عزاداری‌های استان زنجان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
عزادارى ماه محرم
اهالى اين استان به خاندان عصمت و طهارت عشق و علاقه فراوان دارند و از مريدان و ارادتمندان ائمه معصومين عليهالسلام هستند و عزادارى ايام محرم و عاشورا را به نحو باشكوه و شور و حال فراوان برگزار مىنمايند.
از اول ماه محرم تا دهم و در برخى مناطق تا دوازدهم و در برخى مناطق تا شانزدهم محرم مراسم عزادارى در مساجد و تكايا و منازل برقرار است و در همين ايام دادن خرجى، و نذرى به صور مختلف وجود دارد و هر كسى به نحوى در اين مراسم شركت مىكند و تلاش و كوشش مردم و محلات مختلف در اين زمينه چشمگير است و هر كسى به حد وسع خود از جان مال مايه مىگذارد.
در گذشته عزادارى شامل سينهزنى، زنجيرزنى، قمهزنى، قفلزنى، مرثيهخوانى، بوده و از وسائلى مانند سنج، طبل، شيپور استفاده مىشد و اشعار ارائه شده به زبان تركى و از ديوان اشعار تركى قديمى بود. هم اكنون قمه زنى و قفل زنى منسوخ گرديده است و كسى به طور علنى اقدام به اين اعمال نمىنمايد.
عزاداران پيراهن بلند مشكى و يا سبز مىپوشيدند. آنها كه زنجير زن بودند. دو طرف پشت پيراهن آنها باز بود و با دگمه بهم وصل مىنمودند. آنها كه سينه زن بودند هنگام عزادارى دگمهها را باز و آماده براى عزادارى مىشدند.
عَلَمها و بيرقها نيز در هر مسجدى وجود داشت و آنها را مردم با توجه به نذرى كه مىكردند به مسجد هديه مىدادند كه پس از آماده شدن طى مراسمى با حضور مردم و با عزادارى از منزل اهداء كننده به طرف مسجد برده مىشد.
اين علمها در هنگام عزادارى در قسمت جلو حركت داده مىشد، و اكثرا در روى آنها نام و فاميل اهداء كننده تاريخ اهداء نقش بسته بود.
برنامه عزادارى تا روز عاشورا به اضافه مراسم روضه خوانى، سينه زنى در مساجد و منازل و شبيه خوانى در منازل بعضى افراد ادامه دارد و تمام مساجد كه در محلات مختلف هستند در اين ايام آماده و فعال مىشوند و با يارى مردم همان محله فرش و زيرانداز و وسايل مختلف پذيرائى براى مسجد آورده مىشود و علمها و بيرقها در بيرون مسجد و در ميدان قرار داده مىشود و پس از مراسم منبر و سخنرانى دستجات به راه مىافتند.
در صبح روز تاسوعا و عاشورا مردم دسته دسته با آمادگى در نقاط مختلف جمع مىشوند و بعد دستههاى سينه زن، زنجير زن و شبيه خوانها كه هر كدام به لباس و وسايل خود مجهز هستند، سوار بر اسب و شتر همراه عزاداران حركت مىكنند و به مساجد جامع يا امام زادهها اطراف مىروند و پس از مدتى عزادارى مراسم در آنجا خاتمه مىيابد.
عصر عاشورا بعد از غروب آفتاب كه شام غريبان سالار شهيدان است، در اغلب مناطق استان منجمله شهرستان ابهر مراسمى اجرا مىگردد.
تمام محلات و مساجد دستههاى كوچكى آماده مىنمايند و فانوسها و شمعها را به دست مىگيرند و از مقابل مساجد مىگذرند و عزادارى مىنمايند.
اشعارى در رابطه با تنها ماندن فرزندان و اهل بيت امام حسين عليهالسلام در دشت كربلا خوانده مىشود.
بعضى از مساجد در اين شب اسبها را زين كرده و شمشير و چكمه و سپر به دو طرف زين اسب آويزان نموده و پارچه سفيدى كه لكههاى قرمز رنگ بر روى آن است بر روى اسب مىكشند كه به نشانه ذوالجناح حضرت ابا عبد الله همراه خود در شهر مىگردانند.
در روز سوم شهادت امام كليه هيئتهاى عزادار صبح به مسجد جامع در محله پائين و طرف عصر به مسجد نور در محله بالا مىروند در مسير نيز عزادارى مىنمايند در مسجد با چاى و قهوه و خرما و گلاب از مهمانان پذيرائى مىشود و پس از سخنرانى و عزادارى توسط امام جمعه يا امام جماعت دوباره با عزادارى به محل خود بر مىگردند.
در چهلم امام و بيستم ماه صفر هم عزاداران مساجد و محلات به سينه زنى و زنجير زنى مىپردازند و مسير خيابانها را مىپيمايند و تا ظهر ادامه دارد.
لازم به ذكر است در دو ماه محرم و صفر مردم عزادار هستند و از عروسى كردن و شادى و سرور پرهيز مىكنند.
مجلس ترحيم
وقتى شخصى از دنيا مىرود، بلافاصله اقوام و آشنايان با همكارى و هم يارى مقدمات دفن را فراهم مىنمايند.
متوفى را در غسالخانه شسته و غسل مىدهند و سپس بر جنازه نماز مىگذارند. در برخى نقاط مثل ابهر پس از نماز ميت، جنازه را به منزل بر مىگردانند تا اقوام و آشنايان و بازماندگان با او وداع نمايند. سپس او را به قبرستان منتقل كرده و دفن مىنمايند و بر مزارش فاتحهاى مىخوانند و ضمن طلب مغفرت براى او، به منزل بر مىگردند.
در برخى نقاط نيز پس از دفن ميت، مردم به منزل متوفى بر مىگردند و از سوى صاحبان عزا پذيرايى مىشوند. به پذيرايى از شركت كنندگان در مراسم خاك سپارى «حلاليق آلماق» مىگويند كه با كيفيت عالى برگزار مىشود.
در ابهر صبح روز بعد اقوام و آشنايان جمع شده و به سر تربت متوفى مىروند و فاتحه مىخوانند به اين مراسم منزل مباركى مىگويند.
فرداى آن روز در مسجد و منزل محل از ساعت 2 الى 4 بعد از ظهر مجلس ختم بر پا مىشود. زنان در منزل متوفى جهت عرض تسليت و قرائت فاتحه و مردان در مسجد مجتمع مىشوند. هر فرد با خواندن فاتحه و صرف يك چاى مسجد را ترك مىنمايد. تا دو الى سه شب مردم جهت عرض تسليت و قرائت فاتحه به منزل متوفى مىروند و پس از خواندن فاتحه منزل را ترك مىنمايند.
در شهرستان زنجان روز بعد از خاك سپارى، خانواده متوفى با دعوت ريش سفيدان و خويشان مجلس «صلاح لاشماق» را بر پا مىكنند و در ارتباط با نحوه برگزارى عزادارى تصميم مىگيرند.
مراسم ختم را معمولاً روز پنج شنبه و يا جمعه برگزار مىكنند. اگر پنج شنبه مراسم باشد با شام و اگر جمعه باشد با ناهار همراه خواهد بود. از ميهمانان به طور شفاهى و برخى كتبى دعوت به عمل مىآيد و ميهمانان قبل از رسيدن تقسيم بندى مىشوند و هر كسى موظف به سكنى دادن ميهمانان در خانه خود مىگردد. قاريان قرآن نيز يك روز قبل از مراسم دعوت مىشوند و در روز مراسم اين افراد موظفند يك جلد كلام الله را به پايان برسانند.
در روز مراسم پس از صرف ناهار افراد منزل متوفى را ترك مىنمايند و بعد از ظهر جمعه نبايد كسى در منزل متوفى باقى بماند، اگر باقى بماند بايد تا روز يكشنبه آنجا باشد.
در اين مراسم هر كس مبلغى را به عنوان «ياس» به ريش سفيدان مجلس تقديم مىكند كه پس از جمع آورى به صاحبان عزا تقديم مىشود.
در ابهر يكى دو روز پس از مراسم ختم، نزديكان جمع مىشوند و آن افرادى از فاميل كه مغازهدار مىباشند را همراه خود مىبرند وپس از قرائت فاتحه درب مغازهها را به احترام متوفى بسته بودند، باز مىكنند.
اولين پنج شنبه نيز در ابهر مجلس فاتحه خوانى در مسجد بر پا مىشود كه حدود 2 ساعت به طول مىانجامد، پس از آن بر سر قبر متوفى مىروند و پس از آن تا چهلم ديگر مراسمى ندارند. اما در زنجان تا روز چهلم مهمانان براى عرض تسليت به خانه متوفى مىآيند و صاحبان عزا بايد از آنها پذيرايى نمايند.
در زنجان چند روز مانده به چهلم، صاحبان عزا را از عزا در مىآورند. براى اين امر، اقوام و خويشان با آوردن پارچههاى رنگى مجلس تحت عنوان «قره آچاق» ترتيب مىدهند و لباس صاحبان عزا را عوض مىنمايند. صاحبان عزا نيز پس از بيرون آوردن لباس سياه خود، به خانه اقوام و دوستان و آشنايان مىروند و با تقديم پارچهاى رنگين به آنها، اجازه بيرون آوردن لباس سياه را به ديگران مىدهند.
اما در ابهر اين مراسم يكى دو روز پس از چهلم انجام مىشود. براى انجام اين مراسم اقوام و آشنايان جمع شده و به حمام مىروند و سر و صورت مردان را اصلاح و بر دستهاى زنان حنا مىگذارند و با صرف چاى و شربت و ميوه به منزل بر مىگردند.
مراسم چهلم نيز همانند مراسم ختم برگزار مىشود. در زنجان اين مراسم با ناهار همراه است و معمولاً روز پنجشنبه برگزار مىشود.
پس از مراسم چهلم، مراسم سالگرد برگزار مىشود. البته اگر عيدى تا قبل ازسالگرد متوفى فرا برسد، در آن روز نيز مجلس در خانه متوفى بر پا خواهد شد و دوستان و آشنايان از خانه و خانواده متوفى ديدن مىنمايند. مراسم سالگرد نيز همچون مراسم ختم و چهلم برگزار مىشود. مراسم زنان در منزل متوفى و مجلس مردان در مسجد برگزار مىشود.
همچنين لازم به ذكر است كه وقتى مردان به مجلس ختم مىروند و پس از خواندن فاتحه، قارى قرآن با گفتن فاتحه، همگان را به بلند شدن و عرض تسليت دعوت مىنمايد و پس از اينكه از جا بلند شدن در حالى كه به صاحبان عزا تسليت مىگويند از مسجد خارج مىشوند.
در اين هنگام كسانى كه قصد داخل شدن به مسجد را دارند بايد دقايقى را در بيرون مسجد بايستند تا ديگران خارج شوند و سپس وارد مسجد گردند.
همچنين در مدتى كه مراسم در مسجد برگزار است صداى بلندگو تمام محله را فرا مىگيرد.
