عزاداری‌های استان خوزستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
مردم مسلمان و متعهد اين استان به پيروى از سيره خاندان رسالت مبنى بر زنده نگهداشتن شعائر اسلامى از اول محرم با پوشيدن لباسهاى سياه و برپايى مراسم عزادارى در مساجد، حسينيهها و تكايا، ياد احياء كننده دين اسلام، اباعبدالله الحسين عليهالسلام را گرامى مىدارند.
سخنرانان و وعاظ و خطبا، رشادتها و فداكاريهاى ايشان را براى مردم مسلمان بيان مىكنند. به غير از مجالس روضه خوانى و وعظ و ارشاد، هيئتهاى عزادارى در همه مناطق چه در شهر و چه در روستاها به سينه زنى و عزادارى مىپردازند و در روزهاى تاسوعا و عاشورا با تعطيل كردن محل كار و كسب خود و خاطره رشادتهاى امام حسين عليهالسلام و يارانش را ارج نهاده و در روز عاشورا صحنه شبيهسازى مبارزات اباعبدالله الحسين عليهالسلام و يارانش در مقابل سپاه خونخوار و ظالم بنىاميه را به نمايش مىگذارند.
در روز سوم پس از شهادت امام حسين عليهالسلام و يارانش، مراسم دفن آنها را به وسيله شبيه سازى براى مردم مسلمان منطقه اجرا مىنمايند.
همچنين در روز اربعين باز هم طى مراسمى خاص سرهاى از تن جدا شده ياران امام حسين عليهالسلام را دفن مىكنند.
معمولاً در عزادارىهاى غير عربها از عَلَم، نخل، شيدونه و مشعل استفاده مىشود.
ـ عَلَم
علم يا جريده عبارت است از چوبى به ارتفاع 10 متر و قطر 10 سانتىمتر كه پارچههاى دو مترى سياه، با فاصلههاى معين، از بالا تا پايين با بند به آن بسته و يك شبكه (پنجه) برنجى يا نقرهاى بر نوك آن وصل است.
اين عَلَم به نام عَلَم حضرت عباس عليهالسلام معروف است. از هنگامى كه چوب آن را براى بستن پارچه به ميدان مىآورند، مردم جمع مىشوند و با ساز و دهل و صلوات وارد ميدانش مىكنند.
ـ نخل
نخل را براى تشبيه به ايوانهاى طلايى اماكن متبركه مىسازند و عبارت است از سطحى از تخته كه اطراف آن را دندانههاى تختهاى احاطه كرده و شكل آن مانند ايوانهاى قديم است كه روى آن با رنگ اكليل زينت يافته و ارتفاعش حداكثر 6 متر و عرض آن 3 متر است.
يك ايوان ديگر در مقابل آن به فاصله 3 متر مىنهند و با چوب هر دو را به يكديگر وصل مىكنند. وسط آن را خالى نگه مىدارند. روى اين چوبها را با پارچههاى رنگارنگ زينت مىدهند و در انتهاى نوك اين نما، يك شبكه رنگين نصب مىشود.
اين نخل، حاشيهاى در زير و چهار پايه دارد كه آنها را بر روى 4 كرسى در وسط ميدان قرار مىدهند. نخل معروف دزفول، نخل كلبى خان است.
ـ شيدونه
شيدونه تشبيهى است به ضريح و گنبد بالاى آن و چهار گلدسته در چهار گوشه گنبد و آن عبارتست از يك اتاق مكعب چوبى با شبكههاى خوب و چهار گلدسته ظريف كوچك در چهار گوشه و عقب پايهها. هر شيدونه به نام يكى از امامان يا شهداى بنى هاشم ناميده شده است.
ـ مشعل
مشعل حداكثر يازده شبكه آهنى دارد كه بر روى يك چوب افقى نصب شدهاند و در وسط اين چوب پايهاى است كه مانند علم آن را بر روى ناف جاى مىدهند.
ارتفاع مشعل حدود 5/1 متر و ارتفاع هر چشمه آن حدود نيم متر است. در شبكهها تفاله كنجد مىريزند و آتش مىزنند. مشعلچى به دنبال سينهزنان حركت مىكند و هنگامى كه به مجلسى مىرسند، در وسط سينهزنها قرار مىگيرد و با آهنگ دهل و سرنا مشعل را حول محور خود به چرخش درمىآورد. در اثر اين چرخاندن، آتش بر روى سينه زنان و فرشها مىريزد كه لنگ داران آنها را خاموش مىكنند.
مراسم عزادارى در ماههاى محرم، صفر و رمضان متداول است. در اين ماهها، به ويژه در دهه اول محرم، دستههاى سينهزنى و زنجيرزنى در كوچهها و خيابانها به راه مىافتند.
در ماههاى ديگر مجالس در مساجد، حسينيهها و منازل شخصى برگزار و روضه خوانيهاى زنانه و مردانه برپا مىشوند.
ـ مجالس غير عربها
هنگام فوت زن يا مرد، همه اقوام و همسايگان جمع مىشوند. صاحب عزا پس از انجام مراسم تغسيل و تدفين به منزل باز مىگردد.
به مدت سه شبانه روز مردم به منزل متوفى مىآيند، تسليت مىگويند، فاتحه مىخوانند و شام و ناهار صرف مىكنند.
در سومين شب فوت متوفى، كه «سه شنبه» گفته مىشود، عدهاى از نزديكان و همسايگان به گورستان مىروند و مراسمى را در كنار قبر متوفى انجام مىدهند و سپس براى صرف شام به منزل متوفى مىروند. شب هفت «هفته» ناميده مىشود و در برخى نقاط به سرتراشان (سرتراشون) نيز معروف است. مهمانان به گورستان مىروند و پس از خواندن فاتحه به منزل متوفى باز مىگردند.
پس از صرف شام، هر يك از مهمانان به رسم اتحاد و تعاون، مبلغى پرداخت مىكند كه در فهرستى ثبت و به صاحب عزا تسليم مىشود.
مراسم روز چهلم هم، مانند شب هفت، دعوتى است. مهمانان پس از خواندن فاتحه و صرف شام، به خانههاى خود باز مىگردند. مراسم سال متوفى هم به طريق بالا صورت مىگيرد.
در مجلس زنانه، زنى را كه در مجالس فاتحه خوانى روى منبر مىرود، «نقيبه» گويند. او ابتدا در وصف ميت سخنانى مىگويد. سپس اشعارى را با آهنگ مخصوصى مىخواند.
بعد تمام زنان تكرار مىكنند و به سينه مىزنند. زنانى كه نمىتوانند سينه بزنند، با دو دست بر بازوهاى خود مىزنند و در هر بار نالهاى از ته دل برمىكشند.
ـ مجالس عربها
وقتى كه كسى فوت مىكند، بستگان، نزديكان، آشنايان و دوستان جمع مىشوند. پس از تغسيل و تدفين، يزله و فاتحه خوانى مىكنند و پرچم طايفه را بر سر در ورودى منزل متوفى نصب مىكنند.
قبايل، عشاير و نزديكان براى تسليت به بازماندگان به منزل متوفى مىآيند و مقدارى پول يا گوسفند يا گاو به عنوان «دَر جِرَه» به خانواده متوفى مىدهند.
تا سه روز پذيرايى و ناهار و شام ميهمانان به طور وعدهاى و نوبتى به عهده اهالى طايفه متوفى است، يعنى خانواده متوفى تا سه روز غذا نمىدهد.
عصر روز سوم كه رسميت مراسم و فاتحه خوانى پايان يافت، شيخ يا بزرگ طايفه، سلمانى را احضار مىكند و صورت تراشى انجام مىشود. اين مراسم را خاتمة الفاتحه گويند.
شيخ طايفه در اين مراسم، لباس يا پارچهاى را در دستمال مىپيچد و تقديم پدر يا عموى متوفى يا بزرگ خانواده او مىكند و بدين ترتيب با بازماندگان اعلام همدردى مىنمايد.
اين عمل در محل به أزيان معروف است. صاحب عزا از شيخ طايفه تشكر مىكند. شيخ در پاسخ مىگويد: «ان شاء الله آخرين غمتان باشد».
همچنين كليه خويشاوندان و دوستان و آشنايان خانواده متوفى از هر قشر و طبقه كه باشند، نسبت به تعهدات قبيلهاى و فراخور حال خود كمكهايى به صورت نقدى و يا جنسى به بازماندگان متوفى مىنمايند تا همراهى و همكارى خود را در شرايط سخت و بحرانى به خانواده متوفى به اثبات برسانند.
فاتحه خوانى اهالى منزل متوفى تا يك ماه و شايد بيشتر ادامه دارد. شبهاى جمعه به مزار متوفى مىروند فاتحه مىخوانند. مدت هفت هفته، شبهاى جمعه با شام از ميهمانان پذيرايى مىكنند.
شام شب هفته هفتم، هفت رنگ غذاست و تعداد زيادى را براى صرف شام دعوت مىكنند.
در حال حاضر سوم، هفتم، چهلم و سال را مىگيرند، ولى در سابق سال را مختصر مىگرفتند و سوم و هفتم و چهلم را مفصلتر برگزار مىكردند.
