ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

جشن‌ها و اعیاد در استان ایلام

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

محتویات

اعياد و جشن‏ها

جشن‏ها در تمامى شهرهاى ايران و در بين همه قشرهاى اجتماعى از كهن‏ترين زمانها تا به امروز با تفاوتهايى كه خواه و ناخواه زاييده و پرورش يافته فضاى جعرافيايى و تاريخى است برگزار مى‏شود و از آن جمله مى‏توان به نوروز، يلدا، اعياد مذهبى و ملى ديگر اشاره كرد كه در اينجا به ويژگيهاى خاص آن اعياد در استان ايلام مى‏پردازيم.

عيد غدير

عيد غدير براى همه ايرانيان ومسلمانان به عنوان يكى از اعياد فراموش نشدنى محسوب مى‏شود. مردم ايلام روز هيجدهم ذى حجه هر سال به يمن بزرگ داشت روز ولايت و نصب حضرت على عليه‏السلام به عنوان امام مسلمين بعد از رحلت پيامبر خدا به شادمانى و سرور مى‏پردازند. در اين روز به زيارت سادات مى‏روند و اين عيد را به سادات شادباش مى‏گويند.

عيد مبعث

يكى از اعياد بزرگ مسلمانان عيد مبعث است. 27 رجب هر سال به مناسبت بعثت حضرت محمد بن عبدالله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به رسالت، در تمام شهرها و بخش‏هاى ايران از طرف مردم جشن و سرور و پذيرايى به شيرينى، شربت و ميوه در اماكن عمومى و خانه‏ها و موسسات ادارى بر پا مى‏شود. خيابانها، كوچه‏ها و مغازها بطور با شكوهى آزين بندى و چراغانى مى‏شود.

عيدقربان روز عيد قربان علاو ه بر انجام مراسم مذهبى، جشن و سرور نيز بر پا مى‏شود. مردم منطقه روز دهم ذيحجه را با قربانى كردن گوسفند آغاز مى‏كنند و سپس گوشت قربانى را جهت تبرك بين همسايگان تقسيم مى‏كنند. به ديدن بزرگان قوم و رئيس طايفه و خويشاوندان مى‏روند.

بعضى‏ها در اين روز به ديدن حاجيان مى‏روند كه سال گذشته به مكه رفته بودند وعيد قربان گذشته را در مناسك حج بودند.

عيد نوروز

مردم استان ايلام همچون ساير ايرانيان، با فرارسيدن اسفند ماه خود را براى استقبال از بهار آماده مى‏كنند. قبل از فرا رسيدن نوروز، آنان مراسم خانه تكانى انجام مى‏دهند، براى خود لباس نو، آجيل و شيرينى عيد تهيه مى‏كنند.

در روز عيد نوروز، زن و مرد، پير و جوان همگام با طبيعت برخودجامه‏هاى نو مى‏پوشانند و خانه به خانه به ديد و بازديد مى‏پردازند و با هم روبوسى مى‏نمايند. اين ديد و بازديدها تا سيزده نوروز ادامه مى‏يابد.در اين ايام كدورت‏ها و كينه‏ها را از دل مى‏زدايندو با وساطت ريش سفيدان دل را پاك مى‏كنند.

سيزده بدر تمامى مردم ايران در شهرها، روستاها و عشاير ايران، طبق يك آيين كهن سيزدهمين روز فروردين را در دامن طبيعت سپرى مى‏كنند. به اصطلاح نحسى روز سيزده را بدر مى‏كنند خانواده‏ها در اين روز به صورت گروهى غذاى ظهر را آماده كرده و آجيل و ميوه با خودبرداشته و به دامان صحرا و طبيعت مى‏روند و سبزه هفت سين را و به آب روان مى‏اندازند. مردم ايلام نيز در اين روز به مزارع، باغ‏ها، دامنه كوه‏ها و روى تپه‏ها مى‏روند و ناهار را در آنجا صرف مى‏كنند. و با بازيهاى متنوع و گفتگو، اين روز را در دامن طبيعت به سر مى‏بردند.

جشن عروسى

مساله ازدواج در ميان ايلام امرى مهم و حياتى به شمار مى‏رود و بنا بر عرف و سنت، همسرگزينى به عنوان ضرورتى اجتناب ناپذير و همگانى است. در گذشته ازدواج‏هاى اين منطقه به جنبه درون گروهى داشته.

ازدواج در هر طبقه اجتماعى در همان طبقه صورت مى‏پذيرفته است. شايع‏ترين نوع ازدواج نيز در اين استان، ازدواج فاميلى است و ازدواج با فاميل را نوعى غيرت مى‏دانند و معتقدند زن موجودى ضعيفى است و نبايد در چنگال مردان غريبه اسير شود.

شكل و شيوه ازدواج و مراحل آن در استان با توجه به گسترش ارتباطات تا اندازه‏اى شكل سنتى خود را از دست داده است. اما با اين حال هنوز سنت‏هاى گذشته تا حدود بسيارى در ميان مردم به ويژه عشاير جريان دارد. شكل و مراحل ازدواج در اين استان بدينگونه است.

اولين مرحله ازدواج انتخاب همسر است در ايلام دختر را به چند شكل انتخاب مى‏كنند. يا در هنگامى كه ناف نوزاد دختر را مى‏برند، آنرا به نام يكى از پسران محل مى‏برند. به اين نحو انتخاب همسر «ناف برانى» گويند. اين سنت بيشتر در ميان عشاير استان شيوع داشته و اكنون تا حدود زيادى به صورت سنت مسنوخ در آمده است. در شيوه ديگر پدر و مادر بدون توجه به نظرات پسر، همسرش را انتخاب مى‏نمايند و پسر مجبور است به اين ازدواج تن دهد.

سومين شيوه انتخاب همسر، همسر گزينى از سوى پسر مى‏باشد در اين شيوه پسر دختر مورد نظر را انتخاب و با خانواده خود در ميان مى‏گذارد و در اين شيوه نيز موافقت پدر و مادر شرط اساسى است. دومين مرحله، آگاه كردن خانواده دختر است. پس از انتخاب دختر، يكى از نزديكان پسر به شكلى، خانواده دختر را از اين انتخاب آگاه مى‏كند. براى اين كار يكى از بزرگان فاميل خانواده پسر به منزل دختر رفته و موضوع را با آنها در ميان مى‏گذارد.

در صورتى كه جواب خانواده دختر مثبت باشد. مراتب را به اطلاع خانواده پسر مى‏رساند. يك يا دو شب بعد پدر و مادر پسر و عده‏اى از نزديكان به خانه دختر مى‏روند و انگشتر يا روسرى به عنوان «يارى» براى عروس مى‏برند. اين هديه به معناى آن است كه فرد ديگرى حق خواستگارى از آن دختر را ندارد.

دراين نشست كه «ده‏س ماج كه ران» نيز ناميده مى‏شود هزينه‏ها و مخارج مربوط به دختر اعم از مهريه، شيربها، زيور آلات، لوازم منزل و... با توافق طرفين تعيين مى‏گردد. در برخى‏مناطق به اين مراسم «خرج برى» مى‏گويند.بعد از اين مراسم داماد يا برادر بزرگترش دست پدر عروس را مى‏بوسد.

مراسم خرج برى گاهى مواقع به علت اختلاف نظرها به مشاجره و درگيرى تبديل مى‏شود و مراسم عروسى بهم مى‏خورد.

در مراسم خرج برى برخى‏در خواستهاى خانواده دختر كه به امر ازدواج ربطى ندارد وجنبه مادى دارد مطرح مى‏شود. از اين درخواستها تحت عنوان «خه لات» نام‏برده مى‏شود و آن عبارت است از اشيائى كه داماد بايد براى اعضاء خانواده عروس بخرد. اين كالا شامل راديو ضبط، تفنگ، دوربين شكارى، و پوشاك و البسه و ساعت و... مى‏شود.

در برخى ايلات و عشاير استان پدر دختر هنگام خواستگارى آنقدر سكوت مى‏كند و حرفى نمى‏زند كه خانواده پسر مجبورند مبلغى پول و يا حيوانى چون گاو و اسب و... به او هديه دهند تا وى لب به سخن گشايد و در مورد ازدواج دخترش صحبت نمايد. بعد از مراسم خواستگارى، روزى جهت خريد تعيين مى‏گردد.

در روز موعود عروس و داماد با عده‏اى ازبستگانشان به بازار مى‏روند. در اين روز هر كس همراه داماد براى خريد مى‏رود بايد داماد هديه‏اى براى او بخرد.

در ايلام تهيه جهيزيه به عهده خانواده دختر مى‏باشد و پسر نيز به سليقه و علاقه خود برخى‏كالاها و و سايل مورد نياز زندگى مشترك را خريدارى مى‏كند. بخشى از جهيزيه نيز از شير بهايى كه داماد به خانواده دختر مى‏دهد تهيه مى‏گردد. مواد و اقلامى كه جهيزيه را تشكيل مى‏دهند همان وسايل ضرورى زندگى يك خانواده است. هر چه مقدار آن بيشتر باشد نوعى حيثيت و تفاخر خانوادگى خانواده عروس را مى‏رساند و او را از لحاظ روحى و روانى درمنزل داماد تقويت مى‏كند.

ميزان مهريه كه به آن «پشت عقد» گفته مى‏شود با موقعيت اقتصادى و اجتماعى خانواده‏هاى عروس و داماد تعيين مى‏شود.در اين رابطه خانواده بر اساس عرف محل عمل مى‏نمايند. ميزان مهريه بر اساس مهريه ديگران محاسبه مى‏شود. بدين معنى كه بالاترين ميزان مهريه در جديدترين وصلت مبنا قرار گرفته مى‏شود. و خانواده‏ها با رضايت خود مى‏توانند مقدار آن را كاهش يا افزايش دهند.

از سويى نيز درحال حاضر در روستاها نيز ميزان مهريه را در مقايسه با آشنايان و اقوامى كه در شهر زندگى مى‏كنند. محاسبه مى‏نمايند. بعنوان مثال تعيين سكه بهار آزادى به تعداد سوره‏هاى قرآن يا به تعداد ائمه اطهار عليه‏السلام از جمله اين موارد است.

بعداز خريد لوازم مورد نياز عروس، زمانى براى دستگيرانى (ده سورانى) تعيين مى‏گردد اين مراسم را در حقيقت مى‏توان مراسم نامزدى دانست چون بعد از اين مراسم است كه دختر و پسر رسما به عنوان «ده سوران» (نامزد) شناخته مى‏شوند.

اين مراسم در طول روز و در خانه عروس انجام مى‏شود. هزينه اين مراسم بر عهده داماد است.

در اين مراسم بعد از پذيرايى و پوشاندن لباس‏هاى عروس، مردان و زنان به رقص و شادى مى‏پردازند از اين روز تا روز عروسى را دوران نامزدى مى‏گويند.

اين مدت يك تا 6 ماه به طول مى‏كشد. در طول اين مدت، داماد موظف است كه در امور كشاورزى دامدارى و فعاليتهاى اقتصادى و خدماتى به خانواده عروس كمك نمايد. در طول دوران نامزدى ارتباط عروس و داماد محدود است و به ندرت ممكن است با هم ارتباط داشته باشند. رفتن داماد به خانه عروس در غياب اعضاء خانواده او، براى برخى‏خانواده‏ها نوعى هتاكى و پرده درى تلقى مى‏شود.

در برخى عشاير ايلام در گذشته قبل از جارى كردن خطبه عقد با هم ازدواج مى‏كردند و بعد از چند سال زندگى مشترك عقد مى‏نمودند. بعد از سپرى شد دوران نامزدى، روزى را براى عقد تعيين مى‏كنند، در روز موعود در محضر يا منزل صيغه عقد توسط عاقد جارى مى‏شود. سند ازدواج نيز تا روز عروسى نزد خانواده دختر باقى مى‏ماند. اما با عقد محدوديت روابط عروس و داماد از بين نمى‏رود و اين محدوديت تا حدودى كمرنگ مى‏شود.

پس از عقد نوبت به مراسم عروسى مى‏رسد. روزى را براى عروسى تعيين مى‏كنند. سپس داماد و بستگانش كارهاى مختلف از قبيل پذيرايى، تداركات، دعوت از شركت كنندگان و... را تقسيم مى‏نمايند. براى عروسى از بزرگان طوايف و تيره‏ها، از نوازندگان دعوت مى‏شود. روز قبل از عروسى مراسم حنابندان مى‏باشد.

در اين روز زنان جهت مراسم حنا بندان دعوت مى‏شوند و دست و پاى عروس را حنا بسته و او را به حمام مى‏برند. پس از آن مراسم بردن عروس است. به هنگام حركت عروس از خانه پدر از سوى خانواده‏اش يك وعده غذا و مقاديرى قند و چاى و خرما به عنوان توشه راه خانواده پدرى، همراهش مى‏كنند. از سوى خانواده داماد نيز يكى از افراد مذهبى چفيه‏اى را به كمر دختر مى‏بندد كه مقدارى نان يا قند در آن قرار دارد.

اين عمل نمادى است از اين پديده كه قدم عروس براى آنان همراه بركت و شيرينى باشد.

سپس عروس را با ماشين به منزل داماد مى‏برند. در پيشاپيش عروس نيز نوازندگان مى‏نوازند در آستانه ورود عروس اسپند دود مى‏كنند و گوسفندى را قربانى مى‏نمايند و عروس بايد پاى خود را در خون قربانى قرار دهد.

در اين روز از شركت كنندگان در هنگام ناهار با غذايى به نام «قه له،» (نوعى آبگوشت) است پذيرايى مى‏شود. بعد از صرف ناهار فردى مقدار شيرينى يا نقل يا نخود كشمش جلو افراد مى‏برد و آنان نيز بايد پول نقد به عنوان سودانه بپردازند. مبلغ پرداختن و نام پرداخت كننده را بلند اعلام مى‏كنند. اما هم اكنون اسم افراد و مبالغ پرداختى را در برخى جاها ذكر نمى‏كنند، در پايان مراسم پول جمع آورى شده را تحويل عروس مى‏دهند.

در شب زفاف زنى بعنوان «پاخه سور» مسؤل آموزش مسائل جنسى به عروس مى‏باشد و مردى نيز مسؤل آموزش اين مسائل به داماد مى‏شود.

داماد پس از عمل شب زفاف، راهى منزل پدر عروس مى‏شود و با دادن هديه‏اى به پدر يا برادر بزرگتر او با آنها روبوسى كرده و از آنها تشكر مى‏كند. بعد از هفتمين روز عروسى عده‏اى از زنان و بستگان عروس به منزل داماد مى‏روند و عروس را به خانه پدرى‏اش مى‏آورند. به اين مراسم پاگشايى گفته مى‏شود.

در اين روز در منزل پدر عروس آش پاگشايى پخته مى‏شود و در بين همسايگان توزيع مى‏شود. همسايگان نيز به جاى غذا در ظرف مقدارى پول مى‏گذارند. مدت توقف عروس در خانه پدرش از 3 تا 7 روز طول مى‏كشد.

بعد از اين مدت داماد براى بازگرداندن عروس به خانه پدر خانمش مى‏رود و يك روز را مهمان آنها خواهد بود و سپس با همسرش به خانه خود مراجعه مى‏نمايند.


منابع