ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

جشن‌ها و اعیاد در استان گیلان

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

محتویات

عيد فطر

با ديده شدن هلال ماه شوال، مردم خود را براى استقبال از عيد فطر آماده مى‏كنند. با آغاز نخستين طليعه خورشيد خود را به محل برگزارى نماز عيد فطر مى‏رسانند و پس از نماز عيد فطر به ديد و بازديد خويشاوندان مى‏پردازند.

در منطقه تالش، رضوان شهر و هشتپر اول صبح و قبل از نماز عيد به گورستان مى‏روند. آش، حلوا، عسل، ماست و ساير خوردنى‏ها را براى خيرات به گورستان مى‏برند و سر مزارها سوره ياسين مى‏خوانند و پس از آن براى نماز عيد به مسجد مى‏روند.

از جمله مراسم عيد فطر در گيلان بردن هدايا از طرف خانواده داماد براى نوعروسانى است كه در دوران نامزدى (گيلانيان فاصله زمان عقد تا عروسى را نيز دوران نامزدى مى‏نامند) را سپرى مى‏كنند.

نيمه شعبان

در سالروز ولادت امام عصر(عج) (نيمه شعبان)، سراسر گيلان در جشن و سرور فرو مى‏رود و مردم با آذين بستن خيابان‏ها، بازارها، مساجد و تكيه‏ها به جشن و سرور مى‏پردازند. در برخى از نقاط گيلان مردم بر اين باورند كه در لحظه نامشخصى از شب نيمه شعبان آب‏ها از حركت مى‏ايستد و درختان سر فرود مى‏آورند، هر كس در آن لحظه حاجتى داشته باشد حاصل مى‏شود، برخى از مردم نيز در اين روز، روزه مى‏گيرند.

هفده ربيع الاول

در هفدهم ماه ربيع الاول مصادف با ولادت پيامبر عظيم الشأن‏اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله شادى و سرور سراسر گيلان را فرا مى‏گيرد و در مساجد و حسينيه‏ها مراسم جشن سرور برپا مى‏شود. در برخى از مناطق گيلان بنا بر يك سنت ديرين در برخى از منازل مراسم مولود خوانى برپا مى‏شود.

در تالش زنان خوراكى‏هاى گوناگون را در طبق‏هايى گذاشته و به مجلس مولود خوانى مى‏برند. در مراسم مولود خوانى پس از تلاوت قرآن، اشعار گوناگونى در وصف پيامبر گرامى اسلام و ائمه اطهار خوانده مى‏شود.

عيد قربان

دهمين روز از ماه ذى الحجه، مصادف با عيد قربان در استان گيلان گرامى داشته مى‏شود. قربانى كردن، رسم محورى عيد قربان است، گيلانيان نام «قربان» را به ماه ذى الحجه هم داده‏اند و آن را ماه قربان مى‏نامند.

در اين روز بسيارى از مردم گيلان گوسفندى قربانى مى‏كنند و كسانى كه استطاعت مالى ندارند، چند نفرى با هم شريك مى‏شوند و يك گاو و يا گوسفند قربانى مى‏كنند و يا حداقل خروسى قربانى مى‏كنند. زيرا معتقدند در روز قيامت گوسفند قربانى صاحب خود را بر پشت خود مى‏نشاند و از پل صراط عبور مى‏دهد.

در برخى از مناطق، مانند نومندان، خون قربانى را همراه با آخرين آب به شاليزار مى‏دهند تا شاليزار بركت پيدا كند و پوست قربانى را براى خواندن نماز بر روى آن، دباغى مى‏كنند. از جمله رسم‏هاى عيد قربان در استان، فرستادن گوسفند قربانى از طرف خانواده داماد براى خانواده عروس است.

عروسى كه دوران نامزدى را طى مى‏كند پشت گوسفندى را كه به خانه عروس مى‏فرستند با حنا رنگ مى‏كنند و شاخش را گل و چشمانش را سرمه مى‏كشند.

عيد غدير

روز هيجدهم ذى الحجه مصادف با جشن ولايت، عيد غدير، مردم به ديدار سادات مى‏روند و از آنها عيدى مى‏گيرند. در اين روز همچنين به ديدن بزرگتران خانواده نيز مى‏روند. در لاهيجان و شرق گيلان بعضى از ثروتمندان به خانه سادات فقير مى‏روند و به آنها عيدى مى‏دهند و براى تيمن از آنها نيز عيدى مى‏گيرند.

شب يلدا

اولين شب آغاز فصل زمستان و به اصطلاح «شب چله» در استان گيلان با مراسمى نه چندان متفاوت برگزار مى‏شود. در اين شب معمولاً اعضاى فاميل با گرد آمدن در خانه پدر بزرگ و مادر بزرگ‏ها، گرفتن فال حافظ، داستان سرايى، ترانه خوانى و خوردن انواع خوراكى‏ها به ويژه هندوانه، شب را سپرى مى‏كنند. در اين شب براى نو عروسان گيلانى از طرف خانواده داماد «شب چله‏اى» شامل ميوه و تنقلات فرستاده مى‏شود.

عيد نوروز

نوروز از بزرگترين و فراگيرترين عيد ايرانيان است و در تمام نقاط ايران در شكل‏هاى مختلف اين عيد گرامى داشته مى‏شود. در گيلان با فرا رسيدن ماه اسفند زنان به پاكيزه ساختن منازل مى‏پردازند و غبار يك ساله را از خانه‏ها مى‏زدايند. نوروز خوانان نيز در اين ماه با پوشيدن لباس‏هايى الوان با گردش در روستاها و شهرها خبر از فرا رسيدن بهار مى‏دهند، نوروز خوانان در گذشته به درب خانه اهالى محله‏ها مى‏رفتند و با خواندن اشعارى در مدح صاحبخانه و بهار از وى طلب هديه‏اى كه شامل برنج، پول و شيرينى بود مى‏نمودند.

از جمله پيشاهنگان نوروز در استان گيلان، مى‏توان به گروه «عروس گوله» و «عيار آتشباز» كه هر يك در شكلى خبر از آمدن نوروز مى‏داده‏اند اشاره نمود. مراسم چهارشنبه سورى در استان گيلان با آداب ويژه‏اى در گذشته اجرا مى‏شده است. برخى از رسم‏هاى ديرين مانند شال اندازى هنوز در مناطق دور دست كوهستانى و جنگلى اجرا مى‏شود. در آخرين ساعات سال كهنه و در آستانه حلول سال نو، سفره هفت سين را در اتاق مى‏گسترانند.

درباره تحويل سال، باورها و آداب گوناگونى در گيلان وجود دارد. در شهرها و روستاها بسيارى از مردم بنابر اعتقادات دينى در امام‏زاده‏ها جمع مى‏شوند و لحظات شروع سال را در كنار اماكن متبركه سپرى مى‏كنند. هنگام سال تحويل نيز چراغ‏هاى خانه، شمع و چراغ سفره هفت سين را روشن مى‏نمايند. در هنگام تحويل سال و يا صبح نوروز در اغلب نقاط گيلان فردى خوش قدم پا در خانه‏ها مى‏گذارد.

او صبح نوروز با قرآن، آيينه، آب و شاخه‏هاى گل و شكوفه اولين كسى است كه پس از تحويل سال به خانه‏ها مى‏آيد و با قدم گذاردن به اتاق‏ها خير و بركت را به خانه‏ها مى‏برد. خوش قدم را گيلانيان، «خانه پازن» مى‏نامند. عيد ديدنى پس از تحويل سال و يا صبح نوروز آغاز مى‏شود و در هر جا روال و نظم خاصى دارد. باديد و بازديدهاى نوروزى، پيوندهاى خانوادگى و طايفه‏اى مستحكم و كدورت‏ها از ميان برداشته مى‏شود.

نو عروسان گيلانى در صبح نوروز همراه با دختران هم سن و سال خود براى «گلاب زنى» به خانه پدر و مادر نامزد خود مى‏روند و با پاشيدن گلاب و عيد مباركى بذرهاى مودّت و دوستى را در دل خانواده همسرانشان مى‏كارند. از بازى‏هاى عمومى نوروز در گيلان تخم مرغ بازى يا «مرغونه جنگى» بين كودكان و نوجوانان است كه تا سيزدهمين روز نوروز ادامه دارد.

سيزدهمين روز نوروز و يا «سيزده بدر» گيلانيان بنا بر باورى كهن (نحس بودن سيزده) به سبزه زارها و جنگلها روى مى‏آورند و سبزه‏هاى نوروزى را به آب روان مى‏سپارند. در اين روز بازار بازى‏هاى سنتى، تاب بازى، اسب دوانى، بند بازى و كشتى گيله مردى، گرم است.

جشن عروسى

انتخاب همسر نخستين و اساسى‏ترين مرحله ازدواج است. در جامعه روستايى گيلان و شهرهاى كوچك كه زن و مرد در كار روزانه مشاركت دارند، اغلب پسران، همسران خود را در جريان برخوردها و مراسم و مجالس عمومى و محل كار انتخاب مى‏كنند. پس از انتخاب همسر و رضايت خانواده دختر، مراسم خواستگارى به طور رسمى صورت مى‏پذيرد.

خواستگارى را در گيلان، «زن خواهى» و در برخى از نقاط «ايلچى» و «قاصد» نيز مى‏نامند. در مجلس خواستگارى معمولاً بزرگان و ريش سفيدان شركت مى‏كنند، تعيين مقدار شيربها، مهريه، قرار مجلس عقد و عروسى در اين مجلس انجام مى‏شود.

جشن عقد

مجلس عقد كنان در منزل عروس برگزار مى‏شود، روز عقد بايد حتما در يك روز خوب باشد و سفره عقد را نيز بايد يك زن خوشبخت بچيند و هنگام خوانده شدن خطبه عقد رواها و نارواها بسيار رعايت مى‏شود. زنان مراقبت مى‏كنند كه چاقويى باز و بسته نشود و يا آنكه پارچه‏اى و يا نخى گره زده نشود. بنابر يك رسم ديرين در هنگام اجراى خطبه عقد، عروس فورى بله نمى‏گويد بلكه دفعه سوم و يا پنجم بله مى‏گويد.

شيرينى خوران

بعد از مراسم عقد، نوبت شيرينى خوران است كه ممكن است روز عقد و يا چند روز بعد از آن انجام شود. مجلس شيرينى خوران در خانه عروس برگزار مى‏شود. معمولاً شب شيرينى خوران داماد در خانه عروس مى‏ماند. قبل از برگزارى اين مجلس كه آن را «پاكشون» يا «دومازن مارون» ناميده مى‏شود داماد حق رفتن به خانه نامزدش را ندارد.

فاصله زمانى عقد تا عروسى كه دوران نامزدى ناميده مى‏شود، ممكن است زمان كوتاهى باشد و معمولاً يك سال و گاهى بيشتر طول مى‏كشد.

طى اين دوران خانواده عروس به تهيه جهاز مى‏پردازند و در مراسم عيد نوروز، عيد قربان و شب چله، دو خانواده براى هم هدايايى مى‏فرستند و در روز عيد قربان و يا شب چهارشنبه سورى گوسفندى از طرف خانواده داماد به خانه عروس فرستاده مى‏شود.

گيشه برى

بردن عروس به خانه داماد را در اصطلاح «گيشه برى» مى‏گويند. قبل از بردن عروس به خانه داماد (معمولاً شب قبل از عروسى) مراسم حنا بندان در خانه عروس و داماد انجام مى‏پذيرد. هنگام بردن عروس به خانه داماد در حالى كه پارچه‏اى از تورى روى سر عروس انداخته‏اند در ميان بانگ شادى و هلهله زنان او را به سوى خانه داماد مى‏برند. در هنگام خارج شدن عروس از خانه پدرى، برادر و يا دايى عروس جلوى در را مى‏گيرد و مبلغى پول تحت عنوان «دائيان» و يا «برادرانه» از داماد مى‏گيرد.

در اغلب نقاط گيلان كسانى كه از خانه داماد براى بردن عروس مى‏آيند سعى مى‏كنند از خانه عروس به طور پنهانى چيزى بردارند. در مقابل خانواده عروس سعى مى‏كنند خانواده داماد به اين كار موفق نشوند. مردم گيلان اعتقاد دارند دزديدن وسيله از خانه خانواده عروس موجب استحكام پيوند ازدواج مى‏شود. هنگام ورود عروس به خانه داماد آداب و رسوم گوناگونى در گيلان اجرا مى‏شود كه در همه آنها از عروس با هدايا استقبال مى‏شود.

در اغلب نقاط پس از پا نهادن عروس به خانه بخت، عروس و داماد دور حوض يا چاه خانه مى‏گردند و در جايى كه چاه و يا حوض آب نباشد داماد و عروس دور تشت پر آب مى‏گردند.

مدعوين بعد از خوردن نهار در روز عروسى، به فراخور حال خود و نسبت ارتباطى كه با خانواده عروس و يا داماد دارند، كمك‏هاى نقدى به داماد مى‏كنند.

در گذشته طبقى در وسط مجلس گذاشته مى‏شد و فردى ديگران را تشويق به دادن پول بيشتر مى‏كرد. پس از برگزارى مراسم شب عروسى، روز دوم و يا سوم همه به ديدن عروس و داماد «عروس تماشا» مى‏روند و بين عروس و نزديكان دو خانواده هدايايى رد و بدل مى‏شود.


منابع