رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان لرستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
استان لرستان داراى جاذبههاى طبيعى و تاريخى فراوانى مىباشد. وجود جنگلها (جنگلهاى خرمآباد، بروجرد و اليگودرز)، آبشارهاى زيبا (آبشار نوژيان و...)، درياچهها (درياچه زيباى گهر)، تالابها (تالابهاى پلدختر، بروجرد و...)، كوههاى باشكوه (سفيد كوه و...)، رودها (رود كشكان)، غارها (كوهدشت، خرمآباد و...) نشانگر جاذبههاى طبيعى استان؛ و وجود قلعههاى قديمى (قلعه فلكالافلاك خرمآباد، قلعه كوهزاد و ...)، تپههاى باستانى (تپه باغنو، كرگونه و...)، مساجد تاريخى (مسجد امام بروجرد، مسجد جامع خرمآباد و ...)، بقاع متبركه باستانى (امامزاده قاسم ازنا، بقعه حيات الغيب چگنى و ...) و پلهاى باستانى (پل شكسته خرمآباد، پل كشكان و ...) نشانگر جاذبههاى تاريخى استان مىباشد.
مهمترين اماكن ديدنى استان به تفكيك شهرستان عبارتند از:
شهرستان خرمآباد
آبشار افرينه بين خرمآباد و ملاوى
آبشار تاف (نوژيان) 30 كيلومترى جنوب شرقى خرمآباد
آبشار وراك پاپى
بازار ميرزا سيد رضا شهر خرمآباد
بقعه امير سيف روستاى امير سيف
بقعه جابر روستاى بابازيد
بقعه شاه چراغ روستاى مازو
بقعه شهنشاه جنوب خرمآباد
پل خرمآباد خرمآباد
پل خرمآبادى خرمآباد
پل شاپورى دو كيلومترى خرمآباد
تپه تنوربان جنوب تپه كرگونه
تپه خانجان خانى ده پير خرمآباد
تپه سراب ناوه كش بخش چگنى
تپه كرگونه شمال دهستان تشكن
تپه كله جو جاده خرمآباد ـ الشتر
تپههاى باباخانى و تخته چراغ بخش چگنى
تفرجگاه گوشه جنوب خرمآباد
تفرجگاه محمل كوه تنگه شبيخون
تفرجگاه نوژيان جنوب شرقى خرمآباد
چشمه آب اراز خرمآباد
چشمه آب گرداب دارايى خرمآباد
دره پيرجيد شمال غربى خرمآباد
دره حوض موسى دو كيلومترى شرق شهر خرمآباد
دره خرمآباد خرمآباد
دره دخمه بابا عباس جنوب غربى شهر خرمآباد
دره شهنشاه جنوب خرمآباد
دره محمل كوه تنگه شبيخون
درياچه و سراب كيو پارك كيو خرمآباد
سراب چنگالى خرمآباد
سنگ نوشته دوره صفوى خرمآباد
سنگ نوشته سراب چنگايى خرمآباد
سنگ نوشته قرن ششم خرمآباد
غار ارجنه دشت جنوبى دره خرمآباد
غار پاسنگر شمال خرمآباد
غار دوشه روستاى كرشوراب
غار طاق ارسلان روستاى كى حاتمى
غار قاژه بخش چگنى
غار قمرى غرب شهر خرمآباد
غار كنجى چهار كيلومترى جنوب شهر خرمآباد
غار يافته 25 كيلومترى جنوب شهر خرمآباد
قلعه بهرام جنوب روستاى جلگه خلج
قلعه رزه جاده خرمآباد به دزفول
قلعه ركى شرق دهستان تشكن
قلعه زاغه يا زاخه روستاى چغابل
قلعه سرقلا روستاى امير سيف
قلعه شهنشاه جاده خرمآباد ـ خوزستان، روستاى گوشه
قلعه فلك الافلاك شهر خرمآباد
قلعه قلاجق بالاى قله سياه كمر
قلعه گريت جنوب غربى گريت
قلعه منگره روستاى گرداب خرمآباد
قلعه نصير دامنه كوه مين او و كوچيل
گرداب سنگى غرب خرمآباد
گنبد جمال اكبر روستاى دره نصب
گورستان رازان رازان بخش زاغه
گورستان كرگو روستاى كرگو، دهستان تشكن
گورستان مير احمدى رازان بخش زاغه
گورستان هره باغ شرق روستاى يار آباد
مسجد جامع خرمآباد
معبد مهرى جنوب غربى خرمآباد
مقبره باباطاهر خرمآباد
مقبره پير شمس الدين دهستان تشكن
مقبره تاج الدين روستاى گرداب
مقبره جلاله خرمآباد
مقبره دو برادران غرب خرمآباد
مقبره زاهد شير شمال شرقى خرمآباد
مقبره زيد بن على خرمآباد
مقبره شاهزاده عبدالله جنوب غربى خرمآباد
مقبره فلك الدين خرمآباد
مقبره مير سيد على خرمآباد
منار قديمى خرمآباد
نقاشىهاى دوشه غار دوشه
شهرستان كوهدشت
پل ساسانى راه باستانى طرهان به خرمآباد
پل كرودختر غرب طرهان
پل گاوميشان جنوب دره شهر
تپههاى چغاسبز و كفتارلو روى رود سيمره
تپههاى دالاب دامنه جنوبى كوه چنگرى
تپه پياره كول وايم طرهان
تپه چغابل رومشكان
تپه دركه شمال شرقى كوهدشت
چشمه پايين گردنه آستانه كوهدشت
چشمه تنگ قلعه كوهدشت
چشمه سياب كوهدشت
چشمه گوگردى گراب و گرخوشاب كوهدشت
دره و غار ويزنهار رومشكان
دره سرطرهان غرب كونانى
دژ زلال انگيز ارتفاعات دره باريكه ـ سرطرهان
غار بتخانه 18 كيلومترى جنوب شرقى كوهدشت
غار برد سفيد شمال هميان
غار عالى آباد كوهدشت
غار مير ملاس 30 كيلومترى كوهدشت
قلعه چق روستاى زريونى
قلعه چنگرى 10 كيلومترى كوهدشت
قلعه دوشه ارتفاعات دوشه
قلعه سيله ارتفاعات هيزم آباد
قلعه كورگان ارتفاعات دوشه
قلعه كوه زاد غرب رومشكان
قلعه گم ور ارتفاعات گم ور
قلعه منيژه ارتفاعات سرسرخن
گنبد ابوالوفا 25 كيلومترى كوهدشت
گنبد شاه محمد شمال طرهان
گنبد عالى گيژو شمال شرقى كوهدشت
مقبره داوود رش شمال شرقى كوهدشت
مقبره سهل الدين و چنار قديمى جنوب شرقى رومشكان
شهرستان پل دختر
بقعه مهدى صالح روستاى ماژين
پل كرو دختر روستاى جايدر از بخش ملاوى
پل كلهر بخش ملاوى
تفرجگاه تنگه چمشك جنوب پل دختر
غار كلماكره 20 كيلومترى شمال غرب پل دختر
غار كورگان شمال تنگه چمشك
قلعه چمشك ارتفاعات شخسك
گنبد طالب على بخش ملاوى
گورستان چمشك منطقه مىچاكو
مقبره حيات الغيب ساحل غربى رود كشگان
شهرستان بروجرد
امامزاده جعفر بروجرد
بازار قديمى بروجرد
بقعه امامزاده قاسم محله دودانگه بروجرد
بقعه دو خواهر جنب امامزاده جعفر
چشمه اسل مساله بيك بروجرد
چشمه دره خونى بروجرد
سرابهاى جانيزه زرشكه، سفيد بروجرد و اشترينان
مسجد جامع بروجرد
مسجد سلطانى بروجرد
مقبره سيدجمالالدين واعظاصفهانى شهر بروجرد
مقبره شاهزاده ابوالحسن بروجرد
هفت چشمه بروجرد
شهرستان سلسله
پل كاكارضا مسير راه الشتر به خرمآباد
تپه باستانى الشتر شهر الشتر
تپه گريران شمال غرب الشتر
تپه واشيان شرق پل دختر
چشمه كيان الشتر
دره تخت شاه 6 كيلومترى قلعه مظفرى
دژ شينه جنوب غربى الشتر
سرابهاى هنام، سرخه و پاپى الشتر
غار سمسا بخش الشتر، تنگه دره آرش
گورستان تپه كى غرب قلعه مظفرى الشتر
گورستان سلطان مشرق جنب روستاى سراب امير الشتر
شهرستان دورود
آبشار چكان جنوب دورود
آبشار شوى دامنه سالن كوه
دره شوى غرب سالن كوه
دره نگاه امتداد درياچه گهر
درياچه گهر دامنه اشترانكوه
سراب رودك دورود
غار منو اطراف دورود
شهرستان اليگودرز
آبشار آب سفيد اطراف اليگودرز
سرابهاى غار تمندر و گردكانك اطراف اليگودرز
سرابهاى ماهى چال گايكان و سردره اطراف اليگودرز
غارهاى تمندر و بزنويد اليگودرز
قلعه سيله قله سيله از كوه هيزم
شهرستان دلفان
تپه حمام روستاى يار آباد
گورستان كرگو روستاى كرگو
شهرستان ازنا
تپه على آباد ازنا
چشمه قلقلى اطراف ازنا
دشت ازنا ازنا
غار تمبورلى اطراف ازنا
بر اساس آمار در سال 1378، استان لرستان جمعا داراى 7 هتل با 192 اتاق بوده است. از اين تعداد 3 هتل دو ستاره و جمعا داراى 96 اتاق و 4 هتل يك ستاره و جمعا داراى 95 اتاق بودهاند. 4 باب از هتلهاى استان در شهر خرمآباد و در شهرهاى بروجرد، اليگودرز و دورود نيز يك باب هتل وجود دارد. ساير شهرستانها نيز فاقد هتل مىباشند. همچنين اين استان جمعا داراى 25 مسافرخانه با مجموعه 267 اتاق و 823 تخت بوده است. در شهرستان خرمآباد 10 باب مسافرخانه، در بروجرد 5 باب، در اليگودرز 4 باب، در دورود 3 باب، در پلدختر 2 باب و در دلفان يك باب مسافرخانه وجود دارد. شهرستانهاى سلسله، كوهدشت و ازنا فاقد مسافرخانه مىباشند.
برخى از هتلها و مسافرخانههاى استان عبارتند از:
1ـ مجتمع جهانگردى كيو، خيابان انقلاب خرمآباد
2ـ مهمانسراى شهردارى، خيابان شريعتى خرمآباد
3ـ هتل شقايق، ميدان امام حسين خرمآباد
4ـ هتل كارون، خيابان شريعتى خرمآباد
5ـ هتل شهردارى، ميدان دانشجو خرمآباد
6ـ هتل استقلال، خيابان آيت الله كاشانى بروجرد
7ـ مسافرخانه مقدم، خيابان آيت الله بروجردى بروجرد
8ـ مجتمع اقامتى كانون جهانگردى بروجرد
9ـ مهمانسراى شهردارى ازنا، ميدان فرماندارى ازنا
10ـ مهمانسراى شهردارى اليگودرز.
آثار و بناهای تاریخی
با توجه به تاريخ چندين هزار ساله منطقه لرستان آثار و بناهاى تاريخى بسيارى از ادوار مختلف در استان لرستان وجود دارد. بر اساس آمار موجود در سال 1378 آثار و بناهاى تاريخى اين استان 1146 بنا و اثر بوده است. بر اين اساس 49 زيارتگاه، 4 مسجد، 1 سنگ نبشته، 67 قلعه، 21 اشگفت، 21 پل، 2 مناره، 954 محوطه و تپه باستانى، 10 خانه قديمى، 12 آرامگاه، 3 كاروانسرا و 2 بازار در استان لرستان وجود داشته است. در خرمآباد 274 اثر، در بروجرد 240 اثر، در اليگودرز و ازنا 239 اثر، در دورود 36 اثر، در سلسله 72 اثر، در دلفان 118 اثر، در كوهدشت 117 اثر و در پلدختر 50 اثر وجود داشته است.
به خاطر فراوانى اين آثار و ابنيه در سراسر استان، در اينجا به ذكر نام و شرح كوتاهى از برخى از مهمترين اين آثار اشاره مىكنيم:
مساجد
مسجد جامع بروجرد
اين بناى ارزشمند از آثار تاريخى و مذهبى مهم استان لرستان است. مسجد جامع بروجرد در كوى «دودانگه» مجاور خيابان جعفرى بروجرد قرار دارد. بناى اين مسجد را در قرن سوم هجرى به حمويه يا حموله نامى كه از طرف خاندان ابىدلف حاكم بروجرد بوده است نسبت دادهاند. دوره شكوفايى ساخت و ساز اين بنا، عصر سلجوقى ذكر شده است. قديمىترين بخش مسجد جامع، ساختمان گنبد اصلى است كه در بين الحاقات دورههاى بعدى محصور شده است. گويا ايوان و گلدستههاى مسجد جامع بروجرد را در سال 1209 ه .ق ساخته و با طاق بزرگ آن كه در روزگار مأمون و معتصم ساخته شده، متصل كردهاند. اين مسجد داراى دو ورودى در جهات اصلى شرق و غرب است. علاوه بر عظمت و اهميت بنا و ظرافت بافت معمارى آن، بايد به منبر نُه پلهاى آن كه اهميت ويژهاى دارد، اشاره كرد. اين منبر را درويش يار محمد نجار به فرمان شاه عباس ثانى ساخته است. بناى مسجد جامع به شماره 228 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
مسجد امام بروجرد
مسجد امام بروجرد يكى از بناهاى دوره قاجار است كه بر روى خرابه مسجدى قديمى ساخته شده است. مقطع افقى مسجد از نوع چهارايوانى و داراى سه ورودى اصلى است. ورودى غرب مسجد به بازار «دواتگران» راه مىيابد. ابعاد صحن مسجد حدود 47×61 متر است و ارتفاع طاق شبستان جنوبى و ايوان شمالى حدود 17 متر است. تزئينات داخلى مسجد را كاشىكارىهاى زيبا و گچبرى و مقرنسكارى تشكيل مىدهد. سنگهاى پايه اصلى ايوان شمالى نيز با نقوش بسيار زيبا تزئين يافتهاند.
مسجد جامع خرمآباد
اين مسجد در سال 970 ه .ق به دستور همسر شاه رستم (از اتابكان لر كوچك) ساخته شد. در سال 1110 ه .ق به دستور سلطان حسين صفوى تعمير شد. در دوره كريم خان زند نيز اين مسجد يك بار تعمير شده است. بيش از نيم قرن پيش هنگام خيابان كشى، قسمتى از مسجد ويران شد. بناى مسجد كنونى خرمآباد چندان قديمى نيست. در سال 1322 ه .ش گروهى از اهالى منطقه آن را ترميم نمودند و در شمال و جنوب آن حجرههايى ساختند و آن را به حوزه علميه تبديل كردند.
امامزادهها
امامزاده قاسم ازنا (چاپلق)
نام بقعهاى متبرك است كه به فاصله 30 كيلومترى شمال ازنا بر سر راه خاكى اين شهر به شازند در دشتى حاصلخيز واقع شده و در كنار قريهاى به همين نام قرار گرفته است. در نفيس چوبى گنبدخانه كه با شيوه گرهكارى ساخته شده و داراى كتيبه آيات قرآنى (سوره اخلاص) است كه در سال 738 ه .ق ساخته شده است. همچنين تاريخ ساخت صندوق چوبى مدفن (جعبه) سال 850 ه .ق ذكر گرديده است. صندوق و درب چوبى بقعه، داراى ارزش هنرى فرهنگى مىباشد. سبب انتساب نام بنا به امامزاده قاسم، تدفين دو امامزاده بزرگوار قاسم و زيد طابثراه در آن مىباشد. سر در ورودى و رفيع بنا داراى مقرنس كارى و زيرطاق ورودى داراى كاربندىهاى زيبايى با اشكال هندسى است. دو ستون نماى موزون در طرفين ورودى به چشم مىخورد. زير گنبد از داخل داراى تزئينات زيبايى است كه تمامى اين تزئينات تحسينانگيز و زيبا، در اثر نفوذ نم و رطوبت ساليان متمادى دچار فرسايش شديد شدهاند.
امامزاده جعفر عليهالسلام بروجرد
بقعه متبركه امامزاده جعفر در شرق شهر بروجرد در محله «دودانگه» قرار دارد. وسعت بقعه حدود 22×20 متر است. ارتفاع بنا با احتساب گنبد مخروطى و پلكانى حدود 25 متر است. بر روى در اصلى حرم، كتيبهاى زيبا به ابعاد 8×166 سانتيمتر حكاكى شده است، كه نام و نسبت امامزاده و تاريخ ساخت در بر روى آن حك شده است. احتمالاً بناى اصلى به قرون هفتم و هشتم مربوط مىباشد.
امامزاده ابوالحسن بروجرد
اين آرامگاه در محله مير در مركز شهر بروجرد واقع و شامل مقبرهاى هشت ضلعى به ارتفاع 6 متر و صحن است. در وسط حرم، دو ضريح چوبى و آهنى بر روى مرقد قرار گرفته است. بر روى قبر، سنگى مرمرين به ابعاد 36×86 سانتيمتر بوده كه كتيبه آن تخريب شده و تنها دو كلمه «هذا قبر ...» بر آن باقى مانده است. در حاشيه سنگ مزار نيز عباراتى نوشته شده است. در قسمت شرقى و بالاى سر قبر، دو قبر ديگر با پوشش كاشى واقع است كه اولى متعلق به سرلشكر طهماسبى و دومى متعلق به شيخ محمدرضا دزفولى است. در خصوص ساخت بنا، آن را به «حموله» ـ وزير سلسله قره قويونلو ـ نسبت مىدهند.
آرامگاهها
مقبره زيد بن على (خرمآباد)
از اماكن باستانى و متبركه مهمى كه از ديرباز زيارتگاه لرستانىها نيز بوده است، مقبرهاى است واقع در محله زيد بن على در زمينى به وسعت تقريبى ششهزار متر كه در گذشته قبرستان بوده است. بنا بر سنگ نوشتهاى به خط كوفى مقبره براى اولين بار در سال 404 ه .ق به فرمان بدربن حسنويه ساخته شده است. بناى ترميمى مقبره در سال 1307 ساخته شده است.
آرامگاه حيات الغيب
اين آرامگاه در روستاى «قالبى» در 50 كيلومترى جنوب غربى خرمآباد واقع است. در اين محل بر بالاى تپهاى سنگى، دو مقبره ساخته شده كه بناى سمت غربى، بزرگتر و به حياتالغيب مشهور است. در ورودى بنا، از طريق كفشكن در شمال بنا قرار دارد. بناى اصلى به ابعاد 25/6×6 متر داراى گنبد آجرى و دو پوش در ارتفاع 12 مترى است. بر ديوار جنوبى مقبره، محرابى به بلندى 10/2 متر با گچبرىهاى ساده تعبيه شده است. طرح چهار ضلعى بنا با احداث طاقنماهايى به هشت ضلعى تبديل شده و گنبدى دو جداره بر روى آن قرار گرفته است. در اينجا مىتوان از طريق دريچهاى به فضاى بين دو جداره راه يافت. تمامى بنا از آجر ساخته شده است. اين بنا، يك بار به دستور محمود ميرزاى قاجار تعمير شده و تاريخ آن بر سنگى 1243 نوشته شده است. صاحب مدفن را «محمد بن احمد بن رضىالدين» از اعقاب امام موسى كاظم عليهالسلاممىدانند.
بقعه باباى لنگ
اين بقعه به فاصله 20 كيلومترى دهستان مازو، واقع در بخش الوار گرمسيرى، در جنوب شرقى لرستان قرار دارد. اين بنا گنبدى مخروطى شكل دارد كه در نوع خود در لرستان بىنظير است. اين گنبد بدون ساقه يا چهارديوارى به ارتفاع 12 متر مستقيما بر روى زمين بنا شده است. اندازه داخل مقبره، 3×3 متر و در وسط آن، قبرى است كه به وسيله كاشيهاى سبز رنگى تزيين شده است. اين گنبد، درگاه كوتاهى دارد. مصالح ساختمانى اين گنبد از سنگ و گچ است. حريم اين بنا توسط ديوارى به ارتفاع 5/1 و طول و عرض 16×22 متر مشخص شده است و اطراف آن را گورستانى قديمى فرا گرفته است.
بقعه باباى بزرگ
اين بقعه در باختر دلفان به فاصله نزديك به 50 كيلومتر در درهاى بين كوه مهراب و دامنههاى «سركشتى» واقع و شامل ايوان، منارهها و بقعه است. حرم با طرح هشت ضلعى به ابعاد هر ضلع 30/2 متر است كه ديوارهاى داخلى آن با كاشىهاى هفت رنگ تزيين شده است. درِ ورودى بقعه به بلندى 2 متر داراى تزيينات نقرهكوب است و تاريخ 1229 ه .ق بر روى آن حك شده است. بر فراز بنا، گنبدى بزرگ بر روى گردنى استوانهاى بسيار بلندى به گونه هرمى شكل استوار شده است. در پايه پوشش هرمى گنبد، حاشيهاى تزيينى از كاشى معرق اجرا شده است. ارتفاع بنا از كف تا انتهاى گنبد حدود 22 متر است. گلدستههاى استوانهاى بقعه ظاهرا بعدا به بنا الحاق شده است. در داخل حرم، سنگ قبر مرمرى متعلق به قرن ششم هجرى وجود دارد كه داراى حاشيهاى به خط كوفى زيباست. بناى اصلى بقعه در سال 1340 ه .ش خراب گشته و بناى فعلى، دو سال بعد به جاى بناى قبلى ساخته شده است. مردم منطقه، مدفون در بقعه را از فرزندان امام موسى كاظم عليهالسلام مىدانند. در ضلع جنوب غربى بقعه باباى بزرگ، بناى كوچكتر گنبد دارى به نام «كال نازار» وجود دارد.
گنبد ابوالوفا
اين گنبد در 25 كيلومترى غرب كوهدشت لرستان، بر دامنه كوهى به نام «برهكاظم» واقع و بنايى متشكل از بقعه و كفشكن است. بناى كفشكن به صورت مستطيل و به ابعاد 5/2×5 متر در جلوى مقبره ساخته شده و درِ آن شمالى است. نماى مقبره هشت ضلعى است كه بر روى آن گنبدى ساختهاند. ارتفاع گنبد تا كف مقبره، 5/9 متر، و اندازه هر يك از اضلاع، 70/2 متر است. مصالح مورد استفاده در ديوارها، سنگ و در طاق گنبد، آجر با ملات گچ است. اين بنا، مدفن سيد ابوالوفا ـ يكى از هفت تن سلسله دوم پيشوايان اهل حق ـ و از ياران برجسته سلطان اسحاق ـ رهبر اين فرقه در اواخر قرن هشتم هجرى ـ است. در اين مقبره، حوضى سنگى قرار دارد كه آن را از محل ديگرى بدين جا منتقل ساختهاند. تاريخ ساخت بنا به قرن هشتم يا نهم هجرى مربوط مىشود.
بقعه شهنشاه (شجاعالدين خورشيد)
بقعه شهنشاه (شجاعالدين خورشيد)، واقع در 20 كيلومترى خرمآباد و شامل كفشكن و بقعه مىباشد. طرح داخل عبارت است از يك هشت ضعلى كه طول هر ضلع آن 5/2 متر است. گنبد فراز بقعه به بلندى 12 متر و به گونه دو جداره با آجر ساخته شده و ديوارهاى بقعه با سنگ لاشه و ملات گچ برپا شده است.
بر روى قبر نخست يك صندوق چوبى كنده كارى شده قرار دارد كه ضريح چوبى مشبكى از آن حفاظت مىكند. در بالاى لنگه درهاى ضريح چنين خوانده مىشود (سمت راست): «حسبت الفرمان نواب والاشان شاهورديخان» (فرزند حسين خان دومين والى لرستان) سمت چپ: «محمد مهدى نجار اصفهانى باتمام رسانيد فى سنة 1133».
در منطقه چنين معروف است كه بقعه مزبور به اتابك شجاعالدين خورشيد سرسلسله اتابكان لر كوچك تعلق دارد كه در سال 580 ه .ق از سوى مردم به فرمانروايى برگزيده شد و مردى عادل و فاضل بوده است. در غرب ورودى بقعه، سنگ قبرى به ديوار نصب شده است كه متعلق به «حسين خان فيلى» اولين والى لرستان منصوب شاه عباس اول، پس از شكست شاهورديخان آخرين حكمران اتابكان لر كوچك مىباشد كه داراى تاريخ 1043 ه .ق است.
بقعه مهدى صالح
بقعه مهدى صالح در روستاى «مارژين» در 45 كيلومترى جنوب خرمآباد واقع است. بنا چهارضلعى با گنبد مخروطى شكل و سردابى در زير است. در وسط بقعه قبرى است كه روى آن سفال منشورى شكل پنج وجهى قرار دارد كه با خط نسخ زيبايى روى آن گچبرى شده است. محراب گچبرى بسيارى زيبايى از آثار قرن هشتم در اين بقعه قرار دارد كه قسمت پايينى آن لطمه ديده است. گچبريهاى دو سوى محراب به صورت دو شمسه بسيار زيبا داخل دو قاب تزيينى از آثار جالب به شمار مىرود. تزيينات گچبرى اين اثر در منطقه لرستان از اعتبار خاصى برخوردار است.
برخى از ديگر بقاع استان عبارتند از:
بقعه محمد حنفيه فرزند امام على نقى عليهالسلام در روستاى رازان
بقعه شاه زيد على در روستاى مير احمدى رازان
بقعه فلك الدين در شمال شرقى شهر خرمآباد، روستاى فلك الدين
مقبره بابا طاهر در جنوب شهر خرمآباد در غرب قلعه فلك الافلاك
مقبره جلاله در شش كيلومترى جنوب غربى خرمآباد
مقبره مير سيد على در غرب مسجد جامع خرمآباد
مقبره پير شمس الدين در شمال دهستان تشكن
گنبد شاه محمد در انتهاى شمالى طرهان
مقبره داوود رش در 15 كيلومترى شمال شرقى كوهدشت
بقعه جابر در روستاى بابا زيد خرمآباد
بقعه امير سيف در شمال غربى قلعه سرقلا و بر دامنه كوه سياه خرمآباد
بقعه شاهزاده احمد (شاه چراغ) در روستاى ماز و خرمآباد
قبر سيد جمال الدين واعظ اصفهانى در جنوب ساختمان شهردارى بروجرد
بقعه دو خواهر جنب امامزاده جعفر بروجرد
گنبد طالب على در بخش ملاوى شهرستان پل دختر
مقبره زاهد شير در شمال شرقى خرمآباد
مقبره شاهزاده عبدالله در جنوب غربى خرمآباد
مقبره دو برادران در غرب خرمآباد
گنبد جمال اكبر در روستاى دره نصب خرمآباد
گنبد عالى گيژو در شمال شرقى كوهدشت
گنبد بابا سيف الدين در 25 كيلومترى دره شهر
مقبره بابا زيد در 8 كيلومترى پلدختر
مقبره سيد سهم الدين در روستاى تايى در جنوب غربى چمشك
مقبره سيد نعمت الله جزايرى در جنوب پلدختر
مقبره مارگميه در شمال دهكده چوتاش
قلعهها
قلعه فلك الافلاك
قلعه مرتفع فلك الافلاك كه سپهران سپهر نيز آن را خواندهاند، قلعهاى است با هشت برج بزرگ و كوچك بر فراز تپهاى بلند و خاكى، درست در وسط شهر خرمآباد كه اهالى لرستان با لهجه لُرى بدان «قِلا» مىگويند كه به معناى قلعه است. امير شجاعالدين كه از اتابكان لُر بود در سال 580 ه .ق به ساختن قلعه فلكالافلاك امر كرد وليكن به طور كلى تاريخ بنا و نام سازنده اصلى آن معلوم و مشخص نيست.
اين قلعه تاريخى داراى دو حياط است كه به وسيله پلكان به هم مربوط مىشوند و در هر دو حياط، به غير از صحن اصلى، داراى اتاق و اتاقكهاى متعددى است كه در گذشته زندانيان مهم سياسى را در آنها به بند مىكشيدند. اين قلعه داراى يك چاه آب شيرين است كه مسيرش تا به بيرون از قلعه ادامه دارد. اطراف برجهاى قلعه، كنگرههاى بسيار زيادى وجود دارد كه در قديم به جاى سنگر و ديدهبانى از آنها استفاده مىكردند. از بام اين قلعه بلند تمام دره سرسبز خرمآباد، كوههاى اطراف و دشت «گرگاه» به خوبى ديده مىشود. در بزرگ و بسيار سنگين قلعه به سمت شمال شهر باز مىشود و در مقابل يكى از برجهاى قلعه قرار گرفته است و با يك راهروى سنگفرشِ تاريك و وهم انگيز به يكى از دو حياط قلعه منتهى مىگردد. در مدخل راهرو و حياط اول قلعه، دو سنگ نبشته حجارى شده قرار دارد كه بر روى يكى از آنها شرح و زمان ساخت بناى قلعه فلكالافلاك نقر شده است. علاوه بر اينها، در دو كيلومترى قلعه، منارهاى به ارتفاع 27 متر قرار دارد كه در واقع محد ديدهبانى پاسداران قلعه فلكالافلاك بوده است. قلعه فلك الافلاك در گذشته به نام قلعه «شاپورخواست» مشهور بوده است. مورخين اسلامى نيز اغلب آن را به همين نام در آثار خود ذكر كردهاند. احتمالاً نام «فلكالافلاك» از زمان قاجاريه، بر روى آن گذاشته شده است. در طول زمان تغييراتى در وضع ظاهرى آن داده شده، لكن اصالت بنا و ساختمان طاق و برجهاى آن همچنان دور از دگرگونى مانده است. در حال حاضر قلعه داراى 8 برج است و محيط كلى آن 60/228 متر و بلندترين ديوار آن تا سطح تپه، 5/22 متر مىباشد.
قلعه كوهزاد
اين قلعه بنايى است مذهبى ـ تاريخى در حدود 12 كيلومترى روستاى دامنه شرقى كوه ويزنهار «قاطرچى»، قرار دارد. اين بناى غريب افتاده و خاموش با 800 متر ارتفاع از سطح دشت بر فراز قله شرقى كوه منفرد «ويزنهار» در غرب بخش «رومشگان» قرار دارد. قلعه كوهزاد با مصالح سنگ و گچ در ابعاد حدود 17×35 متر بر سطح كوه ساخته شده و مساحت آن بدون محاسبه ساخت و سازهاى پراكنده گرداگرد حدود 600 متر مربع است. بر اساس بررسىهاى انجام گرفته، گفته مىشود كه اين قلعه مهرابهاى (آتشكده) بازمانده متعلق به پيروان آيين ديرينه مهرپرستى بوده كه در اوايل دوره اشكانى ساخته شده است.
قلعه منگره
يكى از قلعههاى مهم و تاريخى لرستان قلعه منگره است كه احتمالاً در نيمه دوم قرن پنجم بنا شده است. اين قلعه چون از لحاظ نظامى اهميت ويژهاى داشته، همواره بر سر آن نزاع و كشمكش وجود داشته است. قلعه منگره طورى ساخته شده كه ديوار شرقى آن مشرف به پرتگاه قله دز است. سطح كلى آن نزديك به 2000 متر مربع و داراى 12 اتاق است كه طول و عرض هر يك 50/4×50/5 متر است. اين قلعه تا سال 795 ه .ق، يعنى تا هنگام حمله تيمور به لرستان، اهميت نظامى خود را داشته است. اكنون از قلعه منگره فقط ديوار و طاقهاى فروريخته آن به جاى مانده است.
ساير قلاع تاريخى استان عبارتند از:
قلعه زكى خرمآباد
قلعه سرقلا خرمآباد
قلعه رزه خرمآباد
قلعه جق خرمآباد
قلعه بهرام خرمآباد
قلعه شهنشاه خرمآباد
قلعه چمشك خرمآباد
قلعه قلاجق خرمآباد
دژ كويت خرمآباد
قلعه كوگان ملاوى خرمآباد
قلعه كوهزاد رومشكان
دژ شينه الشتر
قلعه زاخه يا زاغه كوهدشت
قلعه چنگرى كوهدشت
قلعه گم ور كوهدشت
قلعه سيله كوهدشت
قلعه منيژه كوهدشت
قلعه دوشه كوهدشت
دژ زلال انگيز كوهدشت
پلها
پل شاپورى
در دو كيلومترى شهر خرمآباد، و در غرب به موازات شهر «شاپورخواست» به فاصله يك كيلومتر، باقيمانده پلى بزرگ، كه يكى از شاهكارهاى معمارى گذشته است، ديده مىشود. اين پل احتمالاً مربوط به اواخر دوره ساسانى و اوايل اسلام است. احتمالاً پل كشكان را با الهام از سبك بناى اين پل، در سال 388 ه .ق ساختهاند. اين پل بيست و هشت چشمه طاق داشته و جهت آن شرقى غربى بوده است. امروزه تنها شش طاق آن باقى است و بقيه فرو ريخته و يا پايههاى موجشكن آن به جاى مانده است. طاقها نيز با سنگهاى حجارى شده ساخته شدهاند. تمام بنا از سنگ و ملات است. نوع ملات تركيبى است كه اكنون نيز جدا كردن آن از سنگ كارى دشوار است.
پل شكسته (طاق پيل)
طاق پيل (طاق پل) در انتهاى خيابان خيرآباد كه در دو كيلومترى غرب مناره آجرى بر روى رودخانه خرمآباد بنا شده است. اين بنا را به گويش محلى «پيل اشكسه» نيز مىنامند. جهت پل، شرقى ـ غربى و داراى حدود 230 متر طول است. پهناى هر يك از پايههاى موجود 5 متر و عرض هر چشمه 50/7 متر است. از بناى قبلى پل، در حال حاضر، تنها 5 چشمه باقى مانده و بقيه چشمهها فرو ريختهاند. شايد بر اساس ويژگىهايى كه اين پل دارد بتوان آن را يكى از ارزندهترين آثار معمارى استان قلمداد نمود. مصالح بنا ملات و سنگ است. سنگ به كار رفته در بنا از فشردگى و استحكام خاصى برخوردار است. پل شكسته خرمآباد از آثار دوره ساسانى بوده و تحت پوشش حفاظتى ميراث فرهنگى قرار دارد و به شماره 1051/2 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
پل دختر
پل عظيم و معتبر موسوم به دختر در منطقه ملاوى ـ جايدر در يكصد و ده كيلومترى جنوب خرمآباد بر سر راه امروزى خرمآباد ـ انديمشك واقع شده و چشمه طاق موجود آن بر روى اين راه سايه انداخته است. اهميت فنى و عظمت عناصر معمارى آن يادآور دستيافتههاى فنى و معمارى نياكان ما در عمران اين مرز و بوم و ايجاد ارتباط بين سرزمينهاى دور در قرون گذشته است. بروز حوادث طبيعى و فرسايش اين پل طى قرون متمادى موجب انهدام بيش از نيمى از مهمترين بخشهاى آن به ويژه در بخشهاى ميانى شده است. پل دختر به گويش محلى پل «كُر و دِت» و به گويش لُرى «كُر و دختر» به معناى پسر و دختر ناميده مىشود. محل برپايى پل را «جاى دَر» نيز مىنامند. سبب به كار بردن نام جاى دَر براى نشان دادن اين محل به درستى روشن نيست، شايد در گذشته محل دروازه اخذ عوارض از كاروانيان و ... محسوب مىشده است، ولى معناى نام پل به گويش لكى و لُرى ريشه در اسطورهها دارد و با آيين گسترده مهرپرستى در اين سرزمين ارتباط مىيابد. اين پل معتبر تاريخى از آثار دوره ساسانى به حساب مىآيد و به شماره 1678/3 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
پل كشكان
يكى ديگر از آثار ارزنده معمارى استان لرستان پل تاريخى كشكان مىباشد. اين پل در مسير راه باستانى و به فاصله 52 كيلومترى خرمآباد بر روى رودخانه كشكان ساخته شده است. بناى باستانى پل كشكان در مسير اين راه از شرق رودخانه در امتداد تپهاى شنى شروع و به سطح تپه غرب رودخانه ختم مىشود. طول كلى بنا حدود 323 متر است، عرض گذر سطح پل حدود 6 متر و عمق پل (طول پاطاقها در جهت برخورد و عبور آب) بين 11 متر تا 8 متر در نوسان است. بنا بر متن كتيبهاى به خط كوفى، بناى پل به فرمان بدر بن حسنويه (از حاكمان لرستان) در سال 388 ه .ق آغاز و در سال 398 ه .ق پايان يافته است. ليكن احتمالاً اين انتساب خطاست. بر اساس شواهدى چون اسلوب معمارى پاطاقهاى تو پُر و شيوه سنگ كارى آنها، بنا از آثار معمارى دوره ساسانى مىباشد. نام پل از نام رودخانه كشكان مأخوذ است.
پل گاوميشان
از ديگر آثار معمارى به جا مانده از نياكان در استان لرستان پل گاوميشان يا «گاوميشو» است. اين پل به فاصله حدود 30 كيلومترى جنوب غربى بخش پلدختر، كمى پايينتر از تلاقى رودهاى كشكان و سيمره، بر روى اين رودخانه بنا شده است. پل گاوميشان از شمال شرقى به جنوب غربى، بر روى رودخانه «سيمره» بنا شده و حدود 175 متر طول دارد. عرض گذر سطح اين پل قريب 20/8 متر و تعداد شش چشمه نسبتا سالم از آن بر جاى مانده است. مصالح اين بناى معتبر تاريخى، سنگ و ملات و آجر است. معمارى پاطاقها اسلوب معمارى دوره ساسانى را القا مىنمايد ولى معمارى چشمه طاقهها، آثار مرمت دورههاى بعدى را به همراه دارد. نام پل «گاو ميشو» از نام محل پل گرفته شده است.
ساير پلهاى استان:
پل كلهر يا مملو
پل خرمآبادى
ساير آثار باستانى
دخمه بابا عباس
در جنوب غربى شهر خرمآباد به فاصله 8 كيلومترى سمت راست جاده خرمآباد به كوهدشت، درهاى مشهور به «بابا عباس» در بين دو كوه واقع شده كه كوه شمالى آن به «سفيد كوه» مشهور است. در ابتداى دره و در سينهكش «سفيد كوه»، دخمهاى از كوه كندهاند و اطراف دخمه نيز چند ستون و چهار ديوارى نيز ساخته شده است. اين بنا يك دخمه مهرپرستى بوده و از آثار دوران تاريخى پيش از اسلام به حساب مىآيد. در ورودى دخمه 50×65 سانتيمتر است و به شكل چهارگوش كه ضلع پايين آن به علت رفت و آمد به داخل دخمه ساييده شده است. در داخل دخمه حوضچه مانندى از كوه كنده شده كه در قسمت شمالى آن دو پله كوچك حجارى شده است. سطح تمام داخل دخمه 80/1×2 متر است. در اين دخمه و يا در سردابه آن و يا در اطراف، آثارى از هيچ قبرى وجود ندارد و معلوم نيست كه بابا عباس چه كسى بوده و مقبره او كجاست. ولى مردم اعتقاد دارند كه بابا عباس در اين دخمه دفن شده است.
گرداب سنگى
گرداب سنگى از ابنيه تاريخى شهر خرمآباد لرستان است. اين بنا احتمالاً در دوره ساسانى گرداگرد چشمههاى فصلى در شمال غرب شهر ساخته شده است. ديواره ضخيم و استوانهاى شكل بنا كه با سنگ و ملات ساخته شده و محدوده چشمه را محصور مىسازد، بدون احتساب ضخامت ديوار حدود 20/20 متر قطر و از داخل تا كف حدود 30/10 متر ارتفاع دارد. پيرامون ديواره بنا چند دريچه توزيع و خروج آب با ابعاد متفاوت و در سطح ارتفاعات مختلف و در جهات گوناگون تعبيه شده است.
مناره آجرى خرمآباد
از آثار دوره اسلامى شهر خرمآباد منارهاى آجرى است به شكل استوانه كه با احتساب پايه، حدود 30 متر ارتفاع دارد. قطر سطح تحتانى آن 5/5 متر است. پايه اين مناره به شكل مكعب مستطيل و به اضلاع 28/6×6 متر با مصالح سنگ و ملات ساخته شده است. تاريخ بناى اين مناره را كه احتمالاً براى هدايت كاروانيان برپا شده، قرن پنجم هجرى دانستهاند، اين مناره بين بافت معمارى باستانى محاط و احتمالاً در مركز شهر قديمى شاپورخواست بنا شده و در گذشته به بازارهاى اصلى شهر دسترسى داشته است. ورودى مناره در جبهه غربى روى سطح پايه قرار گرفته و تعداد پله متصل به جداره داخلى بنا حول يك ستون تعبيه شده است كه با پيمودن اين پلهها مىتوان بر بام مناره صعود نمود. اين اثر فرهنگى تحت پوشش حفاظت ميراث فرهنگى قرار گرفته و به شماره 398 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
معبد مهرى در جنوب غربى خرمآباد
تپههاى باستانى استان عبارتند از:
تپه گريران در شش كيلومترى الشتر
تپه سراب ناوه كش در بخش چگنى خرمآباد
تپههاى بابا خانى و تخته چراغ در بخش چگنى خرمآباد
تپههاى چغا سبز و كفتار لو در روستاى رومشكان كوهدشت
تپه پياره در طرهان كوهدشت
تپه دركه در شمال شرقى كوهدشت
تپه قرق در روستاىقرق، 24 كيلومترى جنوبشرقى بروجرد
تپه خانجان خانى در دهستان ده پير
تپه حمام در 25 كيلومترى دلفان در روستاى يارآباد
تپه كله جو در جاده خرمآباد ـ الشتر
تپه كرگونه در شمال دهستان تشكن
سنگ نوشتههاى تاريخى استان عبارتند از:
سنگ نوشته قرن ششم در جنوب شرقى خرمآباد
سنگ نوشتههاى دوره صفويه در مسجد جامع خرمآباد
سنگ نوشته سراب چنگايى خرمآباد
نقوش دره مير ملاس و هميان
نقاشىهاى غار دوشه
گورستانهاى تاريخى استان عبارتند از:
گورستان چمشك در مىچاكو مربوط به دوره اشكانيان
گورستان رازان در روستاى رازان
گورستان روستاى مير احمدى رازان
گورستان قديمى سلطان مشرق در روستاى سراب امير الشتر
گورستان هره باغ در شرق روستاى يار آباد خرمآباد
گورستان تپه كى در غرب قلعه مظفرى الشتر
بازارهاى تاريخى استان لرستان عبارتند از:
بازار ميرزا سيد رضا در خرمآباد مربوط به سال 1301 ه .ق
بازار قديمى بروجرد (راستا بازار)
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.
