ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

جشن‌ها و اعیاد در استان آذربایجان غربی

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

استان آذربايجان غربى از تركيب قومى و دينى متنوع برخوردار است و هر كدام شيوه‏هاى خاصى براى برگزارى مراسم وآئين‏هاى خود دارند.

ايلات و عشاير، پيروان اهل تسنن، شيعيان، مسيحيان و پيروان ديگراديان، در برگزارى مراسم مربوط به جشن‏ها و سرورها، اعياد ملى و مذهبى سوگ‏ها و عزاها و ساير مراسم رفتارهاى قومى ويژه‏اى دارند كه مشتمل بر مجالس عروسى، عيد قربان، نوروز، عيد فطر و... مى‏باشد.

مسيحيان اعم از ارمنى و آشورى، اعياد ملى ـ مذهبى خود را در كليساها توأم با مراسم ويژه انجام مى‏دهند همچنين كردهاى منطقه نيز مراسم ويژه خود را از نظر مذهبى دارند و تقريبا مشابه مراسم ساير مناطق كردنشين اهل تسنن است.

در ايلات استان آذربايجان از قبيل: مكانلو، هركى، زرزا، قره پاپاق و دهبكرى اعياد فطر و قربان را بسيار ارج مى‏نهند، ولى در اعياد ديگر تفاوتهايى قائلند مثلاً در ايل مكانلو به عيد نوروز چندان اهميت نمى‏دهند، در ايل هر كى به عيد نوروز و سيزده بدر اهميت نمى‏دهند، ولى به عيد مولود (شب ولادت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله) اهميت بسيار قائلند. در ايل قره پاپاق به عيد نوروز اهميت مى‏دهد و ماه اسفند را ماه عيد مى‏گويند. روز چهارشنبه اول را دروغگو، دوم را راستگو، سوم را سياه و چهارم را اجر مى‏گويد. يكى ديگر از اعياد ايلات منطقه عيد خدربنى (خضر) است كه شب اول اسفند بر پا مى‏كنند و به رقص وپايكوبى مى‏پردازند.

محتویات

عيد فطر

مراسم عيد فطر كم و بيش در نقاط مختلف ايران به يك روش انجام مى‏پذيرد. به اين ترتيب كه قبل از افطار آخرين روز ماه مبارك رمضان زن و مرد و پير و جوان همگى بطور يكسان براى رؤيت هلال ماه شوال به تكاپو مى‏افتند و هر كس كه زودتر به ديدن ماه موفق شود با صداى بلند و گفتن صلوات به ديگران اطلاع مى‏دهد.

فردا هنگام طلوع آفتاب، بزرگ هر خانواده فطريه افراد خانواده خود را معين كرده و تحويل مستمندان يا صندوقهاى جذب فطريه كميته امداد مى‏نمايند. سپس خود و اعضاى خانواده براى برگزارى نماز عيد فطر رهسپار بيرون آبادى و يا مصلى مى‏شوند. بعد از اتمام نماز با يكديگر مصافحه كرده، عيد فطر را به همديگر تبريك مى‏گويند و براى اجابت و قبولى طاعات همه دعا مى‏كند. در اين روز هر خانواده بهترين غذاى ممكن را براى ناهار آماده مى‏كنند. هنگام عصر به زيارت اهل قبور مى‏روند و ضمن خواندن فاتحه و تلاوت قرآن از خداى متعال براى آنان طلب آمرزش مى‏كنند. بعد در مسجد جمع مى‏شوند و براى واعظى كه در طول ماه مبارك براى آنان وعظ و تبليغ نموده حق الزحمه جمع مى‏كنند و از وى تجليل به عمل مى‏آورند.

بعد از مراجعت از نماز عيد فطر به ديدار خانواده‏اى كه عزيز تازه از دست داده داشته ميروند و با خواندن فاتحه در غم آنان شريك مى‏شوند.

عيد قربان

در بين مردم اين استان عيد قربان از بزرگترين اعياد مذهبى به شمار مى‏آيد. در اين روز با پوشيدن لباس‏هاى نو، گاو و گوسفند را قربانى مى‏كنند و بين مستمندان تقسيم مى‏كنند.

البته در ايل جلالى اين عيد از اهميت ويژه‏اى برخوردار است، بطورى كه براى عيد نوروز اينچنين ارزش قائل نيستند. در ايل مكانلو در اين روز جشن و پايكوبى بر پا مى‏دارند و بيشتر مهمانى مى‏روند.

در بعضى از مناطق استان بويژه تكاب افشار قبل از عيد قربان بوسيله دختران و پسران و زنان جوان خانواده‏ها وسائل طبخ نان يعنى تشتك و تخته و وردنه را كه تخته طبق مى‏نامند به سرچشمه مى‏برند و آنها را چند بار مى‏شويند و اعتقادشان بر اين است كه چون در شب عيد قربان تخته طبق به كعبه مى‏روند. لذا بايد تميز و نظيف و پاكيزه باشند و بعداز آنكه آنها را به خانه آوردند، زنان اشياء زينتى خود را در داخل تشتك مى‏گذارند و در گوشه‏اى با احترام مى‏گذارند و با پارچه‏اى تميزى رويش را مى‏پوشانند و افراد خانواده و ديگران را از دست زدن به آنها منع مى‏نمايند. زيرا معتقدند كه تخته طبق احرام بسته‏اند و فردا، با دعا و صلوات روى آنها را باز مى‏كنند.

بعضى‏ها قبل از اذان صبح بر سر چشمه مى‏روند و با آب چشمه وضو مى‏سازند و معتقدند كه از جميع مصائب و بلايا مصون مى‏مانند. مردم در اين روز به مجالس قرائت قرآن شركت مى‏كنند.

در اين استان مرسوم است كه در روز عيد قربان براى عروسى كه هنوز به خانه داماد نرفته و دوره نامزدى يا عقد را طى مى‏كند. توسط خانواده داماد قربانى فرستاده شود. قربانى بسته به ثروت داماد متفاوت خواهد بود. معمولاً رنگ گوسفند قربانى را سفيد انتخاب مى‏كنند.

در گذشته شب قبل از عيد قربان به پيشانى گوسفند حنا مى‏بستند و رنگ مى‏كردند و آينه كوچكى به پيشانى آن بسته و شالى به دور گردنش مى‏پيچيدند و گوسفند را به همراه هديه‏اى اول صبح عيد قربان به خانه عروس مى‏فرستادند.

عيد مولود

در ايام تولد پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مردم با لباس‏هاى آراسته و پاكيزه براى ديد و بازديد به منزل اقوام و آشنايان مى‏روند و بعدازظهر هم در مساجد مجلس جشن و سرور بر پا مى‏كنند و به تلاوت قرآن مى‏پردازند و در مدح پيامبر و ائمه اطهار عليهم‏السلام اشعار و سرودهايى مى‏خوانند.

در منطقه تكاب افشار، مردم سنى منطقه در شب عيد ميلاد پيامبر (12 ربيع الاول) قربانى مى‏كنند و مولود نامه مى‏خوانند.

پيروان اهل حق نيز با قربانى كردن گاو و گوسفند و تجمع در يك محل مناسب كه از انظار ساير طوايف بدور باشد، مراسمى انجام مى‏دهند كه جنبه دعا و نيايش دارد. در اين مراسم اورادى در مدح و منقبت حضرت رسول اكرم و حضرت امير عليه‏السلام و ساير ائمه عليهم‏السلام مى‏خوانند.

عيد مبعث

= مراسم عيد مبعث در بيست و هفتم رجب انجام مى‏گيرد. مراسم آن جز عبادت و خواندن قرآن و دعا در خانواده‏ها، تشريفات ديگرى ندارد و با تجمع در مساجد و گوش دادن به سخنرانى وعاظ در شأن حضرت رسول صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و نزول قرآن اين عيد شريف را به همديگر تبريك مى‏گويند و چاى و شيرينى صرف مى‏كنند.

عيد غدير

در استان آذربايجان غربى روز هيجدهم ماه ذيحجه را همانند ساير مناطق كشور عزيزمان به يمن عيد غدير خم گرامى مى‏دارند.

مراسم عبادى اين روز همانند عيد مبعث است. با اين تفاوت كه در روز عيد غدير مردم به خانه‏هاى سادات مى‏روند و عيد را به خاندان ايشان تبريك مى‏گويند و سادات نيز با شيرينى و چاى و ميوه از مهمانان پذيرايى به عمل مى‏آورند.

در اين روز چنانچه كسى مستعد دادن خمس باشد آنرا در اختيار سادات قرار مى‏دهد. البته در دادن خمس سادات فقير مقدم هستند.

عيد نيمه شعبان

عيد نيمه شعبان به لطف ولادت حضرت صاحب الزمان(عج) از اعياد مذهبى و مهم استان شمرده مى‏شود كه با عبادت و خواندن قرآن همراه است. با اين تفاوت كه در برگزارى اين عيد فقط شيعيان شركت دارند. در اين روز مردم براى عرض تبريك به خانه روحانى محل مى‏روند و سر در مساجد، ادارات دولتى و بازار با شكوه خاصى آذين بندى و چراغانى مى‏شود. مردم دسته دسته به مساجد مى‏روند و با چاى و شيرينى پذيرايى مى‏شوند.

شب يلدا

شب اول دى ماه، شب يلدا است ومردم اين خطه آن روز را جشن مى‏گيرند. انار، سيب و آجيل و به خصوص هندوانه مى‏خورند و بر اين باورند كه اگر در اين شب هندوانه بخورد، گرماى تابستان آنها را اذيت نخواهد كرد. در شب چله گندم برشته روى بام خانه مى‏ريزند و معتقدند كه با اين كار سالى كه مى‏آيد سال پر بركتى خواهد بود.

عيد نوروز

آداب و مراسمى كه در ايام نوروز در استان اجرا مى‏شود با مختصر تفاوتى در ساير نقاط ايران مرسوم است. مردم آذربايجان غربى از اول اسفند ماه با سبز كردن دانه‏هاى گندم، عدس و ساير حبوبات به استقبال نوروز مى‏روند.

مردم چند روز قبل از فرا رسيدن نوروز خانه تكانى مى‏كنند. كليه اثاث منزل را گردگيرى و تمييز مى‏نمايند، البسه و رختها را مى‏شويند.

در گذشته در اروميه و روستاهاى آن، از اول اسفند ماه در هر هفته غروب سه شنبه را كه چهارشنبه آخشامى مى‏گويند آتش مى‏افروختند و كودكان و نوجوانان در اطراف آتش جمع شده و اظهار شادى مى‏كردند در آخرين چهارشنبه سال (كه به چهارشنبه سورى مشهور است) شادى و سرور و آتش افروزى دو چندان مى‏شد و شليك فشنگ‏هاى رنگارنگ هوايى به اوج مى‏رسيد اين مراسم تا دويا سه ساعت از شب گذشته ادامه مى‏يافت.

پس از اين مراسم در اين شب مراسم شال اندازى شروع مى‏شد. در اين آئين جوانان و نوجوانان دو نفر يا سه نفر جمع مى‏شدند و به در خانه آشنايان رفته و در مى‏زدند و به محض باز شدن در شال يا چادر شب يا كيسه‏اى كه به نخ بسته شده بود ازلاى در به داخل مى‏انداختند و صاحبخانه نيز مقدارى آجيل و ميوه و... در داخل كيسه مى‏گذاشت و شال اندازان كيسه خود را مى‏كشيدند و اين كار تا نيمه‏هاى شب ادامه پيدا مى‏كرد.

صبح روز چهارشنبه كوزه‏اى نو را به رودخانه مى‏بردند و آب كرده و براى شگون به خانه مى‏بردند.

يكى ديگر از مراسم شب عيد مراسم فال گوش ايستادن بوده است. در اين مراسم، دختران دم بخت و يا زنان آرزومند به طور ناشناس و با حجاب كامل در گوش‏هاى از گذر كه ديد كافى نداشت، كليدى زير پاى مى‏نهادند و مى‏ايستادند و به صحبت رهگذران گوش مى‏كردند.

هر جمله‏اى كه ابتدا به گوششان مى‏خورد، آن راهگشاى بخت و اقبال آنها بود و از مفهوم آن آينده خود را پيش بينى مى‏كردند. يكى ديگر از مراسم شب عيد، فرستادن خونچه از سوى داماد براى عروس (نامزد) بود. در اين شب خونچه‏اى كه شامل شيرينى، ميوه آجيل و لباس و پارچه و جواهر آلات و... بود براى عروس فرستاده مى‏شد. در روز پنج شنبه آخر سال به زيارت اهل قبور مى‏روند. پخش خرما و حلوا از حسنات رايج اين روز است و عقيده عمومى بر اين است كه با اين عمل موجبات آمرزش مردگان را فراهم مى‏آورند.

در شب قبل از تحويل سال به ديدار خانواده‏هاى سوگوار مى‏روند و آنان را براى شركت در جشن‏هاى نوروز آماده مى‏كنند:

قبل از تحويل سال با لباس‏هاى نو در مراسم زيباى تحويل سال شركت مى‏كنند و دعاى مخصوص ايام تحويل سال «يامقلب القلوب والابصار و...» را تلاوت مى‏كنند و براى عموم آرزوى بهروزى مى‏كنند. بعد از تحويل سال رئيس خانواده عيدى مى‏دهد. سپس به ديدن بزرگان خاندان و معتمدين شهرى روند.

سيزده بدر

در روز سيزدهم نوروز مردم استان به هر طريق شده خود را به خارج از شهر مى‏رسانند و به طور پراكنده در دشت و بيابان و ساحل رودخانه‏ها و تپه‏ها اطراف شهر نحوست سيزده را با شادكامى به در مى‏كنند.

معمولاً اكثر خانواده‏ها غذاى ظهر را در خارج از شهر ميل مى‏كنند و از بين غذاهاى معمول و متداول كوفته تبريزى را ترجيح مى‏دهند. نوازندگان دوره گرد با سازهاى محلى به مجالس مردم رونق و صفاى بيشترى مى‏دهند.

جشن عروسى (ترك‏ها)

اين جشن در نقاط روستايى و عشايرى از جلوه‏هاى شگفتى برخوردار است. از آنجا كه اكثريت ساكنان اين استان آذرى تبار مى‏باشند مراسم مربوط به آنان را مورد اشاره قرار مى‏دهيم.

مراسم عروسى داراى مراحل خواستگارى، عقد، نامزد كردن، نشان بردن، حنابندان، بردن جهيزيه و پاينده تخت مى‏باشد.

اولين مرحله مراسم ازدواج در ميان ايلات و عشاير مراسم خواستگارى است كه معمولاً ريش سفيدى از طرف خانواده پسر به خانه دختر مى‏رود. وقتى موافقت كامل حاصل شد بستگان پسر با كله قند به خانه دختر مى‏روند و در مورد شيربها صحبت مى‏كنند.

شيربها نسبت به وضع خانواده دختر متفاوت مى‏باشد. خانواده پسر نمى‏توانند از مقدار شيربها خوددارى كنند. زيرا ديگر كسى به آنها دختر نمى‏دهد.

پس از تعيين شيربها روز معينى پدر داماد و اقوام او براى صرف شيرينى و جارى كردن صيغه عقد به عروس مى‏روند و با شكستن كله قند و شيرينى خورى اين مراسم انجام مى‏گيرد. و روز عروسى معين مى‏شود حضور مدعوين اجبارى است و هدايايى از قبيل پول، گوسفند به داماد مى‏دهند.

قبل از برگزارى مراسم عروسى، مراسم خريد و حنابندان برگزار مى‏شود. در روز خريد همراهان و بستگان عروس، داماد البسه و ديگر وسايل ضرورى عروس را تهيه مى‏كنند. در اين روز خلعت هايى نيز براى بستگان زن هر دو خانواده، از طرف خانواده داماد تهيه مى‏شود.

سپس در روزى ديگر بستگان و خويشان زن خانواده داماد وسايل و پارچه‏هاى خريدارى شده را به خانه عروس مى‏برند و مجلس جشن و سرورى بر پا مى‏كنند كه بدان «پارچا گونو» مى‏گويند. در شب حنابندان خانواده‏هاى عروس و داماد هر كدام مهمانانى را دعوت و مراسم جشن سرور بر پا مى‏كنند. اين مجالس و شب نشينى‏ها با آداب خاصى ادامه مى‏يابد و در طى آن رقص محلى (ياللى) وتفريحات سنتى صورت مى‏گيرد. آواز محلى نيز جزء آئين و مراسم اين شب است.

پس از آن مراسم عروسى بر پا مى‏شود. جشن عروسى سه روز طول مى‏كشد. در روز سوم عروس را سواره به سوى خانه داماد حركت مى‏دهند كه در اين حال سواران پيشاپيش عروس مى‏تازند و هر كسى كه زودتر به خانه داماد برسد، جايزه‏اى مى‏گيرد.

در زمان آوردن عروس، گوسفندى هم قربانى مى‏كنند و داماد هم به پشت بام رفته و با پرتاب ميوه و شيرينى بالاى سر عروس از وى استقبال مى‏كند. هرگاه كسى بخواهد عروس را ببيند بايد رونما بدهد. هرگاه عروس باكره نباشد، فرداى آنروز او را سوار الاغ مى‏كنند و او را با تحقير و توهين به خانه پدرش مى‏فرستند. سه روز بعد از عروسى را روز ديدار (گوروش گونو) گويند. در اين روز خانواده و بستگان عروس و داماد با هدايا و جهيزيه عروس به منزل داماد مى‏روند.

مراسم عروسى (كُردها)

مقدمات عروسى چند روز قبل از آن توسط اقوام نزديك عروس و داماد شروع مى‏شود و درباره چگونگى جشن، تعداد مهمانان، نحوه پذيرايى تاريخ عروسى و... به مشورت مى‏پردازند كه آن نشست مصلحت ناميده مى‏شود. معمولاً عروسى سه روز طول مى‏كشد.

روز اول بزرگان خانواده براى صرف ناهار دعوت مى‏شوند و در اين روز خواروبار مورد نياز به خانه عروس فرستاده مى‏شود و پذيرايى به عهده داماد است. وى گوسفندى را تزيين كرده همراه با شيرينى و ميوه راهى خانه عروس مى‏كند.

شب روز دوم، در خانه داماد جشن بزرگى بر پا مى‏گردد. ضمنا ساقدوس و سواروش نيز در اين شب انتخاب مى‏شود و ساقدوش در طرف راست و سواروش سمت چپ داماد قرار مى‏گيرد. ايندو نفر حتما بايد پسر مجرد باشند.

در اين شب از منزل عروس هداياى گران بها همراه با مقدارى شيرينى، ميوه و آجيل به طرف خانه داماد روانه مى‏شود. اطرافيان داماد به دست و پاى خود حنا مى‏بندند و نزديك بامداد همراه داماد روانه حمام مى‏گردند، نظير اين مراسم در خانه عروس نيز برگزار مى‏گردد. مراسم اين شب را حنابندان مى‏گويند.

روز سوم داماد باعده‏اى از اطرافيان براى صرف ناهار در خانه ساقدوش دعوت دارند و آرايشگر نيز داماد و همراهان وى را اصلاح مى‏كند.

تعدادى هم از نزديكان داماد هم براى صورت‏پردازى جهيزيه به خانه عروس مى‏روند و بعد از اينكه فهرست اجناس را تنظيم كردند، حاضرين در مجلس و داماد آنرا امضا مى‏كنند و جهيزيه را با نظم و ترتيب خاصى به خانه داماد انتقال مى‏دهند.

عروس را در حاليكه لباس سفيد عروس وتاجى از گل بر سر دارد به همراه چند نفر به خانه بخت راهنمايى مى‏كنند.

در هنگام خروج عروس از خانه چند نفر از نزديكان جلوى او را مى‏گيرند تا با گرفتن هديه‏اى اجازه خروج بدهند. اين هديه را «دائى دونى» مى‏گويند.


منابع