رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان فارس
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
يكى از مهمترين جاذبههاى طبيعى هر استان فضاهاى سبز و پاركهاى موجود در آن استان مىباشند. استان فارس از لحاظ سر سبزى و موقعيت طبيعى يكى از نقاط ديدنى كشور محسوب مىشود. چشمه سارهاى سپيدان و استهبان، بهشت گمشده از جمله اين نقاط سرسبز و ديدنى مىباشند.
در اين قسمت به برخى از مهمترين جاذبههاى طبيعى و تاريخى استان اشاره مىشود:
شهرستان شيراز
آبش خاتون دروازه قصابخانه
آتشكده پاسارگاد نزديك كاخ اختصاصى كوروش
آتشكده صميكان 140 كيلومترى شيراز
آرامگاه حافظ شيراز
آرامگاه خواجوى كرمانى دروازه قرآن شيراز
آرامگاه سعدى شيراز
آرامگاه سيبويه شمال دروازه كازرون
آرامگاه شاه چراغ شيراز
آرامگاه شاه داعى الى الله جنوب شرقى گورستان دارالسلام شيراز
آرامگاه شاه شجاع مظفرى دامنه تخت ضرابى شيراز
آرامگاه شيخ روز بهان محله بالا كفه شيراز
آرامگاه شيخ محمد لاهيجى نزديك دروازه شاه داعى الى الله شيراز
آرامگاه كوروش كبير جاده اصفهان ـ شيراز
آرامگاه مشرقين نزديك آرامگاه خواجو در شيراز
آرامگاه وصاف حافظيه
آستانه سيد علاء الدين حسن شيراز
ارگ كريم خانى شهر شيراز
بازار نو شيراز
بازار وكيل شيراز
باغ ارم شيراز
باغ تخت روبروى باغ جهان نما
باغ جهان نما شمال شيراز
باغ چهل تن بالاتر از باغ چهل تن
باغ دلگشا شمال حافظيه
باغ سعدى حاشيه شرقى دانشكده دامپزشكى
باغ گلشن خيابان عفيف آباد
باغ هفت تن خيابان دروازه قرآن
بقعه سيد مير محمد شيراز
بقعه بىبى دختران محله سه باغ شيراز
بقعه چهل تنان جنوب بلوار هفت تنان
بقعه سيد تاج الدين غريب دروازه كازرون
بقعه شهدا جاده اصفهان ـ شيراز
بقعه على بن حمزه شيراز
بند بهمن 58 كيلومترى شيراز
پارك ملى بمو شمال شيراز
تنگ الله اكبر مشرف بر شهر شيراز
تنگ بوان شرق جاده شيراز ـ اهواز
تنگ خانى 29 كيلومترى شيراز
تنگ هرايرز جاده شيراز ـ اهواز
چشمه چاه مسكى 30 كيلومترى شيراز
چشمه خارگان 60 كيلومترى شيراز
چشمه ميان كتل جاده قديم شيراز ـ كازرون
حمام نشاط باغ نشاط
حمام وكيل جنب مسجد وكيل
درياچه و تالاب ارژن 60 كيلومترى جاده شيراز ـ بوشهر
درياچه رجى 35 كيلومترى شيراز
درياچه مهارلو 27 كيلومترى جنوب شرقى شيراز
عمارت باغ ايلخانى نزديك بقعه بىبى دختران شيراز
عمارت باغ نشاط شيراز
عمارت ديوانخانه نزديك ارگ كريم خانى
عمارت كلاه فرنگى باغ نظر شيراز
قبر مادر نادرشاه ارتفاع مشرف به شهر شيراز
قصر ابونصر شرق شيراز
قلعه اژدها پيكر غرب شيراز
قلعه ككا شش كيلومترى شرق دشت ارم جديد
كليساى ارامنه خيابان قاآنى
گردشگاه آتشكده ابتداى جاده شيراز ـ استهبان
گردشگاه برم دلك 55 كيلومترى غرب شيراز
گردشگاه چشمه سلمانى 14 كيلومترى شرق شيراز
گردشگاه چشمه فيلى ضلع جنوبى پارك ملى بمو
گهواره ديو جنوب پارك ملى بمو
مدرسه آقا بابا خان محله درب شاهزاده
مدرسه خان شيراز
مسجد جامع عتيق شيراز
مسجد نصيرالملك شيراز
مسجد نو (شهدا) شيراز
مسجد وكيل شيراز
مقبره شيخ اقطع كوهسار جنوبى شيراز
شهرستان ممسنى
امامزاده درِ آهنين دو كيلومترى نور آباد
بناى عمارت دهستان رستم ممسنى
پل فهليان قسمت غربى فهليان
چشمهى آب گرم سراب بهرام جاده شاهيجان ـ نور آباد
ديمه ميل (ميل اژدها) هفت كيلومترى نور آباد
شاه جهان احمد 20 كيلومترى شمال نور آباد
شهر قديمى چشمه سردو 40 كيلومترى شهر نورآباد
كتيبههاى كور نگون شمال غربى فهليان
گردشگاه ديمه ميل در مجاورت برج نور آباد
نقش بهرام 9 كيلومترى نور آباد
شهرستان كازرون
آتشكدهى بزرگ جره بين كازرون ـ فراش بند
آتشكدهى كازرون 10 كيلومترى جنوب شرقى كازرون
پل آبگينه 12 كيلومترى كازرون
پل على بن حمزه محور شيراز ـ كازرون
تفرجگاه امامزاده سيد حسين 25 كيلومترى شمال كازرون
چشمهى ساسان 15 كيلومترى شهر كازرون
درياچهى پريشان 12كيلومترىكازرون بهسمتجنوبشرقىآبادىايازآباد
شهر باستانى بيشاپور كازرون
شهرستان داراب
آتشكدههاى هخامنشى محوطه نقش رستم
آتشكدهى آذرجو 12 كيلومترى جنوب غربى داراب
آتشكدهى آذرخش هفت كيلومترى داراب
آرامگاه شاه ابو ذكريا 96 كيلومترى داراب
آرامگاه شاهزاده ابوالقاسم داراب
تفرجگاه آب بند داراب
تنگ لاى زنگان شرق داراب
چشمهى جونجان (جونون) 20 كيلومترى غرب داراب
غار تنگ چوگان تنگ چوگان
قصر آئينه (قصر دختر) هشت كيلومترى رستاق
قصر كيارث غرب داراب
مسجد جامع داراب
مسجد سنگى شهر داراب
مغاره شيخ على شرق نقش رستم
نقش رستم كوهستان حاجى آباد
نقش شاپور شش كيلومترى جنوب شرقى داراب
شهرستان فيروز آباد
آتشكدهى ساسانيان 30 كيلومترى جنوب فيروز آباد
آتشكدهى فراش بند نرسيده به فيروز آباد
آتشكدهى كنار سياه فيروز آباد
آثار شهر قديمى فيروز آباد شمال غربى شهر كنونى فيروز آباد
تنگ خرقه فيروز آباد
چشمهى آتشكده جوار شهرستان فيروز آباد
چشمهى تنكاب 10 كيلومترى جاده شيراز ـ فيروز آباد
چشمه حنيفقان 45 كيلومترى شهر فيروز آباد
قلعه دختر جلگه فيروز آباد
كاروانسراى عهد ساسانى سه كيلومترى جنوب آتشكده ساسانى
گردشگاه شهيد جاده فيروز آباد ـ فراشبد
ويرانههاى آتشكده فيروز آباد
شهرستان مرودشت
آبشار مارگون نزديك درياچه سيد درودزن
برج زندان سليمان نزديك كاخ كوروش
پل بند امير جنوب شرقى مرودشت
پل خان مرودشت
تنگ براق منطقه كامفيروز
تنگ بستانك شمال غربى كامفير وز چشمهى ابوالمهدى بين سيوند و سعادت آباد
چشمهى بناب قادر آباد نزديكى كارخانه «يك و يك»
سنگ نبشته تنگ براقى شمال غربى پاسارگاد
شهر قديمى استخر هفت كيلومترى تخت جمشيد
قلعهى استخر جلگه مرودشت
مجموعه ويرانههاى تخت جمشيد جلگه مرودشت
نقش رجب شمال تخت جمشيد
شهرستان استهبان
پارك جنگلى جنوب شهر استبهان
تنگ استهبان استهبان
تنگ ايج دو كيلومترى روستاى ايج
تنگ لاى تاريك جنوب غربى استهبان
گردشگاه بردانه مسير ايچ ـ داراب
گردشگاه بك بك جنوب شرقى استهبان
گردشگاه پارك جنگلى جنوب استهبان
شهرستان جهرم
آتشكده قدمگاه جنوب جهرم
قلعه تبر (خورشه) 48 كيلومترى شرق جهرم
قلعه قبر 50 كيلومترى جهرم
قلعه مهرك جهرم
گردشگاه بونيز ارتفاعات بخش جنوبى جهرم
شهرستان لار
آب انبار سيد جعفرى مسير غربى شهر لار
امامزاده بريز جاده قديمى لار
بازار قيصريه لار
دهن شير ورودى بازار
قلعه قدمگاه شمال غربى لار
گردشگاه امامزاده بريز جاده قديم لار
منطقه حفاظت شده هرمود لار شرق لارستان
شهرستان آباده
كاخ ساسانى جنوب غربى سروستان
گنبد على ابر كوه
مزار پير حمزه سبز پوش ابر كوه
مسجد جامع ابر كوه
مقبرهى طاووس ابر كوه
منطقهى شكار ممنوع بصيران چهار كيلومترى جنوب آباده
منطقهى شكار ممنوع توت سياه انتهاى منطقه بوانات
شهرستان فسا
آبشار دشتك ابرج اقليد
چشمهى بالنگان شهرستان اقليد
چشمهى چوئو مجاورت جاده آسياس در ارتفاعات كوه حسينى
چشمهى قدمگاه مجاورت دهستان سده ـ شهرستان اقليد
چشمهى محمد رسول الله ضلع جنوب غربى شهر اقليد
درياچهى كافتر جنوب شرقى شهرستان اقليد
قلعهى ايزدخواست 141 كيلومترى اصفهان
قلعهى ضحاك نزديك شهر فسا
گردشگاه ميان جنگل 50 كيلومترى شمال غربى شهر فسا
شهرستان سپيدان
چشمهى سپيدان شش كيلومترى جنوب شهرستان
سايت اسكى سپيدان
گردشگاه تنگ تيزاب 20 كيلومترى شمال غرب سپيدان
گردشگاه چله گاه 10 كيلومترى سپيدان
شهرستان نىريز
تنگ پلنگان 21 كيلومترى نىريز
تنگ جزين هفت كيلومترى طشك
تنگ زى طشك مسير چشمه پلنگان
چشمهى پلنگان محوطه باغ ملى
درياچهى طشك و بختگان نزديكى شهرستان نىريز
مسجد جامع نىريز
با توجه به اينكه 33 درصد آثار تاريخى ايران در استان فارس وجود دارد، بنابراين اين استان از موقعيت ممتازى براى جذب گردشگران و جهانگردان برخوردار است.
در اين استان حدود 300 اثر تاريخى و 800 مكان مذهبى وجود دارد و هر ساله عده زيادى از كشورهاى خارج به خصوص از ايتاليا، آلمان، انگليس، ژاپن و چين از اين استان ديدن مىنمايند.
در اين استان در سال 1377، در مجموع 24 هتل و مهمانپذير وجود داشته است كه از آنها يك هتل پنج ستاره، يك هتل چهار ستاره، يك هتل سه ستاره، يازده هتل دو ستاره و ده هتل يك ستاره بودهاند.
برخى از مهمانسراها و هتلهاى استان عبارتند از:
ـ مهمانسراى جهانگردى آباده،
ـ مهمانسراى جهانگردى شيراز،
ـ مهمانسراى جهانگردى فسا،
ـ مهمانسراى جهانگردى فيروز آباد،
ـ مهمانسراى جهانگردى لار،
ـ مهمانسراى داراب،
ـ هتل آپادانا شيراز،
ـ هتل ارگ شيراز،
ـ هتل ارم شيراز،
ـ هتل اطلس شيراز،
ـ هتل پارسيان شيراز،
ـ هتل پارك شيراز،
ـ هتل تالار شيراز،
ـ هتل جنتى آباده،
ـ هتل رضا شيراز،
ـ هتل رودكى شيراز،
ـ هتل سينا شيراز،
ـ هتل عصر جديد شيراز،
ـ هتل فارس شيراز،
ـ هتل قانع شيراز،
ـ هتل كوثر شيراز،
ـ هتل مهدى شيراز،
ـ هتل هما شيراز.
آثار و بناهاى تاريخى
همچنان كه گذشت سرزمين فارس مهد تمدن ايران زمين بوده است و سابقه تاريخى چندين هزار ساله دارد و وجود مشهورترين بناهاى باستانى نظير تخت جمشيد، نقش رستم، حافظيه، سعديه، بقعه خواجوى كرمانى، مسجد نو (مسجد اتابكى)، بقعه شريف شاهچراغ، دروازه قرآن، كليساى ارامنه شيراز، بازار وكيل، مسجد جامع عتيق، مسجد جامع اقليد، باغ ارم، نارنجستان قوام، ارك كريمخانى و ...، نشانگر سابقه ديرين تمدن، فرهنگ و مذهب در اين استان مىباشد.
حرم شاهچراغ
آرامگاه سيد مير احمد بن موسى الكاظم عليهالسلام ـ برادر حضرت رضا عليهالسلام ـ معروف به «شاه چراغ» در مركز شيراز و كنار ميدانى به نام احمدى قرار دارد. علت وجود اين بقعه در شيراز اين است كه حضرت احمد بن موسى عليهالسلام پس از شنيدن توطئه مأمون مبنى بر به شهادت رساندن امام رضا عليهالسلام از مدينه به سوى مرو حركت كرد. مأمون پس از شنيدن اين خبر دچار ترس شده نامهاى به حاكم فارس «قتلع خان» نوشت و دستور سركوبى داد. در نه كيلومترى جنوب غربى شيراز جنگى درگرفت و در نهايت حضرت احمد بن موسى به شهادت رسيد. تاريخ نويسان، زمان پيدايش مقبره حضرت احمد را يكسان ننوشتهاند. گروهى آن را در زمان امير عضدالدوله ديلمى (373ـ338) و گروهى ديگر در زمان امير مقرب الدين مسعود بن بدر (متوفى به سال 665 ه .ق) نوشتهاند. اين آرامگاه همواره زيارتگاه مؤمنين و مؤمنات بوده است.
در زمان اتابك سعد بن زنگى، امير مقربالدين مسعود بدرالدين، وزير اين شهريار، بقعه و گنبدى بر فراز مقبره احمد بن موسى عليهالسلام ساخت و اتابك نيز رواقى بر آن افزود. سپس تاشى خاتون مادر شاه اسحاق اينجو [حاكم فارس] در سالهاى 745 تا 750 ه .ق تعميرات اساسى در آن انجام داد و بقعه، بارگاه، مدرسه عالى و مدفنى براى خود در جنوب آن ساخت و سى جزو قرآن نفيس منحصر به فرد با خطوط ثلث طلايى و تذهيب عالى مورخ به سالهاى 745 و 746 ه .ق را بر آن وقف نمود. از ابنيه تاش خاتون چيزى باقى نيست لكن قرآنها محفوظ مانده، در موزه پارس نگاهدارى مىشود.
در سال 912 ه .ق به دستور شاه اسماعيل صفوى، بهسازى گستردهاى بر آرامگاه انجام گرفت. 85 سال بعد بر اثر زلزله سال 997 ه .ق، نيمى از گنبد آرامگاه ويران شد كه دوباره در سالهاى بعد بازسازى شد. در سال 1142 ه .ق نادرشاه افشار بهسازى گستردهاى بر اين آرامگاه انجام داد و به دستور او قنديل بزرگى در زير سقف و گنبد آويزان كردند.
در زلزله سال 1239 ه .ق شيراز با خاك يكسان شد و مرقد مطهر نيز به كلى مخروبه گرديد. پس از زلزله قنديل اهدايى نادرشاه را فروختند و صرف بازسازى آرامگاه كردند.
در سال 1243 ه .ق به دستور فتح على شاه قاجار، حسينعلى ميرزا فرمانفرما، پى گير شد تا كف بقعه را يك متر از سطح زمين بلندتر بسازد. سپس ضريحى نقرهاى نيز بر مزار مطهر نصب كردند. در سال 1269 ه .ق بر اثر زلزله، گنبد آرامگاه شكست و فرو ريخت و در همان سال محمد ناصر ظهير الدوله آن را نوسازى كرد.
در سال 1289 ه .ق مسعود ميرزا ظل السلطان درى نقرهاى بر ورودى حرم نصب كرد و در سال 1292 ه .ق شاهزاده ظل السلطان، ساعت زنگ دار بزرگى بر برج جنوبى بقعه نصب كرد. ساعت مذكور در حال حاضر در موزه شاهچراغ در معرض ديد عموم قرار داده شده است. در سال 1306 ه .ق آيينهكارى مفصلى بر ديوارهاى داخل حرم انجام گرفت و در سال 1336 ه .ش، آخرين گنبد قديمى آرامگاه برچيده شد و اولين گنبد با بتون آرمهاى توسط انجمن آثار ملى و اداره باستان شناسى فارس ساخته شد.
بناى كنونى مشتمل بر ايوان اصلى در مشرق و حرم وسيع و شاه نشينهايى از چهار جانب و مسجدى در جانب مغرب حرم و اطاقها و مقبرههاى متعدد متصل به بقعه است. آيينهكارى و نوشتههاى گچبرى و تزئينات و درهاى نقره و رواق و حرم وسيع اين بقعه بسيار جالب توجه بوده، مرقد مطهر در شاه نشين بين محوطه زير گنبد و مسجد بالاى سر امامزاده قرار دارد.
گنبد نيلوفرى شاه چراغ به سبك بسيار زيبايى كاشىكارى شده و از دور پيداست.
دو مناره كوتاه در دو انتهاى ايوان زينت بخش بقعه بوده صحن وسيع حرم از سه جانب آنرا احاطه نموده است.
حياط وسيع شاه چراغ داراى دو در اصلى ورودى است كه در سمت جنوب و شمال حرم از زير دو سر در بزرگ كاشىكارى شده گذشته و وارد آن مىشويم. در ميان حياط، حوض بزرگ فوارهدارى ساخته شده و در اطراف حوض، درختكارى شده است. حرم مطهر شاهچراغ در سمت غرب حياط و حرم سيد مير محمد (برادر شاهچراغ) در سمت شمال شرقى حياط قرار دارد. غير از دو در اصلى، دو در فرعى ديگر نيز وجود دارد كه يكى به بازار حاجى و ديگرى به مسجد جامع عتيق مىرود. درگاه مانندى نيز از ضلع شمال حياط وارد بازار شاه چراغ مىشود.
ستونهاى آهنى ايوان حرم به وسيله چوبهاى نفيس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نيز چوب منبت كارى شده به كار رفته است. همچنين امكانات وسيعى مثل پاسگاه انتظامى، دفتر پست و مخابرات، كتابخانه و موزه در اين حياط وسيع براى رفاه مردم ايجاد شده است.
بقعه شاه چراغ در تاريخ 20 بهمن 1318 ذيل شماره 363 در فهرست آثار تاريخى به ثبت رسيده است.
آستانه سيد علاء الدين
آستانه سيد علاء الدين از زيارتگاههاى مهم شهر تاريخى شيراز بوده و در فاصله نه چندان زيادى از مسجد جامع اين شهر واقع است. اين بقعه مدفن سيد علاء الدين است كه او را از فرزندان امام هفتم عليهالسلام و برادر ديگر سيد مير احمد (شاهچراغ) شناختهاند. بناى مرتفعى با گنبد بلندى بر فراز آن به صورتى منفرد جلب نظر مىنمايد. مدخل اصلى آن از جانب جنوب است كه به وسيله صحن كوچكى با خارج مربوط مىگردد. در جانب غربى آن محوطه نسبتا وسيعى است كه قبرستان قديمى بوده و اكنون صحن غربى بقعه به شمار مىرود.
درون بقعه مشتمل بر حرم بلند آيينهكارى در زير گنبد است كه مرقد مطهر مانند زيارتگاههاى ديگر شيراز در شاه نشين كنار آن (بر جانب شمال) قرار دارد و مسجد قرينهى حرم در پشت ضريح واقع است. بناى اصلى بقعه به وسيله قتلغ خان كه ظاهرا در عهد مغول و تيمورى يعنى اواخر قرن هشتم يا اوايل قرن نهم هجرى قمرى والى شيراز بوده است.
از كتيبه بالاى حرم مورخ به سال 943 ه .ق به خط ثلث اين طور برمىآيد كه ساخت بقعه كنونى در سال 923، توسط سلطان خليل كه در دوران سلطنت شاه اسماعيل صفوى مدت پانزده سال از 911 تا 926 ه .ق بر فارس حكومت داشته، ساخته شده است. در سال 1329، گنبد بنا از طرف اداره فرهنگ فارس به علت خرابىهاى زلزله برداشته شد و گنبد سبكى با استخوان بندى آهنين (از محل درآمدهاى آستانه) تهيه و در سال 1331 نصب گرديد و به وسيله آجر و كاشى در ظرف چند سال به وضع و هيئت اوليه تجديد گشت. بقعه سيد علاء الدين در تاريخ 29 آذرماه 1316 ذيل شماره 307 در فهرست آثار تاريخى ايران به ثبت رسيد.
مسجد جامع سوريان
مسجد جامع سوريان از بناهاى قرن ششم هجرى قمرى محسوب مىشود. اثر مهم اين مسجد، منبر منبت كارى بزرگ آن است كه به فرمان خواجه مظفر الملك از محل ماترك خواجه سعد بن محمد، در سال 771 ه .ق ساخته شده است. بعدها قسمتهايى از اين منبر ناپديد شد و براى حفظ بقيه آن در سال 1314 آن را به موزه ايران باستان منتقل و تعمير نمودند. مسجد جامع سوريان، در تاريخ 21 اسفند ماه 1315 ه .ش به شماره 282 در فهرست آثار تاريخى ايران ثبت گرديده است.
مجموعه آثار باستانى دشت مرغاب (جلگه پاسارگاد)
آرامگاه كورش كبير
در مسير جاده طولانى اصفهان ـ شيراز چند كيلومتر بعد از ده بيد و قبل از تنگه معروف سعادت آباد، در جانب راست جاده، جلگهاى نمودار مىگردد كه به نام دشت مرغاب خوانده مىشود.
آرامگاه كورش كبير كه از سنگ سفيد بنياد گشته و نام محلى آن قبر مادر سليمان است، بعد از اين دشت قرار دارد و در وسط كشتزارها واقع شده و قبور اسلامى اطراف آنرا احاطه نموده است. بناى آرامگاه مشتمل بر اطاق چهار گوشى است كه بر فراز سكوى شش طبقه متناسبى قرار دارد. تمام بنا از سنگهاى سفيد بزرگ ساخته شده است. مجموع ارتفاع آن بالغ بر يازده متر مىشود. محوطه درونى اطاق به درازاى 5/3 متر و پهنا و بلندى 10/2 متر مىباشد و بر ديوار جنوبى آن محراب و آيات كلام الله مجيد حجارى گرديده است.
از زير سقف اطاق تا سطح بالاى بام آرامگاه در حدود سه متر فاصله دارد و در دل اين فاصله محل دو قبر تعبيه گرديده است كه يكى را خوابگاه ابدى كورش كبير و ديگرى را مدفن همسر او «كاسان دان» مادر كمبوجيه دانستهاند. در دوران اتابكان فارس يعنى قرن هفتم هجرى دشت مرغاب آبادى بيشترى يافته و محوطه آرامگاه كورش را تبديل به مسجدى كرده بودند و نوشتهها و سال تاريخ مربوط به اين موضوع (رمضان 612 هجرى) و نام اتابك سعد بن زنگى در گوشه و كنار محوطه مزبور بر روى سنگها موجود است.
كاخ بار كورش
به مسافت 600 مترى شمال شرقى آرامگاه، بقاياى كاخ معظمى وجود دارد كه يك ستون آن بر جاى مانده است. وسعت اين كاخ مجموعا 2620 متر مربع بوده و مشتمل بر تالار بزرگ هشت ستونى در وسط و چهار ايوان در چهار سمت و اطاقهايى در دو گوشه بوده است. ارتفاع ستون موجود مجموعا 44/13 متر بوده و بر بالاى جزرهاى سنگ سفيد كه در انتهاى ايوانهاى كاخ قرار دارد به خط ميخى به زبانهاى پارسى و بابلى و عيلامى جمله «من (هستم) كورش شهريار هخامنشى» منقور است.
كاخ نقش انسان بالدار
به مسافت مختصرى در جانب شرقى كاخ بار كورش، آثار بناى ديگرى بر جاى مانده است كه نقش انسان بالدار بر سنگ سفيد مهمترين نشانه و اثر موجود آن به شمار مىرود. اين بنا مشتمل بر تالار بزرگ 8 ستونى بوده كه بر هر يك از جوانب شمال، شرق و غرب آن درگاهى قرار داشته است و آثار ايوان و ابنيه ديگرى بيرون تالار ديده مىشود. نقش برجسته انسان بالدار بر سنگ سفيد در درگاهى شمالى واقع شده و دو بال رو به بالا و دو بال رو به پايين حجارى كردهاند.
دستهاى انسان به حالت دعا رو به آسمان بلند است و لباس بلندى مانند لباس عيلاميان كه تا قوزك پا مىرسد در بر دارد و تاجى مركب از سه گل بلند همچون تاجهاى مصر بر روى نقش دو شاخ (شبيه شاخ قوچ) بر سر او ديده مىشود. بر اساس قرائن و شواهد اين كاخ عبادتگاه پاسارگاد و قديمىترين بناى اين محل بوده و نقش برجسته فوق نيز قديمىترين نقش دوران هخامنشى است.
كاخ اختصاصى كورش
به مسافت كمى از شمال غربى كاخ بار كورش، آثار كاخ بزرگ ديگرى ديده مىشود كه وسيعترين كاخهاى پاسارگاد به شمار مىرود و مجموع وسعت آن 3427 متر مربع (44×5/77) بوده، تالارى در وسط و ايوانهاى طولانى در جوانب شمال غربى و جنوب شرقى داشته است. تالار مركزى داراى سى ستون از سنگ سفيد بوده، ته ستونهاى چهارگوش زيباى آن با كف سازى عالى تالار نمونه گوياى سليقه و استادى فراوان بنياد گزاران كاخ به شمار مىرود.
تخت سليمان
بر فراز كوهستان شمال جلگه پاسارگاد صفّه زيبايى با ديوارهايى از سنگهاى سترگ سپيد رنگ ترتيب داده شده است كه طول شرقى ـ غربى آن متجاوز از 80 متر و پهناى شمالى جنوبى آن در طرفين 78 و در وسط قريب 60 متر مىباشد. از روى قطعات ظروف سفالى مكشوف بر فراز صفه مىتوان پنداشت كه اين جايگاه بلند پيش از دوران هخامنشى هم مسكن مردمانى بوده و به احتمال نزديك به يقين عبادتگاهى به شمار مىرفته است و كورش هم اين صفه را مانند مكانى متبرك، ساخته و پرداخته است. با وجود قطعات ظروف سفالى بر روى تپه تخت سليمان و ديگر تپههاى تاريخى اطراف معلوم مىشود كه جلگه پاسارگاد از هزاره چهارم پيش از ميلاد محل سكونت مردمى بوده كه مانند بسيارى مردم معاصر خود در ساير نقاط ايران داراى تمدن و هنرهاى قابل توجه بودهاند.
آتشكده پاسارگاد
به مسافت قريب يك كيلومتر و نيم از كاخ اختصاصى كورش، بر جانب شمال غربى مرغاب و دامنه غربى كوهسار دو تخته سنگ بزرگ سفيد در مجاورت تپه كوتاهى از خاك به مسافت نه متر از يكديگر قرار دارد. اين دو تخته سنگ را آتشگاه يا قربانگاه پاسارگاد مىدانند و به طورى كه مىدانيم در دوران هخامنشى نيايش خداى يكتا در فضاى باز برابر آتش مقدس صورت مىگرفته است. به طور كلى آثار پاسارگاد در تاريخ 24 شهريور ماه 1310 تحت شماره 19 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.
ويرانههاى استخر (تخت طاووس)
درّه عريضى بين جلگههاى خفرك و مرودشت واقع است. جانب شمالى اين دره به كوهستان حاجى آباد و جنوب آن به كوه رحمت محصور بوده، رودخانه پلوار كه به نام رود سيوند نيز خوانده مىشود از وسط آن عبور مىكند. ويرانههاى شهر استخر كه نام محلى آن تخت طاووس است در همين محل واقع شده است. دروازه سنگى آن در سمت چپ كنار جاده متصل به كوهستان جلب نظر مىنمايد و آثار باروهاى خشتى در سمت راست پديدار است. ضمن كاوشهايى كه در ويرانههاى استخر به عمل آمده بقاياى ادوار اسلامى، ساسانى و اشكانى و ظروف و آثار قرون اوليه هجرى كشف گرديده و پايهها و قطعات ستونهاى عهد هخامنشى كه در ساختمانهاى دورههاى بعدى به كار رفته بود هويدا شده است. اين مكان تاريخى در تاريخ 24 شهريور ماه 1310 تحت شماره 18 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.
تخت جمشيد
بر فراز تپه سنگى كوه رحمت در جلگه مرودشت، ويرانههاى به جا مانده از كاخ تخت جمشيد نمايان است. كاخهاى بزرگ تخت جمشيد از زمان داريوش اول يعنى از سال 521 ق.م مسيح را بيش از 150 سال پس از آن بر فراز اين صفه عظيم بنا گرديده است. بر سنگ نوشتههاى ميخى كاخهاى مزبور نامهاى داريوش اول، فرزند خشايار شاه، اردشير اول و سوم نقر شده است. راه ورود به صفه، پلكانهاى دو طرفه بسيار بزرگى است كه از هر طرف شامل صد و ده پلكان عريض و كوتاه مىباشد. بر بالاى پلكان مزبور، بناى وروديه تخت جمشيد [دروازه بزرگ يا دروازه ملل] قرار دارد كه عبارت از ساختمان عظيم مشتمل بر سه دروازه و تالار چهار ستونى مىباشد. بر دروازه بزرگ بالاى پلكان، شكل گاوهاى بزرگ واقع است. پيكر گاوهاى بالدار با سر انسان را حجارى نمودهاند. نبشتههاى بالاى اين نقوش به سه زبان پارسى باستانى، عيلامى و بابلى هستند كه بيان كننده تاريخ اتمام بناى ورودى به فرمان خشايار شاه است.
دروازه سوم رو به جنوب است و از دو دروازه ديگر بزرگتر است. كف و بنياد آن را از سنگ ساختهاند و به كاخ آپادانا، يا كاخ بزرگ بار، راه دارد. ستونهاى باقيمانده و نقشهاى برجسته پلكانهاى زيبا و بىنظير آن هنوز شاهد عظمت و جلال كاخ مزبور است. نقوش روى ديوارهاى هر دو پلكان در سه رديف بر يك جانب شامل صف افسران، سربازان، عرابهها [ارابهها] و اسبهاى شاهى بوده و در جانب ديگر بيست و سه مجلس تصاوير نمايندگان استانهاى مختلف كشور شاهنشاهى هخامنشى را در حال عرضه هداياى خود و بار يافتن به حضور شاهنشاه ايران مىنمايد و يك نفر حاجب پارسى يا مادى دست رئيس نمايندگان هر يك از ملل تابعه را گرفته نزد شاه را هدايت مىكند.
وسعت كاخ تخت جمشيد 125 هزار متر مربع و از چهار بخش مهم تشكيل يافته است: كاخهاى رسمى و تشريفاتى. سراى نشيمن و كاخهاى كوچك اختصاصى. خزانه شاهى. دژ و باروى حفاظتى. اين بخشها از سنگهاى بزرگ تراشيده و صيقل يافته ساخته شدهاند. كل ساختمان روى صخرههاى طبيعى استوار است. سنگهاى به كار رفته در تخت جمشيد دو گونهاند: نوع اول شامل سنگهاى صخرهاى از جنس آهك به رنگ خاكسترى شفاف است و نوع دوم شامل سنگهاى صخرهاى از جنس آهك است كه از سنگهاى نوع اول سختتر و فشردهتر است و به رنگ خاكسترى مايل به سياه ديده مىشوند.
قابل ذكر است كه مجموعه كاخهاى تخت جمشيد، در سال 330 ق.م به دست اسكندر مقدونى به آتش كشيده شد و تمام بناها به صورت ويرانه درآمد. آثار تخت جمشيد در تاريخ 24 شهريور 1310 به شماره 20 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.
نقش رجب در سه كيلومترى شمال تخت جمشيد، نقشهايى از اردشير بابكان و فرزندش شاپور اول در پس رفتگى كوهستان حجارى شده كه به «نقش رجب» معروف است. اين نقش داراى سه تصوير برجسته از اردشير بابكان، شاپور اول، علامت خاندان او و شخصيتهاى بزرگ دوره اردشير است.
نقش رستم
در امتداد نقش رجب و در انتهاى كوهستان معروف حاجى آباد، آثار تاريخى مهمى از دورههاى عيلامى، هخامنشى و ساسانى وجود دارد كه به مناسبت بلندى و شگرفى آثار و نقوش آن به نام نقش رستم خوانده مىشود. مهمترين آثار باستانى اين ناحيه، نقش برجستههاى مربوط به دوره ساسانى در پايين كوه، آرامگاههاى شاهان هخامنشى بر بالاى كوه و بناى سنگى چهار گوش بسيار موزون و استوار در سمت راست آن هستند. اين بناى چهار گوش را «كعبه زردشت» مىگويند. بناى كعبه زردشت به عقيده جمعى از باستان شناسان جهت آرامگاه ساخته شده است و جمعى ديگر آن را محل حفظ آتش مقدس مىشناسند. چهار آرامگاه اين مكان را متعلق به داريوش، خشايار شاه، اردشير اول و داريوش دوم مىدانند. در پايين كوه، هفت نقش برجسته حجارى شده وجود دارد كه مجالس مختلفى از دوره ساسانيان را نشان مىدهند. بناى كعبه زرتشت از مهمترين آثار بىهمتاى عهد هخامنشى به شمار مىرود كه از آسيب مردم جاهل هم به دور نمانده است.
آثار تاريخى ادوار اسلامى جلگه مرودشت
در جلگه مرودشت آثار برجستهاى نيز از دوران اسلامى باقى است كه مهمترين آنها به وسيله امير عضدالدوله ديلمى (356 تا 372 ه .ق) ايجاد گرديده است.
مهمترين اين آثار عبارتند از:
قلعه استخر
بر بالاى كوهى در انتهاى شمال غربى جلگه مرودشت، قلعه معروف استخر از طرف عضدالدوله ديلمى ايجاد گرديده است. استخر بزرگ آب در محل مناسب آن ترتيب داده شده بود و اكنون درخت سرو چند صد ساله در كنار بقاياى استخر در ميان ويرانههاى ابنيه سنگى قلعه پايدار است.
بند امير
در جانب جنوب شرقى مرودشت تقريبا در انتهاى ديگر اين جلگه پهناور بر روى رود كُر بند محكمى كه قسمت بالاى آن پل است به نام بند امير وجود دارد كه از آثار عضدالدوله ديملى و از مهمترين بناهاى قرنها اول اسلام در ايران به شمار مىرود. تاريخ ساختمان بند امير را سال 365 ه .ق ذكر كردهاند.
پل خان
در انتهاى جنوب غربى جلگه مرودشت در محل باريكى كه رود كُر از كنار كوهستان مىگذرد پل عظيمى به نام پل خان وجود دارد كه به وسيله امام قلى خان فرزند الله وردى خان فرمانفرماى معروف فارس و سردار مشهور زمان شاه عباس كبير بنا شده است.
دروازه قرآن (طاق قرآن)
در مدخل ورودى شهر شيراز دروازه بزرگى به نام دروازه قرآن وجود دارد كه بر فراز آن نسخه كلام الله درون اطاق و صندوقى واقع است و كليه مسافرينى كه از اين راه به شيراز مىآيند يا از آن بيرون مىروند از زير قرآن مىگذرند. بناى اصلى دروازه قرآن بناى سنگى قديمى منسوب به عضدالدوله ديلمى بود و نسخه قرآن خط ثلث عالى منسوب به ابراهيم سلطان فرزند شاهرخ تيمورى در اطاق بالاى آن قرار دارد.
كريم خان زند دروازه مذكور را كه رو به انهدام بود مرمت كرده و در طرفين آن هم اتاقهايى براى اتراق محافظين و مأمورين بنا كرد و بر بالاى تاق مزبور اطاق كوچكى ساخت و در آن يك قرآن خطى بزرگ قرار داد تا مسافرين از بركت عبور از زير قرآن مجيد، از گزند حوادث مصون مانده و به سلامت به مقصد برسند. در سال 1315 ه .ش به عنوان توسعه جاده، اين بناى تاريخى را منهدم نمودند و چند سال بعد شادروان حسين ايگار بناى كنونى را كمى پايينتر از محل دروازه قرآن قديم احداث نمود و با اين اقدام پسنديده خود، سنت خوب شهر شيراز را احياء نمود. در سالهاى بعد قرآنى كه در بالاى تاق قرار داشت سر از موزه پاريس درآورد و با توسعه راه شيراز به تهران دروازه قرآن در سمت غرب اين راه قرار گرفت. اين دروازه يكى از ديدنىهاى مشهور استان فارس و شهر شيراز است كه اشتهار ملى و جهانى دارد. لازم به ذكر است كه اين طاق از بتون آرمه ساخته شده است و آيات قرآنى را با خط ثلث و نسخ كه روى كاشى نوشته شده بر بدنه آن نصب نمودند.
آرامگاه حافظ (حافظيه)
حافظ از نامآورترين شعرا و عرفاى ايران زمين است. او در سال 726 ه .ق در شيراز متولد شد و در سال 791 ه .ق به سراى باقى شتافت. آرامگاه حافظ در زمينى قرار دارد كه به مصلى معروف بوده و سابقا از آب ركن آباد مشروب مىشده است و در شمال شهر شيراز، در كنار خيابان گلستان كه به آرامگاه شيخ اجل سعدى منتهى مىشود، واقع است. در حال حاضر مكان آرامگاه به نام حافظيه مشهور مىباشد. آرامگاه داراى دو حياط شمالى و جنوبى است كه مقبره حافظ در حياط شمالى آن واقع شده است.
در سال 1187 ه .ق، كريمخان زند، پس از محصور كردن محوطه بزرگى كه قبر حافظ در آن قرار داشت، عمارتى در وسط آن ساخت. اين ساختمان از چند اتاق جنوبى تشكيل مىشد. كريمخان زند در گوشه غربى اين عمارت، آب انبارى ساخت كه از آب ركن آباد پر مىشد و ايوانى داشت كه چهار ستون سنگى يكپارچه آن را نگه دارى مىكردند. وى همچنين مقبره حافظ را با يك سنگ مرمر نفيس كه چندين بيت زيبا و نغز اين شاعر به خط نستعليق روى آن حكاكى شده بود، پوشاند. پس از اين تاريخ، افراد بسيارى آرامگاه را تعمير و مرمت كردهاند. قسمت شمالى آرامگاه داراى درختان نارنج و دو حوض مربع مستطيل است و قبر خواجه حافظ در وسط اين قسمت قرار دارد كه قريب يك متر از سطح حياط بلندتر است و گنبد كاشى كارى آن كه روپوش مسى دارد، به وسيله هشت ستون سنگى بلند نگاه داشته مىشود. در زير اين گنبد و اطراف حياط اين قسمت، غزلهايى از خواجه حافظ با خط ثلث بر روى كاشى نوشتهاند. در قسمت جنوبى، در باغچه زيبا احداث شده كه وسط هر كدام حوض مربع مستطيل بزرگى است و در آنها گل كارى و چمن است. طرفين اين حياط دو نارنجستان خرم مىباشد.
در سمت شرق حياط آرامگاه، كتيبهاى سنگى توسط سازمان ميراث فرهنگى فارس قرار داده شده كه بر روى آن مختصرى از زندگى نامه و اشعار حافظ نوشته شده است. ديوار شرقى اين حياط، آجرى و مربوط به زمان زنديه است. در ضلع شمالى محوطه آرامگاه، مركز نشريات و فروشگاه كتاب، مركز حافظ شناسى با 440 متر زيربنا و ده هزار جلد كتاب و چايخانه سنتى بسيار دلپذير با 330 متر مربع مساحت قرار دارند.
آرامگاه سعدى (سعديه)
آرامگاه شيخ اجل، معروف به سعدى، در تنگ سعدى و در قريهاى به همين نام واقع شده است. هم اكنون اين قريه با اتصال به شهر به «شهرك سعدى» معروف شده است. شيخ مصلح الدين سعدى شيرازى يكى از ستارگان معروف آسمان ادب فارسى است. زبان استادانه و شيواى او زبان دل، عشق و انسان بودن است. زبانى كه هر انسانى را تحت تأثير خود قرار مىدهد. سعدى در سال 606 ه .ق به دنيا آمد. اين شاعر شيرين كلام در سال 690 ه .ق در خانقاه خود واقع در همين محل كه قبر او هست، جان به جان آفرين تسليم كرد. آرامگاه سعدى را افراد مختلف تعمير و مرمت كردهاند. ترديدى نيست كه از سال 691 ه .ق [سال وفات سعدى]، آرامگاه او داراى بقعه و باغ بوده و توسط اميران و سلاطين وقت مرمت شده است. سپس در سال 1187 ه .ق كريمخان زند آن را تكميل كرد و نهايتا در سال 1321 شمسى، آرامگاه كنونى سعدى، به وسيله انجمن آثار ملى ساخته شد.
كليساى ارامنه
در محله سرباغ شيراز كوى معروف به «سرجوى ارمنىها» و در فاصلهاى اندك از خيابان قاآنى كليسايى است كه در سال 1662 م. در زمان سلطنت شاه عباس دوم ساخته شده است. تالار نمازگاه يا تالار اصلى كليسا از بناهاى جالب توجه است و سقف نقاشى شده آن و تاقچه بندى و مقرنس كارىهاى گچى حاشيه وسط ديواره آن، از آثار هنرى دوران صفوى است.
آرامگاه شاه شجاع مظفرى
در سمت مغرب تكيه هفت تنان، مقبره شاه شجاع از پادشاهان آل مظفر (كه در شيراز سلطنت داشتهاند)، واقع است. اين مقبره كه تاق مانند ساخته شده، داراى چهار ستون مورّب است كه گنبدى در بالاى آن قرار دارد. سطح بيرونى گنبد به وسيله كاشىهاى تك رنگ نيلوفرى مزين شده است و در سطح داخلى گنبد، با كاشىهاى هفت رنگ تصاوير گل و بوته ايجاد كرده و در چهار قسمت (لچكى) داخل گنبد، به خط نستعليق مطالب و اشعارى نوشتهاند. در دو لچكى، اشعار شاه شجاع و در يكى زندگى نامه او و در ديگرى يكى از اشعار حافظ كه در مدح شاه شجاع سروده است را نوشتهاند. در سال 1338 شمسى انجمن آثار ملى به فكر احداث ساختمانى بر روى اين آرامگاه افتاد و در نتيجه گنبدى كه بر روى چهار پايه قرار دارد و در داخل و خارج با كاشىهاى معرق مزين مىباشد، بر آن ساخت. بقعه مزبور در تاريخ 18/9/1354 به شماره 7/1169 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
موزه پارس (عمارت كلاه فرنگى)
در وسط باغ قديمى معروف به باغ نظر كه متأسفانه اكنون قسمت كوچكى از آن باقى است و آنرا «موزه» مىنامند عمارت هشت ضلعى زيبايى است كه به «كلاه فرنگى» معروف است و كف آن يك متر و نيم از سطح باغ بالاتر است. بناى كلاه فرنگى به صورت كوشگ هشت ضلعى زيبايى ساخته شده و تزيينات كارشىكارى در خارج و نقاشىها و مقرنسكارىهاى داخل آن از هنر نمايىهاى جالب عهد كريم خان زند محسوب مىگردد. درون آن مشتمل بر محوطه مركزى است كه حوضى از مرمر در ميان آن و چهار شاه نشين در چهار سو و چهار اطاق در چهار گوشه آن واقع مىباشد.
مقبره كريمخان در شاه نشين شرقى قرار داشت كه به وسيله آقا محمد خان قاجار نبش قبر گرديد و استخوانهاى كريم خان را به كاخ گلستان در تهران منتقل كرد. در سال 1314 ه .ش موزه پارس در عمارت كلاه فرنگى مستقر گرديد.
ارگ كريمخانى
ارگ كريمخانى كه در واقع كاخ اندرونى و قصر سلطنتى زنديه بوده، به شكل يك قلعه آجرى مستحكم با ديوارهاى بلند ساخته شده است كه در چهار گوشه آن چهار برج قطور و بلند ساخته شده است. روى بدنه بيرونى برجها، نقش و نگارهايى با آجر تعبيه كردهاند. بالاى سردر ورودى آن، مجلس كشتن ديو سفيد به دست رستم، با كاشىهاى هفت رنگ مجسم شده است. در داخل ارگ هم كاشى كارى مفصلى شامل گل و بوته و چهرهى سربازان و خدمتگزاران دوره زنديه بر روى كاشىهاى زيبايى نقش شده است. در داخل ارگ دور تا دور تالارها و اطاقها و ابنيه مختلف دستگاه سلطنتى ساخته شده كه هنوز پابرجاست. متأسفانه قسمت اعظم كاشىكارىهاى ساختمان ارگ از بين رفته است. ارگ از سال 1315 تا 1350، به عنوان زندان شهربانى استفاده مىشد. زمانى كه ارگ به عنوان زندان مورد استفاده قرار گرفت، همه آثار نقاشىها و مقرنسكارىهاى آن با گچ پوشيده و دود گرفته شد. بيشتر اتاقها و تالارهاى آن با سقف و ديوارهاى بسيار، به صورت سلولهاى كوچك زندان درآمدهاند. بخشى از تالارها و اتاقهاى مرمت شده آن نمونهاى زيبا از سبك معمارى دوران زنديه را نشان مىدهد.
بازار وكيل
بازار وكيل در محله درب شاهزاده شيراز، در جنب مسجد وكيل، واقع است و شامل يك راسته شمالى ـ جنوبى، و يك راسته شرقى ـ غربى مىباشد كه در وسط به واسطه يكى چهار سوق يا چهار سويى بلند و بزرگ و وسيع بر يكديگر عمود مىشوند و داراى چهار در بزرگ بوده كه شبها آنها را مىبستهاند. اين بازار طويل خوش طرح كه گمان مىرود كريم خان زند پس از ملاحظه بازار قديمى لار (از آثار زمان شاه عباس كبير) طرح آنرا در شيراز ريخته است، از بهترين آثار برجاى مانده از او مىباشد. بازار وكيل بعد از ساخته شدن مسجد وكيل، در حدود سالهاى 1180 ه .ق ساخته شده است. اين بازار از شاهكارهاى هنرى و شايان توجه ايران زمين است. در اين بازار، تاقهايى مرتفع با عرض وسيع و از همه مهمتر، چهار سوق آن است كه به صورت يك هشتى بسيار بزرگ و بلند ساخته شده و تاق آن به صورت ضربى است كه به وسيله كاشىهاى نيلوفرى رنگ تزئين شده است.
اين تاق عمرى بيش از 200 سال دارد و با آنكه زلزلههاى پى در پى در سدههاى گذشته شيراز را سراسر ويران نموده اما اين بازار و چهار سوق آن همچنان پايدار مانده است. اين بازار داراى 74 تاق ضربى و خوش سيماست كه سقف دراز بازار را پوشش مىدهند و از بيرون چشم انداز جالبى همانند كوهان شتر را پديدار كردهاند. ارتفاع بيش از ده متر سقف، و نورگيرى تاقها كه در زمستان هواى بازار را گرم و در تابستان خنك نگه مىدارند از ديگر ويژگىهاى اين بازار است. كريم خان زند براى آسودگى تاجران و مسافران و همچنين براى رونق اقتصادى بازار، بناهاى ديگرى مانند كاروانسرا، گمرك، انبار كالا، ضرابخانه و ... را به بازار الحاق كرد. اين بناها كه اكثرا در رشته شمالى چهار سوق قرار دارند عبارتند از: كاروانسراى روغنى، كاروانسراى احمدى، كاروانسراى گمرك و ضراب خانه كه در حال حاضر نيز فعاليتهاى زيادى در آنها صورت مىگيرد.
مسجد وكيل
اين مسجد به نامهاى «مسجد سلطانى وكيل» و «جامع وكيل» نيز معروف است. مسجد وكيل در محله در شاهزاده و بين بازار وكيل و حمام وكيل واقع است و از آثار پر ارزش دوره زنديه به شمار مىرود كه ساخت آن در سال 1152 ه .ق به پايان رسيده است. اين مسجد كه هم اكنون محل برگزارى نماز جمعه شيراز است، علاوه بر بزرگى، از ارزش و اهميت تاريخى نيز برخوردار است. كاشىكارى زيبا، حجارى ستونهاى 48 گانه و منبر يكپارچه مرمرين آن، از شاهكارهاى دوره زنديه به حساب مىآيد. صحن مسجد با مساحتى برابر با 3600 متر مربع با تخته سنگهاى بزرگ فرش شده است. شبستان آن 2700 متر مربع وسعت دارد و ستونهاى سنگى بلند و يكپارچه 48 گانه آن با سقف ضربى، از شاهكارهاى حجارى آن دوره به شمار مىرود. كاشىكارىها بالاى ستونها، تاقها و پيشانى اتاقها، با نقش و نگارهاى رنگارنگ و زيبا تزيين شدهاند. عمده اين كاشىكارىها بر اثر زلزله از بين رفتهاند و برخى از آنها در زمان فتحعلى شاه قاجار بازسازى شدهاند. پارهاى از كاشىكارىهاى تاقها را نيز اداره حفاظت آثار باستانى مرمت كرده است. مسجد وكيل در تيرماه 1311 تحت شماره 182 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
حمام وكيل
حمام وكيل كه جزء آثار مجموعه زنديه است در خيابان آيت الله طالقانى شيراز و جنب غربى مسجد وكيل واقع شده است. اين حمام از زيباترين و كاملترين نوع حمامهاى خزينهاى ايران است. زير بناى حمام 1350 متر مربع است و از آجر، آهك و سنگ و ساروج ساخته شده است. برخى از قسمتهاى حمام عبارتند از: در ورودى (چوبى)، هشتى (سقف هشتى به وسيله گچ برىهاى ريز تزيين داده شده)، رختكن، حوض سنگى هشت ضلعى، سكو، نورگير، آهك برى سقف رختكن (شامل نقشهايى از قبيل: صحنه معراج حضرت رسول صلىاللهعليهوآله، صحنه سلطان سنجر و پير زن، صحنه ديدن بيژن و منيژه، صحنه بيرون آوردن حضرت يوسف عليهالسلاماز چاه و ...)، و ... . در سالهاى اخير حمام وكيل به همت اداره ميراث فرهنگى فارس، مورد مرمت قرار گرفته و اين تعميرات همچنان ادامه دارد.
مسجد جامع عتيق (شيراز)
مسجد جامع عتيق شيراز از كهنترين مسجدهاى استان فارس است. اين مسجد پس از لشكركشى عمرو ليث صفارى در سال 276 ه .ق به شيراز، به شكرانه پيروزى و تصرف اين شهر بنا شد. كار ساخت بنا در سال 281 ه .ق خاتمه يافت. اين مسجد به نامهاى مسجد جامع عتيق، مسجد جمعه، مسجد آدينه و مسجد جامع نيز معروف است. ساختمان مسجد، بنايى بلند و مجلل با حجرهها و شبستانهاى بسيارى است كه كاشىكارىهاى سقف (معروف به تاق مرواريد) آن از زيبايى خاصى برخوردار است. طى هزار سال اخير، اين مسجد چندين بار از جمله در زمان اتابكان، در زمان سلطان ابراهيم ميرزا پسر شاهرخ گوركانى، در دوره صفويه و در سال 1315 ه .ش به وسيله اداره حفاظت آثار باستانى تعمير و بازسازى شده است.
باغ ارم
باغ ارم به عنوان يكى از زيباترين باغهاى ايران در استان فارس قرار دارد كه بسيارى از جهانگردان از آن بازديد مىكنند. باغ ارم در خيابانى به همين نام واقع شده و از روزگار سلجوقيان و در تمام دوره آل اينجو و مظفر و گوركانيان تا كنون پابرجا بوده است. در سفرنامهها و كتابهاى تاريخى از اين باغ توصيفهاى بسيار شده است. وجه تسميه اين باغ، عمارت و باغى بزرگ است كه به فرمان شداد پسر عماد فرمانرواى عربستان جنوبى به منظور رقابت با بهشت ساخته شد. مساحت باغ ارم نزديك به پانزده هزار متر مربع است. طرز ساخت آن عينا طرز باغهايى است كه در زمان ساسانيان احداث گرديده است.
در جلو ساختمان باغ، حوض بزرگى قرار دارد كه 335 متر مربع مساحت دارد. در گرداگرد اين حوض هجده قطعه سنگ بزرگ و يكپارچه به كار گذاشتهاند. در فاصله سالهاى 1345 تا 1350 ه .ش با بودجهاى كه از طرف سازمان برنامه و بودجه در اختيار دانشگاه شيراز قرار داده شد، باغ توسط دانشگاه بازسازى شد و به باغ گياه شناسى دانشگاه شيراز تبديل گرديد. امروزه گونههاى فراوانى از گلها و گياهان در اين باغ پرورش داده مىشود. از ابتداى انقلاب اسلامى تا كنون تحولات شگرفى در باغ ايجاد شده و امروزه علاوه بر استفاده متخصصان و دانشجويان، براى بازديد عموم در اختيار همگان قرار دارد.
باغ عفيف آباد (گُلشن)
باغ عفيف آباد از آن دسته باغهاى تاريخى است كه با وجود گذشت سالهاى دراز از عمر آن، هم چنان سادگى و اصالت ديرينه خود را حفظ كرده و فن باغآرايى نوين نتوانسته است در آن دگرگونى چشم گيرى پديد آورد. اين باغ كه در انتهاى خيابانى به نام عفيف آباد قرار گرفته، به هنگام احداث چند كيلومتر از شيراز قديم فاصله داشته است، اما امروزه درون شهر واقع است. باغ عفيف آباد باغى بزرگ و زيباست كه درازاى آن 500 متر و پهناى آن 250 متر است و مساحت آن نزديك به 127000 متر مربع است. اين باغ در روزگار صفويه از باغهاى آباد شيراز و محل نزول و استراحتگاه پادشاهان بوده است. در كانون باغ گلشن، ساختمان (كاخ) ساخته شده است. اين عمارت يكى از ساختمانهاى زيباى مربوط به پايان دوره زنديه و آغاز روزگار قاجاريه مىباشد و تاكنون ساختار سنتى خود را حفظ كرده است.
باغ گلشن هم اكنون در تملك وزارت دفاع، به موزه نظامى تبديل شده است. در محوطه موزه نظامى ابزارهاى جنگى وجود دارند كه پيشينهاى از روزگار كهن تا به امروز را دارا هستند. در اين موزه، مجموعهاى از سلاحهاى سرد و گرم، خودكار و نيمه خودكار، شمشير، زره، نيزه، كلاه خود، سپر، تفنگهاى سرپر، سنگ چخماق، تفنگهاى شكارى، تپانچه و گونههاى مختلف مسلسل نگهدارى مىشود.
آرامگاه خواجوى كرمانى
در كوه غربى تنگ الله اكبر و كمى بالاتر از دروازه قرآن، راه پلهاى از پايين كوه شروع شده و به قسمت بالا مىرود. در اطراف و كنارههاى اين راه پله، ساخت و سازهاى جديدى به سبك معمارى قديم، صورت گرفته و به وسيله سنگ و سيمان نماهايى زيبا ايجاد كردهاند. پلكان مزبور به سطحى صاف پايان مىيابد. در اين سطح، درخت و چمن آراستهاند و مسيرهاى حركت را به وسيله سنگ و كاشى، فرش كردهاند. در كنار كمر كوه، سنگ قبر كوژ شكلى قرار دارد كه مزار «خواجوى كرمانى» شاعر نامدار مىباشد. در بالاى سر و پايين قبر خواجه، دو ستون كوچك سنگى در زمين نصب شده است. اين ستونها را بر اساس رسم قديم، در بالا و پايين مزار عارفان و شاعران مىكاشتهاند تا شناخته شوند. كمى آن طرفتر از سنگ قبر، كتيبهاى سنگى و بزرگ به صورت عمودى در زمين نصب شده است كه بر روى آن زندگى نامه خواجو و تعدادى از اشعارش نوشته شده است.
اين كتيبه در سال 1365 توسط شهردارى تهيه و نصب گرديده است.
سراى مشير (حسينيه مشير)
كنار درِ جنوبى بازار وكيل كاروانسرايى است كه آنرا (سراى مشير) يا (سراى گلشن) مىنامند. اين بناى تاريخى به وسيله ميرزا ابوالحسن مشير الملك شيرازى در سال 1288 ه .ق ساخته شده است. سراى مشير داراى حياط بزرگى است كه دور تا دور آن حجرههايى دو طبقه ساخته شده است. در وسط حياط، حوضى از جنس سنگ است كه در آن سه فواره قرار دارد. در اطراف اين حوض، درختان نارنج كاشته شده است. تمام درها و دريچههاى حجرهها از جنس چوب ساخته شده و به وسيله اشكال هندسى و شيشههاى رنگى به نحو بسيار چشمگيرى تزيين شده است. در بالاى تمام درها، تاقنماها و پيشانى حجرهها به طرز بسيار زيبايى كاشىكارى شده است. اين صحنههاى كاشى كارى شامل گل و بوته هستند. در حال حاضر در حجرهها و دكان اين سرا، بهترين كارهاى هنرى و فرشهاى نفيس عرضه مىشود. از جمله مراسمى كه در اين مكان انجام مىيافته، اطعام عزاداران امام حسين عليهالسلام در ماههاى محرم و صفر، و نيز دادن افطارى و سحرى در ماه مبارك رمضان بعد از انجام مراسم مذهبى بوده است، لذا نام ديگر سرا «حسينيه مشير» مىباشد.
مدرسه خان
مدرسه خان در خيابان لطفعلى خان زند و در محلهاى به نام «گود عربان» قرار دارد. كتابهاى قديمى، جايگاه آن را در محلهاى «اسحق بيگ» و «شرق بازار مرغ» نوشتهاند. اين مدرسه را «الله وردى خان افشار» حاكم فارس [منصوب از طرف شاه عباس صفوى] بنا نهاد و پسرش «امام قلى خان» آنرا در سال 1204 ه .ق به اتمام رسانيد. بنابر شواهد، علت تأسيس مدرسه، آوردن ملا صدرا از اصفهان به شيراز بوده است. ملا صدرا، مدرسه خان را به يك دانشگاه واقعى تبديل كرد و انواع علوم طبيعى، رياضى و ادبى در آن تدريس مىشد. سر درِ ورودى مدرسه، رفيع و با شكوه داراى تاق ضربى است كه چه از نظر معمارى و چه از لحاظ كاشىكارى و مقرنس كارى، بىنظير و شاهكار هنرمندان زمان صفويه است.
اين مدرسه، بسيار باشكوه و داراى زيبايىهاى چشمگيرى است. در زمان ساخت تعداد حجرههاى آن 100 حجره بوده و چهار طرف آن را چهار باغ بزرگ ساخته بودهاند، ولى متأسفانه اين باغها همه از بين رفته و اينك مدرسه در كوچهاى تنگ قرار گرفته است. هم اكنون طلاب از مدرسه استفاده مىكنند. اين مدرسه در تاريخ 15/10/1310 ه .ش به شمارهى 75 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
آتشگده كاريان
«كاريان» واقع در جنوب جهرم، محل آتشگده معروف كاريان است. آتشگده كاريان، آتشگده موبدان (آذر فرنبغ) بوده و يكى از سه آتشگده بزرگ ايران در عهد ساسانيان به شمار مىرفته است. بعدها آتش اين آتشكده را به كمپ آتشگاه كه آتشگده شمالى فسا باشد برده و از آنجا آن را به نىريز و مشيز و از آنجا به هندوستان بردند. متأسفانه در حال حاضر جز ويرانهاى از اين بناى باستانى باقى نمانده است.
قلعه دختر
در فاصله شش كيلومترى فيروز آباد، آثار قلعه تاريخى معظمى از سنگ و گچ بر فراز كوه ديده مىشود كه در زمان شاپور اول آنرا ساختهاند. اين قلعه مشتمل بر ابنيه تو در تو و مخزن آب كه در سنگ كوه ايجاد نمودهاند و نيز احتياجات ديگر قلعه كه براى دفاع از پايتخت شاهنشاه ساسانى در محل مرتفع مشرف به جاده احداث كردهاند، مىباشد. اين اثر تاريخى در سال 1315 به شماره 269 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.
آثار شهر قديم فيروز آباد (گور قديم)
بيرون از فيروز آباد در جانب شمال غربى، محوطه وسيعى است كه محيط آن در حدود يك فرسنگ بوده، آثار حصار قديم آن پديدار است. تمام محوطه پوشيده از ابنيهى سنگى و آجرى دوران ساسانيان است و از محلهاى مهم تاريخى به شمار مىرود. نام كنونى اين ويرانهها دهِ شهر است و در نزديكى اين مكان آبادى به نام اردشير وجود دارد. در ميان ويرانههاى مزبور مناره چهار ضلعى بلندى از جنس سنگ و گچ سرپا مانده است. قسمت پايين هر ضلع آن متجاوز از يازده متر و بلندى آن قريب به 33 متر مىرسد.
اين مناره جالب توجه اثر تاريخى منحصر به فردى از آغاز دوران ساسانى به شمار مىرود و نشانگر اين است كه سنت احداث بناى مناره در ايران مربوط به ادوار پيش از اسلام است. به مسافت مختصرى از مناره مزبور، ويرانههاى آتشگده فيروز آباد باقى است كه از سنگهاى تراش بزرگ ساخته شده است.
ويرانههاى شهر قديم فيروز آباد يا گور قديم در ضمن نخستين فهرست آثار ملى تحت شماره 17 در سال 1310 ه .ش به ثبت تاريخى رسيده است و بناى مناره فوق و ويرانههاى آتشگده مهم فيروز آباد نيز به شماره 289 در تاريخ 29 آذرماه 1316 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.
كاخ اردشير بابكان
بيرون از ويرانههاى گور قديم (آثار شهر قديم فيروز آباد) و در فاصله دو كيلومترى از آن، بناى معظم سنگى كه داراى سه گنبد و ايوانها و دهليزها و اطاقهاى متعدد بوده است، برپاست. كاخ اردشير بابكان به شماره 89 در سال 1310 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.
ويرانههاى شهر بيشاپور كازرون
ويرانههاى شهر شاپور در بيست و پنج كيلومترى غرب كازرون كنار جاده فهليان واقع گرديده است و نام اصلى آن «بيشاپور» مىباشد. آثار تاريخى اين محل از طرفى مشتمل بر ويرانههاى شهر بيشاپور مىباشد كه شامل كاخها و آتشگده معظم و دژ و پل و ابنيه مختلف ديگر بوده است و از طرف ديگر نقش برجسته متعدد شاهنشاهان ساسانى بر دو جانب «تنگ چوگان» [دره چوگان] و همچنين مجسمه سترگ شاپور اول در غاز شاپور بالاى كوهستان واقع است و به طور كلى بايد گفت كه باز هم يكى از نقاط تاريخى درجه اول و مهم كشور باستانى ايران در اين محل واقع گرديده است. شهر بيشاپور در قرن اول اسلام نيز مسكون و آباد بوده و هنوز هم بناهايى از آن عهد در قسمت جنوبى ويرانههاى شهر، موجود و مشهود است. در سال 502 هجرى، بيشاپور توسط ابو سعيد شبانكاره ويران شد و شهر كازرون جايگزين آن گرديد. آثار بيشاپور در تاريخ 24 شهريور 1310 ذيل شماره 24 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است. دره چوگان كه به «تنگ چوگان» معروف است در نزديكى بيشاپور واقع است و رود شاپور از ميان آن مىگذرد. تنگ چوگان آثار تاريخى مهمى مشتمل بر نقوش برجسته متعدد شاهنشاهان ساسانى را در بر دارد. نقوش برجسته بر بدنههاى دو سمت تنگ و در ابتداى آن حجارى گرديده است و چون از ويرانههاى بيشاپور وارد تنگ شوند، دو مجلس (نقش) بر بدنه سمت راست و چهار مجلس بر بدنه سمت چپ قرار مىگيرد. نقوش برجسته «تنگ چوگان» در سال 1310 به شماره 158 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.
قلعه باستانى ايزدخواست
نخستين اثر تاريخى كه پس از ورود به خاك فارس مىتوان نام برد، ويرانههاى قلعه قديمى ايزدخواست است. اين قلعه كه به آن قلعه سرسنگ و يا قلعه كهنه نيز مىگويند در شرق جاده اصفهان به شيراز قرار دارد. ارتفاع اين قلعه مستحكم از كف زمينهاى اطراف با محاسبه ساختمانهاى حداكثر پنج طبقه تا حدود 22 متر مىرسد. اندازه ضلع شمالى قلعه در حدود 10 متر و ضلع جنوبى 70 متر و طول قلعه كه خيابان اصلى است از ابتدا تا انتهاى آن حدود 332 متر مىباشد. طرز معمارى ساختمانهاى قلعه طبق اظهار باستان شناسان مربوط به دوران قبل از اسلام و دوره ساسانيان مىباشد. مسجد قلعه باستانى ايزدخواست در سال 1327 به شماره 376 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.
برج نور آباد
اين اثر تاريخى مهم در فاصله دوازده كيلومترى غرب شهر نور آباد [از توابع شهرستان ممسنى] قرار دارد. اين بنا برج سنگى چهارگوش معظم و منظمى بوده و محل آتشگدهاى از عهد اشكانيان است. نامهاى ديگر اين آتشكده «ديمى ميل» و «ميل اژدها» مىباشد. قسمت پايين برج را به نحوى ظريف و استادانه با به كار بردن سنگهاى تراش رگى دقيق خوش طرح ساختهاند. در گذشته بر بالاى برج رفته و آتش فروزان را بر بام مىنهادند. سنگ چهار گوش آتشدان شبيه هاون سنگى بلند و باريكى در پاى برج به صورت شكسته فرو افتاده بود كه براى حفظ آن در سال 1321 به موزه ايران باستان منتقل گرديد. تمام برج از سنگهاى رگى سفيد دقيق و منظم و عالى ساخته شده است. برج يا آتشگده نور آباد به شماره 356 در سال 1318 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
امامزاده درآهنين
در دو كيلومترى نور آباد، در مجاورت جاده آسفالته، بقعهاى مشتمل بر دو زيارتگاه وجود دارد كه بر سردر آن، كتيبهاى متعلق به قرن هشتم هجرى نصب شده است. اين كتيبه از معدود كتيبههاى تاريخى است كه به زبان فارسى نوشته شده است. صاحبان بقعه سيد علاء الدين محمد و ام المؤمنين از اولاد امام موسى كاظم عليهالسلام مىباشند. اهل محل اين دو بقعه را به اسم «امامزاده درآهنى» مىخوانند و اين نام به علت نصب درآهنين يا فولادينى است كه از زندان قلعه سفيد به اين بقعه آورده و بر آن نصب كردهاند. ظاهر بنا گنبدى شكل است و نشان مىدهد كه چندين بار بازسازى و تعمير شده است. لازم به ذكر است كه اين مكان، براى اهالى بومى منطقه ارزش زيارتى داشته و مردم در طول سال از آن ديدن مىكنند.
ايوان قدمگاه (ارسنجان)
بناهاى تاريخى به يادگار مانده از دوران گذشته گوياى عظمت تاريخى شهر ارسنجان مىباشد. يكى از اين بناهاى باستانى ايوان قدمگاه [يا قدمگاه] مىباشد. اين بنا اثرى به جاى مانده از زمان هخامنشيان و شايد قبل از آن است. برخى آن را چاشتخوار مىنامند و گويند چاشتخوار شاهان هخامنشى بوده است. ايوان قدمگاه، جايگاهى است وسيع، بريده شده از كوه و سنگ يكپارچه داراى سه ايوان در سه طبقه كه يكى پس از ديگرى قرار دارد. در جلوى آن استخرى است كه سرچشمه آن نيز همانجا است و به ويژه در هنگام غروب منظره زيبايى دارد. اين بنا آخرين اثر تاريخى پيش از اسلام در كوه رحمت مىباشد. بنابر نظر باستان شناسان به احتمال قوى، اين طاقچهها (ايوانها) محل گذاردن استخوانهاى مردگان بوده، و بنابراين «قدمگاه» براى انجام آيين مذهبى مربوط به مردگان در عهد هخامنشيان ترتيب داده شده است.
مدرسه سعديه
مدرسه علميه سعديه، مدرسهاى است كه بناى آن در سال 1085 ه .ق در زمان صفويان توسط مردى خير و نيكوكار به نام حاج سعيدا براى تحصيل طلاب علوم دينى ساخته شد. اين مدرسه به شكلى زيبا ساخته شده و نمونه آن در هيچيك از شهرهاى مشابه ديده نشده است.
قلعه سفيد (سپيدز)
در پانزده كيلومترى شمال شهر نور آباد [ممسنى]، كوهى گرد و سپيد مشهور به قلعه سفيد قد برافراشته است. قلعه سفيد بر روى آن كه مشرف بر نور آباد و نواحى اطراف آن است از سابقه تاريخى بسيار كهن برخوردار بوده است و حوادث تلخ و شيرين زيادى را به خود ديده است.
قلعه سفيد به نام «سپيدز» مخفف سپيد دژ معروف است و آن را به نام «سفيد قلعه» نيز مىخوانند. از قرائن موجود برمىآيد كه اصل اين بنا لا اقل مربوط به عهد ساسانيان باشد. قلعه سفيد در سال 654 ه .ق به دست هلاكو خان و در سال 759 ه .ق به دست امير تيمور گوركانى تخريب گرديد. بر فراز بقاياى اين قلعه آثار بارگاهى به نام «حاجى رستم» و قلعههاى سنگ و ساروجى، قبرستان، سنگ نوشته حصارها و آثار باغهايى [قديمى] به چشم مىخورد.
كاخ بهرام گور (كاخ ساسانى)
اين كاخ در نه كيلومترى جنوب غربى سروستان واقع گرديده است. اين بناى معظم از سنگ و گچ ساخته شده و گنبدها، ايوانها، اطاقها و دهليزهاى متعددى دارد. نامهاى ديگر اين كاخ عبارتند از قصر ساسان، چهار طاق، عمارت چهار طاقى و كاخ شكارگاه بهرام گور. اين بناى رفيع از دوران ساسانى باقيمانده و كاخى از كاخهاى با عظمت و معروف آن زمان است. اين بناى باستانى از آثار بهرام گور يا بهرام پنجم ساسانى (420 تا 438 ميلادى) است كه به وسيله مهرنرسى وزير معروف او كه صدارت يزد گرد اول و دوم را نيز عهدهدار بوده ساخته شده است. در اين بنا، هنر معماران هزار سال پيش در طاقهاى آجرى و ستونهاى قطور سنگى كه روپوش آنها فرو ريخته و به صورت حلقههاى سنگى گرد و تراشيده چون سنگ آسيا بر روى هم قرار گرفتهاند، به خوبى ديده مىشود. هلالهاى آجرى سقف، داراى نقش و نگار است و با خود آجر در آنها تصاوير ساده هندسى زيبايى پرداخته شده است. طاق گنبد نمايى كه هنوز برپاست از چهار سو داراى چهار درگاه گونه است و نيز حفرههايى در سقف ديده مىشود كه براى انعكاس نور بوده است. مردم عقيده دارند كه اين بنا از كاخهاى اردشير ساسانى است. بناى فوق در سال 1310 به شماره 23 در فهرست آثار تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
مسجد جامع داراب
اين مسجد يكى از مساجد قديمى و باستانى شهر داراب مىباشد كه بيش از دويست سال پيش (حدود سالهاى 1204 ه .ق) بازسازى گرديده است و هم اكنون نيز جزء ميراث فرهنگى به ثبت رسيده است. اين مسجد كه در زمان صفويه ساخته شده دو گلدسته دارد كه آيات قرآن به خط كوفى و با آجر در اطراف آنها نوشته شده است. البته در بازسازى مسجد جامع، تمامى جنبههاى هنرى پيشين آن حفظ نگرديده است اما مناره گوشه غربى (سمت چپ) به حالت اصلى و پيشين خود باقى مانده است. لازم به ذكر است كه اين مسجد در حال حاضر از مساجد بسيار فعال شهر داراب مىباشد.
مسجد سنگى
در كوه «پهنا»ى شهر داراب، محوطهاى وسيع وجود دارد كه آن را در دل كوه تراشيدهاند و به آن مسجد سنگى مىگويند. اين محوطه، شامل راهروى پهن است كه از طريق رواقى، به فضاى شاه نشينهايى كه در دل كوه تراشيدهاند و در وسط آن حوضى قرار گرفته است، منتهى مىشود. اين بنا به دوران ساسانيان تعلق دارد و نقشه آن كمى به تالار كاخ بزرگ شاپور اول كه در ويرانههاى شهر شاپور كشف شده، شبيه است. اين مكان كه تماما از يك كوه تراشيده شده است تا قبل از تاريخ فتوحات اسلامى در داراب، يكى از عبادتگاههاى زردتشتيان و محبوسها بوده است. طبق نظر عدهاى از مورخين، اين محل يكى از آتشكدههاى معروف فارس بوده است. اين بنا در دوران اسلامى به مسجد تبديل شد و در شاه نشين آن يك محراب احداث شد. در كتيبهاى كه بر ديوار سمت چپ رواق حجارى شده، [يعنى در كناره محراب] تاريخ 652 هجرى كه مقارن با زمان اتابك ابوبكر سعد بن زنگى است به چشم مىخورد. اين مسجد تاريخى در سال 1314 به شماره 229 در فهرست آثار ملى ايران ثبت شده است.
مسجد جامع لار
از جمله بناهاى باستانى لار مسجد جامع است كه زنى به نام فرّخ لقاء، همسر يكى از حكام لار، آن را براى سلامتى فرزندش در سال 706 ه .ق بنياد نهاد. اين بنا در زلزله سال 1013 ه .ق ويران شد و توسط قنبر على بيگ ذوالقدر جهرمى، مورد بازسازى و تعميرات قرار گرفت. پس از اين نيز بارها تخريب و تعمير شده است. كتيبهاى كه هنوز در محل به چشم مىخورد، نام تعمير كننده را چنين نشان مىدهد: «غلام غلامان با اخلاص، محمد بن عبدالله».
نارنجستان قوام (دانشكده هنر و معمارى)
نارنجستان قوام، در خيابان لطفعلى خان زند و در محله درب شيخ شيراز قرار دارد. اين بنا در حال حاضر به عنوان موزه نارنجستان و دانشكده هنر و معمارى دانشگاه شيراز مورد استفاده قرار مىگيرد. نارنجستان قوام متعلق به خاندان قوام الملك بوده است. اين باغ به عنوان ديوانخانه و محل مراجعه رعيتها و ديگر مردم و همچنين محل تشكيل جلسههاى عمومى و نشستهاى بزرگان و اشراف، در زمان قاجاريه مورد استفاده قرار مىگرفته است. خاندان قوام الملك كه از اولاد حاج ابراهيم خان كلانتر شيرازى، از خانوادههاى مقتدر دوران قاجاريه بودهاند كه چندين قرن سردمدار حكومت فارس و نواحى اطراف بودند.
به اين دليل اين مجموعه را نارنجستان مىگويند كه درختان نارنج، در حياط بزرگ آن بسيار است و باغچهاى زيبا را تشكيل دادهاند. ساخت اين بنا در سال 1292 ه .ق توسط محمد على خان قوام الملك شروع شد و اتمام آن در سال 1302 ه .ق توسط محمد رضا خان فرزند محمد على خان انجام گرفت. تكميل اين ساختمان 10 سال طول كشيده است. نارنجستان قوام با شماره 1073 جزء آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
بازار قيصريه لار
بازار قيصريه از قديمىترين بناهاى شهر لار مىباشد. اين بازار در ميدان اصلى شهر قرار دارد و از سه بخش تشكيل يافته است. بخش اول، فضاى مركزى هشت ضلعى با گنبدى كه بر پايههاى آن استوار است. بخش دوم، راهروهاى دور تا دور بخش مركزى است. بخش سوم شامل چهار سوق فرعى است، كه از فضاى مركزى به چهار سمت منشعب مىشود. اين بنا در زمان شاه عباس صفوى ساخته شده است. بازار وكيل شيراز را هم به سبك و پيروى از اين بازار ساختهاند. اين بنا يك بار به وسيله فردى به نام فتحعلى خان گراشى در سال 1310 ه .ق مرمت شد، اما در سالهاى اخير نيز اداره ميراث فرهنگى آن را تعمير كرده است. بازار لار در سال 1317 به شماره 315 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.
