زبان و گویش مردم استان همدان

در استان همدان به علت پراكندگى اقوام مختلف، چندين زبان رايج است. اين زبانها عبارتند از:

زبان فارسى:

اغلب ساكنان شهر همدان به زبان فارسى تكلم مى‏نمايند. زبان فارسى در تمام شهرهاى استان رايج است.

زبان تركى:

اغلب ساكنان شمال غرب استان و همجوار استان زنجان، به زبان تركى صحبت مى‏كنند. اكثر ترك زبانان را بازماندگان اغوز تشكيل مى‏دهند كه از قرن يازدهم به ايران آمده‏اند. زبان آنها به زبان تركى آذرى نزديك است ولى كلمات زيادى از فارسى وارد زبانشان شده است.

زبان لرى: ساكنان ملاير، نهاوند و سامن به زبان لرى تكلم مى‏كنند.

زبان كردى:

اغلب ساكنان غرب، شمال غرب و جنوب استان كه در مجاورت استانهاى كرمانشاه و كردستان قرار دارند به زبان كردى صحبت مى‏كنند.

زبان ارمنى:

ارمنى‏هاى همدان به زبان مخصوص ارمنى سخن مى‏گويند. لهجه همدانى يكى از لهجه‏هاى شناخته شده و اصيل و جزئى از زبان فهلوى است.

اين لهجه با لهجه تاجيكى همانندى‏هاى فراوانى دارد و از لهجه تركى تأثيراتى پذيرفته است.

در اين قسمت به برخى از واژه‏هاى رايج در لهجه همدانى اشاره مى‏كنيم:

آمخته شدن: عادت كردن هرشتك كشيدن: سوت كشيدن.

چپ زدن: كف زدن دِرَوْش: درفش

پيه آبه: اشكنه مى‏چقانه: فرو مى‏برد

زردچه: رنگ مايل به زرد باوا: بابا

دادا: برادر كوچكتر گليدن: چرخ خوردن

دو قَت: دو لا سوما: روشنايى

داست آمدن: پيش آمدن خس: غليظ

زبان نهاوندى نيز جزئى از زبان پهلوى است. نشانه‏هاى بسيارى از پارسى درى را در اين لهجه مشاهده مى‏كنيم. برخى از واژه‏هاى نهاوندى عبارتند از:

چول: مكان‏خالى‏ازسكنه‏وخلوت دُوْس: چسبناك و چسبنده

خيمه: هيزم كاملاً خشك آيِم: آدم

مِخَنَّه: مى‏خندد مِيْمُو: ميهمان

صحو: صاحب چلو سِسَه: پژمرده و پلاسيده

هول و چول: دل نگرانى و اضطراب

در تويسركان مردم به زبان فارسى، لرى، لكى و كردى و مخلوطى از اينها تكلم مى‏نمايند.

برخى از واژه‏هاى مردم اين شهرستان عبارتند از:

شِو: شب نِصمِ شو: نيمه شب

صُحو: صبح شام غريوُ: آغاز مغرب

چَنُمِ ماهه؟: چندم ماه است؟ كفْ: سيل

لنگ: معطل، منتظر وتَحِه بُرى: پهلويم سخت درد گرفت

ليچار: متلك