عزاداری‌های استان گلستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
عزادارى ماه محرم
ماه محرم با مراسم و آئينهاى آن در ميان مردم استان گلستان داراى جايگاهى برجسته مىباشد. اين مراسم با سياهپوش نمودن مساجد، حسينيهها و تكايا و افراشتن پرچم سياه بر فراز منازل، بازار و مغازهها شروع مىشود.
در پنجمين روز محرم بنابر يك سنت ديرين علمهاى عزا با پارچههاى الوان زينت داده مىشود. اين مراسم در ميان مردم استان به «علم بندان» شهرت دارد كه به نام حضرت عباس عليهالسلام علمها را بسته و به حركت درمىآورند. با بستن علمها، مراسم عزادارى در استان آغاز مىشود و هيئتهاى عزادار در خيابانها به سينهزنى و زنجيرزنى مىپردازند.
اوج عزادارى در روزهاى تاسوعا و عاشورا مىباشد. در اين روزها دستهها با شكوه خاص در حالى كه در عزاى سالار شهيدان در حزن و اندوه فرو رفتهاند به طرف امامزادهها و محل جلوس امام جمعه شهر حركت مىكنند. معمولاً در روزهاى تاسوعا و عاشورا عزاداران حسينى در حسينيهها، مساجد و منازل اطعام مىشوند.
در يازدهمين شب محرم، هيئتهاى عزادار در حالى كه شمعهاى روشن در دست گرفتهاند در دستههاى كوچك در خيابانها به عزادارى مىپردازند و مراسم شام غريبان را برپا مىكنند. مراسم عزادارى عمومى در اين استان به دهه اول محرم محدود مىشود.
همچنين در دهه آخر ماه صفر كه مصادف با اربعين حسينى و رحلت پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله و شهادت امام مجتبى عليهالسلام مىباشد در مساجد و حسينيهها مراسم روضهخوانى و عزادارى برقرار مىباشد و در روز اربعين و 28 صفر دستههاى عزادار در خيابانها به سينهزنى و زنجيرزنى مىپردازند. گذشته از اين، بنابر يك سنت ديرين، بسيارى از مردم استان در اين روزها، براى عزادارى و عرض تسليت به محضر هشتمين امام شيعيان عليهالسلام، خود را به مشهد مقدس مىرسانند و در كنار بارگاه امام رضا عليهالسلام به عزادارى مىپردازند.
در علىآباد كتول براى انجام مراسم ماه محرم، ده روز اول ماه را دور هم جمع مىشوند و به روضهخوانى مىپردازند. در روز نهم عزاداران مراسم سرپاسينه را انجام مىدهند. براى اين منظور چوبى را در وسط حسينيه يا حياط و محوطهاى مىكارند (گاهى نيز بدون چوب) مردم به دور هم حلقه زده و ضمن گرفتن كمر يكديگر در همان حال نوحه مىخوانند و به شدت سينه مىزنند و حسين حسين مىگويند و اشك مىريزند.
مشابه اين مراسم در ساير نقاط استان نظير گنبد و راميان نيز برگزار مىشود. در روز عاشورا در مناطق سنى نشين استان، برادران اهل سنت نيز در مراسم و مساجد شيعيان شركت كرده و نظارهگر عزادارى شيعيان مىباشند و حتى موقع گرداندن علم پارچههايى به عنوان نذر و شفا به علم مىبندند و به اين نذورات اعتقاد دارند.
مجالس ترحيم
برگزارى مجالس ترحيم با ساير نقاط ايران تفاوت چندانى ندارد. معمولاً در اين مجالس، بر خلاف دستورات اسلامى، خانواده ميت مخارج سنگينى را به ويژه تا روز چهلام متحمل مىشوند. سوم، پنجم، هفتم، پانزدهم و چهلام مراسم گرفته مىشود و در تمام اين روزها پذيرايى به صورت نهار يا شام صورت مىگيرد.
در برخى جاها مثل مراوه تپه تا يك سال اقوام و بستگان بعدازظهر پنج شنبه به مزار مىروند و شبهاى جمعه نيز مراسم قرآن خوانى انجام مىشود. قرآن خوانى براى اموات بسيار متداول است. مراسمى به عنوان «پيش عيدى» قبل از عيد نوروز در منطقه مرسوم است كه مردم براى شادى روح اموات خود عدهاى قرآن خوان را دعوت كرده و شام مىدهند تا براى اموات آنان قرآن بخوانند.
در روستاها وقتى كسى فوت مىكند، سابقا همه اهل روستا تا چند روز كه حدود پانزده يا حتى چهل روز بود به منزل او مىرفتند و از خانوادهاش سركشى كرده و دلدارى مىدادند تا رفته رفته به اين مصيبت و فقدان عزيز، عادت كرده و خود را تنها و بىكس ندانند. اما در روزگار امروز، پس از يك مجلس فاتحه خوانى، تا سه روز به منزل متوفى رفته و سركشى مىكنند و فاميلهاى نزديك هم تا چهلم او هر دو سه شب يكبار به اين منظور به منزل او مىروند و سنت گذشته را زنده نگهداشته و اجرا مىكنند.
يكى از آداب مجالس ترحيم در اكثر نقاط استان كيفيت ورود و احترام در مجالس است. بعد از ورود تسليت گويندگان به مجلس فاتحهاى مىخوانند و آنگاه برپا خواسته و به صاحب عزا كه معمولاً جلوى درب ورودى نشسته است تسليت مىگويند.
نكته ديگر خواندن سوره الرحمن قبل از شروع سخنرانى است كه مردم هم با جملاتى (لا به شىء من آلاء رب اكذب) پاسخ مىدهند. در سالهاى اخير چسباندن پارچههاى تسليت به در و ديوار مرسوم شده است. هنگامى كه فردى تركمن از دنيا مىرود، خويشاوندان و نزديكانش فورا ملائى را دعوت مىكنند كه قرآن تلاوت نمايد.
پس از تغسيل ميت، او را كفن كرده و با تابوت به مسجد مىبرند و در آنجا نيز براى ميت قرآن مىخوانند. سپس 10 الى 12 مرد تابوت را به گورستان مىبرند و ديگران در خانه متوفى مىمانند و قرآن و دعا مىخوانند. در گورستان ميت را داخل حصيرى مىپيچند و به خاك مىسپارند. سورهاى از قرآن مجيد را بر كاغذى نوشته و در جلو صورت متوفى درون خاك مىگذارند كه هنگام سؤال كردن نكير و منكر، ياور و راهنماى متوفى باشد.
پس از دفن ميت، حاضران فاتحهاى خوانده و به خانه متوفى برمىگردند و از سوى صاحبان عزا پذيرايى مىشوند. صاحبان عزا پارچههاى كوچك، پول و خلعتى را كه مرده تا گورستان با خود داشته، به حاضران مىدهند. گران بهاترين هديه را به مرده شور مىدهند.
تا سه روز براى حاضران غذا تهيه مىكنند. در روز هفتم اموال متوفى را تقسيم مىنمايند.
