوز جوان بود كه عازم اراك گشت تا درس آيتالله حائرى يزدى را درك نمايد. در سال 1340 ه .ق همراه آيتالله حائرى به قم آمد و مدتى در مدرسه دارالشفاء سكونت گزيد و از درس آيتالله حائرى بهرهها جست.
پس از فوت آيتالله حائرى به عنوان استادى متبحر شناخته شد و در سال 1347 ه .ق در حالى كه 27 سال بيش نداشت به تدريس كتب فلسفى همت گماشت. درس خارج فقه و اصول را در سال 1364 ه .ق همزمان با ورود آيتالله بروجردى به قم آغاز نمود و نبوغ، هوش سرشار، معلومات و فضايل بىشمارش او را در رديف مراجع بزرگ عالم اسلام قرار داد.
تصويب لايحه اصلاحات ارضى و سياست اسلامزدايى رژيم پهلوى، امام خمينى را وارد صحنهاى از استراتژى جديد فقه سياسى اسلام نمود و با مبارزهها و حركتهاى آزاديبخش او عاقبت ملت ايران وارد نهضت و انقلابى بزرگ شد و در پى آن پيروزى انقلاب اسلامى پديد آمد و ايجاد نظام جمهورى اسلامى از اساسىترين كارهاى امام قدسسره به شمار مىرود.
امام خمينى پس از پيروزى انقلاب اسلامى با رهنمودها و پيامهاى تاريخى خويش سياستهاى اصولى نظامى را پىريزى نمود كه اميد ميليونها مسلمان و آزاده جهان را تقويت ساخت و الگوى بسيار زنده و گويايى براى جهان اسلام به حساب آمد.
وى سرانجام پس از يك عمر تلاش، شجاعت، ايثار و رنج و زحمت در راه اسلام، در چهاردهم خرداد 1368 به ديدار پروردگار شتافت. مزار شريفش در جنوب تهران داراى گنبد و بارگاه معروف و مشهور است.
با ارتحال اندوهبار و اسفانگيز امام خمينى، موجى از عزا و ماتم در سراسر ايران و ساير كشورهاى اسلامى به وجود آمد كه تا ماهها ادامه داشت و دل شيفتگان آن يگانه دوران، در فراق پير و مراد خويش به سوگ نشستند.
آيتالله شيخ محمد فكور يزدى
شيخ محمد فرزند آقا حسين يزدى در سال 1324 ه .ق در احمد آباد اردكان ديده به جهان گشود. كمتر از 6 سال داشت كه جهت فراگرفتن قرآن مجيد پاى به مكتب گذاشت. چون درآمد مالى پدرش كفاف مخارج خانوادهاش نمىكرد، به شاگردى مغازه پرداخت و همزمان با كار، خواندن و نوشتن را نيز فراگرفت. استعداد سرشار و شوق آموختن سبب شد تا سرانجام به مدرسه علميه اردكان راه يابد و پس از طى تحصيلات مقدماتى، جهت ادامه تحصيل راهى يزد شد. پس از گذشت حدود بيست بهار از زندگىاش، رهسپار حوزه علميه قم شد و نزد اساتيدى همچون حاج شيخ عبدالكريم حايرى يزدى، حجت كوهكمرى، صدرالدين صدر، امام خمينى، آيتالله بروجردى تحصيل علم كرد.
وى در حدود 18 سال از محضر آيتالله العظمى بروجردى بهره برد تا اينكه به درجه اجتهاد نايل آمد و از مدرسين عالى رتبه حوزه علميه شد و در صحن بزرگ حضرت معصومه عليهاالسلام شروع به تدريس كرد.
وى با صفا و معنويت و در كمال زهد و ورع زندگى را سپرى مىكرد و در مصرف وجوهات شرعى بيش از حد احتياط مىكرد و با وجود آنكه اموال زيادى از خمس، زكات و كفارات به دستش مىرسيد با دقت خاصى آن را به موارد مصارفش مىرساند و زندگى او از سطح متوسط طلاب نيز پايينتر بود. وى سرانجام پس عمرى تدريس در حوزه علميه قم سرانجام در روز جمعه هشتم ذيقعده سال 1394 ه .ق ديده از جهان فرو بست و در قبرستان شيخان قم به خاك سپرده شد.
آيتالله محقق داماد
آقا سيد محمد يزدى مشهور به محقق داماد، در سال 1325 ه .ق در احمد آباد يزد به دنيا آمد. دروس مقدماتى را در يزد گذراند و در سال 1341 به قم عزيمت كرد و از محضر مير سيد على كاشانى، محمد خوانسارى، آقا سيد ابوالحسن قزوينى و آيتالله حائرى استفاده نمود.
در دوران حيات خود از مدرسان بزرگ حوزه علميه قم به شمار مىرفت و بسيارى از بزرگان فعلى حوزه مانند شهيد مطهرى، شهيد بهشتى، سيد مصطفى خمينى، شهيد قدوسى و آيات جوادى آملى، مكارم شيرازى، سيد موسى زنجانى و ... مدتهاى طولانى در درس خارج وى شركت مىكردند.
سرانجام وى در سال 1388 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در يكى از مقابر شرقى صحن مطهر بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد. برخى از آثار وى عبارتند: حاشيه بر عروة الوثقى، كتاب حج (در سه جلدكه به وسيله آيتالله جوادى آملى نگاشته شده است)، كتاب صلوة (كه به وسيله آيتالله جوادى آملى نگاشته شده است)، كتاب خمس (كه به وسيله آيتالله جوادى آملى نگاشته شده است)، دوره اصول (كه به وسيله آيتالله مكارم شيرازى نگاشته شده است).
آيتالله شهيد سيد اسدالله مدنى
آيتالله سيد اسدالله مدنى در سال 1293 ه .ش در آذر شهر آذربايجان چشم به جهان گشود. پس از مدتى تحصيل در قم، عازم نجف اشرف گرديد و در درس اساتيد بزرگ حوزه نجف شركت نمود.
وى از حاميان سرسخت نهضت امام خمينى در نجف محسوب مىشد. پس از بازگشت به ايران و ادامه مبارزه، از سوى رژيم به شهرهاى نور آباد ممسنى، گنبد كاووس، مهاباد و ... تبعيد شد.
بعد از شهادت آيتالله قاضى در سال 1358، از سوى امام خمينى به سمت نماينده امام و امام جمعه تبريز منصوب شد و در 20 شهريور 1360 ه .ش در مصلاى نماز جمعه شهر تبريز به وسيله منافقان به شهادت رسيد. پيكر ايشان پس از انتقال به شهر قم، در مسجد بالا سر حرم حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد.
آيتالله العظمى حاج شيخ محمد تقى بهجت
آيتالله محمد تقى بهجت در سال 1334 ه .ق در شهر فومن چشم به جهان گشود. پس از گذراندن تحصيلات مقدماتى در سال 1348 عازم عراق شد و تا سال 1352 در كربلا اقامت نمودند؛ سپس عازم نجف اشرف گرديد و از درس فقيهان بزرگى چون آيات عظام ميلانى، شاهرودى، خويى و كمپانى بهره برد و فلسفه را نيز، نزد سيد حسن بادكوبهاى آموخت، همچنين در محضر عارف بزرگ مرحوم سيد على قاضى به سير و سلوك پرداخت.
سرانجام در سال 1364 ه .ق به ايران بازگشت و تا امروز در حوزه علميه قم به تدريس مشغولند. ايشان در سال 1373 ه .ش، از سوى جامعه مدرسين حوزه علميه قم به عنوان يكى از مراجع تقليد معرفى شدند.
تاليفات آيتالله بهجت عبارتند از: يك دوره اصول؛ كتاب الطهارة؛ كتاب الصلوة؛ حاشيه بر مكاسب.
آيتالله شيخ مرتضى حايرى
آيتالله شيخ مرتضى حايرى فرزند آيتالله حاج عبدالكريم حايرى در سال 1334 ه .ق در اراك ديده به جهان گشود و در سن شش سالگى همراه پدرش به قم عزيمت نمود.
وى در حوزه علميه قم در محفل درسى آيات عظام سيد محمد تقى خوانسارى، محقق داماد، حجت، بروجردى، گلپايگانى و امام خمينى شركت كرد و خود بيش از چهل سال در حوزه علميه قم به تدريس سطح و خارج فقه و اصول پرداخت و در طول تدريس، مجتهدان بزرگى از حوزه درسى وى برخاستهاند. آيتالله حايرى در جريان مبارزه روحانيت با لايحه انجمنهاى ايالتى و ولايتى و نيز در جريان دستگيرى امام خمينى در 15 خرداد 1342، نقش مؤثرى در بيدارى و مبارزه با رژيم ايفا نمود.
وى سرانجام در سال 1364 ه .ش نداى حق را لبيك گفت و در جوار قبر حضرت معصومه عليهاالسلام و پايين قبر پدر بزرگوارش به خاك سپرده شد. امام خمينى در پيام تسليتى به مناسبت رحلت ايشان، علم، تقوا، فقاهت و صفاى باطن او را ستوده است.
از آثار آيتالله حايرى است: ابتغاء الفضيلة فى شرح الوسيله، رساله در نماز جمعه، كتاب الخمس.
آيتالله العظمى سيد محمد وحيدى
آيتالله العظمى سيد محمد وحيدى، فرزند آيتالله سيد رضى وحيدى در سال 1295 ه .ش در شبستر ديده به جهان گشود. وى پس از فراگيرى دروس مقدمات و سطح، به تبريز عزيمت نمود و در مدرسه طالبيه مسكن گزيد.
آيتالله وحيدى پس از اقامت دو ساله در تبريز، به منظور تكميل معلومات، به قم مهاجرت نمود و از محضر عالمان بزرگى چون: آيتالله العظمى حايرى يزدى، آيتالله خوانسارى، آيت الله حجت، آيتالله العظمى بروجردى و ديگران بهره برد.
وى در سال 1365 ه .ق به نجف اشرف عزيمت نمود و از درس مشاهير نجف نيز بهرهمند گرديد و پس از ساليانى چند، به ايران عزيمت كرد و در حوزه علميه قم به تدريس پرداخت.
از آثار وى مىتوان از كتاب: تحفة الولاة فى احكام القصاص و الديات، رساله علميه.
آيتالله العظمى صافى گلپايگانى
آيتالله حاج شيخ لطفالله صافى فرزند آيتالله ملا محمد جواد صافى، در سال 1337 ه .ق در شهرستان گلپايگان چشم به جهان گشود.
تحصيلات مقدماتى را در گلپايگان گذراند و در سال 1360 ه .ق به شهر مقدس قم عزيمت نمود و از محضر آيات عظام بروجردى، خوانسارى، حجت، صدر، امام خمينى و گلپايگانى بهرهمند شد و در نجف اشرف نيز از محضر اساتيدى همچون آقا سيد جمالالدين گلپايگانى و ديگران بهره بردند.
معظم له پس از پيروزى انقلاب اسلامى به عنوان يكى از فقهاى شوراى نگهبان و دبير آن شورا، به ايفاء نقش پرداخت.
وى داراى تأليفات متعددى (حدود 77 تأليف) در رشتههاى مختلف علوم اسلامى مىباشد كه معروفترين آنها منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر است. آيتالله العظمى گلپايگانى در وصيت نامه خود درباره ايشان فرمودهاند:
«... و هر كجا اذن فقيه لازم است با اذن جناب مستطاب آيتالله آقاى حاج شيخ لطفالله صافى كه من ايشان را مجتهدى مسلم و عادل مىدانم عمل گردد.» برخى از آثار ايشان عبارتند از: امامت و مهدويت، شهيد آگاه (نقد شهيد جاويد)، تاريخ حوزههاى شيعه، نظام امامت و رهبرى.
آيتالله العظمى وحيد خراسانى
آيتالله حاج شيخ حسين وحيد خراسانى در سال 1300 ه .ش در شهر مقدس مشهد ديده به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى را در زادگاه خود نزد ميرزا مهدى اصفهانى، آيتالله آشتيانى و ساير بزرگان گذراند.
وى سپس در سال 1327 در حالى كه موفق به اجازه اجتهاد از آيتالله حجت كوهكمرى شده بود، عازم نجف اشرف گرديد و از محضر اساتيد حوزه نجف، نظير آيتالله ميرزا عبدالهادى شيرازى، آيتالله حكيم و به ويژه آيتالله العظمى خويى استفاده كرد.
سپس در سال 1390 ه .ق به ايران بازگشت و به تدريس در حوزه علميه قم پرداخت.
آيتالله وحيد در سال 1373 ه .ش از سوى جامعه مدرسين حوزه علميه قم به عنوان يكى از مراجع تقليد معرفى شدند.
ايشان آثار علمى متقنى در فقه و اصول دارند كه برخى از آنها عبارت است از: حاشيه بر كفايه، حاشيه بر مكاسب، حاشيه بر عروة الوثقى.
آيتالله آذرى قمى
آيتالله احمد آذرى قمى از مؤسسين جامعه مدرسين حوزه علميه قم، در سال 1342 ه .ق در قم ديده به جهان گشود. پس از گذراندن دورههاى مقدماتى، به منظور تكميل تحصيلات عازم نجف اشرف گرديد و از محضر اساتيد برجسته حوزه نجف نظير آيات عظام عبدالهادى شيرازى، خويى و ديگران بهره برد.
سپس به قم مراجعت نمود، و از عالمان بزرگ حوزه علميه قم مانند آيت العظمى بروجردى، امام خمينى و محقق داماد كسب فيض كرد.
وى در طول مبارزات بر عليه رژيم پهلوى زندانها و تبعيدهاى زيادى را تحمل نمود و پس از پيروزى انقلاب از سوى امام خمينى به سرپرستى آستانه مقدسه حضرت معصومه عليهاالسلام در قم منصوب شد.
وى سرانجام در روز بيست و سوم بهمن ماه 1377 به ديار باقى شتافت.
آيتالله العظمى موسوى اردبيلى
آيتالله سيد عبدالكريم موسوى در سال 1304 ه .ش در خانوادهاى روحانى در اردبيل متولد شد. تحصيلات مقدماتى را در سال 1319 ه .ش در مدرسه علميه ملا ابراهيم در زادگاه خود آغاز كرد.
پس از طى تحصيلات مقدماتى، در سال 1322 به حوزه علميه قم وارد شد و از محضر آيات عظام گلپايگانى، سيد احمد خوانسارى، حاج شيخ مرتضى حائرى و سلطانى در دروس سطح بهره برد. آن گاه عازم نجف اشرف گرديد و از محضر عالمانى چون آيات عظام خويى، حكيم، عبدالهادى شيرازى و ميلانى استفاده نمود. پس از دو سال و اندى به قم بازگشت و ضمن بهرهمندى از درس آيتالله بروجردى، محقق داماد و علامه طباطبايى، خود به تدريس پرداخت. ايشان در سال 1339 به اردبيل عزيمت نمود و به فعاليتهاى فرهنگى و سياسى پرداخت و در سال 1347 عازم تهران شد و ضمن انجام فعاليتهاى مختلف اجتماعى ـ سياسى، مكتب اميرالمؤمنين را تأسيس نمود.
با پيروزى انقلاب اسلامى به فعاليت در قوه قضائيه پرداخت كه پس از فاجعه هفتم تير 1361، به فرمان امام خمينى به سمت رياست ديوان عالى كشور منصوب گرديد و تا سال 1368 بر اين سمت باقى بود.
برخى از تأليفات وى عبارتند از: فقه القضاء، الديات، القصاص، جمال الهى (در رد بهائيت)، رساله توضيح المسايل.
آيتالله العظمى نورى همدانى
آيتالله حسين نورى در سال 1304 ه .ش در خانوادهاى روحانى در همدان چشم به جهان گشود. وى تحصيلات مقدماتى را نزد پدر خويش گذراند. سپس به حوزه علميه همدان عزيمت نمود و به ادامه تحصيل پرداخت. در سال 1322 براى تكميل تحصيلات خويش، به حوزه علميه قم مهاجرت نمود و از محضر عالمان بزرگى چون آيات عظام سيد محمد حجت، محقق داماد، بروجردى، امام خمينى و علامه طباطبايى بهره برد.
آيتالله العظمى نورى همدانى از جمله فعالان نهضت امام خمينى مىباشند كه در دفاع از اسلام و امام خمينى علاوه بر تبعيدهاى متعدد به شهرهايى نظير خلخال و سقز، مدت مديدى را نيز در زندان به سر بردند.
قيام مشهور نوزده دى مردم قم و تظاهرت عظيم آن روز از خانه ايشان و با سخنرانى وى آغاز شد. ايشان داراى آثار متعددى در مسائل اجتماعى، فقهى و اصولى مىباشند كه تا 29 اثر از ايشان فهرست شده است. برخى از اين آثار عبارتند از: خوارج از ديدگاه نهج البلاغه، اقتصاد اسلامى، جهاد، ارث، مضاربه.
آيتالله ابراهيم امينى
آيتالله ابراهيم حاج امينى معروف به امينى فرزند حسين در سال 1304 ه .ش در نجف آباد اصفهان به دنيا آمد تا كلاس ششم ابتدايى را در يكى از مدارس شبانه غير دولتى به پايان رسانيد. از همان زمان علاقه به تحصيل علوم دينى در او پيدا شد و در فروردين سال 1321 وارد حوزه علميه قم شد و در مدرسه حاج ملا صادق سكونت گزيد.
بعد از مدتى به نجف آباد برگشت و به علت گرانى ارزاق ديگر به قم برنگشت بلكه به اصفهان رفت و در مدرسه نوريه ساكن گرديد. در آنجا منطق، ادبيات و سطح را فرا گرفت و سپس به قم بازگشت و قسمتى رسايل و مكاسب را نزد آيتالله سلطانى، بهاء الدينى و مجاهدى به اتمام رسانيد و كفايه را نزد آيتالله گلپايگانى و نجفى مرعشى به پايان رسانيد. سپس درس خارج فقه و اصول آيتالله بروجردى شركت نمود.
ايشان از سال 1341 ه .ش در بحث سياسى شركت داشت كه اساسنامه مفصلى داشت. آن اساسنامه عبارتند بودند از: اصلاح حوزه علميه، تبليغ اسلام، امر به معروف و نهى از منكر، سعى در اجراى احكام سياسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام.
ايشان در سال 1342 كه مبارزات بر ضد رژيم شروع شده بود حضور داشت و در همه مراحل فعال بود اما در موارد مشكوك كاملاً احتياط مىنمود. با اينكه پرونده مشترك با ديگران داشت از گزند ساواك در امان ماند و بر خلاف ساير دوستان به زندان يا تبعيد گرفتار نشد. البته يك بار تحت تعقيب قرار گرفت و مدتى هم در خفا زندگى كرد؟!!
بعد از پيروزى انقلاب از سوى امام به استان هرمزگان، مازندران و همدان جهت رسيدگى به كار مردم اعزام گرديد و در سه دوره مجلس خبرگان به نمايندگى انتخاب گرديد و در بسيارى از نهادها و مجمع عضويت دارد و از سال 1371 از جانب مقام معظم رهبرى به امامت جمعه قم منصوب شد و در مجمع تشخيص مصلحت نظام عضويت دارد.
از ايشان آثار فراوانى به چاپ رسيده است كه برخى از آنها عبارتند از: بررسى مسايل كلى امامت، همه بايد بدانند، بانوى نمونه اسلام، اسلام و تمدن غرب.
آيتالله العظمى حاج شيخ جواد تبريزى
آيتالله حاج شيخ جواد تبريزى در سال 1305 ه .ش در شهرستان تبريز ديده به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى را در زادگاه خود گذراند و در آغاز جوانى عازم حوزه علميه قم شد و در درس آيتالله حجت و آيتالله بروجردى شركت نمود.
سپس در سال 1332 به نجف اشرف مهاجرت نمود و از درس اساتيد برجسته حوزه نجف نظير آيتالله سيد عبدالهادى شيرازى و آيتالله خويى بهره برد و خود نيز به تدريس دروس سطح و خارج پرداخت.
در سال 1355 در هنگام مراجعت از حرم سيد الشهداء توسط رژيم بعث دستگير و به ايران فرستاده شد و از آن زمان تاكنون در حوزه علميه قم به تدريس درس خارج فقه كه از پربارترين دروس حوزه علميه قم محسوب مىگردد، پرداخت. وى داراى تاليفات فراوان فقهى و اصولى مىباشد.
آيتالله العظمى تبريزى نيز از مراجع تقليد معرفى شده از سوى جامعه مدرسين حوزه علميه قم مىباشد.
حضرت آيتالله العظمى مكارم شيرازى
آيتالله ناصر مكارم شيرازى در سال 1305 ه .ش در شهر شيراز ديده به جهان گشود. پس از تحصيلات دوره دبيرستان، وارد حوزه علميه شيراز شد و ضمن گذراندن دورههاى مقدماتى، در سال 1342 راهى حوزه علميه قم گرديد و از دروس آيتالله بروجردى و ساير مدرسين حوزه علميه قم بهرهمند گرديد. معظم له مدتى نيز در نجف اشرف از محضر اساتيد برجسته حوزه نجف از جمله آيتالله خويى استفاده نمود.
وى در بين سالهاى 1330 و 1332 همزمان با تبليغات كمونيستها، كتابهايى را در ارتباط با ماركسيسم و ساير موضوعات به رشته تحرير درآورد و با همكارى جمعى از بزرگان، در سال 1336 مجله وزين مكتب اسلام را منتشر ساخت.
اهتمام ايشان به امر تفسير سبب گرديد تا مدرسه تفسير و علوم قرآن را پايهريزى كنند و نيز ترجمهاى روان بر قرآن كريم ارائه دهند. با رحلت آيتالله العظمى اراكى، جامعه مدرسين حوزه علميه قم در سال 1373، وى را نيز به عنوان يكى از مراجع تقليد معرفى نمودند.
برخى از تاليفات ايشان عبارتند از: تفسير نمونه، فيلسوف نماها، مناسك حج، تفسير موضوعى پيام قرآن، معاد، انوار الاصول.
آيتالله احمد جنتى
آيتالله احمد جنتى فرزند ملا هاشم در سوم اسفند سال 1305 ه .ش در روستاهاى اصفهان به دنيا آمد. دوران كودكى و نوجوانى را در آن محل سپرى كرد. خواندن و نوشتن را در مكتب خانه آغاز نمود و اندكى از دروس جديد را متفرقه خواند و سپس دوره ادبيات عرب تا سطح را در حوزه اصفهان گذراند. اساتيد ايشان در حوزه اصفهان آقايان ابوالقاسم هرندى، محمد هاشمى، على مشكاتى، احمد فياضى و روحالله امامى بودند. سپس از اصفهان به قم آمد و سطح را نزد آيتالله صدوقى، رضا بهاء الدينى و روحالله كمالوند گذراند. بعد از آن خارج فقه و اصول را در محضر آيات بروجردى، امام خمينى، حجت و گلپايگانى به اتمام رسانيد. و هم مباحثههاى ايشان عبارتند از شهيد بهشتى، قدوسى، مفتح و سيد محمد علم الهدى.
او هيچ گونه تاليف و تحقيقى نداشت فقط چند سال در مدارس حوزه علميه تدريس داشت. قبل از انقلاب در مبارزات سياسى بود و چندين مرتبه بازداشت گرديد ولى كلاً سه ماه را در زندان گذراند و براى سه سال هم در همدان تبعيد بود.
پس از پيروزى انقلاب در دادگاههاى انقلاب به عنوان قاضى مشغول به كار شد. سپس به امر امام در شوراى نگهبان حضور پيدا كرد و در چند شهر به عنوان امام جمعه موقت انتخاب گرديد. در شوراى تبليغات هم حضور داشت.
ساير مناصب و مشاغل در نظام جمهورى اسلامى ايشان عبارتند از: نمايندگى ايشان در اتحاديه انجمنهاى اسلامى دانشآموزان، نماينده آقاى منتظرى در دانشگاهها، عضويت در شوراى پشتيبانى جنگ، نمايندگى مجلس خبرگان در دوره اول و دوم و سوم، عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام، امام جمعه موقت تهران.
آيتالله جلال طاهر شمس
آيتالله جلال طاهر شمس (گلپايگانى) فرزند عبدالصمد در سال 1306 ه .ش در روستاى گوگد از توابع گلپايگان استان اصفهان به دنيا آمد. پس از تحصيلات ابتدايى از 16 سالگى به علوم دينى روى آورد.
پس از چندى به حوزه علميه اراك آمد و از محضر شيخ محمد امام خوانسارى استفاده برد و از سال 1324 ه .ش براى ادامه تحصيل به حوزه علميه قم آمد و در سال 1328 ه .ش در درس خارج سيد محمد تقى خوانسارى، سيد محمد حجت و آيتالله بروجردى استفاده برد و از اكثر مراجع اجازه اجتهاد دريافت نمود و مدت 2 سال به حوزه نجف رفت و از درسهاى آيتالله خويى استفاده برد.
او به همراه تحصيل به تدريس متون فقه و اصول پرداخت با شروع انقلاب از سال 1342 جامعه مدرسين به همراه ديگران تشكيل داد. پس از پيروزى انقلاب به عضويت در شوراى مديريت حوزه علميه قم برگزيده شد.
اين عالم در هشتم شهريور سال 1374 در سن 68 سالگى در اثر سانحه تصادف ديده از جهان فرو بست و در صحن مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به خاك سپرده شد. برخى از آثار ايشان عبارتند از: كتاب الخمس، معارف دينى، حاشيه بر مكاسب، حاشيه بر رسايل، حاشيه بر كفاية الاصول.
آيتالله حسين راستى كاشانى
آيتالله حسين راستى فرزند على در سال 1306 ه .ش در شهر كاشان به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايى تا كلاس ششم قديم را در كاشان گذراند. پس از آن مشغول تحصيل علوم دينى گرديد. ادبيات، معانى، بيان، عروض، منطق، كلام، شرح لمعه، معالم و قوانين را نزد اساتيدى چون سيد محمد حسين رضوى، حسين فاضل نراقى، غروى كاشانى و شيخ جعفر صبورى گذراند. علاوه بر دروس معمول مقدارى از علوم غريبه را نزد آيتالله رضوى فرا گرفت. سپس براى ادامه تحصيل عازم حوزه علميه قم گرديد و به تحصيل سطوح عالى، تفسير، علم هيئت، اخلاق، كلام و معقول پرداخت. رسايل و مكاسب و كفايه را نزد شيخ مرتضى حايرى، شهابالدين مرعشى و آيتالله سيد محمد باقر طباطبايى بروجردى (سلطانى) فرا گرفت و مدتى بحث تفسير و هيئت (شرح چغمينى) را در محضر علامه طباطبايى استفاده نمود.
سپس براى ادامه تحصيل به عراق رفت و در مدت 25 سال از محضر آيتالله خويى خارج اصول و از محضر ميرزا باقر زنجانى خارج فقه، اصول و علم تفسير استفاده نمود و مدتى در جلسات استفتاء آيتالله خويى شركت نمود.
علاوه بر فراگيرى علوم به تدريس علوم هم پرداخت و شاگردانى تربيت نمود كه الان در كشورهاى اروپايى، آفريقايى و آسيايى مشغول تبليغ مىباشند. سپس به ايران برگشت و مشغول تدريس و تربيت و تعليم طلاب گرديد. او عضو جامعه مدرسى حوزه علميه قم، عضو دفتر استفتائات حضرت امام، نماينده امام در شوراى عالى مديريت حوزه علميه قم و نماينده مجلس خبرگان بوده است.
آيتالله قدوسى
آيتالله شيخ على قدوسى در سال 1306 ه .ش در شهر نهاوند به دنيا آمد. پس از طى تحصيلات ابتدايى و دبيرستان در سال 1321 براى تحصيل علوم دينى به قم رفت و دروس مقدماتى را نزد اساتيد بزرگى همچون آيتالله صدوقى فرا گرفت.
پس از طى مراحل مقدماتى، براى تحصيلات عالى در محضر اساتيدى چون آيتالله بروجردى و امام راحل شركت مىكرد. همچنين مقدارى از دروس هيئت و نجوم و فلسفه را نزد علامه طباطبايى فرا گرفت و در سال 1334 ه .ش با دخترعلامه طباطبايى ازدواج كرد. در جريان نهضت امام خمينى، آيتالله قدوسى يكى از شاگردان برجسته امام امت در صف پيشتازان نهضت اسلامى بود و وارد مبارزه جدى و پيگير با رژيم پهلوى گرديد. پس از مدتى او دستگير و در زندان قزل قلعه زندانى شد و پس از چند ماه آزاد شد.
پس از آزاد شدن، به نهاوند آمد و مدتى در آنجا در مسجد جامع اقامه نماز كرد و بر منبر نام امام را مىبرد و به اين علت مجالس او را تعطيل نمودند و دوباره به قم بازگشت.
آيتالله قدوسى با شروع فعاليتهاى مدريه حقانى در جلسات شوراى آن شركت جست و از سال 1346 ه .ش باقبول مديريت آن تحولى شگرف در آن بوجود آورد و فضلاى زيادى را تربيت نمود بطورى كه در سالهاى اول انقلاب بسيارى از مسؤولين نظام از دانش آنختگان اين درسه بوله قدوسى با شروع جنگ تحميلى خود و فرزندش در جنگ حضور داشتند و يكى از فرزندانش در عمليات هويزه به شهادت رسيد. وى پس از پيروزى انقلاب اسلامى از سوى به دادستانى كل انقلاب اسلامى برگزيده شد.
سرانجام ايشان در 14 شهريور 1360 با بمبى كه منافقين در دادستانى كل كشور كار گذاشته بودند به شهادت رسيد.
شهيد آيتالله دكتر مفتح
شهيد دكتر محمد مفتح در سال 1307 ه .ش در همدان چشم به جهان گشود. وى دروس مقدماتى را در زادگاه خود گذراند. سپس به حوزه علميه قم عزيمت نمود و از محضر عالمان بزرگى چون آيات عظام حجت، بروجردى، محقق داماد، علامه طباطبايى و امام خمينى استفاده نمود. وى در كنار تحصيل حوزوى موفق به اخذ مدرك دكترا از دانشگاه تهران شد. او همزمان با نهضت امام خمينى، تلاش خستگى ناپذير سياسى خود را آغاز نمود و از سوى رژيم در سال 1347 به مناطق جنوبى ايران تبعيد شد. وى در حسينيه ارشاد، مسجد دانشگاه تهران و مسجد قبا فعاليت فرهنگى داشت و نماز عيد فطر قيطريه او (در تهران) مشهور است.
پس از انقلاب از سوى امام خمينى به عضويت شوراى انقلاب درآمد و سرپرستى دانشگاه الهيات را نيز در اين مدت به عهده داشت. سرانجام در 27 آذر ماه 1358 در هنگام ورود به دانشكده الهيات از سوى گروهك منحرف فرقان هدف گلوله و به فيض شهادت نايل آمد و در مقبرهاى در صحن بزرگ بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد.
حضرت آيتالله العظمى سيد موسى زنجانى
حضرت آيتالله سيد موسى شبيرى زنجانى در حدود سال 1347 ه .ق در شهر مقدس قم در بيت فقاهت و تقوى در دامن مادرى پارسا و پاك دامن چشم به جهان گشود. اوتحت نظر پدر شان آيتالله سيد احمد زنجانى از مدرسان و نيكان حوزه علميه قم بود، تربيت شد و پس از گذراندن تحصيلات ابتدائى، مقدمات و ادبيات و دروس سطح از محضر حضرات آيات عظام همچون والد معظم خود و آيتالله محقق داماد و آيتالله العظمى بروجردى در فقه و اصول استفادههاى فراوان نمودند.
آيتالله سيد موسى زنجانى در مقام تدريس، يكى از ژرف انديشترين فقها و رجاليون معاصر محسوب مىگردد. با رحلت آيتالله العظمى اراكى، جامعه مدرسين حوزه علميه قم ايشان را به عنوان يكى از مراجع معرفى نمودند. حضرت آيتالله شبيرى زنجانى تأليفات زيادى در رشتههاى مختلف علوم اسلامى دارند.
آيتالله شهيد سعيدى
آيتالله شهيد سيد محمد رضا سعيدى در سال 1308 ه .ش در مشهد مقدس ديده به جهان گشود. پس از گذراندن دروس سطح در مشهد، به حوزه علميه قم عزيمت نمود و از محضر آيت الله العظمى بروجردى، امام خمينى و ديگر بزرگان بهره برد. آشنايى با امام خمينى(ره) تحولى ارزشمند در زندگى شهيد سعيدى پديدار ساخت و در اثر همين تحول روحى بود كه وارد مبارزه با رژيم ستمشاهى شد. وى اولين بار در جريان در سخنرانى آتشين خود در آبادان، از سوى رژيم دستگير و روانه زندان شد كه با تلاش آيتالله بروجردى از زندان آزاد گرديد. با آغاز نهضت امام خمينى در سال 1341، در كنار شاگردان امام، سخت تلاش نمود و پس از تبعيد امام به تركيه، عازم نجف اشرف شد و زمينه ورود امام خمينى را فراهم آورد. شهيد سعيدى با اقامت در تهران و امامت مسجد موسى بن جعفر عليهالسلام با گسترش فرهنگ جهاد و شكل دادن به تشكّلهاى سياسى ـ مذهبى، فعاليت خود را گسترش بخشيد.
سرانجام در دفاع از آرمانهاى اسلام و نهضت اسلامى در سال 1349 از سوى رژيم دستگير و پس از شكنجههاى طاقت فرسا، به فيض شهادت نائل آمد.پيكر مطهر ايشان پس از انتقال به قم در قبرستان وادى السلام دفن گرديد.
معروفترين جملهاى كه از وى به يادگار مانده است همان جملهاى است كه در زير شكنجه آن را تكرار مىنمود: «به خدا قسم اگر مرا بكشيد و خونم را بر زمين بريزيد، در هر قطره خون من نام مقدس خمينى را خواهيد ديد».
برخى از آثار آن شهيد عبارت است از: آيا دين موجب عقب افتادگى است؟، آزادى زن، اتحاد در اسلام.
آيتالله جعفر سبحانى
آيتالله جعفر سبحانى از پيشروان سيره نويسى و تفسير و يكى از كاوشگران خستگى ناپذير علوم و معارف قرآنى و كلام اسلامى در سال 1348 ه .ق در تبريز چشم به جهان گشود. تحصيلات مقدماتى را در زادگاه خود گذراند، سپس به حوزه علميه قم عزيمت نمود و از محضر عالمان بزرگ حوزه علميه قم مانند آيتالله العظمى بروجردى، امام خمينى، علامه طباطبايى و... استفاده نمود و هم اكنون به تدريس دروس خارج حوزه اشتغال دارند. ايشان تقريبا در تمامى علوم اسلامى نظير فقه، اصول، تفسير، فلسفه، كلام و تاريخ داراى تأليفات مىباشند. مؤسسه امام صادق عليهالسلام كه داراى بخشهاى تحقيقاتى و آموزشى و محل تحصيل طلاب دوره كلام مىباشد از يادگارهاى ايشان به شمار مىرود.
از آثار وى مىتوان تفسير منشور جاويد قرآن، تفسير صحيح آيات مشكله، تفسير مفاهيم القرآن، علم رجال، فروغ ابديت، آيين وهابيت. تفسير صحيح آيات مشكله، تفسير منشور جاويد قرآن، تفسير مستقل برخى از سورهها، الملل و النحل.
آيتالله حاج آقا مصطفى خمينى
آيتالله آقا سيد مصطفى خمينى فرزند امام خمينى، در سال 1349 ه .ق در شهرستان قم ديده به جهان گشود. پس از اتمام دروس ابتدايى به فراگيرى علوم اسلامى پرداخت و پس از بهرهگيرى از محضر عالمان بزرگى چون آيتالله شيخ مرتضى حائرى، آيتالله صدوقى و آيتالله سلطانى، در درس خارج آيتالله بروجردى، امام خمينى و آيتالله محقق داماد شركت كرد و در زمينه علوم معقول نيز از اساتيد بزرگ فلسفه نظير آيتالله سيد ابو الحسن رفيعى قزوينى و علامه طباطبايى استفاده نمود.
در سنين جوانى دانش گسترده وى در بسيارى از علوم اعجاب همگانى را برانگيخت. وى با آغاز مبارزات اسلامى مردم ايران در سال 1342، از روحانيون فعال و پيشگام نهضت به شمار مىرفت و در جريان نهضت پانزده خرداد از سوى رژيم دستگير و پس از مدتى به تركيه نزد امام خمينى تبعيد شد. آقا مصطفى پس از مدتى اقامت در تركيه، به همراه پدر بزرگوارش به نجف اشرف عزيمت نمود و به مدت ده سال به تدريس درس خارج در نجف اشرف پرداخت. وى سرانجام در سال 1356 ه .ش در نجف اشرف به طور مرموزى به شهادت رسيد و در همان جا مدفون گرديد. شهادت سيد مصطفى نقش مؤثرى در گسترش و اوج گيرى نهضت اسلامى در ايران گرديد.
آيتالله العظمى منتظرى
آيتالله حسينعلى منتظرى در سال 1349 ه .ق در نجف آباد اصفهان ديده به جهان گشود. پس از تحصيلات مقدماتى، در سال 1358 ه .ق به قم عزيمت نمود و از محضر عالمانى چون آيتالله العظمى بروجردى، امام خمينى، آيتالله محقق داماد و علامه طباطبايى بهره برد.
وى در طول سالهاى مبارزه، ساليان متعددى را در زندان و تبعيد گذراند و بعد از انقلاب اسلامى از سوى مجلس خبرگان رهبرى به سمت قائم مقام رهبرى برگزيده شد. اما بر اثر وقايع سياسى مربوط به بيت ايشان، در سال 1367 از طرف امام خمينى و مجلس خبرگان از قائم مقامى عزل گرديدند. وى تأليفات متعددى دارد و معروفترين آثار وى كتاب ولايت فقيه در سه جلد و شرح نهج البلاغه امام على عليهالسلام مىباشد.
آيتالله سيد جعفر كريمى
سيد جعفر فرزند سيد رضا كريمى در سال 1309 ه .ش در بابل به دنيا آمد. دوران كودكى او با اوج ظلم و استبداد رضاخانى مواجه شد و از سال 1323 در حوزه علميه بابل مشغول تحصيل گرديد و از محضر درساساتيدى چون استاد زاده و شيخ على موحد وديگران بهره برد. او در مهرماه سال 1326 براى ادامه تحصيل به حوزه علميه قم عزيمت نمود. دروس سطح عالى را در محضر آقاى صدوقى، فكور يزدى و طباطبايى استفاده نمود و از سال 1332 درس خارج را نزد مهدى امامى اميرى ادامه داد. سپس در سال 1333 براى ادامه تحصيل به حوزه علميه نجف رفت و خارج استدلالى را نزد اساتيدى چون آيتالله ميرزا هاشم آملى، آيتالله خويى و امام خمينى فرا گرفت.
او در همين مدت عضو شوراى فتوايى حضرت امام انجام وظيفه نمود. همزمان با آغاز انقلاب و خطر سوء قصد به امام خمينى، امام ايشان را به همراهى جمعى از جمله آقا سيد عباس خاتم يزدى و ديگران وصى خود در امور مربوط به وجوه شرعى (كه در دفتر امام موجود بود)نمود. وى سرانجام پس از پيروزى انقلاب اسلامى به ايران بازگشت و در مشاغل فرهنگى، سياسى و اجتماعى شركت نمود.
از جمله تدريس در مدرسه عالى قضايى، مدرسه عالى شهيد مطهرى و درس خارج فقه را شروع نمود و در حوزه علميه قم هم به عنوان عضو شورا و ممتحن شركت نمود و مدتى هم عضو فدائيان اسلام به رهبرى نواب صفوى بود و در دو دوره به عنوان نماينده مجلس خبرگان رهبرى از جانب مردم مازندران انتخاب گرديد.
هم اكنون به عنوان عضو دفتر استفتائات دفتر مقام معظم رهبرى انجام وظيفه مىنمايد. از آثار ايشان مىتوان به كتابهاى ذيل اشاره كرد: بازنگرى، تحقيق و تصحيح كتاب البيع امام خمينى (در 5 جلد)، تصحيح و تحقيق كتاب خلل صلوات امام خمينى.
آيتالله العظمى حاج شيخ محمد فاضل لنكرانى
آيتالله محمد فاضل لنكرانى در سال 1310 ه .ش در قم متولد شد. دروس مقدماتى را با جديت تمام به پايان برد و از سن نوزده سالگى در درس خارج آيتالله بروجردى شركت كرد. بعد از فوت آيتالله بروجردى، از درس خارج امام خمينى(ره) بهرهمند گرديد و در درسهاى فلسفه، حكمت و تفسير علامه طباطبايى نيز سالها حضور يافت. وى در دوران ستمشاهى بارها دستگير و به شهرهايى چون بندر لنگه و يزد تبعيد شدند و در سالهاى خاموشى در جامعه مدرسين به فعاليت پرداخت. آيتالله فاضل لنكرانى پس از فوت آيتالله العظمى اراكى(ره)، از سوى جامعه مدرسين به عنوان يكى از مراجع تقليد معرفى گرديد.
ايشان داراى تاليفات فراوانى است كه برخى از آنها عبارتند از: كتاب صلوة، تقريرات درس آيتالله بروجردى، تفصيل الشريعه فى شرح التحرير الوسيله، مدخل التفسير.
آيتالله محمد يزدى
آيتالله محمد يزدى فرزند شيخ على در سال 1310 ه .ش در شهر اصفهان در يك خانواده مذهبى به دنيا آمد. دوران كودكى را در اصفهان و در همان محله گذراند. خواندن و نوشتن در مكتب خانههاى آن زمان آغاز كرد. سپس به كلاس چهارم نظام جديد كه تازه شروع شده بود رفت. تحصيلات طلبگى را نزد پدر و ملا عبدالله شروع نمود و سطح را به پايان برد. سپس در اصفهان نزد آقايان نجف آبادى، فقيه، اديب، طباطبايى و... تحصيل نمود. سپس به حوزه علميه قم آمد و بقيه دروس سطح را نزد لاكانى، حسين بدلا و... فرا گرفت و درس خارج آيتالله بروجردى، اراكى، آملى و امام خمينى شركت نمود.
وى در كنار تحصيل و تدريس در مبارزات سياسى شركت نمود و بارها در قم، اهواز، چالوس، خمين و كرمانشاه دستگير گرديد و در زندانهاى قزل قلعه تهران، كرمانشاه و بوشهر زندانى گرديد و به كنگان تبعيد گرديد و طولانىترين تبعيد او در رود آباد گذشت. بعد از پيروزى انقلاب در ستاد استقبال بود و با مجاهدين خلق و تشكيلات خلق مسلمان مبارزه مىكرد.
پس از پيروزى در مسئوليتهاى رياست دادگاه انقلاب اسلامى قم، رياست دفتر امام، نمايندگى مجلس خبرگان رهبرى، مجلس شوراى اسلامى، خبرگان قانون اساسى، عضويت در شوراى نگهبان و رياست قوه قضاييه انجام وظيفه نموده است.
از ايشان آثار مختلفى قبل و بعد از انقلاب اسلامى به چاپ رسيده است كه بعضى از آنها عبارتند از: حسين بن على را بهتر بشناسيم، فقه القرآن، پاسخ به تهمتهاى مردوخ، شرح قانون اساسى.
آيتالله صالحى مازندرانى
حضرت آيتالله حاج شيخ اسماعيل صالحى مازندرانى فرزند رحمتالله، در سال 1312 ه .ش در روستاى نفت چال لفور قائمشهر در خانوادهاى روحانى متولد شد. اجداد وى همگى از علماى وارسته و پرهيزگار عصر خويش بودند.
وى در اوان كودكى به سبب محيط علمى ـ مذهبى خانواده، با قرآن مأنوس شد و نزد پدر بزرگوارش علوم پايه حوزوى را فرا گرفت و در سال 1327 ه .ش روانه شهر بابل شد و در مدرسه صدر (خاتمالانبياء فعلى) مشغول تحصيل علوم حوزوى گرديد. پس از مدتى براى ادامه تحصيل به تهران عزيمت كردند و پس از دو سال و اندى روانه مشهد مقدس شدند. ايشان از محضر بيش از سى استاد متناسب با خواستههاى قوى علمى خويش بهره بردند و در همين رابطه مىگويند:
«در مشهد حضرت آيتالله حاج شيخ هاشم قزوينى(ره) تأثير والايى بر جنبههاى علمى و اخلاقى من گذاشتند و هنوز نيز خدا را گواه مىگيرم كه نامشان مرا متحول مىكند».
سپس در سال 1339 ه .ش به قم بازگشتند و از محضر آيات عظام بروجردى، گلپايگانى، ميرزا هاشم آملى، امام خمينى، علامه طباطبايى و محقق داماد بهره بردند.
ايشان از همان دوران جوانى با رفت و آمد به منزل مرحوم آيتالله كاشانى در تهران و جلسات سرّى شهيد بزرگوار نواب صفوى، در متن مبارزات مردمى عليه رژيم ستمشاهى قرار گرفتند.
با شروع نهضت امام خمينى در سال 1342 در كانون گرم مبارزه وارد شدند و در سال 1353 ه .ش در زندان قزل قلعه حبس شدند. در سال 1354 به سبب تداوم حركت مبارزاتى، به ترتيب در زندانهاى ساواك در قم، قزل قلعه، اوين و قصر افتادند.
پس از آزادى از زندان، در كسوت استادى حوزه به تبليغ و ارشاد مردم همت گماشتند و در سال 1357 قبل از پيروزى انقلاب اسلامى، جهت آماده سازى زمينههاى گسترش نهضت امام خمينى، به سوى استانهاى كرمان و يزد رهسپار شدند و در اين راه از هيچ كوششى دريغ نورزيدند.
وى در جريان پيروزى انقلاب اسلامى از پاى ننشست و چندين مرتبه به زندان رژيم گرفتار آمد. از جمله در سال 1353 ه .ش به همراه جمعى از اساتيد حوزه دستگير و زندانى شدند و در زندانهاى مختلف از جمله ساواك، شهربانى قم، قزل قلعه و اوين زندانى گرديدند.
پس از پيروزى انقلاب اسلامى 2 دوره نمايندگى مجلس خبرگان رهبرى انتخاب گرديد.
آيتالله صالحى مازندرانى از سال 1340 ه .ش تا كنون در حوزه علميه قم به تدريس فقه، اصول و ديگر علوم اسلامى مشغول هستند.
سرانجام اين عالم بزرگوار در سال 1380 ه .ش در روستاى زادگاه خود دعوت حق را لبيك گفت و در حرم حضرت معصومه عليهاالسلام در قم دفن گرديد. برخى از آثار ايشان عبارت است از: رساله توضيح المسائل. مفتاحالبصيره فى فقهالشريفه (شرح عروهالوثقى)، مناسك حج. استفتاآت جلد اول و دوم. احكام جوانان و نوجوانان.
آيتالله بنى فضل
آيتالله مرتضى بنى فضل در سال 1352 ه .ق در تبريز متولد شد. بعد از تحصيلات مقدماتى به قم عزيمت نمود و از حوزه درسى آيات عظام بروجردى، امام خمينى، گلپايگانى و محقق داماد بهره برد.
وى پس از انقلاب اسلامى به عنوان يكى از بازوان پرتوان انقلاب اسلامى، نقشى بسزا در آذربايجان شرقى داشته و نمايندگى مجلس خبرگان استان را در حوزههاى متعدد بر عهده داشتهاند. ايشان در حال حاضر علاوه بر امامت جماعت مسجد طفلان مسلم نيروگاه، به تدريس درس خارج در حوزه علميه نيز مشغول مىباشند.
آيتالله ربانى املشى
آيتالله محمد مهدى ربانى املشى در سال 1313 ه .ش در قم ديده به جهان گشود. در حوزه علميه قم از عالمان بزرگى چون آيتالله بروجردى، محقق داماد و امام خمينى بهره برد و در جريان نهضت امام خمينى بارها از سوى رژيم ستمشاهى تبعيد و زندانى شد. پس از پيروزى انقلاب اسلامى، در مسؤليتهاى نمايندگى مجلس خبرگان، مجلس شوراى اسلامى، عضويت شوراى نگهبان، دادستان كل كشور و ... ايفاء وظيفه نمود.
سرانجام وى توسط باند تبهكار مهدى هاشمى، به وسيله مواد سرطانزا، مبتلا به سرطان، و در سال 1364 ه .ش ديده از جهان فرو بست و در مسجد طباطبايى كنار بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام در قم مدفون گرديد.
آيتالله رضا استادى
رضا استادى فرزند حاج خداداد در سال 1316 ه .ش در يكى از محلات جنوب تهران به دنيا آمد. او حدود 7 سالگى به دبستان رفت و تا ششم ابتدايى تحصيل نمود و سپس مشغول كسب و كار شد تا اينكه در 16 سالگى نزد عالمانى همچون حاج شيح عبدالكريم حق شناس وديگران به تحصيل علوم دينى پرداخت. سپس در حدود سال 1336 ه .ش به حوزه علميه قم آمد و تا هفت سال دروس سطح رانزدمدرسين بزرگ حوزه همچون آيتالله ستوده ،آيتالله نورى ،آيتالله سبحانى وديگران به اتمام رساند.
پس از اين دوره، حدود 10 سال در درس خارج فقه و اصول شركت نمود واز درس آيات عظام محقق داماد، گلپايگانى ،شريعتمدارى ،اراكى وديگران استفاده نمود.
از سال 1350 تا كنون ايشان به تدريس ، تحقيق و تاليف اشتغال دارند افزون بر آن از سالههاى آغازين فعاليت موسسه در راه حق در هيئت مديره آن موسسه انجام وظيفه مى نمايند.
ايشان پس از پيروزى انقلاب در مشاغل متعددى همچون عضويت در جامعه مدرسين، عضويت در شوراى عالى سياستگذارى، مديريت حوزه علميه قم، سرپرست كتابخانه مسجد اعظم، نمايندگى دوره سوم مجلس خبرگان رهبرى و عضو فقهاى شوراى نگهبان به انجام وطيفه بودهاند. از ايشان آثار فراوانى كه عدد آنها بالغ بر 250 اثر مىباشد به چاپ رسيده است كه برخى از آنها عبارتند از: فهرست نسخههاى خطى، مدارك نهج البلاغه، چهل داستان، امامت.
آيتالله سيد محسن خرازى
آيتالله محسن خرازى فرزند مهدى در سال 1316 ه .ش در تهران به دنيا آمد. پدران وى از اهالى سده اصفهان بودند كه به تهران مهاجرت كرده بودند. او دروس ابتدايى را در مجتمع فرهنگى برهان تهران گذراند و در مسجد امين الدولة و تحت نظارت شيخ حسين زاهد قرار گرفت. سپس در بازار تهران به همراه پدر و عمو مشغول كار شد و دوره ادبيات عرب را در تهران به اتمام رساند. سپس درسال 1336 ه .ش به قم هجرت نمود و دوران سطح و عالى را در محضر آيات عظام محقق داماد، حسن فريد اراكى، محمد رضا گلپايگانى و آيتالله اراكى به اتمام رسانيد.
وى در سال 1343 باهمكارى جمعى موسسه در راه حق راپايه گذارى كرد به خدمت مشغول شد. او در سال 1359ـ1360 به همكارى با جامعه مدرسين حوزه علميه قم دعوت شد
آيتالله خرازى از حدود سال 1363 به تدريس خارج فقه واصول پرداخت و همچنين دو دوره به نمايندگى مجلس خبرگان رهبرى از سوى مردم تهران برگزيده شد. برخى از آثار علمى ايشان عبارتند از: احياء موات، قيامت، حديث ثقلين، فى رحاب التقوى.
آيتالله العظمى صانعى آيتالله شيخ يوسف صانعى در سال 1316 ه .ش در خانوادهاى روحانى در اصفهان ديده به جهان گشود. در سال 1325 به حوزه علميه اصفهان راه يافت و در سال 1330 براى ادامه تحصيل به حوزه علميه قم عزيمت نمود و از محضر اساتيد بزرگى مانند آيات عظام بروجردى، محقق داماد، اراكى و امام خمينى استفاده نمود.
آيتالله صانعى از سال 1354 در سن سى سالگى به تدريس درس خارج پرداخت. وى در طول تحصيل و پس از پيروزى انقلاب اسلامى مورد توجه و عنايت امام خمينى بود و از سوى ايشان به دادستانى انقلاب برگزيده شد. از جمله فتاواى مشهور ايشان بلوغ دختران در سن 13 سالگى است. از آثار ايشان مىتوان از: حاشيه بر تحرير الوسيله امام خمينى، عروة الوثقى و رساله عمليه نام برد
آيتالله سيد على خامنهاى
حضرت آيهالله حاج سيدعلى خامنهاى در سال 1318 ه .ش در خانواده روحانى در شهر مقدس مشهد به دنيا آمد. وى پس از تحصيلات ابتدايى در سن چهارده سالگى ابتدا به مدرسه علوم دينيه «سليمان خان» و سپس به مدرسه نواب رفتند و سطح را به پايان رساندند. پس از آن در دروس خارج مرحوم آيهالله العظمى ميلانى شركت جست و بسيار كمنظير بود كه جوانى در سن 16 سالگى بتوانند در درس خارج شركت نمايند. در سال 1336 به قصد زيارت به عتبات عاليات مشرف شدند و با آنكه مايل بودند در آنجا بمانند و ليكن به دليل عدم موافقت پدر، به ايران بازگشتند. سپس عازم قم گرديد. پس از بازگشت به مشهد سطوح عاليه مكاسب و كفايه و تفسير و عقايد را تدريس مىكردند. ايشان در سال 1341 مبارزه را همراه با امام شروع كردند و چنان نقش سازندهاى را ايفا نمود كه امام از ايشان خواستند تا سه پيام مهم را براى مردم و علما برسانند.
در محرم 1342 به دنبال سخنرانىهاى پرشور در بيرجند بازداشت و به زندان و سپس در جهت تحقير مجبور به بيگارى در پادگان كردند. در سال 1356 رژيم ستمگر با نهايت خشونت ايشان را دستگير مىكند و پس از چند شب زندان، ايشان را به ايرانشهر تبعيد مىكنند و اين تبعيد تا سال 1357 طول مىكشد. پس از انقلاب اسلامى ايشان در شوراى انقلاب اسلامى، كميته استقبال از امام، نماينده شوراى انقلاب در وزارت دفاع، سرپرستى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، رسيدگى به امور دانشجويان، امامت جمعه تهران، نمايندگى مجلس شوراى اسلامى و رياست جمهورى با همت عالى و فداكارى حضور يافتند. آيتالله خامنهاى در روز ششم تير 1360 (يك روز قبل از حادثه عظيم هفتم تير) در حالى كه در مسجد ابوذر مشغول سخنرانى بودند مورد سوء قصد ناجوانمردانه منافقين قرار گرفتند و مجروح شدند و با عنايت خداوند پس از بسترى سلامتى خود را باز يافتند.
با ارتحال حضرت امام در 14 خرداد 1368، معظم له از طرف مجلس خبرگان به رهبرى انقلاب اسلامى منصوب شدند. ايشان داراى تأليفات فراوانى هستند كه تعدادى از آنها عبارتند از: كتاب الجهاد (درس خارج)، آينده در قلمرو اسلام، ادعانامه عليه تمدن غرب، سيرى در زندگى امام صادق عليهالسلام، شخصيت سياسى حضرت رضا عليهالسلام، صلح امام حسن عليهالسلامپرشكوهترين نرمش قهرمانانه تاريخ، طرح كلى انديشه اسلامى در قرآن، عنصر مبارزه در زندگى ائمه عليهالسلام، دررالفوايد فى اجوبة القائد، درسهايى از نهجالبلاغه.
حجت الاسلام والمسلمين صادق لاريجانى
صادق فرزند ميرزا هاشم آملى لاريجانى در سال 1339 ه .ش در نجف اشرف ديده به جهان گشود. حدود يك سال داشت كه پدرشان از نجف اشرف به شهر مقدس قم آمد. او از سال 1345ـ1356 مراحل دبستان و دبيرستان را با نمرات عالى و موفقيت به پايان رسانيد.
وى از سال 1356 وارد حوزه علميه قم گرديد و اكثر دروس مقدمات و سطح را نزد اساتيد خصوصى گذراند. او خارج فقه و اصول را نزد ميرزا هاشم آملى و آيتالله وحيد خراسانى سپرى نمود. فلسفه اسلامى را مدتى نزد آيتالله جوادى آملى و آيتالله حسن زاده آملى استفاده كرد.
سپس دروس سطح از اصول الفقه، شرح لمعه، رسايل، مكاسب و كفاية الاصول تدريس نمود و از حدود سال 1368 خارج فقه و اصول پرداخت. هم اكنون بحث كلام جديد، فلسفه غرب، فلسفه اخلاق و... را در دانشگاهها در سطح كارشناسى ارشد و دكترا تدريس مىنمايد.
ايشان داراى تأليفات زيادى است كه به بعضى از آنها اشاره مىگردد: فلسفه اخلاق در قرن حاضر، انسان از آغاز تا انجام، سرمايه ايمان، معرفت دينى نقد نظريه قبض و بسط تئوريك شريعت.
