رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان سمنان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
جاذبههاى طبيعى و تاريخى و مكانهاى ديدنى استان عبارتند از:
شهرستان سمنان
آب انبار توكلى شهر سمنان
آب انبار سرخه خيابان عاشورا سرخه
آب انبار كارخانه شهر سمنان
آب انبار كهنه دژ شهر سمنان
آب انبار ناسا شهر سمنان
آتشگاه سمنان محله اسفنجان سمنان
ارگ علاء 9 كيلومترى جنوب شرقى سمنان
بازار شيخ علاء الدوله خيابان امام خمينى سمنان
بازار قديمى سمنان شهر سمنان
برج چهل دختران خيابان حكيم الهى سمنان
پارك جنگلى سوكان شمال سمنان
پارك جنگلى كومش شمال سمنان
پارك جنگلى محلات غرب سمنان
تپه ناسار سه كيلومترى شرق سمنان
چشمه آب مراد، آب قولنج شمال غربى سمنان
چشمه امامزاده شاهزاده محمد زيد 56 كيلومترى شمال غربى سمنان
چشمه امامزاده عبدالله شرق سمنان
چشمه جوين 60 كيلومترى شمال غربى سمنان
چشمه روزبه شمالىترين نقطه شهرستان سمنان
چشمه شيخ چشمه سر شمال شهميرزاد
چشمه معدنى تلخاب 6 كيلومترى شمال غربى لاسجرد
چشمه معدنى شور آب شمال غربى سرخه
چشمه معدنى نمك دره جنوب سرخه
چشمه هواخورسو شمال غربى سمنان
حمام پهنه و گرمابه حضرت شهر سمنان
حمام قلى خيابان امام خمينى شهر سمنان
حمام ناسار شهر سمنان
حمام نخست ابتداى بازار سمنان
دارالحكومه سمنان جنوب شهر سمنان
دروازه ارگ خيابان طالقانى سمنان
غار دربند 21 كيلومترى شمال سمنان
قلعه پاچنار شهر سمنان
قلعه سارو 10 كيلومترى شمال شرقى سمنان
قلعه كوش مغان سه كيلومترى غرب سمنان
قلعه لاسگرد لاسگرد
كاروان سراى شاه سليمانى 42 كيلومترى شرقسمنان
كاروان سراى شاه عباسى شهر سمنان
كاروان سراى شيخ علاء الدوله شهر سمنان
كاروان سراى لاسگرد لاسگرد
مدرسه حاج فتحعلى بيگ محله قيصريه
مدرسه صادق خان شهر سمنان
منطقه حفاظت شده پرور شمال سمنان
ميدان باستانى دلازيان 8كيلومترى جنوب شرقى سمنان
يخدان آتشگاه محله سابق آتشگاه سمنان
شهرستان شاهرود
آرامگاه بايزد بسطامى شهر بسطام
آرامگاه شيخ ابوالحسن خرقانى 24 كيلومترىشاهرود
برج كاشانه بسطام
برج مزج شهر شاهرود
پارك جنگلى شاهرود شاهرود
تپه خوريان 10 كيلومترى جنوب شرقى شاهرود
تپه سنگ چخماق 8 كيلومترى جنوب شرقى شاهرود
چشمه مهاجرت مهاجرات شاهرود
چشمه نى 160 كيلومترى شمال شرقى شاهرود
حمام اميريه اميريه شاهرود
قلعه پارتها 6 كيلومترى شاهرود
قلعه ميامى جنوب ميامى
كاروان سراى عباس آباد 127 كيلومترى شرق شاهرود
كاروان سراى مياندشت 109 كيلومترى شرق شاهرود
مدرسه بازار شهر شاهرود
مدرسه بيد آباد شهر شاهرود
مدرسه شاهرخيه شهر بسطام
مدرسه محمد زمان خان شهر شاهرود
مسجد جامع بسطام
مسجد حضرت مجتبى شهر شاهرود
منطقه حفاظت شده خوار توران جنوب شرقى شاهرود
منطقه حفاظت شده خوش ييلاق شمال شرقى شاهرود
يخدان عباس آباد روستاى عباس آباد شاهرود
يخدان مزج جاده آسفالته مزج ـ كلاته شاهرود
شهرستان دامغان
آتشكده صبح 5 كيلومترى شمال غربى قوشه
امامزاده جعفر و امامزاده محمد مركز شهر دامغان
بازار قديمى دامغان شهر دامغان
برج پير علمدار شرق شهر دامغان
برج طغرل 20 كيلومترى شمال شرقى دامغان
بقعه امامزاده ابراهيم 8 كيلومترى شمال دامغان
بقعه عبدالعالى و عبدالمعالى جنوب شرقى شهر دامغان
پارك جنگلى دامغان دامغان
چشمه آبسيج چهار كيلومترى دامغان
چشمه على 35 كيلومترى شمال دامغان
چشمه كشت دشت 66 كيلومترى شمال غرب دامغان
رباط شاه عباسى شهر دامغان
عمارت آغامحمدخانوفتحعلىشاه چشمه على دامغان
عمارت دختر ناصرالدين شاه بخش اميرآباد
قلعههاى مايان 6 كيلومترى دامغان
گنبد چهل دختر خيابان فلاحى دامغان
گنبد زنگوله جنوب غربى دامغان
مدرسه مطلب خان شهر دامغان
مدرسه موسويه كوى دباغان دامغان
مسجد تاريخانه شهر دامغان
مسجد جامع شهر دامغان
مقبره شاهرخ ميرزا خيابان فلاحى دامغان
نقاره خانه 3 كيلومترى جنوب قوشه دامغان
شهرستان گرمسار
آب انبار گرمسار شهر گرمسار
آب انبار ناسار جنوب قلعه ناسار گرمسار
امامزاده سلطانشاهنظر 15 كيلومترى جنوب شرقىگرمسار
بقعه امامزاده على اكبر 14 كيلومترى جنوبشرقىگرمسار
پارك جنگلى گرمسار گرمسار
تپه گيس 3 كيلومترى جنوب ايوانكى
تكيه آرادان امامزاده سلطان شاه نظر گرمسار
چشمه امامزاده خوشنام 20 كيلومترى شمال غربى ايوانكى
چشمه سنگ آب 15 كيلومترى شمال غربى ايوانكى
چشمه شاه سمت شمالى سياه كوه
چشمه شهرآباد 50 كيلومترى شرق گرمسار
چشمه عين الرشيد شمال غربى چشمه شاه
چشمه كهنه ده 65 كيلومترى شرق گرمسار
چشمه يخچال 35 كيلومترى شمال غربى ايوانكى
قصر حرمسرا جنوب شرقى قصر شاهعباس
قصر شاه عباس (قصر بهرام) جنوب گرمسار
قصر عين الرشيد 2 كيلومترى قصر شاهعباس
قلعه بنكوه 7 كيلومترى شمال شرقى گرمسار
كاروان سراى ده نمك 40 كيلومترى شرق گرمسار
يخدان شه سفيد روستاى شه سفيد گرمسار
از لحاظ امكانات گردشگرى، اين استان در سال 1378 داراى 7 هتل و مهمانسرا و 9 مسافرخانه بوده است كه 4 واحد آن دو ستاره و 3 واحد يك ستاره بوده است و در مجموع هتلهاى استان داراى 142 اتاق بوده است.
مسافرخانههاى استان داراى 111 اتاق و 323 تخت بودهاند كه از مجموع اين مسافرخانهها 6 باب آن در شاهرود، 2 باب در سمنان واقع است و شهرستان گرمسار فاقد هرگونه امكاناتى جهت اقامت گردشگران و مسافرين مىباشد.
برخى از هتلهاى و اقامتگاههاى اين استان عبارتند از:
1ـ مهمانسراى جهانگردى رضا، شهميرزاد
2ـ هتل قدس، سمنان
3ـ هتل رضا، شاهرود
4ـ مهمانسراى جهانگردى، دامغان
5ـ هتل بابك، دامغان
آثار و بناهاى تاريخى
استان تاريخى سمنان داراى آثار و ابنيه تاريخى بسيارى است كه در ذيل به تعدادى از آنها اشاره مىشود:
قلعه ها
استان سمنان از استانهاى بسيار قديمى ايران است. اين استان به علت اينكه بر سر راه ارتباطى ايران و ماوراء النهر قرار داشت، بيشتر مورد هجوم طوايف مختلف و تركمنها قرار گرفته و هجوم و يورش ناگهانى دشمنان از شرق و غرب همواره مردم اين استان را تهديد مىكرده است. بنابراين مردم اين شهر براى دفاع و مقابله با اين گونه حملات، قلعههاى متعددى در اطراف شهرها ساختهاند.
برخى از اين قلعهها عبارتند از:
قلعههاى سارو
در ده كيلومترى شمال شرقى سمنان در نقطهاى كوهستانى به نام «سارو» آثار دو قلعه بسيار مستحكم به نام ساروى بزرگ و كوچك وجود دارد كه تاريخ آن را به دوره پيشداديان و كيانيان نسبت مىدهند. اين قلعه در دورههاى مختلفى چون دوره اشكانيان و اسپهبدان طبرستان، يكى از پايگاههاى مهم آنها بود و مورد استفاده قرار مىگرفت. همچنين اين قلعه به مدت دو قرن مركز تجمع فرقههايى همچون باطنيان بود.
قلعه كوشمغان
اين قلعه در سه كيلومترى غرب سمنان سه محله قرار دارد كه در حال حاضر به نامهاى كوشمغان، زارغان و كديور خوانده مىشوند. و مجموع اين سه محله را «محلات ثلاث» مىنامند. نام اصلى كوشمغان، «كوشك مغان» بوده كه بر اثر كثرت استعمال كوشمغان گرديد. در اين محله قلعه كهنه و خرابى وجود دارد كه سابقا خندقى داشته و به وسيله پل متحرك وارد قلعه مىشدهاند. بزرگان زرتشتى در اين محل ساكن مىشدند و احتمالاً آتشكده آنان نيز در اين قلعه بوده است، و لذا كوشك مغان ناميده شده است.
قلعه لاسگرد
اين قلعه احتمالاً در دوران قبل از اسلام، بخصوص در زمان اشكانيان، در شهرستان سمنان ساخته شده است. اين قلعه مستحكم كه با خشتهاى خام بزرگ ساخته شده تا اواسط دوره قاجاريه پابرجا بوده است. اطراف ارگ آن گودال عميق و عريض است كه به صورت باغچه درآوردهاند و عايدات آن محل به موقوفات حضرت رضا عليهالسلام در مشهد اختصاص دارد.
اين قلعه كه به «دژ لاسگرد» نيز معروف است در ميان بقعه سيد رضا و شمال كاروانسراى شاه عباسى لاسگرد واقع است.
قلعه دز چرمنه (جرمنه)
دز چرمنه، در حال حاضر به صورت تل خاكى است كه در نزديكى محلات ثلاث در جنوب خيابان حكيم الهى (جنوب سفيد پل) در شهر سمنان قرار دارد. اين قلعه كه داراى 5 متر ارتفاع مىباشد، در محل گودى واقع شده و هم اكنون در اطراف آن زراعت مىشود. اين قلعه از قلاع معروف و با اهميت دوران قبل از اسلام است.
شير قلعه
در سه كيلومترى شمال غربى شهميرزاد بر فراز كوهى بلند، آثار قلعه كهنه و قديمى به نام «شير قلعه» يا «قلعه شيخ چشمه سر» معروف است. بناى اين قلعه در رديف قلاع سارو و يكى ديگر از آثار قبل از اسلام به شمار مىآيد كه مدتى از مهمترين پناهگاههاى اسماعيليان ايران، به خصوص قومس، در قرن ششم و هفتم هجرى نيز بوده است.
قلعههاى پاچنار
در جنوب غربى ميدان ابوذر و در محله بزرگ اسفنجان، (كوى شهيدان نوروزى)، آثار دو قلعه پر ابهت و قديمى به چشم مىخورد كه به قلعههاى پاچنار مشهورند. اين قلعهها به صورت دژهاى دوران باستان ساخته شدهاند و از زمره قلاع بسيار مهم نظامى و دفاعى شهر سمنان به شمار مىرفتهاند. با در نظر گرفتن طرز بنا و نوع مصالح بكار رفته در آن، قدمت اين قلعهها احتمالاً به دوران قبل از اسلام مىرسد. دژ لاجوردى (لاژوردى) اين قلعه در شمال غرب سمنان در مسير راه سمنان به فيروز كوه نزديك كلارخانى واقع است. قدمت اين قلعه به دوران باستان مربوط مىشود.
نارنج قلعه
اين قلعه كه به «نارين قلعه» معروف است از قلعههاى كهن سمنان است و در مشرق سمنان در محله جهاديه، واقع است. بناى اين قلعه به دوران قبل از اسلام مربوط مىشود و در حال حاضر جز چند ديوار خراب، اثرى از آن باقى نمانده است.
قلعه زاوغان
در ميان باغهاى محله زاوغان سمنان كه يكى از محلات ثلاث غرب سمنان است، آثار قلعهاى ديده مىشود. با توجه به قدمت محلات ثلاث، اين قلعه داراى قدمت زيادى مىباشد. باقيمانده آثار اين قلعه در اثر جارى شدن سيل در سالهاى اخير از بين رفته است.
كافر قلعه
در سمت جنوب شهر تاريخى مهديشهر، بر روى قله كوه، آثار ساختمان قلعهاى بسيار كهن، كه از سنگ و گچ بنا شده، ديده مىشود. اين قلعه همچنان كه از نامش پيداست مربوط به ايرانيان قبل از اسلام بوده است و مانند ساير قلعههاى كومش، در سير ادوار تاريخ، مورد استفاده اقوام و طوايف مختلف قرار مىگرفته است.
دژ وهل
در شهر شهميرزاد، بر فراز كوهى در سمت شمال غربى، آثار قلعهاى ديده مىشود كه ساختمان آن از سنگ بوده است. اين قلعه داراى برجهاى ديده بانى سنگى بوده كه به مرور ايام خراب شده است. در حال حاضر ديوارههاى كوتاه سنگى آن موجود مىباشد.
قلعه نوكلاته
اين قلعه در مزرعه نو كلاته، تابع روستاى خير آباد، واقع در شش كيلومترى جنوب سمنان قرار دارد كه به دستور سيد على قاضى و حاكم سمنان ساخته شده است و يكى از قلاع مهم زمان افشاريه مىباشد كه متأسفانه نيمه ويران است.
قلعه تقى آباد
اين قلعه در مزرعهاى به همين نام از توابع دهستان علاء، واقع در چهار كيلومترى جنوب سمنان قرار دارد، و به وسيله ذوالفقار خان سمنانى، حاكم جبار و ستمگر دوران قاجاريه، و در عهد سلطنت فتحعلى شاه بنا گرديده است.
قلعه نوكه
اين قلعه در شمال شرقى سمنان و در بين راه سمنان به كلاته سارو واقع شده است و در حال حاضر به جز قسمتى از آن كه پابرجا است، بقيه بنا ويران گرديده است.
قلعه آبگرم
در شمال غرب سمنان، در محل چشمههاى آب معدنى، آثار قلاع مخروبهاى به چشم مىخورد كه از گل و خشت ساخته شده و بناى آن را به دوران قبل از اسلام نسبت مىدهند.
قلعه گل رودبار
در 24 كيلومترى شمال سمنان و به فاصله كمى از رودخانه گل رودبار واقع شده است.
قلعه رضا آباد
آثار اين قلعه در شمال مهديشهر و در مزرعه رضا آباد واقع شده و در شمار قلاع مهم شمال قومس بوده است.
قلعه پرور
قلعه سنگى پرور، در روستاى پرور واقع در 59 كيلومترى شمال سمنان بر فراز كوهى بلند قرار دارد و در حال حاضر اثر مختصرى از آن پابرجاست.
قلعه موكوشم
اين قلعه كه معناى فارسى آن «مىكشم» است، در غرب سمنان، و در سمت راست جاده سمنان ـ تهران بر فراز تپهاى واقع شده و در گذشته متعلق به راهزنان دوران قاجاريه و اوايل دوران پهلوى بوده است.
قلعه مؤمن آباد
اين قلعه در روستاى مؤمن آباد (16 كيلومترى سمنان) قرار دارد و در حال حاضر اثر مختصرى از آن باقى است.
قلعه گردكوه
در 18 كيلومترى غرب دامغان، بر قله كوه منفرد و صعب العبورى، آثارى از برج و بارو و ساير تأسيسات قلعهاى برجاست كه به گرد كوه معروف است. تنها راه وصول به قلعه در جانب شرقى قلعه است. بقيه مسيرهاى طبيعى با سنگ و گچ مسدود و غير قابل عبور شده است. اين بنا هنگام اختفاى فداييان اسماعيليه، يكى از مواضع سخت و نفوذ ناپذير آنها محسوب مىشده است كه در قلع و قمع باطنيها هنگام يورش مغولها تخريب شد.
برجها
برج مهماندوست
در جنوب قريه مهماندوست دامغان برجى شبيه برج طغرل در شهر رى برپاست كه قسمتى از ساختمان آن برج خراب شده ولى قسمت باقيمانده قدمت آن را تأييد مىنمايد.
مؤلف مطلع الشمس برج جنوب مهماندوست را اين طور توصيف نموده است: «برجى بسيار معتبر از قديم مثل برج طغرل بيك رى و ميل رادكان در جنوب مهماندوست و مغرب مايل به شمال امام آباد ديده مىشود كه دور دايره آن از خارج 34 ذرع و قطر آن از داخل 20/7 متر است اين برج دوازده ترك دارد كه يكى از تركها مدخل است و عرض هر تركى 23/1 متر و بعد از ده ذرع و نيز ارتفاع سه فقره مقرنس از آجر به وضعهاى بسيار خوب انيق ساخته شده و پس از آن كتيبهايست به عرض سه چهار يك به خط كوفى و بالاى آن كتيبه ديگرى است به خط بنايى و از آن به بعد گنبد مخروطى شروع مىشود، اما فعلاً گنبد آن خراب و آنچه باقى است به ارتفاع چهارده ذرع مىباشد، در برج رو به جنوب و يك قبر آجرى در وسط و دو قبر ديگر سنگ چين در داخل برج ديده مىشود، گويند اين برج مزار امزاده قاسم از اولاد حضرت موسى بن جعفر عليهالسلاممىباشد ولى ساختمان آن به مقبره شباهت ندارد.»
برج كاشانه بسطام
در جنوب قصبه بسطام و همچنين جنوب شرقى مسجد جامع برج بلند و زيبايى وجود دارد كه به نام كاشانه معروف مىباشد. ارتفاع برج مذكور از داخل 24 متر و از بيرون به ارتفاع تقريبى 20 متر و شكل خارجى آن كثير الاضلاع منتظم سى ضلعى است در بالاى برج دو حاشيه از آجرهاى بزرگ وجود دارد كه بر روى آن مطالبى نوشته شده است، در ضلع جنوب غربى اين برج بر روى يك آجر كلمه بسم الله الرحمن الرحيم با خط ثلث ديده مىشود. از تاريخ بناى اين برج اطلاع صحيحى در دست نيست اهالى بسطام گويند كه اين برج آتشكده زردشتيان قبل از اسلام بوده است، برخى از مستشرقين از جمله مسيوگدار بر اين عقيده است كه اين بنا از آثار غازان خان مغول است و اسم اصلى آن غازانه بوده و به مرور زمان و بدون توجه به اصل آن كاشانه ناميده شده است.
برج چهل دختر
در سمت جنوب خيابان شرقى و غربى سمنان به محلات ثلاث (كوشمغان زاوغان ـ كديور) بين محلههاى كوشمغان و زاوغان نزديك بقعه اشرف و علوى برج بسيار كهنه و قديمى مخروطى شكل وجود دارد كه از خشت خام بنا گرديده و به نام چهل دختر يا چهل دختران معروف مىباشد. مردم سمنان بناى اين برج را به چهل دختر كه براى خدمت در آتشكده گمارده شده بودند نسبت مىدهند، ولى قدر مسلم اين برج از آثار دوران قبل از اسلام است و با توجه به محلههاى كوشمغان (كوشك مغان) و زاوغان (زاويه مغان) كه در نزديكى اين برج واقعند، برج مذكور آتشكده يا يكى از مكانهاى متبركه زردشتيان بوده است. اين برج به صورت برج كثير الاضلاع هشت ضلعى است كه هر ضلع آن در خارج 5/4 متر است و در گذشته داراى سقف مخروطى بوده كه به مرور زمان در اثر سوانح طبيعى ويران گرديده است. از طرفى به علت آنكه روى آن را با گل پوشاندهاند از حالت كثير الاضلاعى خود خارج شده در حالى كه داخل برج به صورت هشت ضلعى منتظم به ضلع 80/2 متر مىباشد.
بازارها
بازار سمنان
اين بازار، در حدود 180 سال قبل، در اوايل سلطنت قاجاريه ساخته شد. بازار سمنان كه به سبك معمارى سنتى ايران با سقفهاى خشتى و آجرى، متناسب با وضعيت آب و هواى خاص منطقه كويرى ساخته شده بزرگترين مركز خريد و فروش كالاهاى تجارتى است. در گذشته، بازار عمومى شهر متشكل از راسته بازار و بازار شيخ علاءالدوله (بازار مردهها) بوده است. بازار عمومى به دو قسمت شمالى و جنوبى تقسيم شده است. بازار شمالى كه تقريبا 5/1 كيلومتر طول دارد و كماكان به نام قديمى خود راسته بازار خوانده مىشود، از بالاى شهر يعنى تقاطع خيابانهاى نظامى و يغما (شهدا) آغاز مىشود و تا خيابان امام خمينى ادامه مىيابد. بازار جنوبى در امتداد راسته بازار است و به سبب نزديكى با حرم مطهر حضرت يحيى بن موسى رضا بازار حضرت خوانده مىشود. بازار حضرت به طول تقريبى 200 متر از خيابان امام خمينى شروع شده و به تكيه بزرگ پهنه كه در محل اسفنجان قرار دارد، ختم مىشود. اين بازار داراى 50 باب مغازه است. در شمال بازار حضرت سردر جالب توجهى بنا شده كه به سردر جنوبى راسته بازار شباهت كامل دارد.
بازار شيخ علاءالدوله
بازار شيخ علاءالدوله از جنوب خيابان امام خمينى سمنان و متصل به آن شروع مىشود و در 2000 مترى، اندكى به شمال متمايل مىشود و در شمال خيابان امام خمينى و متصل به آن تا گورستان قديمى علمدار ادامه مىيابد. به سبب احداث اين خيابان، اين بازار به دو قسمت تقسيم شده است. بازار در قرن هشتم به همت شيخ علاءالدوله سمنانى عارف مشهور ايران همزمان با بناى شبستان شيخ علاءالدوله ساخته شد، مركز خريد و فروش كالا و ما يحتاج مردم بود. بازار مذكور در دوره قاجاريه تعمير و مرمت شد، ولى به مرور زمان اهميت خود را از دست داد. بازار شيخ علاءالدوله را كه در مسير انتقال اموات براى دفن در گورستان علمدار بود، بازار مردهها نيز مىنامند. در سالهاى اخير، با تعمير و مرمت مسجد جامع، قسمتى از اين بازار نيز با تلاش سازمان ملى حفاظت آثار باستانى بازسازى شد و در حالى حاضر بيش از پنج تا شش مغازه در آن وجود ندارد.
تيمچه سلطانى
در سمت شرقى تكيه پهنه، متصل به مسجد امام خمينى سمنان، كاروانسرايى وجود داشته كه يك درب آن در تكيه مزبور و درب ديگرش در كنار بازار خان باز مىشده است. اين تيمچه و بازار مجاور آن كه در زمان فتحعلى شاه قاجار و از سرمايه ذوالفقار خان سمنانى حاكم جبار سمنان، بعد از مرگ وى ساخته شده، داراى طاقها و سقف آجرى بلند و سردر بزرگى است. لازم به ذكر است كه محل سازمان ميراث فرهنگى استان نيز در طبقه فوقانى همين تيمچه زيبا مىباشد.
كاخها و عمارتهاى تاريخى
دارالحكومه سمنان
يكى ديگر از آثار دوران قاجاريه ساختمان دارالحكومه سمنان بوده است كه در جنوب شهر و در ميدان ابوذر غفارى (پاچنار) واقع شده است و بادگير بلند آجرى آن از بام بيش از ده متر ارتفاع دارد.
عمارت آقامحمد خان و فتحعلى شاه قاجار
ايالت قومس و شهر دامغان مورد توجه اولين پادشاه قاجار بود و به همين جهت، آقا محمدخان و فتحعلى شاه در چشمه على دامغان ساختمانهاى زيبايى بنا كردند كه در سالهاى اخير سازمان ميراث فرهنگى استان تا حدودى آنها را باز پيرايى و مرمت كرده است. اين دو ساختمان تقريبا در مقابل هم (يكى در خشكى و ديگرى در داخل درياچه چشمه علويان) واقعاند. در قسمت شمال و در داخل درياچه، به فاصله حدود پانصد متر از تپههاى آبده، ساختمانى است دو طبقه، داراى ايوان محصور در آب كه فتحعلى شاه قاجار آن را ساخته بود.
براى ورود به اين بنا بايد در ضلعهاى شرقى و غربى از روى تختهاى كه قريب دو متر روى آب قرار دادهاند، گذشت. در طبقه تحتانى و فوقانى كه ايوان دارد، از دو طرف باز است و هر كس در آن بنشيند از دو سو درياچه را زير نظر دارد. علاوه بر بناى فوق، به فاصله حدود 10 متر از ضلع جنوبى درياچه، ساختمانى متعلق به آقامحمد خان قاجار واقع است. ساختمان داراى يك طبقه و يك شاه نشين فوقانى است. اين بنا هم از نظر معمارى و هم از نظر مكان به زيبايى بناى فتحعلى شاه نيست، اما داراى قدمت تاريخى است.
ساختمان آقامحمد خان قاجار نيز در سالهاى اخير از سوى سازمان ميراث فرهنگى استان مرمت شده و هويت تاريخى خود را تا اندازهاى باز يافته است.
قصر شاه عباس (قصر بهرام)
در دامنه شمالى ارتفاعات سياه كوه در جنوب گرمسار، بناهاى متروكى ديده مىشوند كه بوميان به آن قصر مىگويند. بزرگترين اين ساختمانهاى به نام قصر شاه عباسى، بين عين الرشيد و چشمه شاه در ارتفاع 024/1 مترى بنا شده كه بر سر راه قديمى و تاريخى كاروان روى كويرى اصفهان ـ كاشان ـ خوار (گرمسار) و خراسان قرار دارد. بناى بيرونى اين قصر چهارگوش و داراى چند برج با دو دروازه شمالى و جنوبى است و روكار آن از سنگهاى بزرگ آهكى صيقل شده سفيد رنگ است كه از كوههاى مجاور آورده شدهاند. اطراف اين قصر شش برج بنا شده و سر در آن، سنگ بزرگ يكپارچه است. سفالهايى كه از اطراف اين بنا به دست آمده، به احتمال قوى از دوره تيمورى است و نشانه آن است كه اين بنا پيش از صفويه بر پا بوده است. اين بنا كه دوره صفويه تعمير اساسى شده، به بناى شاه عباسى معروف شده است.
قصر عينالرشيد
قصر عينالرشيد در دو كيلومترى شمال قصر شاه عباسى (قصر بهرام) و در قسمت ميانى فاصله درياچه نمك و كوير بزرگ قرار گرفته است. يك چشمه بزرگ كه پر از آب شيرين است، بين كاروان سرا و پشت نگهبانى شكارگاه واقع شده كه آب آن از طريق جويى كه هنوز هم آثار آن باقى است به باغ درون حصار كاخ مىرفته تا درختان و گلها را سير آب كند. خرابههاى قصر و باغ امروزه پوشيده از خارهاى بيابانى است كه به جاى درختان و گياهان زيباى گذشته روئيدهاند. بناى عين الرشيد از خارج 86 متر طول و حداكثر 47 متر عرض دارد و مشتمل بر دو حياط بزرگ است كه حياط اصلى 5/51 متر طول و 47 متر عرض دارد. معبر ورودى به حياط اصلى به شكل ايوانى به طول 7/9 و عرض 4/5 متر در جبهه جنوبى حياط اصلى بنا شده است.
قصر حرمسرا
در يك كيلومترى جنوب شرقى قصر شاه عباسى يا قصر بهرام، يك بناى ديگر صفوى به چشم مىخورد كه حرمسرا ناميده مىشود و ظاهرا در هنگام مسافرت خاندان سلطنتى، حرمسرا و در ساير مواقع محل سكونت شكارچيان سلطنتى بوده است. آب آشاميدنى اين بنا، از چشمههاى واقع در دامنه سياه كوه، توسط يك كانال و پس از عبور از يك دره به استخرى در بيرون جبهه جنوبى حرمسرا مىرسيد و پس از پر كردن آن از طريق كانالى ديگر به حوضى در داخل حرمسرا منتقل مىشد. در نيمه جنوبى قسمت غربى حرمسرا، يك تالار بزرگ و در شمال اين تالار دو ايوان وجود دارد. در شمال ايوانها دو اتاق بنا شده است، كه ابتدا وجود نداشته، ولى بعدها به بنا افزوده شده است. تالارهاى موجود در ضلع شمالى كاملاً منهدم شدهاند و چنين به نظر مىرسد كه زلزلهاى شديد باعث انهدام آن شده باشد.
دروازه ارگ سمنان
يكى از آثار تاريخى و با ارزش و زيباى سمنان، دروازه ارگ، بازمانده هنر دوران قاجاريه مىباشد كه در تقاطع خيابانهاى آيت الله طالقانى و شهيد شيخ فضل الله نورى واقع شده است. دروازه ارگ در زمان سلطنت ناصرالدين شاه قاجار و حكومت انوشيروان ميرزا عباس ميرزا نايب السلطنه، كه از سال 1300 تا 1305 ه .ق حاكم ايالت قومس بوده، بنا گرديده است. اين بناى تاريخى، كه نمايانگر و سمبل تاريخى اين شهر محسوب مىشود در بهترين نقطه شهر واقع گرديده و بعد از انقلاب اسلامى با مرمت و باز پيرايى آن از سوى سازمان ميراث فرهنگى استان قدمت تاريخى و معمارى باستانى خود را حفظ كرده، به ويژه شبها، ساختمان دروازه ارگ با نور افكنهايى كه در چهار گوشه آن نصب شده و روشن مىگردد، جلوه خاصى مىيابد.
ارگ علاء
ارگ علاء در 9 كيلومترى جنوب شرقى سمنان و در كنار جاده سمنان به پايگاه هوايى در بخش علاء واقع شده و يكى از آثار تاريخى اواسط دوريه قاجاريه به شمار مىرود كه به ثبت آثار تاريخى نيز رسيده است. مساحت تقريبى آن حدود 100 متر و داراى زير بناى حدود 120 متر و ارتفاع آن تقريبا 5/4 متر است كه با توجه به طبقه دوم ارگ ارتفاع آن حدودا به 8 متر مىرسد.
تپههاى تاريخى
تپه سنگ چخماق
در هشت كيلومترى شمال شاهرود، مجموعهاى از تپههاى باستانى و طبيعى به نام سنگ چخماق قرار دارد كه روى دو تپه از اين مجموعه، كاوشگران ژاپنى مطالعاتى انجام دادهاند. اولين تپه كه در غرب محوطه قرار دارد شامل چهار لايه است كه قدمت آن به 5800 قبل از ميلاد مىرسد. تپه خوريان در منطقه شاهرود، تپه گيس در منطقه ايوانگى ـ گرمسار، تپه خرابه محمدآباد، تپههاى معصوم زاده، ماز، گردال محمد و كوره محمد سفيد فيروز آباد دامغان از ديگر تپههاى تاريخى استان سمنان مىباشد.
مساجد
مسجد جامع سمنان
مسجد جامع سمنان را مىتوان در زمره كهنترين و قديمىترين آثار اسلامى شهر سمنان به شمار آورد كه با توجه به گمانه زنيها و حفاريهاى اخير در قرن اول هجرى روى خرابههاى آتشكده بنا شده ولى در طول زمان تغييراتى در آن به وجود آمده است و در حال حاضر در بناى كنونى مسجد آثارى از دوره مغول و تيمورى ديده مىشود.
مسجد امام (سلطانى سمنان)
از جمله آثار با ارزش ديگر اين استان كه در شهر سمنان قرار دارد بايد به مسجد امام يا مسجد سلطانى اشاره كرد. مسجد داراى چهار ورودى است. سردرهاى شمالى و شرقى با مقرنس كارى زيبايى تزيين شده است، مسجد داراى صحنى وسيع با باغچههاى مشجر و آب نمايى بزرگ است. كاشيكارى زيباى مسجد از جمله آثار چشمگير و به يادماندنى اين استان است.
مسجد جامع زاوغان
مسجد جامع زاوغان در شمال محله زاوغان سمنان و پايينتر از چاه آب، در ميان باغهاى سرسبز واقع شده است. اين مسجد كه از بناهاى قرن دوم هجرى و مربوط به دوره تسلط علويان در اين سرزمين مىباشد، به وسيله سيد ضياء الدين محمد، فرزند بزرگ و جانشين سيد زين الدين على صالح پسر عبيدالله بن حسين اصغر بن امام زين العابدين عليهالسلام بنا شده است. مصالح ساختمانى كه در اين مسجد به كار رفته شامل: آجر، گچ، سنگ و خشت خام مىباشد. مسجد جامع زاوغان شامل ايوانى بلند است كه ارتفاع آن بيش از ده متر و رو به مشرق قرار دارد.
آثار خرابه اين مسجد هم اكنون در سمت غربى نهر ميان زاوغان نمودار است.
مسجد تاريخانه دامغان
اين مسجد، قديمىترين اثر تاريخى شهر دامغان است كه به مسجد تارى خانه معروف است. اين مسجد در قرون اوليه هجرى ساخته شده است.
آثار محراب و منبر در جلو در ميانى ديده مىشود. اين مسجد منارهاى آجرى دارد كه متعلق به دوره سلجوقى است.
مسجد جامع دامغان
تاريخ بناى اين مسجد به درستى معلوم نيست و تمامى آن تقريبا ويران شده و تنها در زمان قاجاريه مسجدى در جوار بناى قديم ساخته شد كه داراى شبستانى با ده پايه ستون مربع شكل است. منار معروف مسجد جامع در شمال مسجد جامع قديم با ارتفاع سى و يك متر و صد و پنج پله ساخته شده است. روى منار آجرهاى نازك كوچكى به كار رفته است و آيه مباركه نور به خط كوفى زينت بخش بدنه آن است.
مسجد جامع بسطام
اين مسجد در سال 706 ه .ق ساخته شد. در زمان به قدرت رسيدن شيخ صفى تغييراتى در كتيبه آن وارد شد و جمله على بن ابيطالب عليهالسلام بر آن اضافه شد. در جانب شرقى مسجد منارهاى از عصر سلجوقى قرار دارد كه با آجركارى و مقرنس كه از اختصاصات آن زمان بوده تزيين شده است.
مسجد جامع فرومد
مسجد جامع فرومد در روستاى فرومد، در 165 كيلومترى شمال شرقى شهرستان شاهرود واقع شده است. اين بنا در اثر عدم توجه اهالى به مرور رو به ويرانى نهاد و در حال حاضر فقط ستونهاى فرو ريخته ايوان و شبستان مخروب آن به جاى مانده است. به طورى كه از آثار موجود آن استنباط مىشود مسجد مذكور يكى از مساجد بسيار مهم بوده و از نظر معمارى داراى اهميت به خصوصى بوده است.
تاريخ بناى مسجد فرومد مربوط به قرن هفتم هجرى است. در اواخر تسلط ايلخانان مغول قصبه فرومد و آباديهاى اطراف آن از نظر سياسى داراى اهميت بوده و با تشكيل نهضت سربداران، آبادانى اين روستا را كه تقريبا مركز فعاليت آنان محسوب مىشد بيش از بيش افزايش داد، به همين جهت احتمال مىرود كه مسجد مذكور در همين دوره ساخته شده باشد.
بقاع متبركه
امامزاده محمد
بقعه امامزاده محمد فرزند امام جعفر صادق عليهالسلام در شهر بسطام واقع شده است. اين بقعه شبيه گنبد ديگرى است كه در فاصله 15 مترى شمال آن واقع شده و تقريبا قرينه يكديگرند. گنبد سمت شمال آن به گنبد غازان خان معروف است و بناى آن را به غازان خان مغول نسبت مىدهند.
امامزاده على اكبر
اين امامزاده در روستايى به نام امامزاده على اكبر در 7 كيلومترى مشرق گرمسار واقع شده، و از بناهاى دوره صفويه محسوب مىشود. در ورودى بقعه داراى كتيبهاى است كه سال 960 ه .ق و نام شاه طهماسب بر روى آن حك شده است.
امامزاده جعفر عليهالسلام
امامزاده جعفر در غرب شهر دامغان واقع شده است. ساختمان امامزاده بنايى است چهارگوش با چهار تاق رفيع كه گنبدى بر آنها استوار است و از دوره سلاجقه به جا مانده است. قسمت ورودى بنا كه با كاشيهاى زيبايى تزيين شده بود، در اوايل قرن حاضر به سرقت رفته است.
آرامگاه شيخ ابوالحسن خرقانى
شيخ ابوالحسن خرقانى ظاهرا در 352 ه .ق در قريه خرقان قومس از توابع بسطام ولادت يافت. وفات شيخ خرقانى در سال 425 هجرى در هفتاد و سه سالگى در خرقان اتفاق افتاد. آرامگاه وى اكنون در خرقان در 24 كيلومترى شاهرود قرار دارد. روى قبر شيخ قطعه سنگ مرمرى قرار دارد كه اشعارى بر آن حك شده است. متصل به مقبره شيخ ابوالحسن مسجدى بوده كه مطابق نوشته برخى از مؤلفان داراى گنبدى مخروطى شكل و مزين به كاشيهاى زيبا بوده است. در حال حاضر از مسجد و گنبد مذكور فقط محراب آن باقى مانده است كه بر خلاف مساجد ديگر اين نواحى رو به مغرب است. اين محراب داراى گچبريهاى زيبا و استادانه است.
در چند دهه اخير در اطراف محراب مذكور مسجدى بنا شده كه در حال حاضر نيايشگاه زايران شيخ ابوالحسن خرقانى است.
آرامگاه شيخ علاء الدوله سمنانى
يكى از درخشانترين چهرههاى رهبران فكرى ايران در اواخر قرن هفتم و اوايل قرن هشتم هجرى شيخ ركن الدين علاء الدوله احمد بن بيابانكى معروف به علاء الدوله ركن الدين ابوالمكارم است. شيخ علاء الدوله سمنانى در رجب سال 736 ه .ق در سن 77 سالگى درگذشت و در خانقاه خود در صوفى آباد به خاك سپرده شد. ساختمان آرامگاه شيخ علاء الدوله بناى رفيع و با عظمتى بوده كه به دستور عماد الدين جمال الدين عبدالوهاب وزير سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا شده است.
آرامگاه ابن يمين
امير محمود بن امير يمين الدين طغرايى فريومدى معروف به ابن يمين يكى از نامىترين شاعران قطعه سراى زبان فارسى است. آرامگاه ابن يمين در قصبه فرومد است. بازسازى و مرمت اين بنا خواهد توانست ياد اين شاعر قصيده سرا و مداح را در خاطرهها زنده نگه دارد.
آرامگاه با يزيد بسطامى
آرامگاه عارف شهير بايزيد بسطامى در بسطام و در امامزاده محمد واقع شده است. آرامگاه اين عارف بزرگ فاقد هر گونه تزيين است. به نظر مىرسد هيچگاه ساختمانى به رسم آرامگاه بزرگان شيعه روى آن بنا نشده باشد. در حقيقت بى اعتنايى به ماديات و روح بيزارى از تجمل در اين آرامگاه كاملاً متجلى است. وارستگى و بى نيازى بايزيد حتى بعد از مرگ وى و گذشت يازده قرن در خاك مرقدش نيز ديده مىشود. گويند غازان پادشاه دوره ايلخانان مغول (703ـ670 ه .ق) گنبدى در جوار آرامگاه امامزاده محمد عليهالسلام در بسطام بنا كرد. او خيال داشت جسد بايزيد را به آن محل انتقال دهد. شبى بايزيد را به خواب ديد كه از تصميم وى ناراضى است و از او درخواست دارد كه از انجام اين عمل خوددارى كند. غازان خان نيز با ديدن خواب مذكور از اين كار منصرف شد. بناى ديگرى كه در بسطام بيش از همه بناها جلب توجه مىكند مسجد بايزيد است. اين مسجد شامل دو قسمت، يكى براى نيايش مردان و ديگرى براى نماز و عبادت زنان است. قسمت اول صحنى است وسيع كه در ورودى آن سه لنگه است و روى آن منبت كارى بسيار هنرمندانه و ظريفى به چشم مىخورد.
صومعه بايزيد
اين محل شامل دو اتاق متصل به هم با سقفى كوتاه است. ديوارها و سقف صومعه با گچبريهاى بسيار زيبايى آراسته شده است. اتاق اول داراى دو كتيبه به عربى و كتيبه ديگرى است كه طراح و سازنده گچبريها در آن معرفى شده است. اتاق دوم هم داراى كتيبههايى به خط ثلث و كوفى است. مقبره بايزيد در سال 700 ه .ق به دستور الجاتيو به اتمام رسيد.
كاروانسراها
استان سمنان به واسطه موقعيت محلى و وجود راههاى ارتباطى بين شرق و غرب ايران و همچنين مسير جاده ابريشم كه از چين و تبت و افغانستان مىگذشته به خراسان و سپس حدفاصل كوير و رشته كوهها ى شمالى متصل مىشده و از شهرهاى كنونى شاهرود، دامغان، و سمنان مىگذشت، داراى محلهايى براى توقف و استراحت كاروانيان بود كه امروزه قسمتهايى از اين اتراقگاهها يا كاروانسراها از گزند ايام به دور مانده و در جاى جاى اين استان دور از هياهوى كاروانيان، در خرابى فرسايندهاى فرو رفتهاند.
كاروانسراى آهوان
در 36 كيلومترى شرق سمنان و به فاصله اندكى از هم دو كاروانسرا قرار دارد كه به كاروانسراى انوشيروانى و كاروانسراى آهوان معروف است. كاروانسراى آهوان از نوع چهار ايوانى متعلق به دوره صفوى است و در گذشته مورد استفاده زايران و مسافران قرار مىگرفته است.
كاروانسرا يا رباط انوشيروانى
اين كاروانسرا از سنگ و گچ به شكل مربع به صورت چهار ايوانى ساخته شده است. اين رباط داراى 126 اتاق براى سكونت كاروانيان بوده است و در زمان شرف الدين معالى انوشيروان (421ـ420 ه .ق) بناى آن به پايان رسيده است. دومين بنا در زمان شاه سليمان در سال 1097 ه .ق با نماى آجرى و به صورت چهار ايوانى ساخته شده است.
كاروانسراى لاسجرد
اين كاروانسرا در 36 كيلومترى غرب سمنان واقع شده و از نوع كاروانسراهاى دو ايوانى است. كاروانسراى لاسجرد در زمان شاه عباس صفوى ساخته شده است. در چهار گوشه حياط چهار مدخل ورودى به دالان سرتاسرى پشت اتاقها قرار دارد و طرح خارجى كاروانسرا نيز مستطيل شكل است كه فقط نماى شرقى آن به موازات جاده داراى 12 تاقنماست. اين كاروانسرا در زمان قاجاريه مرمت و بازسازى شد.
كاروانسراى بدشت
اين كاروانسرا در 8 كيلومترى شاهرود در دهكده بدشت واقع شده است. كاروانسرا مستطيل شكل و از نوع چهار ايوانى است كه در زمان صفويه بنا شده است. متأسفانه قسمت اعظم آن خراب شده و فقط دروازه ورودى بنا و قسمتى از اتاقهاى آن به جا مانده است. جمعا 24 اتاق براى سكونت مسافران ساخته شده كه در اطراف حياط مركزى به صورت قرينه بنا شده است. كاروانسرا بدشت داراى كتيبهاى از سنگ مرمر بوده كه متأسفانه همزمان با ويرانى بنا مفقود شده است.
كاروانسراى قوشه
اين كاروانسرا در دهكده قوشه واقع در 79 كيلومترى شرق سمنان قرار گرفته و از بناهاى زيباى جاده قديم خراسان محسوب مىشود. كاروانسراى قوشه از نوع چهار ايوانى متعلق به دوره صفوى است كه از خارج به شكل مربع و از داخل به صورت 8 ضلعى ساخته شده است. در مقابل كاروانسرا آب انبارى براى تأمين آب مورد نياز زايران ساخته شده است.
كاروانسراى ميامى
كاروانسراى ميامى در 77 كيلومترى شرق شاهرود و در كنار جاده اصلى شاهرود ـ سبزوار واقع شده و به فرم چهار ايوانى بنا شده است. بناى اين كاروانسرا در سال 1064 ه .ق به هنگام سلطنت شاه عباس دوم ساخته شده است و در بالاى دروازه ورودى كتيبهاى به خط ثلث روى سنگ كنده شده كه تاريخ احداث كاروانسرا را نشان مىدهد.
كاروانسراى ايوانكى
اين كاروانسرا در جاده تهران ـ گرمسار واقع شده و از بناهاى دوره صفوى است. ساختمان اين كاروانسرا از سنگ و آجر بنا شده و داراى تزيينات آجر كارى است. فرم كاروانسرا نيز از نظر معمارى چهار ايوانى است.
كاروانسراى ميان دشت
در دهكده ميان دشت در 109 كيلومترى شرق شاهرود بين جاده سبزوار ـ مشهد سه كاروانسراى متصل به هم وجود دارد كه در مجموع كاروانسراى شاه عباسى ناميده مىشود. از سه كاروانسراى مزبور يكى در زمان شاه عباس اول ساخته شده و دو كاروانسراى ديگر متعلق به دوره قاجار است.
كاروانسراى عباس آباد
اين كاروانسرا در روستاى عباس آباد در 155 كيلومترى شرق شاهرود واقع شده و از بناهاى دوره صفوى است. اين كاروانسرا داراى 4 ايوان و 32 حجره مشرف به حياط مركزى است، در ورودى اين كاروانسرا يكى رو به شمال و سرچشمه قنات روستاى عباس آباد و ديگرى رو به جنوب و نزديك جاده اصلى است. كاروانسرا داراى 2 باربند بزرگ است كه نسبت به ديگر كاروانسراها از ظرفيت بيشترى برخوردار است. سكويى كه در وسط اين كاروانسرا واقع شده در برگزارى نمايشات سنتى و تعزيه خوانى مورد استفاده قرار مىگيرد.
كاروانسراى گرمسار
اين كاروانسرا در 5 كيلومترى گرمسار واقع شده و از نوع چهار ايوانى است كه در زمان قاجاريه ساخته شده است. مصالح به كار رفته در اين كاروانسرا سنگ است و از ويژگىهاى اين كاروانسرا برجهاى تزيينى آن است كه زيبايى خاص به آن داده است.
كاروانسراى ده نمك
كاروانسراى ده نمك در 40 كيلومترى شرق گرمسار و از نوع چهار ايوانى است. اين كاروانسرا در زمان صفويه ساخته شده و به شكل مربع مستطيل است. سر در ورودى با دو گوشواره دو طبقه به شكل ذوزنقه است كه در ضلع جنوبى كاروانسرا قرار دارد. در چهار گوشه حياط چهار مدخل ورودى كه به اصطبلهاى چهارگانه كاروانسرا ختم مىشود قرار دارد. در پشت هر ايوان اتاق مستطيل شكلى قرار دارد كه ارتباط بين اصطبلهاى چهارگانه را قطع مىكند.
كاروانسراى ده ملا
كاروانسراى ده ملا در شاهرود متعلق به دوره قاجار است و فرم آن به شكل چهار ايوانى با برجهاى تزيينى و نماى آجرى است.
مدارس
مدرسه موسويه
اين مدرسه را كه در سال 1270 ه .ق حاج موسى آقاى قاجاربنا كرد، در محله بالاى كوى دباغان دامغان واقع است. در جنوب مدرسه، مسجدى ساخته شده كه ساختمان آن از آجر و به شكل كثيرالاضلاع است. اين مسجد داراى ده اتاق است و از سطح زمين نزديك به يك متر و نيم بلندتر است. تالار فوقانى كه روبروى در مدرسه واقع شده است پنج در دارد كه درها به طرف حياط مدرسه باز مىشوند و پشت آنها حياط خلوت است. در بعضى مواقع، در اين حياط خلوت مجلس درس تشكيل مىشود. در ضلع شمالى مدرسه تالارى بزرگ با شاه نشين قرار دارد كه پنج در آن به طرف حياط باز مىشود.
مدرسه حاج فتحعلى بيگ
اين مدرسه در محله قيصريه، زير گنبد كبود خشتى بزرگ و مقابل در شمالى مسجد جامع قرار دارد. در طرفين در ورودى مدرسه و در ايوان آن دو سكو وجود دارد و كتيبهاى گچبرى شده در كمرگاه ايوان به خط ثلث ديده مىشود كه قسمتى از آن باقى است. اول و آخر اين كتيبه در سمت راست و چپ جبهه ايوان از بين رفته است و بالا و پايين آن اشعارى ديده مىشود. اين مدرسه را حاج فتحعلى بيگ قاجار در سال 1118 قمرى در زمان سلطنت شاه سلطان حسين صفوى ساخت و موقوفاتى هم براى آن مقرر كرد. در حال حاضر مدرسه مذكور، در اختيار طلاب علوم قديمه (حوزه علميه) است.
مدرسه بيد آباد
مدرسه بيدآباد از خشت خام بنا شده است. در زمانى كه شاهرود منطقه چندان آبادى نبود و هنوز صورت شهرى پيدا نكرده بود، حاجى اسمعيل، پسر حاجى ابراهيم شاهرودى، اين مدرسه را ساخت. مدرسه مربوط به دوره قاجاريه است و در حال حاضر نوسازى شده است.
حمام
حمام پهنه
حمام پهنه، يكى از آثار قديمى و ارزشمند سمنان است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است. اين حمام كه در گوشه شمال غربى تكيه پهنه سمنان، بين مسجد جامع و مسجد امام خمينى(ره) و امامزاده يحيى قرار دارد، در سال 856 ه .ق در زمان سلطنت ابوالقاسم بابرخان پادشاه تيمورى و به دستور وزير وى خواجه غياث الدين بهرام سمنانى ساخته شده است. اين حمام به علت كم توجهى در زمان سلطنت ناصرالدين شاه قاجار، ويران و كتيبه آن ربوده شد. در سال 1312 ه .ق در زمان سلطنت مظفرالدين شاه و به دستور حاج ملاعلى حكيم الهى دانشمند معروف، نسبت به تعمير وتجديد بناى آن اقدام شد. حمام پهنه ازموقوفات مسجد جامع است و سازمان ميراث فرهنگى استان پس از باز پيرايى آن، در سال 1373 آن را به عنوان موزه مردمشناسى بازگشايى كرد.
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.
