جشن‌ها و اعیاد در استان کردستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
عيد قربان
يكى از جشنهاى بزرگ مذهبى ايرانيان به خصوص طوايف كُرد جشن عيد قربان است.
در شهرهاى اين استان عيد قربان با تشريفاتى بيش از ساير اعياد مذهبى برگزار مىشود. در اين روز عدهاى گاو و گوسفند قربانى مىكنند و بين مستمندان تقسيم مىنمايند.
در بانه شب و صبح عيد مردم در مساجد گردهم مىآيند و باخواندن قرآن و گفتن الله اكبر عيد را گرامى مىدارند در صبح روز عيد (دهم ذى الحجه) در شهر و روستاى اين استان نماز عيد بر پا مىشود.
در پايان مراسم نماز حاضران دست همديگر را بوسيده و يكديگر را حلال مىكنند. صبح روز عيد براى كسانى كه در مسجد گرد آمدهاند. از خانههايشان برايشان غذا مىبرند و همه با هم غذا مىخورند. هر چند كه در شهر آن رسم به توصيه روحانيون منسوخ شده، اما در دهات به قوت خود باقى است.
در اين روز مردم به ديدن يكديگر مىروند و ضمن تبريك گفتن به يكديگر به شادى مىپردازند.
عيد معراج (مبعث)
در كردستان شب بيست و هفتم رجب بعنوان عيد معراج جشن گرفته مىشود. در اين جشن خانوادهها سعى مىكنند چون ديگر جشن‌ها غذاى مطبوع تهيه كرده و فضاى خانه خود را عطر آگين كنند.
در شب معراج مردم در مساجد جمع مىشوند و يكى از روحانيون معراج نامه را با آهنگ مخصوص مىخواند و در فواصل آن اشعارى را در ستايش پيامبر همراه با آهنگ دف خوانده مىشود.
عيد برات
مردم كردستان پانزدهم شعبان را عيد برات مىنامند و معتقدند كه در اين روز سرنوشت هر كس تا سال آينده از لحاظ عمر و روزى تعيين مىشود. بدين سبب دعاى مخصوصى را در شب عيد سه بار به نيت طول عمر، دفع بلا و فراوانى روزى مىخوانند و هر بار سوره يس را با آن تلاوت مىكنند. دعاى عيد برات بعد از نماز مغرب و پيش از نماز عشاء و صرف شام خوانده مىشود.
عيد ميلاد
مردم كردستان همچون ساير اهل سنت روز دوازدهم ربيع الاول را ولادت حضرت محمد صلىاللهعليهوآله مىدانند و اين روز را جشن مىگيرند. ماه ربيع الاول را ماه مولود مىنامند. در اين ماه در شهر و دهات مراسمى به نام مولودى برگزار مىشود.
در روز دوازدهم يا يكى از روزهاى ديگر اين ماه جشنى ترتيب مىدهند. در اين جشن خرما، مويز و نقل يا غذا آماده مىكنند و پس از خواندن مولود نامه آن را بين حاضران در جلسه تقسيم مىكنند. مولود نامه توسط روحانى يا فرد با سوادى خوانده مىشود و در خلال آن اشعارى عربى و كردى با آهنگهاى مخصوصى توسط دستههاى چند نفرى خوانده مىشود. مولود نامه خوانى پس از نماز عشاء شروع و تا نيمههاى شب يا اذان صبح ادامه مىيابد.
جشن نوروز
مردم كردستان جشن نوروز را به اهميت خاصى مىدهند. يكى از آئينهاى نوروزى چهارشنبه سورى است. در شب چهارشنبه سورى كردان آتش روشن مىكنند و در اطراف آن به پايكوبى مىپردازند. در برخى از روستاهاى كردنشين بوتههاى خار را گرد آورده و آنرا قسمت، قسمت مىكنند و آتش مىزنند و از روى آن مىپرند. اطراف آتش تعدادى كودك مىگردند و سرودهاى كردى مىخوانند. در اين شب بسيارى از مردم گندم را برشته مىكنند و آن را به روزنههاى خانه خود براى فرخندگى و فزونى به درون خانه مىپاشند.
قبل از فرا رسيدن نوروز، خانوادههاى كرد خانههاى خود را تميز و ديوارها را سفيد مىكنند و اگر نتوانند همه اتاقها را سفيد كنند اطاقى كه در آن مراسم نوروزى بر پا مىشود را سفيد مىكنند و در آن كوزه آب و گلدان و سبزه مىگذارند و در شب نوروز شيربرنج درست مىكنند.
در غروب قبل از نوروز (شب نوروز) در همه پشت بامها و ميدانها و كوههاى بلند كردستان آتش روشن مىكنند. آتشى كه مىافروزند تا فرا رسيدن روز خاموش نمىگردد و بدين ترتيب سال نو با روشنايى و شادمانى آغاز مىشود.
در اين شب بچهها به پشت بام خانهها مىروند و با آويختن ظرفى از آتشكدان خانه، پول يا چيزى را طلب مىكنند. ساختن «كوسه» شبيه حاجى فيروز يكى ديگر از برنامههاى شب نوروز است. يك نفر صورت خود را سياه مىكند و به خانهها سر مىزند و با خوشمزگىها وسيله شادى و انبساط ديگران را فراهم مىنمايد.
كردان جشن نوروز را در بيست و پنجم اسفند ماه برگزار مىكنند. نخستين روز جشن را به ديد و بازديد يكديگر مىروند. به همديگر شادباش مىگويند و يكديگر را مىبوسند.
در روزهاى جشن مردم پس از نيمروز به بيابانهاى پيرامون شهر يا روستا مىروند و به پايكوبى و اسب سوارى و شكار و بازيهاى گوناگون و بر پا كردن آئين هفت سين مىپردازند. در بين كردان آئين هفت سين پيشينه ندارد اما برخى كردان مثل كردان يارسان به جاى هفت سين، هفت شين برگزار مىكنند.
در هفتم فروردين جشن سمنو و جشن كرد و ارمنى برگزار مىشود. در جشن سمنو، به پختن سمنو مىپردازند. جشن كردى نيز در گذشته به مناسبت رهائى كردان از ظلم و ستم ضحاك برگزار مىشده است.
در پانزدهم فروردين جشن پرندگان و سبزها، در بيست و يكم فروردين جشن چيدن علفها برگزار مىشود.
در چهارشنبه اول سال جشن مير نوروزى را بر پا مىكنند. در نخستين چهارشنبه سال يكى از ميان خود به نام مير براى فرمانروايى چند روزه نوروز انتخاب مىكنند و تاجى بر سر او مىنهند و بر تخت فرمانروايى مىنشيند و مردم براى شاد باش به پيشگاهش مىروند پس از برگزيدن مير نوروز، او با نگهبانان شمشير بدست خود كاروان شادى به راه مىاندازد و پس از گشت و گذار، پرچم فيروزى فرمانروايى را بر افراشته و بر تخت مىنشيند و به دادخواهى مردم مىپردازد و مجرمان و گناهكاران را كيفر مىدهد و چند تازيانه به آنها مىزند. اگر مير نوروزى يك لبخند بزند دستگاه فرمانروايش برچيده مىشود و بايد چند تازيانه بخورد.
سرانجام او از ترس جان خود كه مبادا لب به خنده گشايد به خانه يكى از ريش سفيدان پناه مىبرد و به فرمانروايى چند روزهاش خاتمه مىدهد.
جشن تيرگان
يكى ديگر از جشنهايى كه در ايران باستان رايج بوده جشن تيرگان است. اين جشن هنوز در ميان كردان يارسان مرسوم است و اين جشن روز سيزدهم تيرماه برگزار مىشود.
شب سيزدهم تيرماه افراد خانواده و بستگان مجلس شب نشينى ترتيب مىدهند و كسى كه داراى آواز خوش است اشعارى را مىخواند. شام شب سيزده پلوئى است كه از سيزده جزء تشكيل شده است.
در روز سيزده بچهها با تركههاى بلندى به بچههاى ديگر حمله مىكنند و ضرباتى پى در پى به آنها مىزنند و آنها نيز عكس العملى نشان نمىدهند. چون معتقدند كه اين ضربهها باعث افزايش طول عمر مىشود.
پيرمردان نيز در اين روز به چشمه سارها مىروند و ظرفى را پر از آب مىكنند و به خانه مىآورند و اين آب را مقدس مىشمارند و اعضاء خانواده يك يك از آب مىنوشند و معتقدند كه آنجا را كه در اين روز كسى از اين آب بنوشد فرشته تير او را حمايت مىكند و از بلايا رهايى مىيابد.
جشن عروسى
وقتى كه پسرى به سن ازدواج مىرسد، دخترى را به طرق مختلف شناسايى مىكند و موضوع را با خانواده خود در ميان مىگذارد. اعضاء خانواده نيز درباره دختر و خانوادهاش تحقيق مىكنند وسپس فردى را براى گرفتن وقتى براى خواستگارى به طور محرمانه به خانه عروس مىفرستند.
اگر خانواده عروس راضى به اين وصلت باشند وقتى را تعيين مىكنند. در وقت تعيين شده پدر و عمو و دايى و ملاى محل و چند نفر از همسايگان و خويشاوندان به خواستگارى دختر مىروند. عروس براى ميهمانان چاى مىآورد. مادر داماد او را مىبوسد و به اين بهانه به سر و صورت او به دقت توجه مىكند و سپس او را مىبيند. درباره هنر دختر سؤالاتى مىشود خانواده عروس نيز درباره پسر سؤالاتى مىپرسد و درباره شيربها و مهريه صحبت مىكنند سپس قرار شيرينى خوران را مىگذارند.
شيرينى خوران يك هفته پس از خواستگارى انجام مىشود. در اين روز اقوام عروس و داماد با كارت رسمى دعوت مىشوند. اقوام داماد در خانه داماد و اقوام عروس در خانه عروس جمع مىشوند.
در منزل داماد به رقص و پايكوبى پرداخته مىشود. پس از مدتى از خانه داماد به خانه عروس مىروند و در منزل عروس به رقص و پايكوبى مىپردازند و از آنان با چاى و شيرينى پذيرايى مىشود. سپس داماد را در كنار عروس مىنشانند و حلقه نامزدى را به دست يكديگر مىكنند و به اين ترتيب مراسم شيرينى خوران تمام مىشود.
مراسم بعد از شيرينى خوران مراسم پاگشائى خانواده داماد توسط خانواده عروس است در فاصله بين اين دو مراسم داماد حق ملاقات و ديدار عروس را ندارد.
در مراسم پاگشايى، خانواده عروس از خانواده داماد و دوستان نزديك او براى شام يا ناهار دعوت به عمل مىآورد. زنها و مردها هر كدام در اطاقى جداگانه هستند. پس از صرف شام يا ناهار، داماد با اجازه پدر عروس به اطاق زنها مىرود و روبروى عروس مىنشيند و هديهاى به او تقديم مىكند و مجلس را ترك مىنمايد.
پس از آن نوبت مراسم عقد كنان مىرسد. روزى را براى عقد عروس تعيين مىكنند و گاهى زمان نامزدى يك سال و بيشتر به طول مىانجامد. مراسم عقد با حضور سردفتر و چهار نفر شاهد و نزديكان، مانند: برادران، عموها و دائىها داماد و عروس انجام مىشود. پس از اجراى مراسم عقد، مراسم عروسى برگزار مىشود. قبل از مراسم عروسى، مراسم لباس بريدن برپا مىشود.
در روزى معينى عدهاى از زنان خانواده عروس و داماد به مغازه پارچه فروشى براى تهيه لباس عروس مىروند و پارچههايى را انتخاب مىكنند و پارچهها را به خياط مىدهند تا براى عروس لباس تهيه كند.
در روزهاى قبل از عروسى كارتهاى دعوت را توزيع مىكنند مراسم عروسى بعدازظهر برگزار مىشود و عدهاى از جوانان براى شب نشينى دعوت مىشوند. تمام مدعوين براى ناهار روز بعد نيز دعوت مىشوند. شب قبل از عروسى يا صبح روز عروسى مراسم حنابندان كه در كردى «خانه به نان» گفته مىشود برگزار مىگردد.
در حنابندان دختران دم بخت قوم و خويشان و دوستان عروس شركت مىكنند در صبح روز عروسى، عروس را به حمام مىبرند و پس از آمدن به خانه به حنا بستن به دست و پاى عروس مشغول مىشوند. عروس ابتدا امتناع مىكند. اما با هدايايى كه مادر شوهرش به او مىدهد رضايت مىدهد. در حين حنا بستن عدهاى از زنان دايره و دف مىزنند.
در اين شب كه در خانه عروس حنابندان است در خانه داماد شوگر (شب گرد) برپا است. در شب شوگر مدعوين داماد را از منزل خود به منزل عروس مىبرند و در آنجا عروس و داماد با هم مىرقصند و مردم براى آنها شاد باش مىدهند. هر كس به ميل خود پولى به نوازندگان مىدهند و آنان با صداى بلند نام افراد و مبلغ اعطاء شده را مىگويد.
پس از رقص عروس و داماد در منزل عروس، مهمانان به منزل داماد بر مىگردند و تا صبح به تفريح مىپردازند. در اين روز يك ساعت مانده به ظهر مهمانان با ساز و دهل به خانه عروس مىروند تا جهاز او را بياورند.
جهاز عروس كه شامل وسايل منزل و هدايايى براى داماد، پدر، مادر، خواهر و برادر او است تحويل مادر داماد مىشود.
پس از صرف ناهار، جهت آوردن عروس حركت مىكنند و در خانه عروس مدتى به رقص و پايكوبى مىپردازند.
سپس برادر داماد به داخل منزل عروس رفته و پيش عروس مىرود و كمرش را مىبندد و عروس را آماده حركت مىنمايد برادران عروس دست عروس را مىگيرند و عروس از پدر و مادر خود خداحافظى مىكند و با پاى پياده يا با اتومبيل تزئين شده به خانه داماد آورده مىشود.
نزديك خانه داماد، داماد به استقبال عروس مىرود و عطر بر سر او مىپاشد و سپس به منزل بر مىگردد. در جلو در منزل، مادر داماد مقدارى نقل و نبات و سكه بر سر عروس خود مىپاشد.
در بعضى جاها پس از وارد شدن عروس به در خانه داماد، داماد چند تا سيب به سوى عروس پرتاب مىكند كه بايد يكى از سيبها بر سر عروس بخورد (كردان برخورد سيب به عروس را از سوى داماد نشانه قدرت داماد تلقى مىكنند) پس از وارد شدن عروس به خانه داماد، عروس و داماد وارد حلقه رقص و پايكوبى مىشوند.
زنى از سوى خانواده عروس به نام «پاخسو» به همراه عروس به خانه داماد مىآيد و در اطاق رختخواب عروس را پهن مىكند با رفتن مهمانان، عروس و داماد به حجله مىروند. داماد در حجله مبلغى پول و يا سكه طلا به عنوان شرم شكن به عروس مىدهد.
پس از عروسى تا سه روز ناهار و شام از طرف خانواده عروس به منزل داماد فرستاده مىشود. پس از سه روز مراسمى برگزار مىگردد كه در آن زنان دعوت شده از دو خانواده به خانه داماد مىآيند و هدايايى را براى عروس و داماد مىآورند.
يك هفته پس از عروسى چند نفر از اقوام عروس و داماد، عروس را به حمام مىبرند و ناهار ميهمان داماد مىباشند.
پس از مدتى خانواده عروس، داماد را براى ناهار دعوت مىكنند. در اين موقع، عروس صبح زود به منزل پدرش مىرود و از طرف داماد هديهاى به نام «جاخالىبا» براى او فرستاده مىشود و پس از صرف ناهار، رسم است چند روزى عروس در خانه پدرش بماند به اين مراسم «پاوه خوان» مىگويند. پس از آن خانواده داماد از خانواده عروس دعوت مىكند و پس از آن روابط عادى مىشود.
در برخى از مناطق كردستان، پسر و دخترى كه همديگر را دوست دارند و با مخالفت اولياى خود روبرو مىشوند، به بيرون شهر فرار مىكنند و با هم عهد مىبندند كه با هم عروسى كنند و اين كار را در كردى «راتو» گويند. سپس خانوادههاى دختر و پسر مجبور به موافقت مىشوند و جشن عروسى به راه مىاندازند.
