دانشمندان حوزه و دانشگاه استان همدان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
ابن الفقيه
ابوبكر شهاب الدين احمد بن محمد بن سحق از بزرگان علم و ادب همدان است. او از جغرافى نويسان و دانشمندان قرن سوم و چهارم هجرى است.
كتاب معروف او «البلدان» در جغرافيا مىباشد. كتاب ذكر الشعراء المحدثين و البلغاء منهم و لمفهمين از ديگر آثار وى است.
ابوالفتح وادعى
ابوالفتح محمد بن جعفر همدانى وادعى معروف به مراغى، مردى بليغ و اخبارى صحيح الروايه و در نحو و لغت سر آمد و مشهور بود.
برخى از آثار او عبارتند از: البهجه، الاستدراك، كتاب مختار الاخبار، كتاب الخليلى فى الامامه، كتاب ذكر المجاز فى القرآن، و كتاب الجزء.
وى از شاگردان ابن قتيبه ابى جعفر احمد بن عبدالله مسلم و استاد عزالدوله بختيار پادشاه آل بويه بوده است.
بديع الزمان همدانى
ابوالفضل احمد همدانى ملقب به بديع الزمان و معروف به فاضل همدانى از نامدارترين ادباى عربى نويس ايرانى و مبتكر فن مقامه نويسى، در سال 358 ه .ق در همدان متولد شد.
او پس از تكميل آموزش و پرورش در سال 370 ه .ق همدان را ترك كرد و نزد ابى الحسن ابن فارس تلمذ كرد.
در بيست و دو سالگى در رى به درگاه صاحب بن عباد شتافت و مورد توجه خاص آن وزير دانشمند و اديب قرار گرفت. او سپس به جرجان رفت و مدتى با اسماعيليان آن سامان بود.
در سال 382 ه .ق به نيشابور رفت و در آنجا با ابوبكر خوارزمى مشهورترين عربى نويس آن زمان مناظراتى انجام داد و او را مغلوب نمود و در شرق و غرب عالم اسلامى مشهور شد.
چند سالى نيز در شهرها به سير و سفر پرداخت و تجارب سفر و حاصل مشاهدات و مطالعات خود را در قالب مقامات و رسائل مىريخت.
سرانجام در هرات سكنى گزيد و در سال 398 ه .ق در گذشت.
آثار او عبارت است از: مقامات (معروف به مقامات بديع الزمان)، رسائل بديع الزمان و ديوان اشعار.
شاهكار بديع الزمان مقامات اوست كه قريب به 400 مقامه مىباشد ولى برگزيده آن 59 مقامه است.
برخى از مقامههاى او عبارتند از: مقامه ديناريه، مقامه رصافيه، مقامه مكفوفيه، مقامه اصفهانيه، مقامه حلوانيه، مقامه مضيريه، مقامه الوصيه از مقامات او مىباشد.
ابو على سينا
شيخ الرئيس ابو على حسين بن عبدالله بن حسين بن على بن سينا در سال 370 ه .ق در خرميثين از توابع بخارا به دنيا آمد. او تا سن 21 سالگى در بخارا بود و در اين مدت، قرآن، علوم ادبى، فلسفه، هندسه، حساب، منطق و فقه را آموخت.
پس از آنكه نزد دانشمندان مشهور زمان علوم مختلف را فرا گرفت به علم پزشكى پرداخت و طورى در اين علم رشد نمود كه در سن شانزده سالگى پزشكان دانشمند نزد او طب مىخواندند.
در سن 17 سالگى كليه مسائل فلسفى روز بر او آشكار شده بود. در سن 18 سالگى از همه علوم زمان فارغ بوده است. در سن 21 سالگى به گرگانچ نزد على بن مأمون امير خوارزم رفت و در آن شهر به راحت و احترام مىزيست.
در سال 403 ه .ق به گرگان نزد امير قابوس رفت. در سال 405 از گرگان به رى رفت و از نديمان امير شمس الدوله ديلمى شد. در سال 406 به همدان آمد و وزير شمس الدوله گرديد و كتاب شفاء و قانون را در اين شهر تأليف نمود.
كتابهايى كه در فلسفه، حكمت، طب، منطق، عرفان، هيئت، كيميا، هندسه، روح و نفس نوشته است در جهان دانش مورد مراجعه و استفاده همه دنيا واقع گرديده است. اكثر اين كتابها به زبان عربى و رسالاتى نيز به زبان فارسى نگاشته است. كتاب قانون در طب يكى از برجستهترين آثار بوعلى سينا است كه تا قرن هفتم ميلادى مهمترين كتاب علمى در رشته طب بود.
سرانجام بوعلى سينا در اول ماه رمضان سال 427 ه .ق در سن 58 سالگى وفات يافت و در همدان به خاك سپرده شد.
ابن صلاح همدانى
ابوالفتوح احمد همدانى مشهور به ابن صلاح حكيم، طبيب و رياضيدان در همدان به دنيا آمد. در اوايل جوانى براى فراگيرى دانش به سوى بغداد رهسپار شد و در آنجا نزد حكيم دانشمند ابوالحكم مغربى كه رئيس بيمارستان عسگريه بود كسب علم كرد. پس از مدتى از بغداد به دمشق رفت و تا پايان عمر آنجا ماند.
اين رياضىدان همدانى در سال 548 ه .ق در دمشق از دنيا رفت و در آنجا به خاك سپرده شد.
از ابن صلاح آثارى در رياضيات، نجوم، پزشكى و منطق برجا مانده است كه برخى از آثار او عبارتند از: الفوز الاصغر، مقاله فى الشكل الرابع من اشكال القياس الحملى و شرح كتاب شفا.
آثار رياضى او بيشتر درباره ايرادات ديگران بر كتاب اصول اقليدس است. مطالبى هم در مورد كتاب مجسطى بطلميوس نوشته است. رسالهاى درباره تسطيح كروى دارد كه در شبكه بندى اسطرلاب به كار مىآيد.
خواجه رشيد الدين فضل الله
خواجه رشيد الدين در سال 645 ه .ق در همدان تولد يافت. دوران كودكى را در همدان به كسب دانش پرداخت و در انواع علوم از جمله طب سر آمد شد. بعدا به دربار سلطنت راه يافت و طبيب مخصوص دربار گرديد و چندى بعد به وزارت منصوب شد. او در دوران وزارت خود علاوه بر تشويق دانشمندان بناهاى عمومى فراوانى بنا نمود كه مشهورترين آن ربع رشيدى در تبريز است.
سرانجام وى در اثر سعايت بد انديشان و حسودان در سال 715 از وزارت عزل شد و در سال 718 ه .ق كشته شد.
كتاب جامع التواريخ مهمترين اثر اين وزير بلند همت و عالى فكرت است كه در دو جلد به طبع رسيده است. ديگر آثار او عبارتند از: كتاب مشروح و مفصل الاحياء و الآثار مشتمل بر بيست و چهار جلد، توضيحات، مفتاح التفاسير، الرساله السلطانيه، لطائف الحقايق و بيان الحقايق و مجموعه منشآت رشيدى.
امام الحرمين همدانى
ابوالمحاسن، ميرزا محمد همدانى كاظمى يكى از دانشوران امامى، اديب و شاعر لغوى همدانى بوده است.
در سال 1278 ه .ق از سوى سلطان عبدالعزيز عثمانى به امام الحرمين ملقب گرديد. برخى نيز عنوان كردهاند كه اين لقب را ناصرالدين شاه به او داد.
در ميان علماى نيمه دوم سده سيزدهم كسى به مانند او صاحب اجازات و تأليفات نيست. از بسيارى از علماء زمان خود اجازه دريافت نموده است. او حداقل دو كتاب درباره صورت اجازات و فرهنگ شيوخ خود نگاشته است. وى همچنين از شاگردان شيخ مرتضى انصارى محسوب مىگردد و در كاظمين به قضاوت اشتغال داشته است.
برخى از آثار او عبارتند از: الشجر المورقه و المشيخه المونقه. حاوى صورت چهل اجازه علما همراه با فوايد ديگر، جامع الشتات فى جمع صور الاجازات، آداب الدعا، ازهاق الباطل فى ردّ شبه الفرقه الوهابيه، السنة، بهجة الشباب، تاريخ سلاطين تركيا العثمانين، تحريم تقليد الميت، حديقة الطلاب و ديگر كتب. امام الحرمين در سال 1204 ه .ق در كاظمين دار فانى را وداع گفت.
