جشن‌ها و اعیاد در استان مرکزی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
مراسم عيد فطر
روزهداران پس از يك ماه روزه و عبادت پروردگار، چشم به راه اين روز بزرگ مىباشند و خود را براى جشن اين روز آماده مىكنند. با جشن گرفتن اين روز در حقيقت مردم منطقه به بدرقه ماه رمضان مىروند. اگر چه نماز عيد فطر مستحب است اما اكثر مردم استان چه در نقاط شهرى و چه در نقاط روستايى در اين نماز پرفيض و با شكوه شركت مىكنند.
در نقاط شهرى معمولاً نماز عيد در مصلاى شهر و يا در برخى مساجد بزرگ و در نقاط روستايى در مسجد يا ميدان اصلى روستا برگزار مىشود. مردم دراين روز مبارك به ديدن اقوام و عشيره و دوستان مىروند و ضمن آرزوى قبولى طاعات و عبادات، فرا رسيدن عيد را به آنها تبريك مىگويند.
لازم به ذكر است كه قبل از اقامه نماز عيد فطر، مقدار فطريه را جدا كرده تا آن را به مصرف نيازمندان برسانند.
جشن عيد مبعث
روز 27 رجب به مناسبت بعثت پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآله به رسالت در تمام شهرها و بخشهاى ايران از جمله استان مركزى از طرف مردم جشن و سرور و پذيرايى در اماكن عمومى و خانهها و مؤسسات ملى برپا مىشود.
جشن عيد غدير
روز هيجدهم ذى الحجه، به مناسبت واقعه غدير خم در تمام شهرهاى ايران مجالس جشن و سرور برگزار مىشود. مردم استان مركزى نيز ضمن برگزارى اين مراسم به زيارت سادات مىروند و اين عيد را به سادات تبريك مىگويند. معمولاً سادات به هر فردى كه به ديدن آنها مىرود عيدى مىدهند.
جشن چهارشنبه سورى
برگزارى چهارشنبه سورى كه در همه شهرها و روستاهاى ايران انجام مىشود، بدين صورت است كه شب آخرين چهارشنبه سال، بيرون از خانه جلو در خانه و در فضايى مناسب، آتشى مىافروزند و اهل خانه، زن و مرد و كودك از روى آتش مىپرند و مىگويند: «زردى من از تو، سرخى تو از من» و بدين وسيله بيمارىها و ناراحتىها و نگرانىهاى سال كهنه را به آتش مىسپارند تا سال نو را با شادى آغاز كنند.
يكى از مراسم مخصوص چهارشنبه سورى كوزه شكنى بوده است. بدين ترتيب كه كوزهاى را كه در آن مقدارى نمك و ذغال و سكه ريختهاند، هر يك از افراد خانواده يك بار كوزه را دور سر مىچرخاند و نفر آخرى آن را از پشت بام به كوچه مىافكند و بدين طريق بلا و غم را از خانه و اهالى خانه دور مىكردند.
جشن نوروز
مردم استان مركزى همانند ساير مردم ايران، از اوايل ماه اسفند به استقبال عيد نوروز مىروند و تا فرا رسيدن لحظه سال تحويل به جنب و جوش و فعاليت مشغولند و خود را براى سال نو آماده مىكنند. از جمله آداب و رسومى كه قبل از نوروز انجام مىشود مىتوان از چهارشنبه سورى، خانه تكانى، كاشتن سبزه، تهيه لباس نو، تهيه خوراكىهاى نوروزى و آماده كردن سفره هفتسين نام برد.
با فرا رسيدن نوروز و هنگام لحظه سال تحويل، تمامى اعضاء خانواده در منزل بزرگ فاميل جمع مىشوند و بر سر سفره هفت سين سال جديد را آغاز مىكنند.
پس از تحويل سال كه توام با دعا مىباشد با دلى مهربان به همديگر شادباش مىگويند و با يكديگر روبوسى مىنمايند.
پس از سال تحويل، بزرگترها به كوچكترها عيدى مىدهند و ديد و بازديدها شروع مىشود. در اين ديد و بازديدها ابتدا كوچكترها به ديدن بزرگترها مىروند و آنگاه بزرگترها به ديدار كوچكترها مىروند.
اين عيد ديدنىها تا 13 نوروز ادامه مىيابد. روز سيزده نيز مردم اين استان به كوه و دشت و صحرا مىروند و سبزههاى سفره هفت سين را با خود به صحرا برده و در جوى آب روان مىاندازند.
شب يلدا
مردم استان مركزى آداب و رسوم متفاوت و گوناگونى در شب چله يا شب يلدا دارند كه به نوبه خود بسيار شيرين و ديدنى مىباشد. البته در نقاط شهرى استان، مراسم شب يلدا به همان صورتى كه در شهرستانهاى ديگر ايران انجام مىپذيرد، مىباشد.
در شب يلدا افراد خانواده دور هم جمع مىشوند و جشن سادهاى برگزار مىكنند. در اكثر نقاط در اين شب خويشاوندان نزديك در خانه بزرگ خانواده گرد مىآيند.
خوراكيهاى مخصوصى در اين شب مورد استفاده قرار مىگيرد، براى مثال هندوانه و يا خربزه از خوراكىهاى غير قابل اجتناب در شب چله مىباشد. از ديگر خوردنىهاى ويژه شب يلدا، ميوههاى فصل تابستان چون انگور، انار، سيب، خيار، به، آجيل مشكل گشا و مانند آن است.
علاوه بر آنچه گفته شد در شب چله رسم مخصوصى است كه داماد و خانواده داماد موظف است در قبال خانواده عروس انجام دهد، و آن بدين صورت است كه داماد هدايايى از قبيل برنج، روغن، شكر، پارچه و ميوهجات از قبيل هندوانه، پرتقال، انگور و غيره و نيز آجيل و شيرينى براى عروس و خانواده عروس ببرد.
اين مراسم معمولاً بعد از شام به صورت شب نشينى انجام مىگيرد. در اين مراسم كه در اكثر نقاط استان مرسوم است، تمام افراد خانواده عروس و داماد در خانه عروس حضور دارند. خانواده عروس بخاطر هدايا تشكر مىكنند و با كمال خوشرويى از داماد و خانواده او پذيرايى مىكنند. اين مراسم در برخى نقاط استان به رسم «شب اسفندى» معروف است.
در برخى مناطق استان رسم است كه خانوادههايى كه دختر شوهر دادهاند، شب چله چشم روشنى براى دخترشان مىفرستند.
در قسمتهايى از استان (مثلاً در محلات) رسم است كه در شب يلدا در هر خانه «آش ترش» بپزند. علاوه بر آش ترش حلوائى هم مىپزند تا ترش و شيرين هر دو را داشته باشند. در شب، اسفند سفره هفت سين مىاندازند و معتقدند شگون دارد. در سر سفره هفت سين ـ چنانكه از نام آن پيداست.
در محلات كسانى كه نامزد دارند براى نامزدشان «اسفندى» مىفرستند كه عبارتست از: برنج، روغن، يك قواره پارچه، چند قسم ميوه، ظرفى از آش ترش و يك ظرف هم هفت سين. خويشان داماد و عروس در شب اسفند در خانه عروس جمع مىشوند و جشن مىگيرند و تا چند ساعت از شب گذشته را به خوشى مىگذرانند.
برخى از مردم (مانند مردم گركان) معتقدند كه در شب چله بايد به حمام رفته و پاك و پاكيزه باشند و لباس پاكيزه به تن كنند.
غذاى شب اسفند عبارت از پلو و خورش سبزى و ماست و پنير مىباشد. در اين شب عقيده دارند كه بايد حتما ماست و پنير سر سفرهشان باشد.
جشن عروسى
تا چند سال پيش اولياء پسر و دختر براى فرزندان خويش همسر انتخاب مىكردند به طورى كه تا شب زفاف حتى ممكن بود يك بار هم يكديگر را نديده باشند. امروزه تقريبا به نظر دختر و پسر اهميت داده مىشود.
هنگامى كه پسر با ديدن دختر يا شنيدن اوصاف او با ازدواج موافقت كرد، مادر و خواهر و زنان بزرگتر خانواده خود را براى مذاكره و خواستگارى به خانه دختر مىفرستد. به مذاكرات مزبور، «بله بران» مىگويند كه درباره ميزان مهريه و غيره گفتگو مىشود.
گاه درباره «باشلق» يا «شيربها» مذاكره مىشود كه اين دو به صورت نقدى يا جنسى است. البته ميزان جهيزيه دختر نيز ممكن است مورد مذاكره واقع شود. اگر موافقت كامل حاصل شود روزى را براى «نامزدى» يا به اصطلاح «شيرينى خوران» و فرستادن شال و انگشترى براى عروس معين مىكنند.
فرستادن هدايايى مانند آينه (آينه بخت)، پارچه يا لباس و كفش، ميوه و شيرينى و غيره از طرف داماد براى عروس معمول مىباشد.
معمولاً روز نامزدى را از روزهاى سعد بر مىگزينند و اين روزها در تقويمهاى قديمى درج گرديده است. مراسم جشن نامزدى در خانه دختر در حضور خانواده و نزديكان طرفين صورت مىگيرد. دوره نامزدى ممكن است گاه تا چند سال طول بكشد.
در مورد آداب عقد بايد گفت كه فقط زنان سفيد بخت حق حضور در اطاق عقد را دارند. در برابر عروس، آينهاى را كه داماد فرستاده (آينه بخت)، بالاى سفره سفيدى كه رو به قبله پهن شده است قرار مىدهند و در دو طرف آن دو شمع روشن به نام زن و شوهر آينده مىگذارند.
در مناطق شهرى استان بيشتر گلهاى طبيعى و مصنوعى و كيك بر سر سفره عقد مىگذارند ولى در اكثر مناطق روستايى بيشتر از اشياء سنتى، يك نان سنگك بزرگ، اسفند، نان قندى، عسل، كيسه حنا، در برخى نقاط نان و پنير و سبزى و كاسه آبى كه رويش برگى سبز شناور باشد، و نيز قرآن و جانماز بر سفره عقد مىچينند. يك يا دو روحانى براى خواندن صيغه عقد دعوت مىكنند و عاقد در اطاق مجاور محل عروس مىنشيند. عروس جامهاى سپيد پوشيده و خود را با زيور آلات آراسته است.
در بعضى نقاط عقيده بر اين است كه در لباس عروس هيچگونه گرهاى نبايد باشد زيرا در كارش گره خواهد افتاد. رسم است هنگام عقد، عروس در آيينه نگاه كند و در آن هنگام دو كله قند بالاى سرش بهم مىسايند.
همچنين رسم است بر فرش زير پاى عروس نمك مىپاشند تا عروس بانمك جلوه كند. عاقد چون موافقت دختر را مىخواهد بگيرد معمولاً دختر بايد بار سوم جواب مثبت دهد و عاقد صيغه را سه بار تكرار كند و چون دختر بله گفت جملهى مباركباد و شادى هلهله و صلوات بر مىخيزد. مراسم عروسى معمولاً در شب انجام مىگيرد.
كيفيت مراسم عروسى مخصوصا در مناطق شهرى به همان كيفيتى است كه در اكثر نقاط ايران انجام مىپذيرد.
براى «عروس بران»، يا عروس كشان، ده ـ پانزده زن كه از خويشان دامادند به خانه عروس رفته و پس از صرف شيرينى از مادر عروس اجازه مىخواهند تا بر سر عروس چادر كنند و او را با خود ببرند. مادر عروس، دختر را مىبوسد و دختر نيز دست و روى مادر را مىبوسد و در اين هنگام رسم است كه دختر كمى گريه كند.
هنگامى كه عروس و همراهان به در خانه رسيدند مادر عروس دخترش را از زير قرآن رد مىكند. آنگاه عروس و همراهان از خانه بيرون مىآيند و عروس را به خانه داماد مىبرند.
قبل و يا بعد از رفتن به حجله، داماد به عروس رونما (النگو، گوشواره و ...) مىدهد. معمولاً پدر داماد، دست عروس را در دست داماد مىگذارد و مىگويد مبارك است.
فرداى شب زفاف روز «پاتختى» است كه شايد بتوان گفت در تمام ايران به يك صورت اجراء مىشود. نزديكان آشنايان و فاميل عروس و داماد هدايايى كه معمولاً ملزومات زندگى و يا پول است براى عروس و داماد مىآورند. در برخى نقاط به اين هدايا چشم روشنى گفته مىشود.
