رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان یزد
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
مهمترين اماكن ديدنى و تاريخى استان به تفكيك شهرستان عبارتست از:
شهرستان يزد
آب انبار حاج على اكبر يزد
آب انبار خواجه يزد
آب انبار رستم گيو يزد
آب انبار سيد و صحرا يزد
آب انبار شش بادگير يزد
آب انبار كشتخوان رستاق
آب انبار گلشن يزد
آب انبار مسعودى يزد
آتشكده بزرگ يزد
امامزاده ابوجعفر يزد
باغ خان جاده قديم تفت
باغ دولت آباد جاده قديم تفت
باغ كلاه فرهنگى رحمت آباد
باغ مشير رحمت آباد
بقعه دوازده امام يزد
بقعه سيد خليل يزد
بقعه سيد ركن الدين يزد
بقعه سيد شمس الدين يزد
بقعه سيد گل سرخ يزد
بقعه شاه سيدرضا يزد
بقعه شيخ احمد فهادان يزد
بقعه شيخ داد يزد
پير اناركى جنوب يزد
پيرانگاه پيرشاه خرمشاه
پيرانگاه سروچم خرمشاه
پيرانگاه ورهرام يزد خرمشاه
خانقاه بندر آباد رستاق
خانه اسعدى ندوشن
خانه رسوليان يزد
خانه عربها يزد
خانه كلاه دوزها يزد
خانه لارىها يزد
خانه مرتاض يزد
خانه ملك التجار يزد
درب كمن يزد
درب مهر دستوران يزد
درب مهرنوش يزد
غار چهار طاقى يزد
غار نباتى ندوشن
قلعه ابراهيم آباد رستاق
قلعه زارچ يزد
قلعه عزآباد يزد
قلعه ندوشن ندوشن
گاهنبار خانه موبدان يزد
مدرسه ابوالمعالى يزد
مدرسه امام خمينى يزد
مدرسه حسينيه يزد
مدرسه خان يزد
مدرسه دو منار يزد
مدرسه شهابد الدين قاسم طراز يزد
مدرسه ضيائيه (زندان اسكندر) يزد
مدرسه عبدالرحيم خان يزد
مدرسه كماليه يزد
مدرسه ملا اسمعيل يزد
مدرسه ميدان قيام يزد
مسجد آمنه گل ندوشن
مسجد بندر آباد 36 كيلومترى يزد
مسجد بياق خان يزد
مسجد جامع ندوشن ندوشن
مسجد جامع يزد
مسجد چهار منار يزد
مسجد ريگ مجو مرد رستاق
مسجد ريگ يزد
مسجد زاويه يزد
مسجد ساباط يزد
مسجد عز آباد رستاق
مسجد فرط يزد
مسجد ملا اسمعيل يزد
مسجد مير چخماق يزد
مقبره شيخ زين العابدين على خاموش ندوشن
شهرستان اردكان
غار ماهانه ماهانه خرانق
غار اشكفت آبادى عقدا
رباط ابوالقاسم رشتى آبادى عقدا
رباط خرگوشى نزديك باتلاق گاوخونى
رباط ساغند روستاى ساغند از بخش رباط
كاروانسراى حوض جعفر بخش رباط
كاروانسراى الهآباد بخش رباط
رباط و برج ارجنان بخش رباط
رباط نارستان جاده عقدا به اردكان
رباط نارستان 18 كيلومترى جنوب غربى عقدا
رباط شاهزاده خرانق
خانه انصارى اردكان
خانه نصيرى اردكان
خانه ميرزا رضا كرمانى عقدا
مسجد جامع اردكان اردكان
مسجد زير ده اردكان
مسجد حاجى محمد حسينى اردكان
مسجد زردك اردكان
مسجد خرانق خرانق
زيارتگاه بونو پرس جنوب بخش آباد عقدا
پير هريشت 7 كيلومترى اردكان
مسجد جامع اردكان عقدا
مسجد فيروز آباد فيروز آباد
امامزاده سيد محمد شمال شرقى عقدا
زيارتگاه پير سبز اردكان
زيارتگاه چكچكو اردكان
پير نارستان روستاى دربيد
پير بانو روستاى زرجو
شهرستان تفت
چشمه تامهر 6 كيلومترى جنوب تفت
غار فراشاه اسلاميه
غار باد معصوم اسلاميه
كاروانسراى على آباد برسر راه يزد به كرمان
آب انبار جاده ده بالا تفت
آب انبار برالنسويه تفت
قلعه اسلاميه اسلاميه
قلعه شواز باغ على نقى خان تفت
باغ گلشن تفت
مسجد شوده تفت
مسجد جامع اسلاميه تفت
مسجد جامع بيداخويد اسلاميه
مسجد جامع طرزجان بيداخويد
مسجد جامع شاه ولى طرز جان
خانقاه بيداخويد بيداخويد
شهرستان بافق
خانه منسوب به وحشى بافقى بافق
قلعه كافر فهرج
قلعه فهرج فهرج
قلعه خويد فهرج
مسجد جامع فهرج
مسجد علاقوندى بافق
مسجد جامع بافق
مسجد جامع بهاباد
امامزاده عبدالله بافق
شهرستان مهريز
چشمه غربالبيز نزديك مهريز
رباط الدين 6 كيلومترى جاده يزد ـ كرمان
قلعه خورميرز و سريزد مهريز
باغ گلكار مهريز
باغ اكرمى مهريز
باغ سرآسياب مهريز
مسجد جامع هنزاء مهريز
مسجد جامع مهرپادين مهريز
بقعه شيخ عبدالله مروست
شهرستان ابركوه
غار چك و علا ابركوه
خانه صولت ابركوه
خانه آقازاده ابركوه
يخچال قديمى ابركوه
شهرستان ميبد
خانه آيت الله حائرى يزدى ميبد
آب انبار حسن آباد حسن آباد
قلعه بارجين ميبد
قلعه ركن آباد ركن آباد
نارين قلعه ميبد
يخچال قديمى ميبد
زيارتگاه خديجه خاتون روستاى ميجرد
با توجه به اينكه اين استان محل مناسبى براى جهانگردى و گسترش صنعت توريست مىباشد، امكانات رفاهى براى جهان گردان بسيار اندك است.
در اين استان در سال 1379 تعداد 13 هتل و مهمانسرا و 11 مهمانپذير وجود داشته است.
مشخصات مهمان پذيرها و هتلهاى استان به شرح ذيل مىباشد:
جدول 11ـ4ـ برخى هتلها و مهمانسراهاى استان
رديفعنوان واحد اقامتىدرجهشهرستانمالكيت
1هتل صفائيه3 ستارهيزدبنياد مستضعفان
2هتل آزادى3 ستارهيزدبنياد مستضعفان
3مهمانسراى يزد3 ستارهيزدسازمان تأمين اجتماعى
4مجتمع كاروان3 ستارهيزدخصوصى
5هتل فرهنگ1 ستارهيزدخصوصى
6هتل نبوى1 ستارهيزدخصوصى
7هتل شير كوه2 ستارهتفتخصوصى
8مهمانسراى اردكان1 ستارهاردكانسازمان تأمين اجتماعى واگذارى
9مهمانسراى رباط پشت بادام1 ستارهرباطپشتبادامسازمان تأمين اجتماعى واگذارى
10مهمانسراى هرات1 ستارهخاتم هراتسازمان تأمين اجتماعى واگذارى
11مهمانسراى مروست1 ستارهخاتم مروستسازمان تأمين اجتماعى واگذارى
12اقامتگاه ملك التجارخانه سنتىيزدخصوصى
13مهمانسراى فرهنگ2 ستارهيزدآموزش و پرورش
مأخذ: سازمان ايران گردى و جهان گردى استان يزد.
آثار و بناهاى تاريخى
شهرستان يزد
مسجد جامع كبير (مسجد جمعه)
درخشانترين بناى شهر يزد مسجد جامع آن است. درخشندگى كاشىها، بلندى منارها، زيبايى گچكارى، گشادگى صحن، خوابيدگى گنبد و بالاخره شبستان زمستانى وسيع هر يك عنصرى و عاملى از بزرگى، زيبايى و هنرمندى اين يادگار ارجمند و دست پرورده هزار ساله يزد است.
تحقيق در باب مسجد جامع يزد از دو قسمت تشكيل مىشود. يكى اطلاعات تاريخى و منقولات مربوط به مسجد جامع قديم كه فعلاً اثرى از آن باقى نيست. ديگر آنچه مربوط مىشود به مسجد جامع كنونى كه از عصر مظفرى است و آن را برجاى مسجد جامع قديم ساختهاند. اين اثر به شماره 206 در تاريخ 31/4/1313 ثبت آثار تاريخى مىباشد.
مسجد جامع عتيق (قديم)
بناى مسجد زمانى كه بنياد نخستين آن توسط علاء الدوله كرشاسب گذاشته شد در ميان «شهرستان» يعنى داخل حصار قديم قرار داشت. بانى مسجد قديم كرشاسب بن على بن فرامرز بن علاء الدوله كالنجار از دودمان آل بويه است و مسجد را بر جاى آتشگاه عصر ساسانى ساخت. اين اثر به شماره 2294 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مسجد جامع نو
بناى اصلى مسجد كنونى از آثار سيد ركن الدين محمد بن قوام الدين محمد بن نظام حسينى يزدى است. اين مسجد به لحاظ معمارى از نمونههاى شاخص مساجد جامع در كشور است. سردر رفيع، گنبد دو پوش و خوش تناسب، تنوع فضاها، جلوهگاه ذوق و هنر و مهارت هنرمندان مسلمان ايران است.
مسجد داراى سه ورودى و عناصرى به شرح زير مىباشد:
جلو خان، ورودى غربى و شمالى، گنبد خانه، سردر اصلى (ورودى شرقى)، كرياس، شبستان شرقى و غربى، در نفيس چوبى، غرفههاى فوقانى، صحن، جوى، ايوان، وضوخانه، قصابى، كارگاه قالى بافى، رواق، حمام (تخريب شده بر اثر احداث خيابان)، گرمخانه غربى، جماعت خانه جويد (شرقى)، كتابخانه نوساز (گنجينه نفيس كتب و آثار خطى). گنبد خانه مسجد داراى پلان مربع است كه در ارتفاع مناسب با گوشهسازىهاى خاص به هشت، شانزده و سى و دو ضلعى تبديل شده و گنبدى دو پوش برفراز آن قرار گرفته است. در ساختمان گنبد از روش (خشخاشى) استفاده شده كه يكى از مهمترين فنون مهندسى در ساخت و ساز سنتى است. يكى از دو مناره سردر اصلى داراى دو مسير حركت مستقل مىباشد به گونهاى كه اگر دو نفر هم زمان از بالا به پايين در جهت مخالفت حركت نمايند، يكديگر را نخواهند ديد.
در زير ايوان اصلى صد و ده اسم مباركه الهى به صورتى هماهنگ و كاملاً هنرى با استفاده از خط كوفى بنايى نقش بسته است. تنوع كاشىكارى معرق و معقلى، كتيبههاى ثلث و كوفى، مقرنسهاى معرق و گچى، خطوط بنايى، انواع طاق و تويزه، كاربندى و گره كارى اين مسجد داراى اهميت فراوان هستند.
اين اثر به شماره 2399 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مسجد جامع فهرج
اين مسجد كه در 30 كيلومترى شرق يزد در روستاى فهرج قرار دارد، از قديمىترين مساجد شناخته شده و موجود ايران است كه از صدر اسلام به همان سبك اوليه به يادگار مانده است. اين مسجد كه نشانههايى از معمارى پيش از اسلام را در خود دارد به عنوان يك اثر تاريخى در تاريخ معمارى اسلامى حائز اهميت فراوان است. مسجد جامع فهرج تماما از خشت و گِل ساخته شده، ستونها قطور و پوشش طاق از نوع بيز گهوارهاى است. تنها مناره مسجد كه آن نيز از گِل ساخته شده مربوط به دورههاى بعدى است. اين مسجد با مسجد تاريخانه دامغان قابل مقايسه مىباشد با توجه به حفظ هويت و اصالت آن طى چهارده قرن، بدون شك از مواريث كم نظير فرهنگ و تمدن اسلامى است. اين اثر به شماره 906 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مجموعه امير چقماق (ميدان امير چخماق)
ميدان امير چقماق اثرى از قرن نهم هجرى و يادگارى از دوران حكومت امير چقماق شامى است. جلال الدين امير چقماق كه به دستور شاهرخ تيمورى به حكومت يزد منصوب شده بود با همكارى عيال خود ستى فاطمه خاتون آثارى چند در يزد بنا كرد. اهم آن آثار مسجد جامع نو بود كه هم اكنون برقرار و به نام مسجد ميرچقماق مشهور است. آثار قديمى واقع در ميدان عبارتند از: مسجد، بقعه ستى فاطمه، سردر بازار و حسينيه مىباشد كه با شماره 2416 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مسجد مير چقماق
مسجد مير چقماق كه به نام مسجد جامع نو نيز خوانده شده، از آثار دوران صفوى و نتيجه همت بلند امير جلال الدين چقماق شامى و زن او ستى فاطمه خاتون است. اين مسجد كه در سال 841 به اتمام رسيد بدون ترديد از حيث زيبايى، وسعت و اهميت مسجدى است كه از حيث مرتبه و اعتبار بعد از مسجد جامع شهر قرار دارد. اين مسجد بر ضلع جنوبى ميدان امير چقماق ساخته شده و در آن زمان در خارج شهر قرار داشته و در دوره محمد شاه قاجار هم كه هنوز حصار شهر پابرجا بود، مسجد در خارج شهر بوده است. در كرياس مسجد كه در آن به ميدان مير چقماق باز مىشود سنگى نصب است كه بر آن متن وقف نامهاى به خط نسخ نقر شده است و در دو طرف راهروى شمالى كه از كرياس به صحن مسجد وارد مىشود شبكهها ظريف از كاشى معرق در پنجرهها نصب است. اين اثر به شماره 247 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
مسجد ملا اسماعيل (محل برگزارى نماز جمعه)
اين مسجد بزرگ در بازار منسوب به ملا اسماعيل و در جنوب ميدان خان قرار دارد و از مستحدثات آخوند ملا اسماعيل عقدايى است. آخوند ملا اسماعيل عقدايى از فقهاى قرن سيزدهم در سال 1222 زواياى دو جنب كرياس و طنبيهاى دو طرف گنبد و شبستان را تمام كرد و پس از وفاتش ميرزا سليمان طباطبايى در اتمام آن مسجد اهتمام كرد. اين مسجد به مناسبت ايوان وسيع و شبستان غربى (كه داراى سى و دو ستون است) از همان زمان ساخت شهرت يافت. پهناى دهنه ايوان دقيقا 75/15 متر است. آثارى كه اكنون از اين مسجد ديده مىشود عبارتند از: 1ـ يك قطعه سنگ منصوب بر سردر ورودى مسجد، سنگ منصوب در طرف چپ بر بالاى سردر بزرگ ورودى، سنگ منصوب بر جرز غربى سردر ورودى مسجد و سنگ لوح منصوب بر جرز طرف دست چپ در ورودى. 2ـ لوح كاشى مثلث شكل بالاى در ميان مدرسه و مسجد. 3ـ كتيبه دور گنبد. 4ـ در مابين صحن كوچك و صحن بزرگ از چوب و آلت سازى شده. اين اثر به شماره 964 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
مسجد ريگ
مسجد ريگ در قرن هشتم هجرى از محلات خارج شهر و به دروازه مهريجرد نزديك بوده است و از آن به نام «مسجد جامع محله سر ريگ» ياد شده است. اكنون حد شمالى مسجد، خيابان انقلاب و سمت مغرب آن در راسته بازارى است كه به ميدان خان منتهى مىشود. آثارى كه در اين مسجد قابل توجه است عبارتند از: 1ـ مناره گلى مزين به كاشى با خطوط و نقوش هندسى بنايى و قفسهاى چوبى در بالاى منار. 2ـ كتيبه خط ثلث از كاشى معرق در سه طرف سردر مغرب مسجد كه به بازار باز مىشود. 3ـ بدنه محراب ايوان اصلى از كاشىهاى شش ضلعى فيروزهاى و آبى با حاشيههاى سياه و سفيد مرسوم قرن نهم هجرى است و طاق نماى آن گچ كارى مقرنس است. 4ـ در شبستان متصل به گنبد و طرف دست راست آن، ديوار محراب از كاشىهاى مسدس و وسط محراب نماى معرق از قرن نهم هجرى نصب شده و طاق آن مقرنس و گچ كارى است. اين اثر با شماره 1848 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مسجد فُرط
مسجد كوچكى است واقع در كوچه دارالشفا، نام آن در ماخذ مربوط به يزد به صورتهاى «بذك»، «پتك» و «فرط» آمده است. سابقه بناى اين مسجد اين چنين است كه چون ابومسلم در خراسان خروج كرد، احمد زمجى به حكم او مامور تسخير اصفهان و يزد شد. پس از اينكه يزد را تحت تسلط خود درآورد بر در حمام مولانا خضر كه نزديك دروازه مهريجرد است مسجدى ساخت و آن را مسجد «پتك» خواند.
گويند كه چون امام على بن موسى الرضا عليهالسلام هنگام سفر خراسان به يزد رسيد در اين مسجد عبادت كرده است. اكنون هم يكى از حجرات مسجد به «صومعه امام رضا عليهالسلام» موسوم است. آثار موجود در مسجد عبارتند از: 1ـ در كنده كارى و آلت سازى شده. 2ـ سنگ محراب به اندازه 122×145 سانتىمتر كه در ده قطعه بوده و يك قطعه از قسمت دست چپ آن از ميان رفته و فعلاً نه قطعه باقى است. 3ـ حجرهاى كه به نام صومعه امام رضا عليهالسلام موسوم و بر طرف شرقى مسجد است. اين مسجد به شماره 1825 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مسجد حظيره (حظيره ملا)
مسجد حظيره در خيابان امام خمينى واقع است و بناى كنونى و كليه كاشىكارىهاى آن به جز سنگ مرمر منصوب در محراب، تازه ساخته شده است. نام آن در وقف نامهاش «روضه محمديه» ذكر شده است. اكنون هم به مسجد محمديه شهرت دارد. بناى پيشين حظيره از آثار قديم بوده است. به نحوى كه در وقف نامه مسطور است حظيره محمديه بقعهاى بوده است براى سكونت فقرا و نيز محل عبادت كه در سال 843 ه .ق از اموال حاجى شمس الدين محمد بن زين الدين على شاه ميبدى ساخته شد.
مسجد اهرستان
مسجد اهرستان از آثار قرن هشتم هجرى در اهرستان (ارسون) واقع شده در كتابهاى تاريخ يزد از آن به نام مسجد معين الدين ياد شده. اين مسجد داراى گنبد بلند، صحن و ايوانى عارى از هر گونه آرايش و كاشىكارى است. مسجد اهرستان توسط مولانا معين الدين جلال حافظ، نويسنده «تاريخ معينى مظفرى» و معلم شاه شجاع ساخته شده و مقبره وى نيز در جنب آن قرار دارد. مسجد فوق در 1081 ه .ق به همت ميرزا محمد كاظم دادايى تعمير شده است. اين اثر به شماره 2442 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مدرسه خان
مدرسه خان به وسيله محمد تقى خان بن ميرزا محمد باقر بافقى مشهور به خان بزرگ در حدود سال 1186 ه .ق ساخته شده است. محمد تقى خان مدرسه خان را در خارج حصار شهر يزد ايجاد كرد، و از دو مدرسه بزرگ و كوچك مىباشد. مدرسه كوچك تماما بناى محمدتقى خان است ولى مدرسه بزرگ كه در طرف غرب و متصل بدان است توسط محمد تقى خان بنيان گذارده شد و على نقى خان پسرش آن را به صورت كنونى به اتمام رسانيده است. اين اثر به شماره 2800 به ثبت آثار تاريخى ايران رسيده است.
مدرسه دو منار
مدرسه دو منار به وسيله ابو جعفر علاء الدوله گرشاسپ در سال 523 ه .ق بناى آن به اتمام رسيد و خود او نيز در آن دفن شده است. مدرسه داراى گنبد خانهاى بود كه چند تن از افراد آن سلسله در آنجا به خاك سپرده شدهاند. بناى كنونى مدرسه با تصرفات بسيار زياد تجديد شده است. اين مدرسه در محلهاى قرار دارد كه از قديم آنجا را به نام دو منار مىشناختهاند.
مدرسه ضيائيه (معروف به زندان اسكندر)
امروزه ساختمانى قديمى در محله فهادان يزد را زندان اسكندر مىخوانند و حفرهاى را كه به علت فرو ريختگى «پاياب» در صحن آن ايجاد شده به عنوان چاه آن زندان مىشناسند. برخى اين عمارت را ساختمان «مدرسه ضيائيه» دانستهاند كه در قرن هفتم هجرى ساخته شده است.
استادانى كه اخيرا اين بنا و پاياب آن را مرمت و بازسازى كردهاند، از روى آثارى كه ديدهاند مىگويند؛ اين بنا در ايام قديم به عنوان مدرسه، مسجد و آرامگاه مورد استفاده قرار مىگرفته و گودال ميان ساختمان نيز پايابى پلهدار براى دسترسى به آب بوده است. اين گودال كه به علت فرو ريختگى پاياب در ميان صحن آن ساختمان پديد آمده و گمان «سياه چال» را برانگيخته بود، اينك به همت «سازمان ميراث فرهنگى» بازسازى گرديده است. اين اثر به شماره 770 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
خانقاه بُندر آباد
مجموعه سلطان بندر آباد كه در منطقه رستاق واقع شده است، مجموعهاى است كم نظير از تاق و تويزه كه با خشت و گل ساخته شده است. اين مجموعه كه به مرور زمان زير ريگهاى روان كوير مدفون شده بود، به همت سازمان ملى حفاظت آثار باستانى ايران نجات داده شده است. عمدهترين عناصر تشكيل دهنده مجموعه عبارتند از: خانقاه، مسجد جامع، حسينيه، آب انبار، برج ديدهبانى و مقبرهاى كه مدفن عدهاى از مشايخ سلسله دادايى است. سنگهاى متنوعى كه بر روى قبور مختلف قرار دارند از ديدگاه هنر طراحى، خوشنويسى و حجارى از ارزش فراوان برخوردارند. در تزيين بنا از كاشىهاى شش گوش فيروزهاى به صورت ازاره استفاده شده و در پارهاى موارد نقوش اسليمى به صورت معرق به زيبايى آن افزوده است. در مسجد جامع اين مجموعه، منبر بىنظيرى وجود دارد كه از كاشى معرق با نقوش گره، طرحهاى اسليمى و خطوط زيبا تزيين شده است و از نظر نفاست هنرى يكى از زيباترين منبرهاى استان يزد است.
باغ دولت آباد
باغ دولت آباد يكى از باغهاى معروف ايران است كه در زمان محمد تقى خان، (دوران زنديه) طراحى و ساخته شده است. اين باغ از قناتى به همين نام (قنات دولت آباد) مشروب مىشده و جريان آب در باغ، اساس استخوان بندى طراحى را تشكيل مىدهد. باغ دولت آباد مجموعهاى از ساختمانهاى متفاوت است كه محل اقامت حاكم وقت و دستگاه حكومتى وى بوده است. جالبترين بناى مجموعه را عمارت هشتى و بادگير تشكيل مىدهد كه تلفيق جريان هوا و آب به زيباترين شكل صورت گرفته است. كاربندى بسيار ظريف سقف هشتى با (سيم گِل) و دم گيرى گچى به طرز بسيار استادانهاى اجرا شده است. بادگير باغ دولت آباد با 33 متر بلندى از زمين شاهكار مهندسى و نشانه نبوغ و توانمندى فكر و دست معماران يزدى است. باغ از رديف كارى درختان مختلف برخوردار بوده كه عمدهترين آنها را كاج و سرو و گل سرخ محمدى تشكيل مىدهد. گونههاى مختلف درختان ميوه به خصوص انگور و انار ديگر فضاى باغ را دربر مىگيرند. باغ دولت آباد به لحاظ هنر بُستان پيرايى، فن توزيع آب و غناى طراحى معمارى از مجموعههاى ديدنى كشور محسوب مىشود. اين اثر به شماره 774 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
آب انبارها
در استان يزد بيش از يكصد آب انبار شناسايى شده كه اغلب آنها موقوفهاند و اصول حاكم بر طراحى آنها تقريبا يكسان است. يكى از عمدهترين مصالح ساخت آب انبار، «ديمر» است كه از آهك و خاكستر بادى تشكيل شده است. بيشتر آب انبارها داراى يك ورودى و يك پاشير هستند، اما بعضى از آنها به لحاظ موقعيت شهرسازى و نحوه استقرار در بافت شهرى، داراى دو يا سه ورودى هستند، به طور نمونه آب انبار خواجه، در اول بازار مسگرى و آب انبار شش بادگيرى داراى دو ورودى هستند.
برخى از آب انبارهاى مهم استان عبارتند از: آب انبار سيد و صحرا، شش بادگيرى، مسعودى، حاج على اكبرى، خواجه، گلشن، رسيم، گيو، كلاهدوزها، ملك التجار و ميرزا شفيع در يزد.
حسن آباد در ميبد،
جاده ده بالا و برالنسويه در تفت،
آب انبار كشتخوان در رستاق.
بادگيرها
يزد را شهر بادگيرها مىنامند و شاخصترين نشانههايى كه منظر عمومى شهر يزد را از ديگر شهرها متمايز مىسازد، وجود بادگيرهاى متنوع آن است. بيشتر بادگيرها به فضاهاى مسكونى قديمى تعلق دارند. از طرفى برفراز محراب برخى مساجد مانند مسجد ريگ، مسجد ملا اسماعيل و مسجد حاج محمد حسين اردكان نيز بادگير به نحو زيبايى تعبيه شده است. غالب آب انبارهاى درون شهرى داراى بادگير هستند كه تعداد آنها بين يك تا شش متغير مىباشد و به عنوان وسيلهاى براى تهويه و خنك كردن آب از آنها استفاده مىشده است. غالب بادگيرهاى منطقه اردكان و ميبد يك طرفه و بادگيرهاى باغ دولت آباد با 33 متر ارتفاع از زمين (بلندترين بادگير جهان) 8 طرفه مىباشد.
خانه قديمى حاج كاظم رسوليان
اين خانه كه بيش از يك قرن از عمران آن مىگذرد، در محله سهل بن على يزد واقع شده و شامل دو بخش متمايز از هم، به صورت بيرونى و اندرونى است. حياط بيرونى، محل پذيرايى از مهمانان و برگزارى مراسم روضه خوانى حضرت امام حسين عليهالسلامبوده است. اطاق بزرگ اُرُسى با شيشههاى رنگين، حوض خانه، تالار، زير زمين و بادگير فضاهاى اصلى قسمت بيرونى را تشكيل مىدهد. حياط اندرونى، بخش كاملاً خصوصى خانه است كه اطاقهاى سه درى، پنج درى، ارسى، تالار و كلاه فرنگى و بادگير پيرامون حياطى بزرگ و مشجر با حوضى وسيع در ميان آن آرايش داده شده است. اين خانه كه يكى از خانههاى ارزشمند يزد است در سال 1368 به صورت وقف در اختيار دانشگاه يزد قرار گرفت و پس از مرمت، به عنوان هسته اوليه دانشكده معمارى و شهرسازى، حيات نوين خود را آغاز كرد. اين اثر به شماره 1830 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
خانه عربها
خانه حاج ميرزا احمد عرب معروف به خانه عربها مجموعهاى است مركب از دو خانه بزرگ و كوچك، واقع در «سرقدمگاه» محله فهادان و نزديك به مسجد چهل محراب مىباشد. تزئينات داخلى خانه بزرگ عبارت از سردرهاى مقرنس بر بالاى پنج درى و راهروها، درها، گچبرى رفها و جاسازى در آنها مىباشد. تزئينات داخلى خانه كوچك عبارت از اطاق آينه كارى، نقاشى روى ديوارها، درهاى آلت سازى و گچبرى بدنه ديوارهاى حياط مىباشد. تاريخ نقاشى يكى از اطاقها سال 1281 ه .ق است.
بازار يزد
اين مجموعه كه ستون فقرات شهر قديمى يزد را تشكيل مىدهد، در دوران پهلوى با احداث خيابان قيام (شاه سابق) به دو نيم شد و برخى فضاهاى اصلى آن، مانند بازار ارس دوزها، بازار محمد على خان و بازار پنجعلى تخريب شد. قديمىترين بخش بازار يزد، بازار حاجى قنبر است كه از قرن نهم هجرى به يادگار مانده و جزئى از مجموعه فرهنگى و تاريخى امير چخماق است. از كارگاههاى توليدى بازار مىتوان به كارگاه مازارى (محل ساييدن برگ حنا، رنگ طبيعى)، كارگاه حلوايى و كارگاه رنگرزى نام برد. قسمتهاى مختلف بازار عبارتند از: بازار محمد على خان، بازار نخود بريزى بازار خان، بازار قيصريه، بازار علاقبندى، بازار كاشىگرى، بازار حيت سازى، بازار ملا اسماعيل، بازار افشار، بازار حاجى قنبر، بازار جعفر خان، بازار پنجه على، بازار دروازه مهريز، بازار مسگرى، بازار زرگرى، بازار صدرى (شاهزاده فاضل). اين اثر به شماره 1709 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
بازار حاجى قنبر
در قسمت شرقى ميدان مير چقماق، بازارى به نام بازار حاجى قنبر وجود دارد. اين بازار از بناهاى نظامالدين حاجىقنبر جهانشاهى است. بعدها بر سردر اين بازار، بناى زيبا و بلندى به اسلوب بناهايى كه در تكاياى يزد ديده مىشود ساخته شد.
بقعه ستى فاطمه
بقعه ستى فاطمه با اطاقى با گنبد شب كلاهى شكل و پوشيده از كاشىهاى سبز رنگ است كه در كوچهاى در قسمت شمالى ميدان ميرچقماق واقع شده است. اين محل مدفن ستى فاطمه خاتون (متوفى قرن نهم) زن ميرچقماق است. پوشش داخلى بنا از گچ است و مقدارى كاشى معرق در مقرنسهاى آن به كار رفته است.
كاروان سراها
يزد از روزگاران قديم از مراكز مهم تجارت ايران بوده و به طور معمول، همواره گروهى از بازرگانان شهرهاى ديگر نيز در اين شهر زندگى مىكردهاند. همين موقعيت تجارى باعث شد كه كاروان سراهاى متعددى در منطقه احداث شوند و برخى از آنها در حال حاضر نيز ديده مىشوند.
در استان يزد سه نوع كاروان سرا وجود دارد:
الف: كاروان سراهاى تاجر نشين يا سرا كه جزئى از بافت بازار است و يك فضاى تجارى محسوب مىشود. مثل كاروانسراى علىآقاى شيرازى و كاروانسراى سادات در بازار پنجه على.
ب: كاروان سراهاى درون شهرى كه به عنوان فضاهاى اقامتى در محلههاى مسكونى مجاور بازار واقع شده و بيشتر مورد استفاده ساكنان آبادىهاى اطراف قرار مىگرفتهاند، مانند كاروان سراى بافقىها، كاروان سراى ده بالايىها، كاروان سراى بُندر آبادىها، كاروان سراى مشير و كاروان سراى امير چخماق.
ج: كاروان سراهاى بين شهرى مثل كاروان سراى خرگوشى در جاده قديم يزد ـ اصفهان، كاروان سراى خرانق در جاده يزد ـ خراسان، كاروان سراى دهشير در جاده يزد ـ شيراز و رباط زينالدين در جاده يزد ـ كرمان و رباط ميبد در جاده قديم يزد ـ تهران.
شهرستان اردكان
اردكان در مسير راه تهران ـ بندرعباس در 60 كيلومترى شمال غرب استان و در حاشيه كوير نمك قرار گرفته است. آب و هواى اردكان عمدتا صحرايى است كه در نواحى مرتفع با اعتدال نسبى همراه است. كمى نزولات جوى، بالا بودن تبخير، پديده بيابان زدايى و حركت شنهاى روان از ويژگىهاى خاص اين منطقه است. تاريخ بناى اردكان و اين كه چه فرد يا طايفهاى آن را آباد كردهاند به درستى معلوم نيست، زيرا در قرنهاى باستانى و ادوار پيش از اسلام، عنوانى براى اردكان در كتب تاريخى ديده نمىشود. آنچه مسلم است محل كنونى اين شهر بر بستر درياى خشكيده ساوه بنا شده است. قديمىترين آبادى اين منطقه «زردك» نام دارد كه خرابههاى آن در 10 كيلومترى شهر كنونى اردكان واقع است. در اين محل تنها بناى كه نسبتا سالم مانده، قسمت گنبدى شكل يك مسجد است.
آثار تاريخى اين شهرستان عبارتند از:
مسجد جامع اردكان
مسجد جامع شهر كنار بازار، و در محله قديمى واقع و از آثار قرن دهم هجرى است. مسجد خصوصيتى از حيث كاشىكارى و گچبرى و تزئينات ندارد. در بزرگ ورودى آن چوب كارى و با قطعاتى به شكل مخمس است بر روى دماغه دست چپ در، هشت قطعه فلز به شكل مربع وجود داشته كه فعلاً چهار قطعه در قسمت فوقانى باقى است. بر اين قطعات فلزى، الله و محمد به خط كوفى كنده كارى شده است.
مسجد زردك
زردك در 10 كيلومترى شمال اردكان واقع شده است چنانچه از ظواهر امر معلوم مىشود اهالى اردكان قبل از اين كه به محل فعلى كوچ نمايند در اين محل سكونت داشتند و هنوز هم مىتوان خرابههاى بازار، مسجد، حسينيه، قلعه و دروازه قديمى اردكان را مشاهده كرد. تنها اثر تاريخى كه تا امروز در زردك نسبتا سالم باقى مانده مسجد معروف زردك است. اين مسجد كوچك به سبك بسيار زيبايى ساخته شده است. قسمتهاى مختلف اين مسجد خراب شده و در حال حاضر گنبد و محراب آن باقى است. محراب آن به سبك جالبى گچ برى شده است. گنبد اين مسجد كوچك بر روى ستونهايى به عرض 5/1 متر بنا شده و قسمت فوقانى گنبد كه خراب شده بود در سالهاى اخير بازسازى شده است. اين اثر به شماره 2448 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
ميل ترك آباد
در فاصله 2 كيلومترى از ترك آباد، ميلى آجرى به ارتفاع 3 متر ديده مىشود كه وسيله راهنمايى مسافران در قديم بوده و نشانى از جاده قديم در پنجاه سال قبل است. محيط قاعده اين ميل 310 سانتىمتر است. ميل را از آجر و گچ بنا كردهاند و داراى كتيبه يك پارچه آجرى است كه اين عبارت روى آن نقر شده است: «عمل حاج حسين چاووش محمود آبادى، 1331».
آب انبارها
با توجه به موقعيت جغرافيايى اردكان، آب انبار از جمله بناهايى است كه همراه با تاريخ اردكان در اين منطقه به وجود آمده است و در هر محله و كوچه چندين آب انبار وجود دارد كه آب مصرفى اهالى را تامين مىكنند و بر بالاى آنها مساجد كوچكى تعبيه شده است كه محل آسايش و برگزارى نماز و جلسات دينى مىباشد و تا اين زمان آب انبارهاى اردكان هنوز موقعيت خود را از دست ندادهاند. معروفترين آب انبارهاى اردكان عبارتند از: آب انبار دو راه، قلعه، شير حسين، شفيع، حاج ميرزا هادى، ترك آباد، حاج محمد رضا، آب انبار چهار بادگير و ... .
قنات صدر آباد
قنات صدر آباد يكى از طويلترين و پرآبترين قنوات منطقه اردكان است كه 150 سال پيش به وسيله حاجى محمد حسين حاجى كاظم احداث شده است كه طول مسير آن از مادر چاه در دامنه شير كوه تا مظهر قنات در اردكان بيش از 60 كيلومتر مىباشد.
دخمه شريف آباد
دخمه بزرگ شريف آباد اردكان در 4 كيلومترى شرق اين شهر قرار دارد. اين دخمه علاوه بر ديوار اصلى، حصارى بزرگ برگرد آن كشيده شده است و فاصله حصار تا ديوار اصلى قريب 3 متر مىباشد و بر سردر ديوار اصلى سنگى نصب شده كه تاريخ ساخت و بانى دخمه بر آن نوشته شده است.
دخمه ترك آباد
خرابههاى اين دخمه هم اكنون در كشتخوان (ديلم) اردكان در سه كيلومترى ترك آباد وجود دارد و نزد اهالى اردكان به دخمه ديلم شهرت دارد. در قسمت داخلى اين دخمه اطاقكهاى كوچكى ساخته شده كه اموات را در آنها قرار مىدادهاند. اين اطاقكها اكنون به صورت خرابههايى درآمده كه قسمتهايى از آنها باقى مانده است. اين دخمه كلاً از خشت و گل ساخته شده است.
شهرستان ابركوه
شهرستان ابركوه با مساحتى حدود 6 هزار كيلومتر مربع در مسير راه يزد ـ شيراز و در فاصله 140 كيلومترى غرب يزد قرار گرفته است. ابركوه شهرى است با سابق چند هزار ساله و زمانى يكى از معابر عمده مسير جاده ابريشم از آن مىگذشته است. در اواخر قرن پانزدهم ميلادى با از بين رفتن امنيت راههاى ايران و ويرانى مستعمرات غرب در درياى سياه و نيز كشف راههاى دريايى هندوستان توسط پرتغالىها، اين راه از رونق افتاد و به صورت متروك درآمد.
مسجد جامع
اين مسجد كه از آثار دوره مغول است، در حد فاصل شهر قديم و جديد قرار دارد. در پايان سلطنت سلطان ابو سعيد ظاهرا مرمت و بازسازى مفصلى در اين مسجد به عمل آمد، از جمله، محراب بسيار عالى و گچبرى شده آن در ايوان شرقى كه به تاريخ 738 ه .ق است تعمير و مرمت شده است. اين اثر به شماره 197 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
مسجد جامع و مدرسه علميه
قبل از ورود به صحن اصلى مسجد، حياطى مشجر قرار دارد كه حياط مدرسه است. اين درى هم رو به شمال دارد كه به هشتى وارد مىشود. بناى مسجد چندان كهنه نيست و به داراى معمارى سبك عصر صفوى است. در پيشانى ايوان و شبستان آن كاشىكارى قاجارى است كه قسمتى از آن فرو ريخته است. اين اثر با شماره 1828 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
پير حمزه سبز پوش
بنايى است چهار ضلعى، داراى گنبد و با خشت ساخته شده، شهرت و نفاست بنا به مناسبت گچبرىهاى ظريف و آراسته آن است كه در محراب و ازاره داخلى آن ديده مىشود و از قرن ششم هجرى است. اين اثر به شماره 205 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
منار و سردر نظام الملك
كنار خيابان اصلى شهر دو منار مرتفع بر روى سردرى بلند به چشم مىآيد كه مردم آن را منار و سردر نظام الملك مىخوانند و مىگويند كه در اين محل مسجد و بازار و مدرسه وجود داشته است. سرتاسر جانب شرقى سردر از كاشى پوشيده بوده است كه در حال حاضر اثرى از آنها نيست. سراسر بدنه منارها از كاشى فيروزهاى رنگ و به خط كوفى كلمات «الله اكبر» به صورت پيچ تزيين شده است. اين اثر از قرن هشتم بوده و به شماره 196 ثبت آثار ملى ايران مىباشد.
سرو ابركو
درخت سرو ابركوه از كهنترين و زيباترين ديدنىهاى نادر جهان، در محله پشت آسياب واقع است، بلندى آن 25 متر و به شكل مخروط و هميشه سبز است، محيط آن 16 متر است. پروفسور الكساندروف، دانشمند روسى معتقد است بيش از 4 هزار سال عمر دارد و نيز دانشمندان ديگر عمر آن را تا 7 هزار سال تخمين زدهاند.
گنبد على (عالى)
گنبد عالى بنايى است برج مانند بر فراز كوه سنگى مشرف بر شهر، كه مقبره امير شمس الدوله ابى على هزارسپ از خاندان ديلميان و مادرش است. تمام بنا از سنگ و هشت ضلعى است. شكل گنبد در قسمت سقف مانند عرق چين است. در ورودى بقعه رو به شمال است و زير بقعه سردابى بزرگ قرار دارد كه محل تدفين جسد است. بنا داراى كتيبهاى است از جنس آجرهاى نازك عصر سلجوقى و دور تا دور ترج و اطراف سردر ورودى را پوشانده است. اين اثر به شماره 195 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
شهرستان بافق
بافق در فاصله 120 كيلومترى جنوب شرقى يزد و در ارتفاع 927 متر از سطح دريا واقع شده است. اين شهرستان قبلاً به دليل عدم ارتباط زمينى با شهرهاى استان كرمان و خراسان به صورت بن بست بود و با افتتاح و بهرهبردارى از راه آهن بافق ـ بندرعباس به حيات تازهاى دست يافت. آثار تاريخى آن عبارتست از:
امام زاده عبدالله بن موسى بن جعفر عليهالسلام
اين زيارتگاه بقعهاى بسيار زيبا و باشكوه، گنبدى عظيم دارد كه كاشىكارى و تزيينهاى داخل آن قابل توجه است. بناى اين بقعه در سال 224 ه .ق پايان يافته است. تزئينات داخلى از كارهاى ملا حسن نقاش باشى بافقى است. اين اثر به شماره 901 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد. ديگر آثار تاريخى اين شهرستان عبارت است از: كاروانسرا ميل و آب انبار بركهاى از دوران قاجار كه در مسير جاده يزد ـ بافق قرار دارد و به شماره 2469 ثبت آثار تاريخى مىباشد.
بقعه قاضى مير جعفر بركهاى از دوران تاريخى قاجار در حومه شهر بافق قرار داد و به شماره 2867 از آثار ملى ايران مىباشد. حسينيه حوض قاضىها كه از دوران قاجار و در خ مسجد جامع شهر بافق قرار دارد و به شماره 3620 از آثار ملى ايران مىباشد. گرمخانه مسجد جامع بهاباد كه از دوران زنديه كه در مسير بهاباد ـ مجاور خيابان اصلى شهر قرار دارد و به شماره 2615 از آثار ملى ايران مىباشد.
كاروانسراى جنب ميدان خان كه از دوران قاجار كه در ميدان بافق قرار دارد و با شماره 3617 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
شهرستان تفت
تفت در جنوب غربى يزد با وسعتى حدود 7 هزار كيلومتر مربع در كنار راه يزد ـ شيراز و در فاصله 18 كيلومترى مركز استان قرار دارد. اين منطقه به لحاظ نزديكى با شيركوه داراى آب و هواى ملايم و لطيف است. بيشتر آبادىهاى اين شهرستان را روستاهاى پراكندهاى تشكيل مىدهند كه سلسله جبال شيركوه را چون نگينى در برگرفتهاند. وجود صدها مسجد، بقاع متبركه، آب انبار، قلعه، برج و تكاياى موجود كه در گوشه و كنار روستاهاى اين شهرستان وجود دارد مىتواند مويد اين حقيقت باشد كه عمر بسيارى از روستاها به قرنها قبل مىرسد. آثار تاريخى تفت عبارتند از:
خانقاه يا بقعه شاه خليل ثانى
بقعه شاه خليل فرزند شاه نعمت الله ولى در تفت واقع شده است. وى در هرات كشته شد و جسدش را به تفت منتقل و در بقعه شاه ولى دفن كردند. بقعه هم بعدها به نام او موسوم گرديد. اصل اين بنا مربعى شكل با گنبدى آجرى و بارگاههاى آجر لعاب دار سبز و سياه مىباشد. در زير گنبد صورت نه قبر ديده مىشود و به همه آنها سنگ مرمرهاى خوش تراش و ظريف نصب است. اثر ديگرى كه در اين بقعه ديده مىشود، كتيبه كاشى معرق به عرض 45 سانتىمتر و طول چهار متر كه در بدنه ديوار اطاق دست راست خانقاه مشهور به مقبره سيد محمد نصب است.
شهرستان مهريز
مهريز در 30 كيلومترى جنوب يزد و در همسايگى شهرستانهاى تفت و بافق و استانهاى كرمان و فارس قرار دارد و بيش از 15 هزار كيلومتر مربع وسعت آن است. شهر مهريز نام قديم آن «مهريجرد» بوده و بناى آن را به «مهر نگار» دختر انوشيروان نسبت مىدهند. آثار تاريخى اين شهرستان عبارتند از:
مسجد جامع مهر پادين
اساس مسجد جامع ظاهرا از قرن هشتم هجرى است. ولى شبستان و ايوان و قسمتهاى ديگر آن كلاً مرمت شده است و نشانى از آثار قديم به جاى نيست. متقنترين قسمت تاريخى مسجد مناره منفردى است كه در كمره آن كتيبه بندوارهاى از كاشى معرق به خط نسخ و به فاصله پنج متر از زمين نصب شده است.
اين اثر به شماره 2333 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
مسجد جامع بغداد آباد
اساس مسجد ظاهرا از قرن دهم هجرى است و در سالهاى اخير مرمت شده و تغييراتى چند در آن روى داده است.
آثار مهم آن عبارتند از:
1ـ بالاى سردر مسجد سنگ مرمرى كنده كارى نصب شده است.
2ـ در محراب شبستان زمستانى آن چهار قطعه كاشى، ساخت قرن هشتم با خطوط هندسى سياه و زمينه آبى نصب شده است.
قلعه خورميز
قلعهاى است از سنگ و خشت كه بر روى تپهاى سنگى و مشرف بر آبادى خورميز بنا شده است. قلعه جنبه استحفاظى داشته و بناى آن را به هرمز بن انوشيروان منسوب كردهاند. در داخل قلعه چاهى مربع شكل در سنگ سياه سخت حفر كردهاند و حدود 15 متر ارتفاع آن است. مردم محل چاه را نظر كرده مىدانند و آن را «چاه صاحب الزمان» مىخوانند. اين اثر به شماره 2338 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
شهرستان ميبد
اين شهرستان در 50 كيلومترى شمال غربى يزد، در كنار راه تهران ـ بندرعباس قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا 1234 متر است. اين شهرستان روزگارى در كنار درياى ساوه قرار داشته است، كه از ساوه تا حاجى آباد نمك كشيده شده بود. ميبد يكى از نمونههاى نادر شهرهاى باستانى ايران به شمار مىرود، هر چند كه بافت سنتى آن گزندهاى فراوان ديده است ولى هنوز بسيارى از پديدهها و عناصر شهرى و قديم و بناهاى كهن را مىتوان در آن ديد.
برخى از بنا آثار تاريخى ميبد عبارتند از:
نارين قلعه
نارين قلعه را كه مردم ميبد آن را «نارنج قلعه» مىخوانند، در قديم به «دژ دالان» شهرت داشته است و قدما آنرا يكى از مراكز آغازين آبادى نشينى در يزد دانستهاند. نارين قلعه را از آغاز برفراز تپهاى بلند برافراشتهاند كه بر تمام منطقه ميبد اشراف دارد؛ به گونهاى كه پيكر قلعه از فاصلههاى دور به صورت يك عنصر شاخص ديده مىشده است. نارين قلعه به اقتضاى نامش به صورت مجتمعى متراكم و محصور در ديوارهاى بلند تو در تو است. اين بناء در پنج اُشكوب شكل گرفته است. تقريبا تمامى اين مجموعه متراكم را از خشت و گل ساختهاند و ديوارها غالبا به صورت «چينه» و برخى خشت و گلى و بعضى خشت و گل و چينه توأم است. كليه فضاها، محوطهها، ديوارها، برجها و دربندهاى بنا مجهز به تيركشها، روزنها و جان پناه است كه با توجه به ساير ويژگىهاى دفاعى قلعه، نشان دهنده اهميت نظامى آن در قديم بوده است. اين اثر به شماره 1086 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
مسجد جامع
مسجد جامع ميبد در تقاطع گذرگاه اصلى، در محدوده شارستان قديم واقع است. اين بنا قسمتى از مجموعه بناهاى مذهبى است كه در ميدان مركزى شهر ساختهاند. قديمىترين بخش بازمانده آن، ساختمان خشت و گلى سادهاى است كه آنرا «مسجد حسنى» مىنامند و مردم باور دارند كه حضرت امام حسن عليهالسلام در اين مسجد نماز گزاردهاند. بخش اصلى اين مسجد، گنبدى است بر چهار پايه ستبر خشتى و هشت در كه به رواقها و شبستان اطراف گشوده است. اين ساختمان در اصل بدون محراب و از مساجد تك مناره بوده است. شالوده آن منار يا گلدسته اينك در ضلع شرقى گنبد است. بناهاى اين مجموعه، هر يك مصالح و سبكهاى ساختمانى متفاوت دارد و آثار متعددى مربوط به قرن ششم تا بعد در اين مجموعه يافت شده است. از آن جمله سنگ قبرى متعلق به قرن ششم هجرى به خط كوفى است. اين اثر با شماره 1347 ثبت آثار تاريخى ايران مىباشد.
مدرسه مظفريه
مدرسهاى در آغاز قرن هشتم به وسيله شرف الدين مظفر، در ميبد ساخته شد كه «مدرسه مظفريه» ناميده شد. قبر امير مظفر نيز در اين مدرسه قرار دارد. عرصه مدرسه مزبور از حوالى شمال مجموعه مسجد جامع به سمت شرق تا حدود دروازه كوچك ادامه مىيافته است. در همان محوطه، هنوز باغى به نام «باغ مدرسه» شهرت دارد.
مجموعه پير چراغ
اين مجموعه در مدخل غربى ميبد و بر كنار شاهراه باستانى رى ـ كرمان واقع بوده است و به فاصله نزديكى از ايستگاه قديمى «كچلگ» قرار دارد. مجموعه علاوه بر موقعيت جغرافيايى ويژه، داراى امكاناتى از قبيل: آب شيرين، آسياب، قلعه، كاروان سرا و ... بوده است. بر فراز تپهاى بلند در كنار «پير چراغ» زيارتگاهى است كه نزد اهالى به «چاه صاحب الزمان(عج)» شهرت دارد و گفتهاند كه در اينجا نورى در چاه پنهان شده يا از چاه برآمده و آنجا را اينك چاه صاحب الزمان(عج) مىنامند.
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.
