جشن‌ها و اعیاد در استان آذربایجان غربی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
استان آذربايجان غربى از تركيب قومى و دينى متنوع برخوردار است و هر كدام شيوههاى خاصى براى برگزارى مراسم وآئينهاى خود دارند.
ايلات و عشاير، پيروان اهل تسنن، شيعيان، مسيحيان و پيروان ديگراديان، در برگزارى مراسم مربوط به جشن‌ها و سرورها، اعياد ملى و مذهبى سوگها و عزاها و ساير مراسم رفتارهاى قومى ويژهاى دارند كه مشتمل بر مجالس عروسى، عيد قربان، نوروز، عيد فطر و... مىباشد.
مسيحيان اعم از ارمنى و آشورى، اعياد ملى ـ مذهبى خود را در كليساها توأم با مراسم ويژه انجام مىدهند همچنين كردهاى منطقه نيز مراسم ويژه خود را از نظر مذهبى دارند و تقريبا مشابه مراسم ساير مناطق كردنشين اهل تسنن است.
در ايلات استان آذربايجان از قبيل: مكانلو، هركى، زرزا، قره پاپاق و دهبكرى اعياد فطر و قربان را بسيار ارج مىنهند، ولى در اعياد ديگر تفاوتهايى قائلند مثلاً در ايل مكانلو به عيد نوروز چندان اهميت نمىدهند، در ايل هر كى به عيد نوروز و سيزده بدر اهميت نمىدهند، ولى به عيد مولود (شب ولادت پيامبر صلىاللهعليهوآله) اهميت بسيار قائلند. در ايل قره پاپاق به عيد نوروز اهميت مىدهد و ماه اسفند را ماه عيد مىگويند. روز چهارشنبه اول را دروغگو، دوم را راستگو، سوم را سياه و چهارم را اجر مىگويد. يكى ديگر از اعياد ايلات منطقه عيد خدربنى (خضر) است كه شب اول اسفند بر پا مىكنند و به رقص وپايكوبى مىپردازند.
محتویات |
عيد فطر
مراسم عيد فطر كم و بيش در نقاط مختلف ايران به يك روش انجام مىپذيرد. به اين ترتيب كه قبل از افطار آخرين روز ماه مبارك رمضان زن و مرد و پير و جوان همگى بطور يكسان براى رؤيت هلال ماه شوال به تكاپو مىافتند و هر كس كه زودتر به ديدن ماه موفق شود با صداى بلند و گفتن صلوات به ديگران اطلاع مىدهد.
فردا هنگام طلوع آفتاب، بزرگ هر خانواده فطريه افراد خانواده خود را معين كرده و تحويل مستمندان يا صندوقهاى جذب فطريه كميته امداد مىنمايند. سپس خود و اعضاى خانواده براى برگزارى نماز عيد فطر رهسپار بيرون آبادى و يا مصلى مىشوند. بعد از اتمام نماز با يكديگر مصافحه كرده، عيد فطر را به همديگر تبريك مىگويند و براى اجابت و قبولى طاعات همه دعا مىكند. در اين روز هر خانواده بهترين غذاى ممكن را براى ناهار آماده مىكنند. هنگام عصر به زيارت اهل قبور مىروند و ضمن خواندن فاتحه و تلاوت قرآن از خداى متعال براى آنان طلب آمرزش مىكنند. بعد در مسجد جمع مىشوند و براى واعظى كه در طول ماه مبارك براى آنان وعظ و تبليغ نموده حق الزحمه جمع مىكنند و از وى تجليل به عمل مىآورند.
بعد از مراجعت از نماز عيد فطر به ديدار خانوادهاى كه عزيز تازه از دست داده داشته ميروند و با خواندن فاتحه در غم آنان شريك مىشوند.
عيد قربان
در بين مردم اين استان عيد قربان از بزرگترين اعياد مذهبى به شمار مىآيد. در اين روز با پوشيدن لباسهاى نو، گاو و گوسفند را قربانى مىكنند و بين مستمندان تقسيم مىكنند.
البته در ايل جلالى اين عيد از اهميت ويژهاى برخوردار است، بطورى كه براى عيد نوروز اينچنين ارزش قائل نيستند. در ايل مكانلو در اين روز جشن و پايكوبى بر پا مىدارند و بيشتر مهمانى مىروند.
در بعضى از مناطق استان بويژه تكاب افشار قبل از عيد قربان بوسيله دختران و پسران و زنان جوان خانوادهها وسائل طبخ نان يعنى تشتك و تخته و وردنه را كه تخته طبق مىنامند به سرچشمه مىبرند و آنها را چند بار مىشويند و اعتقادشان بر اين است كه چون در شب عيد قربان تخته طبق به كعبه مىروند. لذا بايد تميز و نظيف و پاكيزه باشند و بعداز آنكه آنها را به خانه آوردند، زنان اشياء زينتى خود را در داخل تشتك مىگذارند و در گوشهاى با احترام مىگذارند و با پارچهاى تميزى رويش را مىپوشانند و افراد خانواده و ديگران را از دست زدن به آنها منع مىنمايند. زيرا معتقدند كه تخته طبق احرام بستهاند و فردا، با دعا و صلوات روى آنها را باز مىكنند.
بعضىها قبل از اذان صبح بر سر چشمه مىروند و با آب چشمه وضو مىسازند و معتقدند كه از جميع مصائب و بلايا مصون مىمانند. مردم در اين روز به مجالس قرائت قرآن شركت مىكنند.
در اين استان مرسوم است كه در روز عيد قربان براى عروسى كه هنوز به خانه داماد نرفته و دوره نامزدى يا عقد را طى مىكند. توسط خانواده داماد قربانى فرستاده شود. قربانى بسته به ثروت داماد متفاوت خواهد بود. معمولاً رنگ گوسفند قربانى را سفيد انتخاب مىكنند.
در گذشته شب قبل از عيد قربان به پيشانى گوسفند حنا مىبستند و رنگ مىكردند و آينه كوچكى به پيشانى آن بسته و شالى به دور گردنش مىپيچيدند و گوسفند را به همراه هديهاى اول صبح عيد قربان به خانه عروس مىفرستادند.
عيد مولود
در ايام تولد پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله مردم با لباسهاى آراسته و پاكيزه براى ديد و بازديد به منزل اقوام و آشنايان مىروند و بعدازظهر هم در مساجد مجلس جشن و سرور بر پا مىكنند و به تلاوت قرآن مىپردازند و در مدح پيامبر و ائمه اطهار عليهمالسلام اشعار و سرودهايى مىخوانند.
در منطقه تكاب افشار، مردم سنى منطقه در شب عيد ميلاد پيامبر (12 ربيع الاول) قربانى مىكنند و مولود نامه مىخوانند.
پيروان اهل حق نيز با قربانى كردن گاو و گوسفند و تجمع در يك محل مناسب كه از انظار ساير طوايف بدور باشد، مراسمى انجام مىدهند كه جنبه دعا و نيايش دارد. در اين مراسم اورادى در مدح و منقبت حضرت رسول اكرم و حضرت امير عليهالسلام و ساير ائمه عليهمالسلام مىخوانند.
عيد مبعث
= مراسم عيد مبعث در بيست و هفتم رجب انجام مىگيرد. مراسم آن جز عبادت و خواندن قرآن و دعا در خانوادهها، تشريفات ديگرى ندارد و با تجمع در مساجد و گوش دادن به سخنرانى وعاظ در شأن حضرت رسول صلىاللهعليهوآله و نزول قرآن اين عيد شريف را به همديگر تبريك مىگويند و چاى و شيرينى صرف مىكنند.
عيد غدير
در استان آذربايجان غربى روز هيجدهم ماه ذيحجه را همانند ساير مناطق كشور عزيزمان به يمن عيد غدير خم گرامى مىدارند.
مراسم عبادى اين روز همانند عيد مبعث است. با اين تفاوت كه در روز عيد غدير مردم به خانههاى سادات مىروند و عيد را به خاندان ايشان تبريك مىگويند و سادات نيز با شيرينى و چاى و ميوه از مهمانان پذيرايى به عمل مىآورند.
در اين روز چنانچه كسى مستعد دادن خمس باشد آنرا در اختيار سادات قرار مىدهد. البته در دادن خمس سادات فقير مقدم هستند.
عيد نيمه شعبان
عيد نيمه شعبان به لطف ولادت حضرت صاحب الزمان(عج) از اعياد مذهبى و مهم استان شمرده مىشود كه با عبادت و خواندن قرآن همراه است. با اين تفاوت كه در برگزارى اين عيد فقط شيعيان شركت دارند. در اين روز مردم براى عرض تبريك به خانه روحانى محل مىروند و سر در مساجد، ادارات دولتى و بازار با شكوه خاصى آذين بندى و چراغانى مىشود. مردم دسته دسته به مساجد مىروند و با چاى و شيرينى پذيرايى مىشوند.
شب يلدا
شب اول دى ماه، شب يلدا است ومردم اين خطه آن روز را جشن مىگيرند. انار، سيب و آجيل و به خصوص هندوانه مىخورند و بر اين باورند كه اگر در اين شب هندوانه بخورد، گرماى تابستان آنها را اذيت نخواهد كرد. در شب چله گندم برشته روى بام خانه مىريزند و معتقدند كه با اين كار سالى كه مىآيد سال پر بركتى خواهد بود.
عيد نوروز
آداب و مراسمى كه در ايام نوروز در استان اجرا مىشود با مختصر تفاوتى در ساير نقاط ايران مرسوم است. مردم آذربايجان غربى از اول اسفند ماه با سبز كردن دانههاى گندم، عدس و ساير حبوبات به استقبال نوروز مىروند.
مردم چند روز قبل از فرا رسيدن نوروز خانه تكانى مىكنند. كليه اثاث منزل را گردگيرى و تمييز مىنمايند، البسه و رختها را مىشويند.
در گذشته در اروميه و روستاهاى آن، از اول اسفند ماه در هر هفته غروب سه شنبه را كه چهارشنبه آخشامى مىگويند آتش مىافروختند و كودكان و نوجوانان در اطراف آتش جمع شده و اظهار شادى مىكردند در آخرين چهارشنبه سال (كه به چهارشنبه سورى مشهور است) شادى و سرور و آتش افروزى دو چندان مىشد و شليك فشنگهاى رنگارنگ هوايى به اوج مىرسيد اين مراسم تا دويا سه ساعت از شب گذشته ادامه مىيافت.
پس از اين مراسم در اين شب مراسم شال اندازى شروع مىشد. در اين آئين جوانان و نوجوانان دو نفر يا سه نفر جمع مىشدند و به در خانه آشنايان رفته و در مىزدند و به محض باز شدن در شال يا چادر شب يا كيسهاى كه به نخ بسته شده بود ازلاى در به داخل مىانداختند و صاحبخانه نيز مقدارى آجيل و ميوه و... در داخل كيسه مىگذاشت و شال اندازان كيسه خود را مىكشيدند و اين كار تا نيمههاى شب ادامه پيدا مىكرد.
صبح روز چهارشنبه كوزهاى نو را به رودخانه مىبردند و آب كرده و براى شگون به خانه مىبردند.
يكى ديگر از مراسم شب عيد مراسم فال گوش ايستادن بوده است. در اين مراسم، دختران دم بخت و يا زنان آرزومند به طور ناشناس و با حجاب كامل در گوشهاى از گذر كه ديد كافى نداشت، كليدى زير پاى مىنهادند و مىايستادند و به صحبت رهگذران گوش مىكردند.
هر جملهاى كه ابتدا به گوششان مىخورد، آن راهگشاى بخت و اقبال آنها بود و از مفهوم آن آينده خود را پيش بينى مىكردند. يكى ديگر از مراسم شب عيد، فرستادن خونچه از سوى داماد براى عروس (نامزد) بود. در اين شب خونچهاى كه شامل شيرينى، ميوه آجيل و لباس و پارچه و جواهر آلات و... بود براى عروس فرستاده مىشد. در روز پنج شنبه آخر سال به زيارت اهل قبور مىروند. پخش خرما و حلوا از حسنات رايج اين روز است و عقيده عمومى بر اين است كه با اين عمل موجبات آمرزش مردگان را فراهم مىآورند.
در شب قبل از تحويل سال به ديدار خانوادههاى سوگوار مىروند و آنان را براى شركت در جشنهاى نوروز آماده مىكنند:
قبل از تحويل سال با لباسهاى نو در مراسم زيباى تحويل سال شركت مىكنند و دعاى مخصوص ايام تحويل سال «يامقلب القلوب والابصار و...» را تلاوت مىكنند و براى عموم آرزوى بهروزى مىكنند. بعد از تحويل سال رئيس خانواده عيدى مىدهد. سپس به ديدن بزرگان خاندان و معتمدين شهرى روند.
سيزده بدر
در روز سيزدهم نوروز مردم استان به هر طريق شده خود را به خارج از شهر مىرسانند و به طور پراكنده در دشت و بيابان و ساحل رودخانهها و تپهها اطراف شهر نحوست سيزده را با شادكامى به در مىكنند.
معمولاً اكثر خانوادهها غذاى ظهر را در خارج از شهر ميل مىكنند و از بين غذاهاى معمول و متداول كوفته تبريزى را ترجيح مىدهند. نوازندگان دوره گرد با سازهاى محلى به مجالس مردم رونق و صفاى بيشترى مىدهند.
جشن عروسى (تركها)
اين جشن در نقاط روستايى و عشايرى از جلوههاى شگفتى برخوردار است. از آنجا كه اكثريت ساكنان اين استان آذرى تبار مىباشند مراسم مربوط به آنان را مورد اشاره قرار مىدهيم.
مراسم عروسى داراى مراحل خواستگارى، عقد، نامزد كردن، نشان بردن، حنابندان، بردن جهيزيه و پاينده تخت مىباشد.
اولين مرحله مراسم ازدواج در ميان ايلات و عشاير مراسم خواستگارى است كه معمولاً ريش سفيدى از طرف خانواده پسر به خانه دختر مىرود. وقتى موافقت كامل حاصل شد بستگان پسر با كله قند به خانه دختر مىروند و در مورد شيربها صحبت مىكنند.
شيربها نسبت به وضع خانواده دختر متفاوت مىباشد. خانواده پسر نمىتوانند از مقدار شيربها خوددارى كنند. زيرا ديگر كسى به آنها دختر نمىدهد.
پس از تعيين شيربها روز معينى پدر داماد و اقوام او براى صرف شيرينى و جارى كردن صيغه عقد به عروس مىروند و با شكستن كله قند و شيرينى خورى اين مراسم انجام مىگيرد. و روز عروسى معين مىشود حضور مدعوين اجبارى است و هدايايى از قبيل پول، گوسفند به داماد مىدهند.
قبل از برگزارى مراسم عروسى، مراسم خريد و حنابندان برگزار مىشود. در روز خريد همراهان و بستگان عروس، داماد البسه و ديگر وسايل ضرورى عروس را تهيه مىكنند. در اين روز خلعت هايى نيز براى بستگان زن هر دو خانواده، از طرف خانواده داماد تهيه مىشود.
سپس در روزى ديگر بستگان و خويشان زن خانواده داماد وسايل و پارچههاى خريدارى شده را به خانه عروس مىبرند و مجلس جشن و سرورى بر پا مىكنند كه بدان «پارچا گونو» مىگويند. در شب حنابندان خانوادههاى عروس و داماد هر كدام مهمانانى را دعوت و مراسم جشن سرور بر پا مىكنند. اين مجالس و شب نشينىها با آداب خاصى ادامه مىيابد و در طى آن رقص محلى (ياللى) وتفريحات سنتى صورت مىگيرد. آواز محلى نيز جزء آئين و مراسم اين شب است.
پس از آن مراسم عروسى بر پا مىشود. جشن عروسى سه روز طول مىكشد. در روز سوم عروس را سواره به سوى خانه داماد حركت مىدهند كه در اين حال سواران پيشاپيش عروس مىتازند و هر كسى كه زودتر به خانه داماد برسد، جايزهاى مىگيرد.
در زمان آوردن عروس، گوسفندى هم قربانى مىكنند و داماد هم به پشت بام رفته و با پرتاب ميوه و شيرينى بالاى سر عروس از وى استقبال مىكند. هرگاه كسى بخواهد عروس را ببيند بايد رونما بدهد. هرگاه عروس باكره نباشد، فرداى آنروز او را سوار الاغ مىكنند و او را با تحقير و توهين به خانه پدرش مىفرستند. سه روز بعد از عروسى را روز ديدار (گوروش گونو) گويند. در اين روز خانواده و بستگان عروس و داماد با هدايا و جهيزيه عروس به منزل داماد مىروند.
مراسم عروسى (كُردها)
مقدمات عروسى چند روز قبل از آن توسط اقوام نزديك عروس و داماد شروع مىشود و درباره چگونگى جشن، تعداد مهمانان، نحوه پذيرايى تاريخ عروسى و... به مشورت مىپردازند كه آن نشست مصلحت ناميده مىشود. معمولاً عروسى سه روز طول مىكشد.
روز اول بزرگان خانواده براى صرف ناهار دعوت مىشوند و در اين روز خواروبار مورد نياز به خانه عروس فرستاده مىشود و پذيرايى به عهده داماد است. وى گوسفندى را تزيين كرده همراه با شيرينى و ميوه راهى خانه عروس مىكند.
شب روز دوم، در خانه داماد جشن بزرگى بر پا مىگردد. ضمنا ساقدوس و سواروش نيز در اين شب انتخاب مىشود و ساقدوش در طرف راست و سواروش سمت چپ داماد قرار مىگيرد. ايندو نفر حتما بايد پسر مجرد باشند.
در اين شب از منزل عروس هداياى گران بها همراه با مقدارى شيرينى، ميوه و آجيل به طرف خانه داماد روانه مىشود. اطرافيان داماد به دست و پاى خود حنا مىبندند و نزديك بامداد همراه داماد روانه حمام مىگردند، نظير اين مراسم در خانه عروس نيز برگزار مىگردد. مراسم اين شب را حنابندان مىگويند.
روز سوم داماد باعدهاى از اطرافيان براى صرف ناهار در خانه ساقدوش دعوت دارند و آرايشگر نيز داماد و همراهان وى را اصلاح مىكند.
تعدادى هم از نزديكان داماد هم براى صورتپردازى جهيزيه به خانه عروس مىروند و بعد از اينكه فهرست اجناس را تنظيم كردند، حاضرين در مجلس و داماد آنرا امضا مىكنند و جهيزيه را با نظم و ترتيب خاصى به خانه داماد انتقال مىدهند.
عروس را در حاليكه لباس سفيد عروس وتاجى از گل بر سر دارد به همراه چند نفر به خانه بخت راهنمايى مىكنند.
در هنگام خروج عروس از خانه چند نفر از نزديكان جلوى او را مىگيرند تا با گرفتن هديهاى اجازه خروج بدهند. اين هديه را «دائى دونى» مىگويند.
