جشن‌ها و اعیاد در استان اصفهان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
عيد مبعث
روز بيست و هفتم رجب، هر سال به مناسبت بعثت حضرت محمد صلىاللهعليهوآله به رسالت، در تمام شهرها و نقاط ايران از طرف مردم جشن و سرور و پذيرايى با شربت و شيرينى و ميوه برپا مىشود. در اين روز ميادين و خيابانها و مساجد چراغانى و نورباران مىشود.
عيد غدير
روز 18 ذى حجه هر سال، به مناسبت عيد غدير خم، در تمامى شهرهاى ايران مجالس جشن و سرور بر پا مىشود.
خيابانها و ميادين و مساجد چراغانى و تزئين مىشوند. در اين روز علاوه بر جشن عمومى، مردم به زيارت سادات مىروند و ضمن تبريك اين عيد، هديهاى نيز از آنان دريافت مىدارند.
در كاشان به مردم عادى (غير سيد) رشنيق مىگويند. رشنيق به ديدار سادات مىروند و با آنها معانقه و مصاحفه مىنمايند. در موقع معانقه اين جملات را زمزمه مىكنند:
«الحمدلله الذى جعلنا من المتمسكين بولاية اميرالمؤمنين و الائمة عليهمالسلام».
عيد قربان
يكى از اعياد مهم مسلمين، عيد قربان است. مردم اصفهان در روز دهم ذى الحجه ضمن گرامىداشت اين روز به ياد قربانى كردن حضرت ابراهيم عليهالسلام، گوسفندى را قربانى مىنمايند.
در اين روز كسانى كه سالهاى قبل به خانه خدا مشرف شدهاند، گوسفندى قربانى مىنمايند و گوشت آن را بين مردم تقسيم مىنمايند.
نيمه شعبان
در اصفهان، روز نيمه شعبان تمام خيابانها و ميادين آذين بندى شده و شب نيمه شعبان چراغهاى ميادين و خيابانها توجه هر بينندهاى را به خود جلب مىنمايد. البته لازم به ذكر است در روزهاى عيد مذهبى در تمام شهرستانها و نقاط كشور شاهد كاروانهاى عروسى هستيم كه در اين روزهاى مقدس، زندگى مشتركى را براى دو جوان مهيا مىكنند.
شب يلدا
آئين و جشن شب يلدا تا به امروز در تمامى سرزمين ايران و در بين همه قشرها و خانوادهها برگزار مىشود. اين يك جشن خانوادگى است.
در شب يلدا خويشاوندان نزديك در خانه بزرگ خانواده گرد مىآيند و دور كرسى مىنشينند و تا نيمه شب به خوردن ميوه و آجيل و گوش دادن به فال حافظ مشغول مىشوند.
خوردنى ويژه اين شب ميوههاى فصل تابستان چون خربزه، هندوانه، انگور، انار، سيب، خيار، به و مانند آن است. ميوههاى اين شب بايد تا آخر خورده شوند و چيزى براى فردا باقى نماند.
هندوانه خوردن و فال گوش ايستادن از آداب ويژه اين شب در فلاورجان اصفهان است.
چهارشنبه سورى
يكى از سنتهاى باستانى ايرانيان، جشن چهارشنبه سورى بوده كه شب چهارشنبه آخر سال در هر كوى و برزن طى مراسم باشكوه و دلپذيرى برگزار مىشده است.
از مراسم و آداب اين جشن مىتوان از آتش افروزى و پريدن از روى آن، مراسم كوزه شكنى و آجيل خورى نام برد.
با فرا رسيدن شامگاه چهارشنبه، زنان، مردان، دختران و پسران هر كوى و برزن بر سر كوى خود پشته هيزمى را آتش مىزنند. پس از زبانه كشيدن آتش، با پريدن از روى آتش مىخوانند:
غم برو، شادى بيا، محنت برو، روزى بيا و يا زردى من از تو، سرخى تو از من و سرانجام تا پاسى از شب سرگرم هستند.
در بعضى جاها مثل مهاباد، پس از آنكه آتش را مىافروختند كوزه همراه با آب از بالاى پشت بام در آتش رها مىكردند.
در اصفهان چهارشنبه سورى را چهارشنبه سرخى نيز مىگويند.
آئين پنجه (پنجى)
پنج روز پايانى سال يعنى از 25 اسفند تا آغاز نوروز را پنجى گويند. در اين پنج روز مردم طى مراسم خاصى به استقبال نوروز مىروند. در اين روزها، دخترى كه نامزد دارد، براى نامزد خود تخم مرغ رنگ مىكند كه در آغاز سال نو به نامزدش بدهد.
از ديگر كارهاى اين پنج روز، درست كردن «اوسال» بوده است كه آن را از بهم آميختن قارا و چغندر بريده بريده درست مىكردند.
همچنين هر خانواده در اين پنج روز براى خود شاهدانه و گندم بو داده تهيه مىكردند.
از جمله آئينهاى اين جشن پنج روزه، مير نوروزى بوده است. در اين پنج روز، دو تن از جوانان به نام شاه و وزير به پادشاهى مىرسيدند و هر حكمى كه مىكردند مىبايستى اجرا شود.
يكى از كارهاى شاه و وزير اين بود كه دستور مىدادند از خانه بزرگان و ثروتمندان محل گندم، قند، چاى و غيره بگيرند و ثروتمندان نيز خواستههايشان را برآورده مىكردند. البته حكومت آنها پنج روز بيشتر دوام نداشت.
عيد نوروز
جشن‌ها و آئينهاى نوروزى دست كم يك يا دو هفته ادامه دارد و آداب چهارشنبه سورى، پنجى، خانه تكانى پيش درآمد آماده سازى فضاى جشنهاى نوروزى است.
در آغاز سال تحويل همه اعضاء خانواده در خانه و كاشانه خود در كنار سفره هفت سين گرد مىآيند. همه لباس نو به تن مىكنند و عيد ديدنىها آغاز مىشود. مراسم ديد و بازديدهاى نوروزى از شب اول سال جديد آغاز شده و تا روز دوازدهم فروردين ادامه مىيابد. اين ديد و بازديدها تا پاسى از شب ادامه دارد. عيدى دادن به مناسبت نوروز نيز رسمى كهن است.
عيدىهاى امروز بيشتر به صورت نقد و اسكناس نو است و در بين همه قشرها و خانوادهها و حتى سازمانهاى دولتى و خصوصى، پابرجاست. فرستادن كارت تبريك نيز در اين ايام مرسوم است. فرستادن كارت تبريك امروزه به علت جدايى اعضاء خانواده از يكديگر و پراكندگى آنها در شهرهاى مختلف، رونق بيشترى يافته است.
خوراكهاى ويژه نوروزى
يكى از رسوم مردم اصفهان در روستاهاى گركويه باخترى در ايام نوروز پختن تخمه هندوانه و تخم مرغ در تنور خانه است. ابتدا تخمههاى هندوانه را در آب مىچوشانند و سپس آنها را با تعدادى تخم مرغ درون ظرفى سفالى در تنور كه آتش آن فروكش كرده مىگذارند و شب تا صبح مىماند و ضمن پختن تخمهها و تخم مرغها، تخم مرغها رنگ پوست تخمه به خود مىگرفت.
تهيه «اوسال» از ديگر مراسم اين ايام است. كشمش سياه، پر هلو، پر زرد آلو، انجير، شيره انگور و آب را در يك خمره سفالين مىريختند و اوسال درست مىكردند.
يكى ديگر از آئينهاى ويژه شب سال نو، پختن پلو و خورش بوده است.
سيزده بدر
سيزده بدر رسمى است بسيار كهن و در بين همه قشرهاى اجتماعى و در همه شهرهاى ايران عموميت دارد. در اين روز مردم اصفهان نيز همانند مردم ساير نقاط ايران به دشت، كوه و بيابانهاى اطراف مىروند و يك روز را فارغ از مسايل و مشكلات زندگى مىگذرانند.
خانوادهها در اين روز به صورت گروهى با هم غذاى ظهر را تدارك ديده و آجيلها و خوردنىهاى ديگر با خود برداشته به دامان صحرا و طبيعت مىروند. سبزه هفت سين را با خود برداشته و به آب روان مىاندازند.
شوخى كردن، بازى كردن، دويدن، تاب خوردن و جدى نبودن از سرگرمىهاى ويژه اين روز است. گره زدن سبزه به نيت باز شدن گره دشوارىها و برآورده شدن آرزوها از جمله كارهاى اين روز است.
جشن عروسى
پسرى كه مىخواهد ازدواج كند، ابتدا دختر مورد نظر را پيدا كرده و با خانوادهاش در ميان مىگذارد. اگر پدر و مادرش موافقت كردند به خواستگارى او مىروند والا بايد كسى را پيدا كند كه پدر و مادرش نيز بپسندند.
پس از توافق بر سر دختر، كسى را به خانه عروس مىفرستند و او با گوشه و كنايه مسئله خواستگارى را مطرح مىكند، اگر آنها موافق بودند و يا از گفتار و كردارشان مشخص شد كه موافقند، به پدر و مادر داماد اطلاع مىدهد و مادر داماد به همراه يكى دو تن از زنهاى خويشاوند به خانه دختر مىروند و موضوع را با مادر دختر در ميان مىگذارند.
در صورت قبول، مردان وارد ميدان شده و از طرف داماد براى تعيين مهريه و روز عقد و عروسى به خانه عروس مىروند. در اين جلسه ميزان مهريه را مشخص كرده و در ورقهاى ثبت مىنمايند و آن را به امضاء اعضاء حاضر مىرسانند.
در بعضى مناطق روستايى، قبل از جواب دادن و تعيين مهريه، داماد را امتحان مىكنند، مثلاً به او مىگويند كه انبار هيزم ما خالى شده. اگر داماد صبح روز بعد قبل از ظهر هيزم به انبار بياورد مشخص مىشود كه آدم زرنگى است و به درد دامادى مىخورد. در اين جلسه كه براى تعيين مهريه و روز عقد برگزار شده، عروس و داماد يكديگر را ديده و با هم آشنا مىشوند. معمولاً يك روز قبل از عقد، مراسم خريد عقد دارند. در اين روز عدهاى از بستگان عروس و داماد به همراه عروس و داماد به بازار مىروند و لوازم مورد نياز براى عقد و طلا و جواهرات عروس و كت و شلوار داماد و ساير كالاهاى مورد نياز را خريدارى مىكنند.
در روز عقد، بستگان، دوستان و آشنايان دعوت شده در دو مكان زنانه و مردانه جمع مىشوند. مجلس زنانه در منزل پدر عروس و مردانه منزل پدر داماد يا منزل يكى از همسايگان عروس مىباشد. عروس را آرايش كرده و در اتاق عقد بر سر سفره عقد مىنشانند.
عدهاى از زنان در اطراف او جمع شده و به شادى و رقص مشغولند. عاقد به اتاق عقد وارد مىشود و ضمن خواندن خطبه، پدر و مردان محرم عروس نيز در كنار او قرار دارند. در اين هنگام رسم «كليد زبان» خودنمايى مىكند. عروس بدون «كليد زبان» پاسخ نمىدهد. داماد و پدر داماد پولى را به عروس مىدهند و پس از سه بار خواندن خطبه پاسخ مىدهد.
گاهى اوقات مراسم عقد و عروسى با هم است و گاهى دو ماه تا چند سال بين عقد و عروسى فاصله وجود دارد. شب قبل از عروسى جشن حنابندان است. عدهاى از زنان خويشاوند عروس و داماد، عروس را به حمام برده و در آنجا زنها و دختران دو خانواده به سر و دستهاى عروس حنا مىبندند. صبح روز عروسى نيز جوانهاى خانواده عروس و داماد، داماد را به حمام مىبرند و سر و دستهاى او را حنا مىبندند و لباس دامادى را به تن او مىكنند.
در بعضى مناطق آيين به «تخت نشينى داماد» وجود دارد. پس از آنكه داماد را از حمام بيرون آوردند او را روى يك تشك يا يك تخت خواب مىنشانند و اشعارى را براى پدر داماد و داماد مىخوانند. پس از آن آرايشگر به چشمان داماد سرمه مىكشد و تا پاسى از شب به جشن و سرور مىپردازند.
در شهرضا پس از شام عروسى، عروس و داماد را به حمام مىبرند و مراسم تختنشينى را انجام مىدهند. پس از آن، مراسم بردن جهيزيه عروس آغاز مىشود.
در گذشته وسايل عروس را درون طبق برسر گذاشته و به خانه داماد مىبرند ولى هم اكنون با ماشينهاى متعدد جهاز عروس را به خانه داماد منتقل مىكنند. پس از آن عدهاى از طرف داماد به خانه عروس مىروند و پس از تقديم قباله و صورت جهيزيه به پدر عروس، اجازه بردن عروس را دريافت مىكنند.
پدر عروس چادر سفيدى بر سر دخترش مىكند و او را روانه خانه بخت مىنمايد. سپس عروس را با ماشين تزيين شده به خانه داماد مىبرند. نزديك خانه داماد، عروس پياده شده و طلب پاانداز مىكند.
داماد در اين هنگام به او خوش آمد گفته و يا اينكه سيب، انار يا نارنجى به سوى او پرت كرده و بدين ترتيب به او خوش آمد مىگفته است.
با آمدن عروس گوسفندى را قربانى مىكنند و اسفند دود مىكنند، در بعضى جاها عروس ضمن ورود به خانه، تخم مرغى را زير پايش له مىنمايد. عروس و داماد به اتاق ويژه راهنمايى مىشوند و پس از صرف شام آن دو تنها مىمانند.
در بعضى مناطق استان مثل جندق، در حجله عروس و داماد با آفتابه پاى يكديگر را مىشويند و آب آن را به اطراف خانه مىريزند.
در كاشان صبح روز بعد از عروسى، عروس را به حمام مىبرند و او را آرايش كرده و در عصر آن روز در خانه عروس به رقص و شادى مىپردازند.
چند روز بعد تمام كسانى كه در عروسى شركت داشتهاند به ديدار عروس مىآيند و براى او هدايايى مىآورند كه در كاشان به اين مراسم «جا خالگى» گويند.
بعد از مراسم جا خالگى، خانوادههاى فاميل عروس و داماد، آنها را دعوت مىكنند و به اصطلاح آنها را «پاگشا» مىنمايند.
تأخير سنى ازدواج
يكى از مسائلى كه امروزه در جامعه ايران اسلامى به وسعت به چشم مىخورد، افزايش سن ازدواج است. عوامل مختلفى چون بىكارى و عدم تأمين مخارج زندگى، افزايش هزينههاى ازدواج و عوامل ديگر سبب بروز اين مسئله شده است.
در استان اصفهان در حدود 16603 نفر پسر بالاى 30 سال وجود دارد كه ازدواج نكردهاند. اين جمعيت در حدود 9/3 درصد جمعيت 15 سال به بالاى مردان ازدواج نكرده استان را شامل مىشود.
در اين استان 29444 نفر دختر بالاى 24 سال زندگى مىكنند كه ازدواج نكردهاند كه اين جمعيت در حدود 11 درصد دختران ازدواج نكرده بالاى 15 سال استان را شامل مىشود.
مراسم عيد فطر
در سراسر ايران اسلامى روز اول شوال را جشن مىگيرند. در اين روز در تمامى نقاط ايران اسلامى نماز عيد فطر برگزار مىشود و مردم اين روز مبارك را به يكديگر تبريك گفته و از خداوند قبولى طاعات يكديگر را خواهانند.
در بيدگل كاشان در شب عيد فطر مردم در مساجد به دعا و نماز مشغول مىشوند و تا صبح بيدار مىمانند.
بعد از اقامه نماز صبح، صبحانه را در مسجد صرف مىنمايند، سپس به مصلى براى اقامه نماز مىروند. بعد از مراسم نماز كليه مردم اين شهر كنار قبور اموات و گذشتگان خود رفته و تا ظهر آنجا هستند.
در فلاورجان نيز روز عيد فطر بر سر قبر اموات حاضر مىشوند و فاتحه مىخوانند.
