زبان و گویش مردم استان خراسان رضوی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
در خراسان به علت سكونت اقوام مختلف، مردم به زبانها و گويشهاى متفاوتى تكلم مىكنند.
بيشتر مردم اين استان به زبان فارسى با گويشهاى محلى از جمله: مشهدى، نيشابورى، تربت حيدرى، بلوچى، سيستانى و... سخن مىگويند.
مردم نواحى سرخس، جنت آباد، تربت جام و تايباد به واسطه همجوارى با افغانستان، زبان افغانى را مىدانند و در بين كلمات آنان، لغات فارسى قديم (درى) شنيده مىشود.
زبان كردى نيز در نواحى كردنشين خراسان رواج دارد و زبانهاى تركى و عربى به طور پراكنده در بين عدهاى از مردم اين منطقه رايج است.
به طور كلى گويش خراسانى يكى از گويشهاى اصيل و مهم زبان فارسى است. اولاً به سبب گستردگى آن در پهنهاى وسيع و ثانياً به علت كثرت مردمانى كه با آن سخن مىگويند.
زبان فارسى هميشه در خراسان پايگاهى استوار و پا بر جا داشته است. خواه بدين سبب كه اساساً ايرانيان نخست از آن سو (از سرزمينهاى شمال خاورى) پا به فلات ايران نهادند و خواه بدين خاطر كه پس از اسلام زبان فارسى ميانه بيش از هر جا در مناطق خاورى به حيات خود ادامه داد و به صورت فارسى درى به امروز رسيد و به همين سبب است كه امروز در گويش متداول و گفتارى مردمان اين خطه بسيارى از واژهها و تركيبها و ساختهاى خوب و اصيل يادآورى درى كهن را باز مىيابيم.
در زير به تعدادى از لغات و اصطلاحات رايج در خراسان اشاره مىشود:
آق بابا: پدربزرگ آق ميرزا: شوهر خواهر
اُرسين: كفش استذن: گرفتن
اشتو: شتاب، عجله اوسنه: افسانه
اونجه: آنجا اى: اين
ايساخ: اين طور، بدين گونه بر: عده زياد، گروه
برار: برادر بل: مانند، مثل
بلكم: شايد پاليدن: تفحص كردن
پرن: پيراهن پلاس: گليم
پيشو: انتها، اندرون تخس كردن: سهمكردن، قسمتكردن
جرق: زبر و زرنگ، تند و تيز جريدن: پاره كردن
جيكيدن: گريختن در دادن: آتش زدن
زله: خسته و درمانده سيكا: سايه
قلتشنگ: قلدر، زورگو لته: پارچه
لچ: خيس، تر نالى: تشك
نيم كله: ناتمام، نيمه كاره ورقپيدن: ورم كردن، بالا آمدن
هپو: ساده، احمق ياخن: يخه، گريبان، يقه
يله كردن: رها كردن يره: پسرك
