رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان اصفهان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
جاذبههاى طبيعى و تاريخى
اصفهان يكى از زيباترين شهرهاى ايران است كه اين زيبايىها هر ساله موجب جلب عده زيادى توريست داخلى و خارجى مىشود.
جدول 14ـ4ـ مكانهاى تاريخى و ديدنى استان اصفهان
آبشار شالورا 65 ك غرب اصفهان، روستاى چرمهين
آبشار كرد عليا 90 ك غرب اصفهان، ارتفاعات دالانكوه
آبگرم خور 485 ك اصفهان، آبگرم خور
آبگرم خور و بيابانك شرق اصفهان، 30 ك خور
آبگرم ورتون 430 ك جاده اصفهان ـ يزد
آرامگاه بابا ركن الدين اصفهان
آرامگاه بابا قاسم اصفهان
آسياهاى چهار سنگ اصفهان، ناژوان
آسياى بيشه اصفهان، محله مارنان
آسياى حاجى اصفهان، ناژوان
امامزاده ابراهيم 24 ك شرق اصفهان
امامزاده احمد اصفهان
امامزاده اسحاق اصفهان
امامزاده اسماعيل اصفهان
امامزاده جعفر اصفهان
امامزاده شورى (عبدالله) اصفهان
بازار اصفهان اصفهان
بازار ريسمان اصفهان
بازار هنر (چهارباغ يا سلطانى) اصفهان
باغ لوز (تفريحى و فرهنگى) اصفهان
بقعه الراشد (خليفه مقتول عباسى) 4 ك شرق اصفهان، مجاور پل شهرستان
بقعه پير بكران 30 ك جنوب غربى اصفهان
بقعه ستى فاطمه اصفهان
بقعه سيد حجت الاسلام شفتى اصفهان
بقعه شاه رضا 84 ك جنوب اصفهان
بقعه شاه زيد اصفهان
بقعه شاه سيد على اصفهان
بقعه شهشهان (شاه علاءالدين محمد) اصفهان
بقعه شيخ ابوالقاسم نصرآبادى 7 ك غرب اصفهان
بقعه علامه مجلسى اصفهان
بقعه هارون ولايت اصفهان
پارك جنگلى ناژنان اصفهان، كنارههاى زاينده رود
پل چوم اصفهان، بين پل خواجو و سىوسه پل
پل خواجو اصفهان
پل سى و سه پل (الله وردى خان) اصفهان
پل شهرستان اصفهان
پل فلاورجان اصفهان، فلاورجان
پل كله 48 كيلومترى جنوب غربى اصفهان
پل مارنان اصفهان
پل ورزنه اصفهان
تالار اشرف اصفهان
تالار تيمورى اصفهان
تكيه آقا حسين خوانسارى اصفهان، تخت فولاد
تكيه بروجردى اصفهان، تخت فولاد
تكيه خاتون آبادى اصفهان، تخت فولاد
تكيه فاضل سرابى اصفهان
تكيه فاضل هندى اصفهان، تخت فولاد
تكيه مادر شاهزاده اصفهان، تخت فولاد
تكيه ميرزا رفيعا اصفهان، تخت فولاد
تكيه ميرزا محمد باقر چهار سويى اصفهان، تخت فولاد
تكيه ميرفندرسكى اصفهان، تخت فولاد
تكيه والله اصفهان
چاه ساميان جاده اصفهان ـ ده بيد
چشمه سارها و ييلاقها 185 ك شمال اصفهان، دامنه كوه كركس
چشمه آبشار شاه 82 ك اصفهان، جاده شهركرد
چشمه خوراسگان اصفهان
چشمه لادژ خمينى شهر و چشمه منظر 16 ك اصفهان، خمينى شهر
چشمه نبى و چشمه ملاد 10ك شمالاصفهان، جنبكوهسيدمحمد
چشمه هفتون اصفهان
حمام خان اصفهان
حمام رهنان اصفهان، رهنان
حمام ساروتقى اصفهان
حمام سلطان مير احمد اصفهان
حمام شاه اصفهان
حمام شاه على اصفهان
حمام شورى اصفهان
حمام شيخ بهايى اصفهان
حمام گذر نو اصفهان
حيات وحش قمشلو غرب اصفهان
خانههاى قديمى اصفهان
درب امام اصفهان، محله شبستان
زيارتگاه زينبيه اصفهان، قريه اوزنان
غار كلهرود 85 ك شمال اصفهان، دامنه كوه كركس
غار كوكولو 15 ك غرب اصفهان، كوه پير بكران
قلعه فارفاآن روستاى فارفاآن رويدشت اصفهان
كاخ چهل ستون اصفهان
كاخ رشك جنان اصفهان
كاخ عالى قاپو اصفهان
كاخ هشت بهشت اصفهان
كاروانسراى آقا كمال پايين جاده اصفهان ـ تهران
كاروانسراى امين آباد جاده اصفهان ـ شيراز
كاروانسراى برسيان 44 ك جنوب غربى اصفهان
كاروانسراى بهجت آباد جاده اصفهان ـ نطنز
كاروانسراى بهرام جاده اصفهان ـ تهران
كاروانسراى تقى آباد جاده اصفهان ـ شهرضا
كاروانسراى چاپارخانه جاده اصفهان ـ مورچه خورت
كاروانسراى چاه سرخ جاده اصفهان ـ يزد
كاروانسراى چهاربرج جاده اصفهان ـ كاشان
كاروانسراى حسينيه جاده اصفهان ـ گلپايگان
كاروانسراى خرگوش جاده اصفهان ـ يزد
كاروانسراى رباط سلطان اصفهان
كاروانسراى سين 21 ك شمال اصفهان
كاروانسراى شورجستان جاده اصفهان ـ شيراز
كاروانسراى شيخ عليخان 50 كيلومترى اصفهان
كاروانسراى قلعه شور جاده اصفهان ـ كاشان
كاروانسراى گز 18 ك شمال اصفهان
كاروانسراى گلون آباد جاده اصفهان ـ نايين
كاروانسراى مادر شاه شمال اصفهان
كاروانسراى مهيار 52 ك جنوب اصفهان
كاروانسراى ياغميش جاده اصفهان ـ نايين
كبوترخانههاى اصفهان اطراف اصفهان، حاشيه زاينده رود
كليساى بيت اللحم اصفهان
كليساى مريم اصفهان
كليساى وانك اصفهان
گردشگاه و باغهاى تاريخى چهارباغ اصفهان
گلزار شهدا اصفهان
مجموعه بازارهاى ميدان امام (نقش جهان) اصفهان
مجموعه سرهنگ آباد اصفهان، زواره
مدرسه بابا قاسم اصفهان
مدرسه تركها اصفهان
مدرسه جده بزرگ اصفهان اصفهان
مدرسه جلاليه اصفهان
مدرسه حيدريه اصفهان
مدرسه خواجه تاج الدين اصفهان
مدرسه سليمانيه اصفهان
مدرسه شمس آباد اصفهان
مدرسه صدر بازار اصفهان
مدرسه كاسهگران بازار ريسمان اصفهان
مدرسه ملا عبدالله بازار اصفهان
مزار شهيد آيت الله اشرفى اصفهانى اصفهان
مسجد ازيران اصفهان
مسجد امام اصفهان
مسجد ايلچى اصفهان
مسجد برسيان اصفهان
مسجد جارچى اصفهان
مسجد جامع اشترجان جنوب غربى اصفهان
مسجد جامع اصفهان (سبزه ميدان) اصفهان
مسجد جامع دشتى شرق اصفهان
مسجد جامع صغير جورجير اصفهان
مسجد جامع كاج اصفهان
مسجد جامع گار (غار) شرق اصفهان
مسجد جوباره اصفهان
مسجد حاجى محمد جعفر آبادهاى اصفهان
مسجد حاجى ميرزا محمد صادق اصفهان
مسجد حكيم اصفهان
مسجد ركن الملك اصفهان
مسجد سرخى (سفره چى) اصفهان
مسجد سيد اصفهان
مسجد سين اصفهان
مسجد شعيا اصفهان
مسجد شفيعيه اصفهان
مسجد شيخ لطف الله اصفهان
مسجد على اصفهان
مسجد قطبيه اصفهان
مسجد كوچك ساروتقى اصفهان
مسجد گز و مناره آن اصفهان
مسجد لنبان اصفهان
مسجد ورزنه اصفهان، روستاى ورزنه
مسجد هفتشويه شمال شرقى اصفهان
مصلاى اصفهان اصفهان، تخت پولاد
منارجنبان (آرامگاه ابوعبدالله) 6 ك غرب شهر اصفهان
منارههاى اشترجان 26 ك اصفهان، روستاى اشترجان
مناره چهل دختر اصفهان
مناره دارالضيافه اصفهان
مناره رهروان 6 ك اصفهان، روستاى رهروان
مناره زيار 33 ك شرق اصفهان، دهكده زيار
مناره ساربان اصفهان
مناره قوشخانه اصفهان
مناره گلدسته اصفهان
مناطق كويرى جذاب و ديدنى شمال غربى استان اصفهان
منطقه حفاظت شده كلاه قاضى جنوب اصفهان
موزه تاريخى، طبيعى اصفهان اصفهان
موزه چهل ستون اصفهان
موزه كليساى وانك اصفهان
موزه ميدان امام اصفهان
ناحيه سياحتى كشه جاده اصفهان ـ كاشان به نطنز
ونك سميرم و ييلاقهاى خوش آب و هوا 185 ك اصفهان ـ سميرم
كاشان
آب انبار بقعه حبيب بن موسى كاشان
آب انبار چهل تن كاشان
آب انبار عبدالرزاق خان كاشان
آب انبار كوشك صفى كاشان
آب انبار گذرنو كاشان
آب انبار مسجد وزير كاشان
آب انبار ميرسيد على كاشان
آرامگاه بابا افضل كاشانى جنوب غربى كاشان
آرامگاه سهراب سپهرى مشهد اردهال كاشان
آرامگاه ملا فيض كاشانى غرب كاشان
امامزاده بىبى شاه زينب كاشان
امامزاده سلطان محمود علوى مشهد اردهال كاشان
امامزاده شاهزاده اسماعيل 3 ك ابيانه
امامزاده شاهزاده عبدالله بيدگل كاشان
امامزاده شاهزاده عيسى و يحيى نزديك مسجد ابيانه كاشان
امامزاده شاهزاده محمد نوش آباد كاشان
امامزاده شاهسواران 27 ك جنوب كاشان
امامزاده قاسم بن على النقى جاده كاشان ـ آران
امامزاده هلال بن على 12 ك كاشان
بازار كاشان كاشان
باغستانها، چشمهسارهاى روستاى 30 ك غرب كاشان قهرود
باغ فين كاشان كاشان
باغ و كاخ عباس آباد جاده كاشان ـ نطنز
بقعه ابولؤلؤ كاشان
بقعه امامزادگان كاشان
بقعه پير ولود كاشان
بقعه حبيب بن موسى كاشان
بقعه خواجه تاج الدين كاشان
بقعه سلطان على بن محمدباقر عليهالسلام كاشان
بقعه سلطان ميراحمد كاشان
بقعه شاه حسين سلطان كاشان، اردهال
بقعه شاه عباس كاشان
تپههاى سيلك 3 ك جنوب غربى كاشان
چشمه آب سرخ فريزهند 78 ك جنوب كاشان
چشمه سليمانيه فين باغ فين كاشان
حسينيه توى ده كاشان، نوش آباد
حسينيه خانقاه مختص آباد كاشان، بيدگل
حسينيه قاضى كاشان، آران
حمام آقا كاشان
حمام بازار مجموعه بازارهاى كاشان
حمام پنجه شاه كاشان
حمام طاهر و منصور كاشان
حمام عبدالرزاق خان كاشان
حمام فين كاشان باغ فين كاشان
حمام مجموعه اردهال 42 ك غرب كاشان
حمام ملا قطب كاشان
حمام ميرعماد كاشان
خانههاى قديمى كاشان
سرچشمه آب قمصر كاشان
باغهاى پرورش گل محمدى كاشان
سرچشمه آب نياسر 30 ك غرب كاشان
غار نياسر كاشان
قلعه جلالى كاشان
كاروانسراى آقا كمال جاده كاشان ـ نطنز
كاروانسراى چاه قاده 1 و 2 و 3 جاده كاشان ـ اصفهان
كاروانسراى زيره جاده كاشان ـ نطنز
كاروانسراى سن سن 40 ك جاده قم ـ كاشان
كاروانسراى قهرود جاده كاشان ـ اصفهان
كاروانسراى گمرك كاشان
كاروانسراى مرنجاب 70 ك شرق كاشان
كاروانسراى موته كاشان
گنبد شاهزاده يحيى كاشان
مجموعه مذهبى مشهد اردهال كاشان
مدرسه درب بلان كاشان
مدرسه سلطانى كاشان
مسجد آقا بزرگ كاشان كاشان
مسجد آيت الله رضوى كاشان
مسجد بابا ولى كاشان
مسجد تبريزىها كاشان
مسجد جامع كاشان كاشان
مسجد جامع ميدان كهنه كاشان
مسجد حاجتگاه ابيانه ابيانه كاشان
مسجد على نوش آباد كاشان
مسجد ميانده قهرود قمصر كاشان
مسجد ميرعماد كاشان كاشان
مسجد وزير كاشان
مناره پنجه شاه كاشان
مناره زين الدين كاشان
موزه باغ فين كاشان كاشان
موزه ملى كاشان كاشان
روستاى ديدنى و قديمى ابيانه ابيانه، كاشان
اردستان
آب انبار پير مرتضى اردستان
آب انبار حاج مير رحيم اردستان
آب انبار حاجى حسن اردستان
آب انبار دشت اردستان
آب انبار سيد صادق اردستان
آب انبار سيد قاسم اردستان
آب انبار مسجد خاكى اردستان
آب انبار ميدان اردستان
آب انبار نو اردستان
آسياهاى محله راميان اردستان، محله راميان
آسياهاى محله محال اردستان، محله محال
امامزاده سيد السادات زواره، اردستان
زينبيه روستاى اوزنان اردستان
كاروانسراى جوگند جاده اردستان ـ نائين
مجموعه كاخ سرهنگ آباد شرق زواره، اردستان
مجموعه هفت آسيا اردستان، زواره
مسجد امام حسن اردستان
مسجد جامع اردستان اردستان
مسجد دشت راميان اردستان
مسجد زواره زواره، اردستان
مسجد سفيد اردستان
خوانسار
چشمه اميد شرق خوانسار 7 ك شرق خوانسار
چشمه حقى در گلستان كوه خوانسار
چشمه تيزاب در گلستان كوه خوانسار
چشمه گاسون و آب گلستان كوه 135 ك اصفهان
مجموعه ساختمانى حقيقت خوانسار
مدرسه مريم بيگم خوانسار خوانسار
مسجد جامع خوانسار خوانسار
گلپايگان
بقعه 83 تن گلپايگان
چشمههاى تراورتن ساز جنوب گلپايگان
كاروانسراى طور جاده گلپايگان
مسجد سرآور گلپايگان
منطقه شكارگاهى و حفاظت شده موته واقع در مثلث گلپايگان، دليجان و ميمه
نطنز
آب انبار ميدان حسينيه نطنز، افوشته
آتشكده ساسانى نطنز
امامزاده آقا على عباس 35 ك شمال شرقى نطنز
امامزاده بامير بامير نطنز
باغ و عمارت تاج آباد نطنز، تاج آباد
چشمه و باغ عباسى شمال نطنز
حمام افوشته نطنز
كاروانسراى چهار آباد (ميرابوالمعالى) جاده نطنز ـ اصفهان
كاروانسراى دمبى جاده نطنز ـ اصفهان
گنبد باز جنوب غربى نطنز
مسجد كوچه مير نطنز نطنز
مقبره سيد واقف نطنز، افوشته
مناره خواجه عبدالصمد نطنز
سميرم
آبشار آب ملخ 60 ك سميرم، غرب روستاى آب ملخ
آبشار سميرم 4 ك شرق سميرم
آتشدان سنگى سميرم
درههاى زيباى فقره و شهيدان 15 ك سميرم
شهرضا (قمشه)
امامزاده شهرضا شهرضا
غارهاى زيباى شاه قندآب جنوب شرقى شهرضا
مسجد پوده شهرضا
برخوار و ميمه
مسجد جامع ميمه ميمه
نايين
آب انبار باقران نايين
آب انبار بزرگ نايين
آب انبار مصلا نايين
آب انبار ميدان نايين
تكيه طاهر و منصور نايين
چشمه توتستان گردنه ملااحمد 80 ك اصفهان، جاده نايين
حسينيه باب المسجد نايين
حسينيه كلوان نايين
حسينيه كوى سنگ نايين
حسينيه نوگاباد نايين
حمام كلوان نايين
خانه قديمى پيرنيا نايين
قلعه رستم بافران روستاى بافران، شرق نايين
قلعه مخروبه نيستانك روستاى نيستانك شهرستان نايين
كاروانسراى بلاآباد جاده نايين ـ اردستان
كاروانسراى ريواد بستان جاده نايين ـ اصفهان
مجموعه بازار نايين نايين
مسجد بابا عبدالله نايين
مسجد جامع نايين نايين
مصلاى نايين نايين
نارنج يا نارين قلعه نايين
خمينى شهر
غار قهرمان كوه غربى چشمه لار در خمينى شهر
آثار و بناهاى تاريخى
استان اصفهان با قدمتى طولانى داراى آثار تاريخى فراوانى است. هر سلسلهاى، هر خاندانى، هر گروه و طايفهاى كه به اين سرزمين آمدهاند، براى خود بنايى ساختهاند و براى آيندگان خود به يادگار گذاشتهاند. با وجود اين، سلسلهها و گروههايى نيز بودهاند كه آثار اصفهان را به ويرانى و نابودى كشاندهاند.
از جمله در زمان ظل السلطان در سال 1272 ه .ق بيشترين آسيب به آثار باستانى اصفهان وارد آمد. او حتى بناهاى تاريخى را مىفروخت تا هزينه و مخارج قشون خود را بپردازد.
در دوره صفوى، بيشترين آثار تاريخى در اصفهان ساخته شده است. به خصوص، دوره شاه عباس يكى از دورههاى بسيار مهم در توسعه و آبادانى اصفهان به شمار مىرود. از اين دوره آثار و بناهاى زيادى به يادگار مانده است.
در اين قسمت سعى داريم مختصرى از آثار تاريخى اين استان را معرفى نمائيم.
امامزادهها
امامزاده اسماعيل
ساختمان امامزاده اسماعيل كه در شهرستان اصفهان واقع است، متعلق به اوايل دوران اسلامى مىباشد. مناره و قسمتى از ساختمان كنونى اين بنا، مربوط به دوره سلجوقى است. آثارى از دوره صفوى مانند ساختمان بقعه، رواق و صحن نيز بعدا به بناى سلجوقى افزوده شد. در كنار اين امامزاده، مسجد شعيا قرار دارد. مجموعه بناى امامزاده و مسجد شعيا شامل مسجدى بسيار قديمى و مقبره، امامزاده، رواق، سردر، گنبد بزرگ و زيبا، صحن، شبستان، ايوان، حرم، سنگ آرامگاه دختر شاه اسماعيل صفوى، در نفيس، گچبرى و لوح نفيس كاشى و كتيبههاى فراوان تاريخى از دوران پادشاهان صفوى مىباشد.
اين بنا به شماره 112 به ثبت تاريخى رسيده است.
امامزاده جعفر
اين بنا كه آرامگاه جعفر بن مرتضى از مشاهير آن عهد است، در شهرستان اصفهان واقع مىباشد و در عداد بناهاى زيباى اوايل قرن هشتم هجرى است. گنبد اصلى بقعه جعفريه، هرمى شكل و قسمت پايين آن، هشت ضلعى است. در سر در ورودى، لوحهاى به خط ثلث سفيد بر روى كاشى معرق موجود است. اين بنا به شماره 198 به ثبت تاريخى رسيده است.
بقعه شاه زيد
اين بنا كه به بقعه زيديه معروف است از بناهاى دوره صفوى است و در شهرستان اصفهان قرار دارد. بنا داراى گنبد كاشى كارى است. در اين بنا، تاريخ 994 ه .ق خوانده مىشود. لوح سنگى سردر بقعه، بيانگر تعميراتى در زمان شاه سليمان صفوى است. اين بنا به شماره 294 به ثبت تاريخى رسيده است.
امامزاده احمد
بناى قديمى اين امامزاده كه در شهر اصفهان واقع است متعلق به دوره سلجوقى است. يك قطعه سنگ سياه شفاف داراى تاريخ 563 ه .ق در ديوار خارجى اين بنا نصب شده و به نام سنگ سومنات شهرت دارد. بناى كنونى امامزاده حاوى تزيينات بسيارى از دوران سلاطين صفوى است. اين بنا به شماره 234 به ثبت تاريخى رسيده است.
امامزاده حسين و امامزاده ابراهيم
اين دو امامزاده در روستاى شهرستان از توابع اصفهان واقع هستند. در كنار اين دو ساختمان قديمى، آرامگاه الراشد بالله، خليفه عباسى (مقتول به سال 532 ه .ق)، با گنبدى آجرى متعلق به دوره سلجوقى قرار دارد. در مجاورت اين آثار تاريخى، دو مناره از دوران سلجوقى به جاى مانده است. اين بنا به شماره 350 به ثبت تاريخى رسيده است.
بقعه ستى فاطمه
اين بقعه يكى از بناهاى مذهبى و تاريخى شهر اصفهان است كه داراى سردر و ايوان كاشى كارى از دوران صفوى مىباشد. در مجاورت اين بقعه، چند تن از شاهزادگان صفوى مدفون هستند. بقعه ستى فاطمه در سال 1242 ه .ق، در عهد فتحعلى شاه قاجار، تعمير شده است. اين بنا به شماره 222 به ثبت تاريخى رسيده است.
بقعه پير بكران
اين بقعه در فاصله سى كيلومترى جنوب غربى اصفهان، در پير بكران، (محمد بن بكران از زهاد قرن هشتم هجرى) از دهات ناحيه لنجان قرار دارد. ساختمان بنا، متعلق به قرن هشتم هجرى (دوره حكمرانى اولجايتو)، مىباشد. اين بنا شامل رواق، صحن و آرامگاه مىباشد.
بقعه امامزاده هلال بن على
اين بناى مقدس و تاريخى ميان روستاهاى آران و بيدگل كاشان واقع است. اين بنا داراى گنبد، دو گلدسته كاشى كارى شده با رنگهاى زيبا، صحنهاى وسيع در شمال و جنوب، ايوانهاى مرتفع، صفه، غرفههاى متعدد، حوض خانه، سرداب و بادگيرهاى قديمى است. اصل بنا متعلق به دوره صفويه است و در طول زمان چندين بار تجديد بنا و مرمت شده است.
بقعه شاهزاده هادى
اين بنا كه بين آران و بيدگل كاشان واقع است، داراى گنبد مرتفع با دو گلدسته كاشىكارى و صحن و سرا و رواق مىباشد. بناى اوليه آن متعلق به دوره صفويه است.
بقعه شاهزاده ابراهيم
بقعه شاهزاده ابراهيم واقع در شهر كاشان قدمت تاريخى آن به اوايل قرن حاضر مىرسد و بانى آن فردى از اهالى فين كاشان به نام «خاله بيگم» مىباشد. اين بنا داراى گنبدى با كاشىهاى فيروزهاى، گلدستههاى مرتفع كاشىكارى شده، صحن وسيع با درختهاى كاج كهنسال مىباشد. اين بنا در بهمن 1334 به شماره 401 به ثبت تاريخى رسيده است.
بقعه ابولؤلؤ
اين بقعه كه به بابا شجاع الدين معروف است، در دشت دروازه فين و جنوب خيابان باغ شاه فين واقع است و داراى صحن و سرا، ايوان، رواق و گنبدى مخروطى شكل با كاشى فيروزهاى است. روى قبر ابولؤلؤ تاريخ 777 ه .ق حك شده است.
بقعه امامزاده پير داود
اين بقعه در محله بالاى قمصر كاشان واقع است و بناى آن متعلق به عهد صفوى است. ساختمان امام زاده در محوطه وسيعى ساخته شده و چهار طرف آن ايوانهاى مرتفع و در گوشوارهها نيز اطاقهاى متحدالشكل بنا شده است. گنبد آن مخروطى شكل با كاشى فيروزه رنگ مىباشد. قبر امامزاده درون صندوق چوبى مشبك و با كاشىهاى قديمى و گران بها پوشيده شده است. اين بنا در بهمن 1334 به شماره 402 به ثبت رسيده است.
بقعه مير نشانه
اين بقعه كه در گذر سه سوك، بين محلههاى محتشم و پاى قپان كاشان، واقع است، داراى گنبد، بارگاه و ايوانى است و در جنب ضريح سردابهاى است كه در آن چاه آبى قرار دارد و به قدمگاه امام زمان(عج) معروف است. روى قبر، صندوق چوبى منبت كارى شدهاى قرار دارد كه در كتيبههاى اطراف آن، آيات قرآن با تاريخ 978 ه .ق كندهكارى شده است. در چوبى كنده كارى شده آن متعلق به قرن دهم هجرى است.
بقعه سلطان عطابخش
اين آرامگاه در محله تخته پله، خيابان ملا حبيب الله شريف در شهر كاشان واقع شده است. بناى آن مربوط به دوره آل بويه است. سردر قديمى آن و همچنين قسمتى از صحن وسيع آن بر اثر احداث خيابان از بين رفته است. ايوان بزرگ مدخل بقعه، سقف، رواق، تاق زير گنبد و صفه انتهاى محوطه داخل حرم، با گچ مقرنس كارى برجسته و نقاشى شده است. در كندهكارى شده بقعه، متعلق به سالهاى 959 و 962 ه .ق مىباشد.
امامزاده حبيب بن موسى
اين آرامگاه در محله «پشت مشهد» كاشان واقع است. بناى اوليه آن مربوط به قرن هفتم هجرى و مرمتش در زمان صفويه صورت گرفته است. بقعه داراى گنبد كاشىكارى معرق و دو گلدسته خوش منظر مىباشد. حجرههاى كوچك بقعه با سفال جلادار در سالهاى 668 و 670 ه .ق تزئين شدهاند. ضريح برنجى كنونى مرقد در سال 1327 ه .ق ساخته شده است. اين بنا به شماره 237 به ثبت تاريخى رسيده است.
امامزاده شاهرضا
اين امامزاده در شهرضا، در مسير جاده اصفهان ـ شيراز، قرار دارد و از آثار ارزنده اسلامى در عهد صفويه است. تزيينات كاشىكارى گنبد اين امامزاده ابتدا در زمان صفويه صورت گرفته و سپس در قرن سيزدهم هجرى قمرى تعمير و تجديد بنا شده است و داخل آن با تزيينات آيينهكارى آراسته شده است.
امامزاده سيد السادات گلپايگان
اين امامزاده در شهرستان خوانسار واقع است و بناى آن مربوط به قرن هشتم هجرى است. اين بنا داراى ايوان و غرفههاى دو طبقه و گلدسته و گنبدى به بلندى نه متر است كه در زمان سلطنت فتح على شاه قاجار توسط ميرزا مهدى خان (حاكم گلپايگان) تعمير و مرمت گرديده است.
بقعه هفده تن
يكى ديگر از بناهاى تاريخى شهرستان گلپايگان، بقعه هفده تن مىباشد. اين بنا به قرن يازدهم هجرى تعلق دارد و در زمان شاه عباس اول صفوى، در سال 1032 ه .ق ساخته شده است. بر روى بنا هشت گوش بقعه، گنبد كاشى كارى با شكوهى قرار گرفته است. اين بقعه به وسيله امام قلى خان سردار معروف شاه عباس اول ساخته شده است.
امامزاده سلطان سيد على
اين امامزاده كه مشهورترين امامزاده نائين است توسط امير جلال الدين ساخته شده است و داراى گنبدى بزرگ با كاشىهاى فيروزهاى است. در مجاورت اين حرم، مقبره امامزاده سيد قوام الدين، بدرالدين، قدر الدين و سيف الدين قرار دارد.
بقعه بابا افضل
اين بناى مقدس در مرق نزديك قصبه نياسر در شهرستان نطنز واقع است. ساختمان اين بقعه مشتمل بر حرم چهار ضلعى، ايوان با ستونهاى چوبى و گنبد كاشىكارى مىباشد. اصل بنا متعلق به دوره مغول (قرن هشتم هجرى)، مىباشد.
مساجد تاريخى
مسجد جامع نائين
بناى اين مسجد به قرن چهارم هجرى تعلق دارد. اين مسجد داراى يازده طاق نما با سقفهاى هلالى است. منبر چوبى و درب چوبى منبت كارى شده آن نيز داراى قدمت تاريخى است. منبر اين مسجد از طرف جمال الدين ملك التجار در سال 711 ه .ق وقف مسجد شده است. اين مسجد كه به مسجد علويان نيز مشهور است، به شماره 144 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد محمديه نائين
بناى اين مسجد به قرن چهارم يا پنجم هجرى تعلق دارد. مجموعه ساختمان، طاق نماى دو طرف شبستان بزرگ و محراب آن، نظير مسجد جامع نائين است. منبر آن از چوب ساخته شده و داراى 21 لوح با نقش و نگار مىباشد. اين بنا به شماره 355 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد جامع گلپايگان
اين مسجد از بناهاى دوره سلجوقى است و داراى صحن، شبستان وسيع و گنبد بزرگ آجرى مىباشد كه در زمان ملكشاه سلجوقى ساخته شده است. شبستانهاى طرفين گنبد و بناهاى شرقى و غربى مسجد در زمان فتحعلى شاه قاجار ساخته شدهاند. اين بنا با شماره 191 در رديف آثار و بناهاى تاريخى به ثبت رسيده است.
مسجد جامع سرآور
اين مسجد در هجده كيلومترى شمال شرقى گلپايگان واقع است. از لحاظ معمارى، سقف بندى، ساختمان ستون و حمالهاى چوبى بنا، قابل توجه است. منبر نفيس اين مسجد داراى كتيبهاى به خط نسخ مىباشد و در سال 811 ه .ق نوشته شده است. اين بنا به شماره 434، به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد برسيان
اين مسجد كه در 42 كيلومترى شرق اصفهان واقع است، داراى منارهاى به بلندى 35 متر مىباشد. اصل بنا متعلق به سال 419 ه .ق (دوره سلجوقى)، و گنبد آجرى آن متعلق به سال 825 ه .ق است. كتيبه گچبرى محراب آن شاهكارى از هنر گچبرى است. ايوان و صحن مسجد از آثار زمان شاه طهماسب اول است. اصل بنا متعلق به سال 491 ه .ق، دوره سلجوقى مىباشد. اين بنا به شماره 265 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد گار
اين مسجد از آثار دوره سلجوقى است و داراى كتيبهاى به خط كوفى است. بانى آن سيدالرؤسا قاسم بن احمد مىباشد. سال تأسيس مسجد 515 ه .ق است و در 24 كيلومترى شرق اصفهان واقع است. مسجد گار به شماره 270 به ثبت آثار تاريخى رسيده است.
مسجد سين
اين مسجد كه در 25 كيلومترى شمال اصفهان، در قريه سين واقع است، متعلق به دوره سلجوقى (526 ه .ق)، مىباشد. مناره اين مسجد يكى از منارههاى تاريخى اصفهان به شمار مىرود و بانى آن، اسماعيل بن محمد بن حسين طاق گنبدى، مقرنسكارى و تزيينات آجرى و گچى، بناى مسجد را بسيار با شكوه ساخته است. كتيبهاى تاريخى در اين مسجد وجود دارد كه سال 529 ه .ق در آن نوشته شده است. اين بنا به شماه 281 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد جامع اردستان
اين مسجد از بناهاى زيباى دوران سلجوقى است و داراى شبستان، گنبد آجرى و ايوان بزرگى است. در طرفين شبستان بزرگ، شبستانهاى كوچكترى ساخته شده و صحن آن داراى ايوان و اتاقهايى است. در اين مسجد كتيبههاى كوفى و ثلث متعددى كه گچبرى شده وجود دارد. در قسمت شمال غربى مسجد مناره آجرى كوتاهى وجود دارد. اين بنا به شماره 284 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد جامع زواره
اين مسجد كه از بناهاى قرن ششم هجرى مىباشد، شامل صحن، گنبد آجرى و محراب مىباشد. تاريخ بناى آن سال 530 ه .ق است. محراب نفيس آن با حاشيه زيبايش، بعدا به اين بنا افزوده شده است. بنا در سال 551 ه .ق به پايان رسيده است. اين بنا به شماره 283 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد پامنار زواره
اين مسجد كه در شهر زواره واقع است، متعلق به دوره سلجوقى است و داراى شش ايوان در ضلع جنوبى و منارهاى از آجر مىباشد. محراب و داخل ايوانها با انواع گچبرىهاى ظريف تزيين شده است. مناره اين مسجد در سال 461 ه .ق بنا شده است و از نظر قدمت دومين مناره ايران به شمار مىرود (اولين مناره متعلق به مسجد ساوه است كه در سال 453 ه .ق بنا شده است). كتيبه كوفى آجرى اين مناره يكى از زيباترين كتيبههاى قرن پنجم هجرى قمرى است. اين مسجد با شماره 108 در رديف آثار تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
مسجد جمعه
اين مسجد در شهرستان نطنز واقع است و به قرن ششم هجرى تعلق دارد. كتيبه سردر آن تاريخ 704 ه .ق را نشان مىدهد. سه لوح سنگى در ايوان مسجد نصب شده است كه دال بر تعميرات و فهرست موقوفات اين مسجد مىباشد. اين مسجد به شماره 188 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد جامع كاشان
اين مسجد يكى از قديمىترين بناهاى تاريخى و مذهبى شهر كاشان مىباشد كه بناى آن متعلق به سالهاى قبل از اسلام است. قبل از اسلام، اين محل، آتشكده بوده است و با ظهور اسلام به مسجد تبديل شده است. اين مسجد داراى گنبد و منارى آجرى مربوط به سال 466 ه .ق است. همچنين داراى شبستانهاى وسيع تابستانى و زمستانى با محرابهاى گچبرى شده و كاشىكارى شده مىباشد.
مسجد مير عماد
مسجد مير عماد يكى از بناهاى تاريخى كاشان و متعلق به دوره سلجوقى است. اين مسجد در سال 877 ه .ق به همت خواجه مير عمادالدين محمود شيروانى، از وزراى جهانشاه قراقويونلو بنا شده است و داراى وضوخانه، سقاخانه، خانقاه، حمام، كاروانسرا، دارالشفاء و مدرسه مىباشد. در حال حاضر بنا داراى دو قسمت است: 1ـ مسجد قديم كه در ضلع جنوبى قرار دارد. 2ـ مسجد جديد كه پيوسته به مسجد قديم است و صحن و حياط وسيعى با حوض و وضوخانه در اطراف آن قرار دارد.
مسجد و مدرسه آقا بزرگ
مسجد آقا بزرگ در سال 1248 ه .ق توسط حاج محمد تقى مشهور به خانبان، به منظور اقامه نماز جماعت و تدريس داماد خود، حاج ملا مهدى نراقى ملقب به «آقا بزرگ»، بنا شده است. اين مجموعه كه شامل مسجد و مدرسه است، داراى شبستانهاى تابستانى و زمستانى، گنبد و مناره، سردر و جلو خان، حجرههاى متعدد زير زمين، بادگيرهاى مرتفع، مدرس و آب انبار مىباشد.
مسجد جامع اشترجان
اين مسجد در 36 كيلومترى جنوب غربى اصفهان در دهكده اشترجان از توابع فلاورجان واقع است. اين بنا در اواخر سلطنت ايلخان مسلمان مغول، سلطان محمد خدابنده (اولجايتو) به وسيله خواجه فخر الدين محمد بن محمود بن على اشترجانى بنا گرديده است. منارهاى سردر شمالى اين مسجد مثل منارجنبان اصفهان متحرك مىباشند.
مسجد جامع قاضى
اين مسجد كه در منطقه آران كاشان واقع است، مجموعهاى از ابنيه و ساختمانهاى قرون مختلف اسلامى است و در دو طبقه ساخته شده است. اين مجموعه متعلق به عهد مغول است و از اين زمان به بعد ساختمانهاى آن يكى پس از ديگرى ساخته و يا تعمير اساسى شده است.
مسجد وزير
مسجد وزير از جمله مساجد دوره صفويه است كه در دروازه اصفهان كاشان واقع است. در كنار مسجد، آب انبار وزير قرار دارد. اين مسجد داراى صحن، ايوانها و شبستانهايى با كتيبههاى گچبرى شده مىباشد.
مسجد جامع شهرضا
از بناهاى دوره سلجوقى است. منبر اين مسجد از سنگ يكپارچه ساخته شده و محراب آن نقاشى شده است. همچنين اين مسجد داراى گنبدى مرتفع و يك مناره آجرى مىباشد.
مسجد جامع ابيانه
مهمترين بنا و اثر تاريخى روستاى ابيانه، مسجد جامع است. در سال 776 ه .ق محراب آن ساخته شده است و بانى محراب آن مولانا عزالدين فرزند مولانا بهاء الدين محمد است. قديمىترين اثر تاريخى اين مسجد منبر چوبى منبت كارى است كه در سال 466 ه .ق ساخته شده است.
مسجد كوچه مير نطنز
از بناهاى قديمى اين مسجد، فقط محراب گچبرى آن باقى مانده كه متعلق به دوره سلجوقى است. اين محراب داراى دو طاقچه روى هم و يك كتيبه است كه قاب مانند آن را احاطه كرده است. اين محراب دقيقتر و باريكتر از محرابهاى دوره مغول است. اين بنا در سال 1313 به شماره 209 به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد جامع خوانسار
اين مسجد كه در جنوب شرقى شهر خوانسار واقع است با 350 سال قدمت، قديمىترين مسجد شهر خوانسار به شمار مىرود. بانى آن شهريار الملك آقا صانع و سال اتمام آن، 1147 ه .ق مىباشد. قبل از بناى مسجد جامع، در اين محل، مسجدى به نام مسجد «چهار راه» و در فاصله كمى از آن در قسمت جنوبى، مسجد ديگرى به نام مسجد «حاج رضا» وجود داشته است.
مسجد جمعه يا جامع اصفهان
اين مسجد در حقيقت مجموعهاى از معمارىها و آثار هنرى دورههاى بعد از اسلام است و يادگارىهاى پادشاهان و وزراى ايرانى بعد از اسلام را دربر دارد. بنابراين تحولات معمارى دورههاى اسلامى تاريخ ايران را در مدت هزار سال اخير به خوبى مىتوان در آن مطالعه نمود.
قسمتهاى ديدنى و جالب اين مسجد شامل صفههاى كوچك سمت راست دالان ورودى، مربوط به قرن چهارم هجرى، گنبد خواجه نظام الملك وزير مشهور ملكشاه سلجوقى مربوط به سالهاى 465 تا 485 ه .ق، چهلستون در سمت چپ دالان ورودى، از آثار دوره پادشاهان آل مظفر در قرن هشتم ه .ق، ساختمان ايوان جنوبى مسجد، از قرن ششم و تزيينات داخل و خارج آن از قرن هشتم، نهم، دهم و يازدهم ه .ق، ايوان شرقى مسجد از قرن ششم، صفه عمر در شرق ايوان، از دوره آل مظفر، ايوان غربى مسجد، از قرن ششم هجرى، مسجد كوچكى از دوره اولجاتيو، در شمال ايوان غربى، ايوان شمالى مسجد معروف به صفه درويش، از قرن ششم هجرى، گنبد تاج الملك مشهور به گنبد خاكى، از دوره سلجوقى (سال 481 ه .ق) و ساختمان حوض وسط مسجد، از دوره صفوى و... مىباشد.
مسجد جامع عباسى (مسجد امام)
ساختمان مسجد جامع عباسى در ضلع جنوبى ميدان تاريخى اصفهان، در سال 1020 ه .ق به فرمان شاه عباس اول و در بيست و چهارمين سال سلطنت وى شروع و به منظور تزيين ميدان بزرگ، در سال 1025 ه .ق، سر در نفيس كاشىكارى معرق آن به اتمام رسيد. اين مسجد شاهكارى جاويدان از معمارى و كاشىكارى و حجارى ايران در قرن يازدهم هجرى است. در مدرسه جنوب غربى مسجد، قطعه سنگ سادهاى به شكل شاخص در محل معينى تعبيه شده است كه ظهر حقيقى اصفهان را در چهار فصل نشان مىدهد و چنانكه مىگويند محاسبه آن را «شيخ بهايى»، دانشمند، فقيه و رياضىدان معروف عهد شاه عباس، انجام داده است. از نكات جالب اين مسجد انعكاس صوت در مركز گنبد بزرگ جنوبى آن است.
مسجد شيخ لطف الله
اين مسجد بىنظير كه شاهكار ديگرى از معمارى و كاشىكارى قرن يازدهم هجرى است به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده است. سر در معرق آن تا پايان سال 1011 ه .ق ساخته و پرداخته شده و اتمام ساختمان و تزيينات آن در سال 1028 ه .ق بوده است. مسجد شيخ لطفالله از ابنيه تاريخى بسيار مشهور است كه تزيينات كاشىكارى آن در داخل، از ازارهها به بالا همه از كاشىهاى معرق پوشيده شده است و داخل و خارج گنبد بى مانند آن نيز كه از زيباترين گنبدهاى مساجد اصفهان به شمار مىرود، از كاشىهاى معرق نفيس پوشيده شده است. باستان شناسان خارجى در مورد عظمت معمارى اين مسجد گفتهاند: «به سختى مىتوان اين بنا را محصول دست بشر دانست». شيخ لطفالله از علماى بزرگ شيعه از مردم «ميس» و از قراء «جبل عامل» يعنى لبنان امروزى بوده است كه به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داد و به منظور تجليل از ايشان، اين مسجد براى تدريس و نماز وى اختصاص داده شد و وجه تسميه مسجد مزبور به شيخ لطفالله، از همين جهت است.
مسجد گز
قريه گز در هجده كيلومترى شمال شهر اصفهان واقع شده و داراى يك مسجد چهار ايوانى از دوره سلاجقه است كه در دورههاى بعد خرابىهايى به آن وارد شده و تجديد ساختمان شده است. با اين وجود، به مقدار زيادى مشخصات سلجوقى خود را حفظ كرده است. ايوانهاى شمالى، جنوبى، شرقى و غربى اين مسجد دو به دو قرينه هستند و صحن آن به شكل مربع و طول و عرض آن در حدود دوازده متر است.
مسجد جامع كاج
اين مسجد در حدود 25 كيلومترى شرق اصفهان و در شمال بستر زاينده رود واقع و جزء بلوك براآن شمالى مىباشد. گنبد اين مسجد، برج مانند ساخته شده و در اطراف آن ملحقاتى بوده كه به مرور زمان و در اثر عدم مراقبت، از بين رفته و جزء اراضى زراعتى گرديده است. كتيبه اطراف گنبد در قسمت داخل آن با كاشى معرق و به خط ثلث سفيد، بر زمينه كاشى مشتمل بر آياتى از سوره يس است. اين بنا به شماره 328، به ثبت تاريخى رسيده است.
مسجد جامع دشتى
مسجد دشتى كه در ساحل جنوبى زاينده رود و در فاصله هجده كيلومترى شرق اصفهان واقع شده، از هر جهت شبيه به مسجد كاج و قرينه آن است. در اطراف اين مسجد نيز ساختمانهاى ديگرى اضافه شده كه فعلاً اثرى از آنها نيست و منارههايى هم داشته كه خراب شده است.
مسجد على
يكى از بناهاى تاريخى جالب اصفهان كه در مجاورت ميدان قديم و مسجد جمعه قرار دارد، مسجد على است. اين مسجد از بناهاى دوره سلجوقى مىباشد كه در دوره شاه اسماعيل اول صفوى به وسيله ميرزا كمال الدين شاه حسين اصفهانى، كه نام او در كتيبه اصلى سردر مسجد آمده و از رجال دولت شاه اسماعيل بوده، تجديد ساختمان شده و به تزيينات كاشىكارى و مقرنسهاى گچى آراسته شده است. معمارى مسجد و ساختمان ايوانهاى متعدد اطراف آن، در مساجد تاريخى اصفهان بىنظير است. منظره عمومى مسجد در داخل آن هنوز آجرى مىباشد و تزيينات اختصاصى آن قطار بندىهاى گچى است.
مسجد ذوالفقار
اين مسجد در بازار اصفهان واقع شده و محلهاى كه در مجاورت آن قرار دارد نيز به نام ذوالفقار خوانده مىشود. سردر اصلى مسجد در بازار است و از اين سردر به شبستان سقف مسجد داخل مىشوند. عكس چند شمشير دو سر (ذوالفقار) روى ديوارهاى گچى شبستان نقاشى شده است. وجه تسميه اين مسجد، به مناسبت شمشير امام على عليهالسلاماست.
قلعهها
نارنج يا نارين قلعه
اين قلعه كه در شهر نايين و در نزديكى مسجد علويان واقع شده است، از بناهاى بسيار قديمى است و از خشت خام ساخته شده است. برج قلعه، تا حدودى باقى مانده، ولى عمارت قلعه، به تل خاكى تبديل شده است. سبك ساختمان نشان مىدهد كه احتمالاً اين قلعه پيش از اسلام ساخته شده و آتشگاه بوده است. به عقيده باستان شناسان، قدمت اين قلعه به دوره اشكانيان تا ساسانيان مربوط مىشود.
قلعه مخروبه نيستانك
اين قلعه كه از لحاظ قدمت و طرز ساختمان به قلعههاى پيش از اسلام شبيه است، در روستاى نيستانك از توابع شهرستان نايين واقع است.
قلعه فارفاآن
اين قلعه در روستاى فارفاآن رويدشت اصفهان قرار دارد و در عهد ساسانيان بنا گرديده است. فارفاآن در گذشته يكى از شهرهاى حاكم نشين اصفهان به شمار مىآمد.
قلعه گبرى
از قلاع قديمى شهر گلپايگان بوده كه وجود آن را به قبل از ساسانيان نسبت مىدهند. امروزه از اين قلعه فقط تل خاكى وسيعى باقى مانده است.
قلعه جلالى
در دوره سلجوقيان در شهر كاشان بنا شده است. اين قلعه از بناهاى سلطان جلال الدين ملكشاه سلجوقى است و داراى حصار و باروى ضخيم و معتبر با هشت برج مدور مرتفع بوده است.
قلعه مورچان
يكى از قلاع قديمى و معتبر كاشان است كه در كنار جاده على آباد نصر آباد قرار دارد. اين قلعه داراى ديوارهاى ضخيم هشت ضلعى است و در هر ضلع آن برج بزرگ و مرتفعى ساخته شده است. حصار آن تاكنون برجاى مانده است.
كاروانسراها
كاروانسراى آقاكمال
اين كاروانسرا كه در جاده كاشان ـ نطنز واقع است، از نوع چهار ايوانى و متعلق به دوره صفويه بوده و با سنگ و آجر ساخته شده است.
كاروانسراى برسيان
كاروانسراى برسيان در 44 كيلومترى جنوب غربى اصفهان واقع است و از نوع دو ايوانى است. اين كاروانسرا متعلق به دوره صفويه مىباشد و با آجر ساخته شده است.
كاروانسراى بلاآباد
اين كاروانسرا در جاده نائين ـ اصفهان واقع است و از نوع چهار ايوانى است. بناى آن متعلق به دوره صفوى است و با سنگ و آجر ساخته شده است.
كاروانسراى بهجت آباد
كاروانسراى بهجت آباد در جاده اصفهان ـ نطنز واقع است و از نوع چهار ايوانى بوده كه در زمان صفويه با سنگ و آجر ساخته شده است.
كاروانسراى بهرام
اين كاروانسرا در زمان صفوى در جاده اصفهان ـ اردستان با آجر ساخته شده است و از نوع چهار ايوانى است.
كاروانسراى دَمبى
اين كاروانسرا كه در جاده نطنز ـ اصفهان واقع است، به دوره ايلخانى و صفوى تعلق دارد. با سنگ و آجر ساخته شده است و از نوع چهار ايوانى است.
كاروانسراى مرنجاب
اين كاروانسرا در 70 كيلومترى شرق كاشان واقع است. يكى از كاروانسراهاى معتبر شاه عباس بوده و تاكنون پاى برجا مانده است.
كاروانسراى رباط تُرك
اين كاروانسرا در دوره سلجوقيان با سنگ و آجر در جاده قم ـ اصفهان ساخته شده و از نوع چهار ايوانى است.
مدارس
مدرسه سلطانى
بزرگترين مدرسه علميه كاشان، معروف به مدرسه سلطانى، از بناهاى دوره فتح على شاه قاجار مىباشد. ساختمان آن از سال 1221 تا 1229 ه .ق به سرپرستى ميرزا ابوالقاسم اصفهانى، حاكم كاشان، به انجام رسيده است. اين مدرسه در خرداد 1315 با شماره 251 به ثبت تاريخى رسيده است.
مدرسه آقابزرگ
يكى از مهمترين بناهاى نيمه دوم قرن گذشته در كاشان بوده است. بنيانگذار اين بناى عظيم حاج محمدتقى خانبان بوده است. اين مدرسه داراى گنبد باشكوه و زيبا، دو مناره كه از بلندترين منارههاى تاريخى كاشان مىباشند، صحن، فضاى سبز و حجرههايى كه يك طبقه پايينترند، مىباشد. در آذر 1330 به شماره 382 به ثبت تاريخى رسيده است.
مدرسه بابا قاسم
اين مدرسه كه به اماميه نيز معروف است، يكى از قديمىترين مدارس طلبه نشين اصفهان و متعلق به دوره صفويه است. اين مدرسه دو طبقه است و در طبقه دوم حجراتى وجود دارد. اين مدرسه در حدود سال 725 ه .ق بنا شده است.
مدرسه ملا عبدالله
اين مدرسه در شهر اصفهان واقع است و متعلق به دوره صفوى است. اين مدرسه به فرمان شاه عباس اول جهت تدريس مولانا عبدالله شوشترى كه از علماى دوره صفويه بوده، ساخته شده است. مدرسه داراى دو طبقه است و غرفههاى آن با تزيينات كاشىكارى معرق آراسته شده است. بر ديوار ضلع غربى ايوان جنوبى اين مدرسه، لوحى از سنگ پارسى نصب شده كه تاريخ 1088 ه .ق بر آن حك شده است. در زمان سلطنت فتحعلى شاه قاجار (1218 ه .ق)، از طرف حاج محمد حسين خان صدر اصفهانى، حكمران اصفهان، تعميراتى در اين مدرسه انجام شده است و كتيبه سردر مدرسه گواه بر اين امر است.
مدارس جده بزرگ و كوچك
در بازار اصفهان دو مدرسه طلبه نشين از دوره شاه عباس دوم باقى مانده است. مدرسه بزرگتر را جده كوچك شاه و مدرسه كوچكتر را جده بزرگ شاه بنا كرده است. اما امروزه اطلاق كلمه بزرگ و كوچك از طرف عموم مردم بر حسب وسعت بناست. به اين ترتيب كه مدرسه بزرگتر را، مدرسه جده بزرگ و مدرسه كوچكتر را، مدرسه جده كوچك مىنامند. مدرسه جده بزرگ كه در بازار اصفهان واقع شده، نهر آبى از وسط آن مىگذرد و اطراف صحن آن كاشىكارى شده و داراى دو طبقه با حجرات طلبه نشين مىباشد. اين مدرسه در سال 1058 ه .ق بنا گرديده است و در سال 1334 تعمير شده است. مدرسه جده كوچك كه در قسمت قهوه كاشىهاى بازار اصفهان واقع است، در سال 1057 ه .ق به وسيله جده شاه عباس دوم به نام دلارام خانم ساخته شده است. اين مدرسه دو طبقه است و نماى اطراف عمارت آن كاشىكارى است.
مدرسه شفيعيه
اين مدرسه كه در محل دردشت اصفهان واقع است، از آثار دوره شاه عباس دوم است. نماى خارجى آن آجر ساده است و داراى چهار ايوان است. ايوان جنوبى آن بزرگتر از ساير ايوانهاست. ايوانهاى چهارگانه داراى قطار بندىهاى گچى است. اين مدرسه به وسيله محمد شفيع اصفهانى فرزند محمد خوزانى در سال 1067 ه .ق بنا شده است. در مدخل ايوان جنوبى دو لوح سنگى قرار دارد كه موقوفات مدرسه در آنها نوشته شده است.
مدرسه كاسهگران
اين مدرسه كه در بازار ريسمان اصفهان واقع شده است به وسيله امير محمد مهدى حكيم الملك اردستانى در آخرين سال سلطنت شاه سليمان صفوى به اتمام رسيده است. اين مدرسه داراى تزيينات فراوان كاشىكارى و طرحهاى متنوع است. سردر داخلى مدرسه داراى كتيبهاى است كه بر آن حديثى از امام رضا عليهالسلامنقل شده است. در ايوان شمالى مدرسه نيز كتيبهاى گچبرى شده وجود دارد كه بر آن به خط ثلث سفيد، در سال 1103 ه .ق، به قلم جعفر بن عبدالله، حديثى از پيامبر صلىاللهعليهوآلهنوشته شده است.
مدرسه چهارباغ (سلطانى)
اين مدرسه كه به مدرسه مادر شاه نيز معروف است، مهمترين و زيباترين بناى شاهانه دوره سلطنت شاه حسين صفوى است و انواع كاشىكارى عهد صفويه را در بر دارد. شاه سلطان حسين اين مدرسه را در سال 1118 ه .ق براى آمير محمد باقرا از افاضل علما و فرهيختگان آن دوره، بنا نمود. اين مدرسه كه 150 حجره داشت در سال 1122 ه .ق در اختيار طلاب علوم دينى جهت سكونت قرار گرفت. از نظر تناسبات معمارى و زيبايىهاى كاشىكارى، گنبد اين مدرسه بعد از گنبد مدرسه شيخ لطف الله جاى مىگيرد، ولى درِ مجلل آن كه با طلا و نقره تزيين شده است، از لحاظ زرگرى، طلاكارى، طراحى و قلمزنى از صنايع هنرى كمنظير است.
مدرسه شمس آباد
اين مدرسه در خيابان شيخ بهايى و در محله شمس آباد اصفهان واقع شده است. اين مدرسه در زمان شاه سلطان حسين صفوى توسط آميرزا محمد مهدى تاجر عباس آبادى در سال 1125 ه .ق بنا شده است. تزيينات داخل مدرسه شبيه به مسجد شيخ على خان و كاروانسراى مهيار (از بناهاى معروف عهد صفويه)، مىباشد.
مدرسه بزرگ صدر
يكى از آثار به جا مانده از دوره قاجاريه در اصفهان، مدرسه صدر است. اين بناى بزرگ توسط حاج محمد حسين خان صدر اصفهانى، حاكم اصفهان در عهد آقا محمد خان و فتحعلى شاه قاجار بنا گرديده است. ساختمان و نماهاى خارجى آن ناتمام مانده و درختهاى كاج و سروند كه به آن طراوت و شادابى مىدهند. كتيبه سنگاب اين مدرسه كه به خط نستعليق نوشته شده در سال 1275 ه .ق توسط ميرزا محمد بيك شيروانى وقف گرديده است. اين مدرسه داراى كتابخانهاى است كه آيت الله آقاى حاج سيد محمد رضا خراسانى از روحانيون اصفهان و مدرس اين مدرسه، به ساخت آن اقدام كرده است. نماى خارجى اين كتابخانه داراى كتيبهاى است كه بر روى آن به خط نستعليق جملهاى مبنى بر اقدام حاج سيد محمد رضا خراسانى براى ساخت كتابخانه، نوشته شده است.
بازارهاى تاريخى
بازار كاشان
يكى از بناهاى قديمى و ديدنى شهر كاشان، بازار بزرگ شهر است. در عهد شاه عباس اول در وسط بازار بزرگ، چهار بازار مفصلى به نام قيصريه مشتمل بر مستغلاتى چند از دكاكين و كاروانسراهاى عالى با اسلوب زيبايى ساخته شده است. در سال 1192 ه .ق در اثر زلزله، بازار كاشان ويران شد و در زمان حكومت زنديه تجديد بنا گرديد. در زمان فتح على شاه قاجار تعدادى كاروانسرا، تيمچه و بازارچههاى متعددى در امتداد بازار بزرگ ساخته شد.
قسمتهاى مختلف بازار كاشان عبارتند از:
1ـ تيمچه امين الدوله:
اين تيمچه از جمله بناهاى متعدد مربوط به فرخ خان غفارى كاشى ملقب به امين الدوله است كه در سال 1285 ه .ق در سه طبقه ساخته شده و هنوز كاملاً پابرجاست و يكى از كانونهاى تجارى فعال به شمار مىرود.
2ـ تيمچه حاج محمد حسين ملك التجار:
اين تيمچه از ابنيه دوران قاجار است و كمى كوچكتر از تيمچه امين الدوله است. از لحاظ نقشه و اصول معمارى و نوع مصالح و تزيينات روى كار، شبيه تيمچه امين الدوله است.
3ـ تيمچه حاج سيد حسين صباغ:
از بناهاى دوره قاجاريه است كه در ناحيه بالاى بازار كاشان واقع است. از سه طبقه تشكيل شده و داراى دو صحن مىباشد. در نزديكى آن آب انبارى نيز وجود دارد.
4ـ سراى شريف خانه يا گمرك:
اين بنا در دوره قاجاريه، توسط فردى به نام آقا شريف فدايى در سه طبقه بنا نهاده شد و آن را با كاشىهاى منقش و نقاشىهاى بسيار زيبا تزيين نموده است.
بازار چهار سوق گلپايگان
اين بازار كه در گذشته به بازار مسگرها و هر چون بندها معروف بوده است، از بناهاى متعلق به دوره سلجوقى است. اخيرا قسمتى از آن نوسازى شده و تا حدى از صورت اوليه خارج گرديده است و وجهه اختصاصى خود را از دست داده است.
بازار اصفهان
بازارهاى كنونى اصفهان كه شاخههايى از بازار بزرگ هستند، در دوره صفويه هم زمان با بناهاى ميدان بزرگ و مجموعه آثار اطراف آن پديد آمده و توسعه يافتند. بازار اصفهان و سردر قيصريه در شمال ميدان نقش جهان و روبروى مسجد شاه واقع شده و طرفين آن سكوهاى وسيعى از سنگ يشم و سماق نصب شده كه محل فروش جواهرآلات بوده است. در سردر بازار قيصريه نقاشىهايى از جنگ شاه عباس با ازبكان وجود داشته است كه بر اثر عوامل جوى و فرسايش، تقريبا محو شده است. در قسمت چپ سردر، منظره شكار شاه عباس نقاشى شده است و در جبهه فوقانى سردر قيصريه با كاشىكارى معرق، برج قوس به نمايش گذاشته شده است.
از سردر قيصريه وارد مجللترين و بزرگترين بازارهاى اصفهان مىشويم كه در دوره صفويه مركز فروش پارچه بوده و خارجىها در آنجا حجرههايى داشتهاند. در وسط بازار، چهارسويى با گنبد منقش از زمان شاه عباس است كه در سمت راست آن ضرابخانه و در سمت چپ آن كاروانسراى لله بيك قرار داشته است. همچنين كاروانسراى مولتانيان در اين بازار قرار دارد كه در گذشته عدهاى از مولتانيان هند در آن به تجارت و داد و ستد اشتغال داشتهاند.
در اين بازار بزرگ، بازار صحافان، صندوق سازان، سرّاجان، لبافان، آهنگران، كاروانسراى برنج فروشان، كاروانسراى گلپايگانىها، كاروانسراى حلاجان، بازار كفاشان و ساغرى سازان، بازار عطاران، قنادان، دارو فروشان و فروشندگان زيورآلات و پارچههاى قديمى قيمتى، بازار مسگران، راستههاى تركش دوزها، زين سازان، چپق سازان و تير و كمان فروشها و... وجود داشته است.
منارهها
مناره مسجد پامنار
اين مناره كه در سال 461 ه .ق بنا شده است، در شهر زواره قرار دارد و از نظر قدمت تاريخى، دومين مناره ايران بعد از مناره مسجد ساوه است. در قسمت پايين مناره كتيبه جالب توجهى به خط كوفى ساده برجسته از آجر تراش احداث گرديده است. اين مناره از آثار دوره سلجوقى به شمار مىرود.
مناره برسيان
اين مناره كه حدود 35 متر ارتفاع دارد، بر بلنداى مسجد برسيان، در فاصله 42 كيلومترى شرق اصفهان قرار دارد و در سال 491 ه .ق، در دوره پادشاهى سلطان بركيارق بن ملكشاه سلجوقى ساخته شده است. قسمت پايين آن آجر چينى ساده ولى قسمتهاى بالايى آن داراى تزيينات آجرى مىباشد كه در آجر كارى دوره سلجوقى معمول بوده است. كتيبه مناره در قسمت تاج آن قرار دارد و بر روى آن سال 491 ه .ق نوشته شده است.
مناره چهل دختران
اين مناره در شمال محله جوباره از محلات قديمى اصفهان و محل سكونت يهوديان واقع است. حدود 21 متر ارتفاع دارد و در قسمت بالاى آن پنجرهاى به شكل مربع مستطيل، از جنس چوب ساخته شده است. اين مناره كه از آثار به جا مانده از دوره سلجوقيان مىباشد، توسط ابى الفتح نهوجى در سال 501 ه .ق ساخته شده است.
مناره گار
اين مناره در روستاى گار، 22 كيلومترى شرق اصفهان، واقع است و در سال 515 ه .ق (دوره سلجوقى)، به وسيله يكى از شخصيتهاى معروف به نام سيد الرؤسا ابوالقاسم بن احمد ساخته شده است.
مناره گز
اين مناره در روستاى گز، هجده كيلومترى شمال شهر اصفهان، در گوشه شمال غربى مسجد گز واقع است. گرچه با گذشت زمان از ارتفاع آن كاسته شده است، اما قسمتى كه باقىمانده، هنوز قابل توجه است و با آجر تزيين شده است. تاريخ ساخت آن به درستى معلوم نيست و كتيبهاى از آن باقى نمانده است. اما احتمال مىرود كه اين مناره به اوايل قرن ششم هجرى تعلق داشته باشد.
مناره سين
مناره سين واقع در روستاى سين، شش كيلومترى شمال گز، در سال 526 ه .ق ساخته شده است. ساختمان اين مناره شبيه به مناره گار مىباشد و در وسط آن پنجره بزرگى رو به قبله وجود دارد. بانى مناره ابو اسماعيل محمد بن حسين بن على بن زكريا مىباشد.
مناره مسجد على
مناره مسجد على در دوره سلاجقه (اواخر قرن پنجم يا اوايل قرن ششم هجرى)، ساخته شده و ارتفاع فعلى آن 5/51 متر مىباشد. اين مناره داراى 5 كتيبه است. 3 كتيبه آن به خط كوفى با كاشى فيروزهاى مىباشند و دو كتيبه ديگر داراى خط بنائى آجرى برجسته، با زمينه گچى مىباشد.
مناره ساربان
اين مناره متعلق به دوره سلجوقى است و در محله جوباره اصفهان واقع است. ارتفاع آن در حدود 48 متر است و از پايين به بالا داراى هفت قسمت متمايز است. قسمت اول آن آجر چينى ساده و قسمت دوم و سوم آن داراى تزيينات عالى آجرى است. قسمت چهارم آن تاج اول مناره است كه داراى مقرنسهاى آجرى توأم با كاشىهاى فيروزهاى مىباشد. قسمت پنجم آن داراى تزيينات آجرى است. قسمت ششم آن تاج دوم مناره است و قسمت هفتم آن تارك مناره مىباشد. پرفسور پوپ زمان ساخت اين مناره را اواخر قرن پنجم هجرى مىداند.
مناره زيار
اين مناره در دهكده زيار، 33 كيلومترى شرق اصفهان و در ساحل جنوبى زاينده رود، واقع است. تنها نمونه منارههاى سه طبقه اصفهان است كه تا كنون سالم باقى مانده است. ارتفاع آن بيش از پنجاه متر است. آقاى مايرون بمنت سميث، سال ساخت آن را بين سالهاى 550 تا 688 ه .ق مىداند.
مناره راهروان
اين مناره در مزارع دهكده راهروان، شش كيلومترى شمال شرقى اصفهان، واقع شده است. اين مناره سى متر ارتفاع دارد. آقاى سميث، تاريخ ساخت آن را بين 575 تا 688 ه .ق مىداند.
منار جنبان
بر روى بقعه عمو عبدالله از زهاد قرن هشتم هجرى (متوفى 716 ه .ق)، دو مناره ساخته شده است. ايوان منار جنبان يكى از نمونههاى ابنيه سبك مغولى ايران است كه از آن دوره كاشىكارىهايى نيز به يادگار دارد. منارهها بعدا و در اواخر عصر صفويه به ايوان مزبور اضافه شده است. نكته جالب توجه حركت منارهها مىباشد كه با حركت دادن يكى، در ديگرى نيز حركت مشهود و محسوس مىشود. در حال حاضر از اين اثر تاريخى به شدت مراقبت مىشود. منار جنبان در فاصله شش كيلومترى غرب اصفهان بر سر راه اصفهان به نجف آباد واقع است. اين بنا به شماره 349 به ثبت تاريخى رسيده است.
مناره دارالضيافه
در محله جوباره اصفهان دو مناره وجود دارد كه به آنها دارالضيافه و يا دارالضياء مىگويند. اين منارهها از بناهاى قرن هشتم هجرى هستند. اين دو مناره داراى تزيينات كاشيكارى مىباشند. آنگونه كه از نام آن استنباط مىشود اين اثر تاريخى سر در يك مهمان سراى مجلل بوده است. اين بنا به شماره 272 به ثبت تاريخى رسيده است.
مناره قوشخانه
اين مناره در نزديكى باغ قوشخانه از باغات سلطنتى شاه عباس اول قرار دارد. در روى بدنه و قاعده اين مناره آثارى از كتيبه و خطوط ديده مىشود. ساختمان آن به دوره مغول تعلق دارد. اين بنا با شماره 313 در رديف آثار تاريخى قرار گرفته است.
مناره سلجوقى
اين مناره متعلق به دوره سلجوقى و از بلندترين منارههاى قرن پنجم هجرى است. قسمت بالا و پايين مناره تعمير شده است و داراى كتيبه آجرى به خط كوفى است. اين بنا به شماره 250 در رديف آثار تاريخى به ثبت رسيده است.
منارههاى در دشت و بخت آغا
دو مناره «در دشت»، سر در مدرسهاى با شكوه از دوره سلطان محمود آل مظفراند كه تزيينات و كتيبههاى آن فرو ريخته است. در كنار اين سردر، در بناى برج مانندى، كه داراى گنبد كاشى كارى است مقبره سلطان بخت آقا همسر سلطان محمد آل مظفر واقع شده است. بهاحتمال قوى اين دواثر مظفرى شهر اصفهان، از قرن ششم هجرى به بعد احداث شدهاند.
مناره غار
دو مناره «غار» و «زغماز» در محدوده شهر اصفهان قرار دارند. يكى از آنها داراى قديمىترين كتيبه تاريخ دارى است كه به خط نسخ قائمالزاويه نگاشته شدهاست. اين مناره، ميلهاى و مدور كه باآجر ساختهشده و نوك آن فرو ريختهاست. ارتفاع آن حدود 21متر مىباشد و در پاييننوك مناره و روبه قبله، پنجره بزرگى نصب شده است. كتيبه اين مناره تاريخ 555 ه .ق را نشان مىدهد.
مناره مسجد شعيا
اين مناره كه در مسجد شعيا در اصفهان قرار دارد، به دوره سلجوقيان تعلق دارد. ميله مناره در پايين ساده و در بالا نقوشى به شكل چليپاى بزرگ و مربعهاى كوچك دارد. اين مناره به احتمال زياد در قرن ششم هجرى ساخته شده است.
مناره گلدسته
اين مناره در محله «در دشت» اصفهان واقع شده است و حدود نه متر ارتفاع دارد. ساختمان مناره آجرى و نماى خارجى آن از آجر تراشيده شده است. از نظر تاريخ احتمالاً به دوره دوم عصر سلجوقى تعلق دارد.
كاخها و عمارتها
عمارت عالى قاپو
اين عمارت كه از عجايب معمارى عهد صفويه است در اوايل قرن يازدهم هجرى به امر شاه عباس اول ساخته شد و پادشاه صفوى سفرا و شخصيتهاى عاليقدر را در اين كاخ به حضور مىپذيرفت. عالى قاپو داراى پنج طبقه ساختمان است كه هر طبقه تزيينات مخصوص دارد و با آنكه بعد از دوره صفويه به تزيينات آن لطمات جبران ناپذيرى وارد آمد ولى با وجود اين، هنوز شاهكارهايى از گچبرىها و نقاشىهاى عهد صفويه را در بر دارد و تماشا كنندگان را به تحسين و تمجيد وا مىدارد. مينياتورهاى هنرمند معروف عهد شاه عباس، رضاى عباسى، و نقاشىهاى گل بوته، شاخ و برگ، اشكال وحوش و طيور و گچبرىهاى زيباى طبقه آخر آن كه به شكل انواع جام و صراحى در طاقها و ديوارها تعبيه شده، از قسمتهاى جالب اين بناى تاريخى است. اين بنا 48 متر ارتفاع دارد.
در دوره جانشينان شاه عباس، اقداماتى به منظور تزئين كامل اين عمارت به عمل آمده است. از جمله تالار باشكوهى در سال 1054 ه .ق در زمان سلطنت شاه عباس دوم به بناى اصلى افزوده شده است. اين بنا به شماره 104 به ثبت تاريخى رسيده است.
كاخ هشت بهشت
اين كاخ از بقاياى قصور پادشاهان صفوى در خيابان تاريخى چهار باغ اصفهان است. ساختمان آن به فرمان شاه سليمان صفوى در سال 1080 ه .ق بنا شده است. در اين بنا سنگهاى مرمر به كار رفته است. طاق مقرنس كارى آن، شكوهى خاص به ساختمان داده است و نقاشى و مناظر كاشىكارى آن بسيار ديدنى است. ساختمان قصر دو طبقه و داراى اتاقهاى متعددى است و آيينه كارى آن جلوه خاصى به آن بخشيده است. كاشىكارىهاى نماى خارجى كاخ انواع حيوانات پرنده، درنده و خزنده را نشان مىدهد. اين بنا به شماره 227 به ثبت تاريخى رسيده است.
كاخ چهل ستون
اين كاخ در زمان شاه عباس اول ساخته شده است. اين بنا داراى ايوانى رفيع با هجده ستون و تالار آيينه و اطاقهايى در شمال و جنوب مىباشد. گچبرى و نقاشيهاى عالى و آيينهكارى بر زيبايى بنا افزوده است. تالار بزرگ آن داراى سقف طلاكارى است و در مقابل كاخ استخر بزرگى وجود دارد. تصويرى از شاه عباس اول با تاج مخصوص و مينياتورهاى ديگرى در اتاق گنجينه وجود دارد. آثار پراكندهاى از دوران صفويه بر ديوارهاى ضلع غربى و جنوبى باغ نصب شده است.
تالار تيمورى
اين كاخ كه در شهر اصفهان واقع است، در شمار بناهايى است كه در دوره تيمور و جانشينان وى ساخته شده است. از اين كاخ دو تالار بزرگ و چندين اطاق و ايوان بلند برجاى مانده است. مقرنس كارى آجرى و گچ برىهاى آن جلوه خاصى به بنا داده است. يك قطعه سنگ بسيار ارزنده و نفيسى با كتيبه منظومى از قرن يازدهم هجرى در باغ موجود است.
تالار اشرف
اين عمارت كه در درون كاخ سلطنتى صفوى جاى داشت، با چوب بست ساخته شده است. بام آن مسطح و بر پايههاى بلند و پوشيده شده از طلا، نهاده شده است. سقف آن با چوب تزيين شده و در قسمتهاى مختلف آن برق طلا مىدرخشد. ساختمان اين تالار مربوط به دوران شاه عباس دوم و شاه سليمان يعنى سالهاى 1052 تا 1106 ه .ق مىباشد. اين بناى زرنگار از لحاظ هنر تزيينى و نقاشى و مقرنسهاى زيبا و گچبرى و طاقهاى مناسب ضربى، جلوه و شكوه خاصى دارد. در حدود هشتاد سال قبل، به علت خراب كردن ساختمانهاى چپ و راست تالار، بنا در وضعيت خطرناكى قرار گرفت و گنبد مركزى تالار در شرف ريزش بود. از اين رو، اداره باستانشناسى با مرمت بنا، از ويرانى آن جلوگيرى كرد. اين بنا به شماره 106 در رديف آثار تاريخى ثبت شده است.
پلهاى تاريخى
پل خواجو
اين پل كه از بناهاى دوره تيمورى است، در سر راه قديم اصفهان به شيراز ساخته شده و به نام حسن آباد و پل بابا ركن الدين نيز خوانده مىشود. ساختمان پل امروزى خواجو از دوره شاهعباس دوم است و در سال 1060 ه .ق بنا شده است. اين پل داراى تزيينات كاشىكارى فراوان، دو بيگلربيگى روى پل، غرفههاى طرفين پل با كاشىهاى به رنگهاى گوناگون مىباشد. در دوره شاه عباس دوم، پل خواجو، به نام پل شاهى شهرت داشته است.
پل شهرستان
اين پل، يكى از پلهاى قديمى زاينده رود است و در سه كيلومترى شرق پل خواجو واقع شده است. برخى بناى آن را متعلق به دوره ساسانى مىدانند. در دوره ديلميان و سلجوقيان تنها پل مهم زاينده رود در شهر اصفهان بوده است. از اين پل به نام پل جَىْ و جِسْرحسين نيز ياد شده است.
پل الله وردى خان
در سال 1011 ه .ق، الله وردى خان سردار معروف شاه عباس اول از طرف شاه مأمور اتمام ساختمان پلى شد كه در سال 1008 ه .ق شروع شده بود. او پل را احتمالاً با هزينه خودش به اتمام رساند. اين پل 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و تمام نماهاى آن آجرى است. اين پل را پل جلفا و پل چهارباغ نيز ناميدهاند.
پل مارنان
اين پل كه در اصل «ماربين» نام داشته است، واسطه اتصال دو ساحل شمالى و جنوبى رودخانه زاينده رود، در غربىترين نقطه شهر اصفهان بوده. شكل امروزى پل با نماى ساختمانى عصر صفوى، تغيير اساسى نكرده است ولى چندين بار تعمير شده است.
پل ساسون (ساسان)
اين پل در شمال شرقى روستاى تيدجان از توابع خوانسار و جنوب روستاى وانشان از توابع گلپايگان قرار دارد. محليان قدمت را مربوط به دوره ساسانيان مىدانند و به همين علت به ساسان معروف است. اما معمارى پل به عصر صفوى شباهت دارد، از اين رو، مىتوان ادعا كرد كه متعلق به دوره صفويه است. طول دهانه، ارتفاع و پهناى پل بيش از هشت متر مىباشد.
پل رودخانه گلپايگان
اين پل كه جاده خمين از روى آن عبور مىكند، با آجر و ساروج و سنگ ساخته شده است. ساختمان اين پل را برخى قبل از اسلام و برخى زمان حكومت سلجوقيان و عدهاى هم دوره صفويه مىدانند.
آتشكدهها
آتشگاه اصفهان
اين آتشكده كه بر روى قلعه آتشگاه در مغرب اصفهان واقع است، از خشتهاى ضخيم و گل رس و قطعات نى ساخته شده است. به احتمال قوى اساس و بنياد يك معبد ايرانى (آتشكده) از دوره ساسانيان است. در دورههاى اسلامى آثارى بر آن افزوده گرديده است ولى بر اثر گذشت زمان و تأثير عوامل جوى، رو به ويرانى و انهدام گذاشته است. با وجود اين، يكى از نقاط تاريخى جالب و تماشايى اصفهان است. حمزه اصفهانى بناى اين آتشكده را به كى اردشير (بهمن اسفنديار گشتاسب) نسبت مىدهد.
آتشكده امهران اردستان
اين آتشكده بسيار قديمى است و قبل از آن كه آتش پرستى رواج يابد، بتكده بوده و گشتاسب نياى بهمن آن را به آتشكده تبديل كرده است. آتشكده مهر اردشير در قريه اردستان، توسط كى اردشير (بهمن اسفنديار) بنا شده است.
آتشكده ساسانى
اين آتكشده در شهر نطنز واقع است. از اين آتشكده در حال حاضر چهار پايه و دو دهانه طاق آن باقى مانده است. ساختمان آتشكده از سنگ و گچ مىباشد و به شماره 187 به ثبت تاريخى رسيده است.
آتشدان سنگى
اين آتشدان كه در سميرم واقع است، به دوره هخامنشيان و ساسانيان مربوط است. دو سر ستون سنگى آن از دوره ساسانى مىباشد و نقش خسروپرويز بر روى آنها حك شده است. يكى از آنها در موزه ايران باستان و ديگرى در كاخ چهل ستون نگهدارى مىشود. اين دو سر ستون در حدود سال 1330 ه .ش در اصفهان كشف شدهاند.
موزهها
موزه تاريخ طبيعى (تالار تيمورى)
تالار تيمورى كه در حال حاضر از آن به عنوان موزه استفاده مىشود يكى از آثار معمارى دوره تيمورى است كه در دوره تيمور و جانشينانش ساخته شده است. اين بنا شامل دو تالار بزرگ و زيبا، چندين اتاق، و يك ايوان رفيع است. تزيينات گچبرى و مقرنس كارىهاى آجرى بديع آن جلوه خاصى به اين بنا داده است. اين ساختمان تاريخى كه در خيابان استاندارى اصفهان واقع مىباشد، در سال 1367 در اختيار شهردارى اصفهان قرار گرفت و در همان سال به موزه تبديل شد.
موزه ارامنه (كليساى وانك)
كليساى وانك (آمنا پركيج) كه يكى از قديمىترين كليساهاى اصفهان است روى ويرانههاى كليساى قبلى در سال 1605 م ساخته شده است. در سال 1905 م. (1322 ه .ق) به منظور حفاظت و نگهدارى آثار تاريخى مربوط به اقليت مذهبى ارامنه در شمال كليسا، موزهاى در دو طبقه ساخته شد. سبك معمارى بناى موزه، آميختهاى از سبك معمارى شرقى و غربى و خود بنا داراى ويژگىهاى سنتى معمارى ايرانى است. تزيينات داخلى آن عمدتا متأثر از هنر نقاشى نقاشان اروپايى به ويژه ايتاليايى است.
ساير بناها و آثار تاريخى
ميدان امام (نقش جهان)
قبل از دوره صفويه در محل ميدان امام فعلى، باغ وسيعى به نام نقش جهان وجود داشته است. در دوره شاه عباس اول ضمن گسترش آن، بناهايى مثل مسجد جامع عباسى، مسجد شيخ لطف الله، عمارت عالى قاپو و سردر قيصريه را در اطراف آن ساختهاند. طول اين ميدان در حدود 500 متر و عرض آن 165 متر است. در قرن يازدهم هجرى اين ميدان يكى از بزرگترين ميادين جهان بوده است. دروازههاى چوگان در شمال و جنوب اين ميدان از دوره صفويه، برجاى ماندهاند.
خانه قاضى نور (نائين)
اين بنا در شهر نائين در نزديكى مسجد جامع و در محله باب المسجد واقع است و يكى از آثار نفيس و هنرى عصر صفوى به شمار مىرود.
اين خانه به سيد قاضى نور، حاكم شرع و امام جماعت مسجد نائين در زمان صفويه، تعلق داشته است. اين منزل در حدود 5/1 قرن قبل به وسيله يكى از مالكين محلى خريدارى شد و تا سال 1349 در دست وارثين او بوده است. در سال 1349 ه .ش اين عمارت از وارث، خريدارى شد و در اختيار وزارت فرهنگ و هنر قرار داده شد. اكنون سازمان ميراث فرهنگى كشور بر آن نظارت دارد. اين ساختمان داراى دو طبقه با ده اتاق مىباشد. دو اتاق و يك ايوان آن گچبرى جالبى دارد.
گنبد باز
اين گنبد بر فراز يكى از كوههاى رشته كوه كركس در نطنز قرار دارد. طراحى اين بنا از نظر محاسبات فنى، بسيار ماهرانه و از نظر تزيينات، بىنهايت زيبا است. اين بنا با آجر و ملات گچ ساخته شده است. گچبرى داخل ساختمان ساده ولى با ظرافت بسيار انجام شده است. در سال 1374 سازمان ميراث فرهنگى اصفهان اقدام به تعمير كف گنبد نمود.
باغ فين كاشان
باغ فين كاشان در شش كيلومترى جنوب كاشان و در مجاورت روستاى فين قرار دارد. بناى اين باغ در دوران صفوى بر روى بناهايى از عهد آل بويه ساخته شده است كه از لحاظ باغ آرايى و آب رسانى اهميت ويژهاى دارد.
در دورههاى زنديه و قاجاريه به كاخ و بناهاى اين باغ افزوده شده است. چشمه سليمانيه در اين باغ قرار دارد.
بناهاى اين باغ عبارتند از:
سردر ورودى، برج و بارو،
شترگلوى صفوى وسط باغ، شتر گلوى فتحعلى شاهى،
اتاق شاه نشين جنوب شرقى باغ، موزه غرب باغ،
حمامهاى كوچك و بزرگ و كتابخانه شرق باغ.
اين بنا در سال 1314 تحت شماره 238 در زمره آثار تاريخى كشور به ثبت رسيده است.
كليساهاى جلفا
شاه عباس اول در اوايل قرن يازدهم هجرى تعدادى كليسا در جلفاى اصفهان براى ارامنهاى كه از جلفاى آذربايجان به اين محل كوچ داده بود، ساخت.
در سال 1037 ه .ق «كليساى بدخِهِم» (بيت اللحم) را ساخت.
در سال 1065 ه .ق «كليساى وانك» را شاه عباس دوم شروع كرد و در سال 1074 هجرى بناى اين كليسا به اتمام رسيد.
در سال 1021 ه .ق «كليساى مريم» بنا شد.
در سال 1016 ه .ق كليساى «هاكوپ» تأسيس گرديد.
ساير كليساهايى كه در اين محل وجود دارند عبارتند از: كليساى گريگور مقدس، كليساى يوحنا و صومعه سياه پوشان، كليساى ميناس، كليساى سركيس و كليساى گيورك. اين معابد مخصوص ارامنه گريگورى است.
این رده در حال حاضر حاوی هیچ صفحه یا پرونده‌ای نیست.
