عزاداری‌های استان یزد

عزادارى ماه محرم

عزادارى ماه محرم در استان يزد مثل ساير نقاط ايران برگزار مى‏شود، تنها ويژگى اين مراسم، اجراى مراسم «نخل گردانى» است كه از قديم الايام در منطقه مرسوم بوده است. «نخل» كه تابوت سيدالشهدا شناخته مى‏شود و از سنتى كهن حكايت مى‏كند، چوب بستى عظيم به شكل درخت است كه شباهتى به درخت خرما ندارد ولى ظاهرا به علت آن كه اصل اين چوب بست از جنوب غربى كشور و سرزمين بين النهرين است، به نام «نخل» معروف شده است.

از چند روز پيش از محرم «باباهاى ميدان» (خادمان) شروع به آذين بستن نخل مى‏كنند كه لااقل يك هفته طول مى‏كشد. بستن نخل مهارت و سليقه‏اى لازم دارد كه دانش آن از پدر به پسر مى‏رسد.

ابتدا بدنه آن را با پارچه سياه مى‏پوشانند. آنگاه روى پارچه را صدها شمشير و قمه و خنجر برهنه كه بعضى از آنها از جنس بسيار عالى هستند و نام سازنده‏شان روى آن نقر شده است، به رديف و با دقت تمام بر دو بدنه نخل مى‏بندند و هيچ جاى خالى باقى نمى‏ماند.

آنگاه روى شمشيرها تزيين‏هاى ديگر جاى مى‏گيرد كه عبارت است از چند آينه بزرگ، منگوله‏ها، دستمال‏هاى ابريشمى رنگى و زرى‏ها. بر تارك نخل جقه‏هاى فلزى از فولاد و برنج مى‏گذارند و بر نوك جقه‏ها انار مى‏زنند. هيأت نخل در مجموع هول انگيز و در عين حال چشم نواز است.

شمشيرها و قداره‏هاى لخت، رنگ سياه پارچه‏ها و طيفى رنگارنگ از لطيف‏ترين پارچه‏ها، وجود پولك‏ها، آينه‏ها و ميوه‏ها، و هيكل چوبى بسيار زيبا آراسته مى‏شود و عطر زيادى بر آن مى‏زنند. درون نخل، زنگ‏هايى بزرگ با طناب آويخته شده كه هنگام حركت، بچه‏ها آنها را به صدا درمى‏آورند.

روز شروع نخل گردانى غوغايى بى‏نظير به وجود مى‏آيد. امام عليه‏السلام كشته شده است و بايد جنازه‏اش را بر دوش گرفت.

همه اهالى آشفته حال، با سر و پاى برهنه و شال سياه به گردن به جانب نخل مى‏دوند و بيش از صد مرد در چهار رديف جلو و عقب، نخل را بر شانه مى‏كشند.

بچه‏ها نيز خود را از چوب بست وسط به بالا مى‏رسانند و زنگ‏ها را به صدا درمى‏آورند. اين هيكل عظيم، همراه با «يا على عليه‏السلام، گويان»، مانند كشتى‏اى به جنبش درمى‏آيد. در همان لحظه طناب‏ها را مى‏كشند تا زنگ‏ها به صدا درآيند و نخل از آشيانه خود بيرون برده مى‏شود. زن‏ها در مكان‏هاى خود ايستاده، شيون مى‏كنند. يكى از روضه خوان‏ها دستار را از سر برمى‏دارد و دور گردن مى‏پيچد و پا برهنه و رو به نخل، عقب عقب قدم برمى‏دارد و ذكر مصيبت مى‏كند.

نخل، آرام آرام شبيه به جنازه‏اى پرشكوه به حركت درمى‏آيد. برق آفتاب بعدازظهر بر آينه‏ها و شمشيرها و پولك‏ها مى‏تابد، پارچه‏ها و دستمال‏هاى رنگارنگ و منگوله‏هايى كه بر نخل آويخته‏اند لرزه‏اى ملايم برمى‏دارند و منظره خون گوسفند قربانى بر شدت موضوع مى‏افزايد.

بدين گونه نخل سه دور، گرد ميدان مى‏چرخد و آنگاه آرام آرام به درون آشيانه خود باز مى‏گردد و به اين ترتيب، مراسم و يادبود شهادت امام حسين عليه‏السلام پايان مى‏يابد.

مجالس ترحيم

با مرگ شخصى تمام بستگان وى براى عرض تسليت در خانه او جمع مى‏شوند و مقدمات كفن و دفن او را فراهم مى‏كنند. بعد از اينكه ميت را غسل و كفن كردند براى اداى نماز به مسجد يا حسينيه محل مى‏آورند.

بعد از اتمام مراسم نماز به سوى قبرستان و مزار حركت مى‏كنند و در حين تشييع ذكر لا اله الا الله و محمدا رسول الله مى‏گويند.

موقع دفن مردم بر اين باور هستند كه روى ميت بايد تا مدتى سبك باشد و به همين خاطر روى قبر را سبك مى‏گيرند و از ريختن خاك زياد خوددارى مى‏كنند حتى براى مدتى سنگ قبر براى مرحوم نمى‏گذارند.

بعد از اتمام مراسم دفن، مشايعين، خانواده مرحوم را با اكرام از مزار برمى‏گردانند و روزهاى اول آنها را تنها نمى‏گذارند و عده‏اى در منزل مرحوم باقى مى‏ماند يا اينكه خانواده عزادار را به خانه خود مى‏برند. خصوصا اگر مرحوم داراى فرزندان كوچكى باشد، بستگان مرحوم آنها را چند روز در خانه خود نگهدارى مى‏كنند.

مجالس ختم در اين استان در قالب سومين روز، هفتمين روز و چهلمين روز و در برخى موارد سالگرد نيز برگزار مى‏شود. مجلس ختم در استان به «پُرسه» شهرت دارد و غالبا مراسم پرسه از صبح تا ظهر طول مى‏كشد.

در اين مراسم چند ختم قرآن خوانده مى‏شود و سه الى چهار روحانى هر كدام به مدت حدود بيست دقيقه سخنرانى مى‏كنند و ما بين سخنرانى مداحى نيز انجام مى‏گيرد