جشن‌ها و اعیاد در استان آذربایجان شرقی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
عيد فطر
صبح روز عيد فطر، مردم اين استان ابتدا مقدار فطريه خود را جدا كرده و بعد به سوى جايگاههاى برگزارى نماز عيد فطر رهسپار مىشوند و بعد از دادن فطريه و خواندن نماز به خانههاى خود برگشته و با اهل منزل به ديدار بزرگان و اقوام مىروند و اين روز را به همديگر تبريك مىگويند.
نيمه شعبان
در اين استان نيز همانند ساير نقاط ايران، دو الى سه روز مانده به پانزدهم شعبان، معابر، خيابانها و سردر مغازهها را چراغانى و تزيين مىكنند و از مردم با شربت و شيرينى پذيرايى مىكنند. در قديم در اين روز غذاى عالى مىپختند و واجب بود كه فشنگ و اسباب آتش افشانى بخرند و آتش بازى كنند.
عيد مبعث
روز 27 رجب هر سال به مناسبت بعثت حضرت محمد بن عبدالله صلىاللهعليهوآله به رسالت، در تمام شهرها و روستاهاى اين استان جشن و سرور برپا مىشود و سردر مغازهها و معابر را چراغانى مىكنند و از مردم با شيرينى پذيرايى مىشود.
عيد قربان
مردم آذربايجان شرقى براى عيد قربان اهميت زيادى قائل هستند و در اين روز هر كسى كه استطاعت داشته باشد گوسفندى را قربانى مىكند و گوشت آن را بين همسايگان تقسيم مىنمايند. در قديم در بعضى از نقاط استان رسم بود كه قربانى را زينت مىكردند و به قربانگاه مىآوردند و پس از خوراندن آب و خواندن دعاى قربانى آن را ذبح مىكردند.
عيد غدير
روز 18 ذى الحجه هر سال، به مناسبت سالروز واقعه غدير خم كه حضرت محمد صلىاللهعليهوآله، امام على عليهالسلام را به جانشينى خود برگزيد عيد گرفته مىشود و معابر و خيابانها را چراغانى مىكنند. در اين روز اقوام و آشنايان جمع مىشوند و به صورت دسته جمعى به زيارت سادات مىروند و اين عيد را تبريك مىگويند و سادات نيز به عنوان تبرك به هر نفر، در خور شأن خود، عيدى مىدهند.
عيد نوروز
از آداب كهن اين استان كه از سدهها پيش همچنان پابرجاست، گرامى داشتن نوروز و آتش افروزى شب چهارشنبه سورى است.
در آخرين چهارشنبه هر سال مردم به ويژه كودكان و جوانان با هيزم، در چند نقطه آتش روشن مىكنند و از روى آن مىپرند و با هلهله و شادى از نوروز استقبال مىكنند.
در بعضى مناطق اين استان مرسوم است كسانى كه بيمارى در خانه دارند با لباس مبدل در خانه همسايگان مىروند و ظرف مسى را با قاشق مىزنند تا صاحب خانه طعام يا پولى در كاسه بياندازد.
مىگويند آن طعام يا خوراكى را كه بدان پول خريده شده اگر به مريض داده شود شفا خواهد يافت.
در اين استان قبل از رسيدن نوروز خانه تكانى مىكنند و لباسهاى نو مىخرند. معمولاً در اولين شب سال نو مصمم هستند سبزى پلو و ماهى كوكو بخورند، چون چنين غذاهايى شگون دارد و بركت به دنبال مىآورد.
در لحظه تحويل سال بعضى از مردم به امامزادگان، مرقد شهدا و درگذشتگان مىروند و بعضى نيز در خانه مىمانند و سفره هفت سين پهن مىكنند و به خواندن دعا و قرآن مشغول مىشوند.
آداب نوروز با مراسم روز نخست پايان نمىگيرد. در طى دوازده روز خانوادهها به ديد و بازديد يكديگر مىپردازند. معمولاً رسم است كه آغاز بازديد از منزل بزرگان فاميل شروع مىشود.
با فرا رسيدن سيزدهمين روز فروردين مردم استان مايحتاج اين روز را تهيه كرده و به سبزه زارها و دشتها مىروند و اين روز را در دامن طبيعت سپرى مىكنند و سبزهاى را كه در عيد فراهم آوردهاند براى دورى از بلايا به آب روان مىسپارند. در اين روز جوانان و نوجوانان به انواع بازيهاى محلى مىپردازند.
شب چله
در استان آذربايجان شرقى شب يلدا به صورتهاى گوناگون برگزار مىشود.
در آذر شهر، شب اول دى ماه كه همان شب يلدا است، اهالى «چيله قارپزى» يا (هندوانه چله) مىخورند و معتقدند كه با خوردن هندوانه كه حتما بايد هندوانه ممقان باشد، لرز و سوز سرما به تنشان تأثير ندارد. در آذر شهر، چله بزرگ را چهل روز يعنى از اول دى ماه تا دهم بهمن ماه حساب مىكنند و چله كوچك را بيست روز يعنى از يازده بهمن تا آخر بهمن مىدانند.
زنان آذر شهر تا پايان چله كوچك خانه تكانى نمىكنند و اعتقاد دارند كه اگر در طول اين دو چله كسى خانه تكانى كند، چله او را نفرين مىكند و به بدبختى گرفتار مىشود.
جشن عروسى
مراسم مربوط به عروسى در آذربايجان معمولاً در فصل پاييز انجام مىگيرد. اين مراسم از نشان كردن و نامزدى دختر شروع مىشود. مراسم عروسى در چند مرحله از جمله: خواستگارى، عقد، نامزد كردن و نشان بردن، شب حنابندان، بردن جهيزيه و غيره همچنين مرحله «پاينده تخت» انجام مىگيرد.
پس از آنكه دخترى مورد پسند خانواده پسر قرار گرفت، از او خواستگارى به عمل مىآيد. مقدمات خواستگارى با توافق مادر دختر و مادر پسر صورت مىگيرد و علامت قبول وصلت از سوى خانواده دختر، چاى شيرين است كه به مادر پسر و همراهان او مىدهند.
در اين مراسم روز و ساعت خواستگارى تعيين مىشود. در روز معين، مردانى از اقوام پسر به خانه دختر مىروند و همچنين از نزديكان دختر نيز عدهاى به اين مجلس كه به «شيرينى ايچدى» معروف است دعوت مىشوند، و با چاى و شيرينى از آنان پذيرايى به عمل مىآيد.
در اين مجلس ميزان مهريه و شرايط طرفين و تاريخ عقد مشخص مىشود و از اين تاريخ پسر و دختر با هم نامزد مىشوند. نامزدى رسمى هنگامى صورت مىگيرد كه مراسم مخصوصى به نام «شال اوزوك» انجام شود.
در اين مراسم عدهاى از بانوان خانواده داماد با انگشترى و طاقهاى از شال و مقدارى پارچه و شيرينى به خانه عروس مىروند و با تشريفات خاصى انگشترى را در انگشت دختر مىكنند. امروزه اين مراسم متروك گرديده و به جاى آن دو حلقه طلايى معمول شده است كه در هنگام عقد، پسر و دختر به انگشتان هم مىكنند.
بعد از چند وقت كه از مراسم نامزدى گذشت، مراسم عقد خوانى صورت مىگيرد. صيغه عقد توسط دو روحانى و يا محضردار اجرا مىگردد. اين مراسم در خانه دختر مىباشد ولى هزينه آن به عهده خانواده پسر مىباشد. هنگام خواندن صيغه عقد، عروس را روى صندلى يا زمين مىنشانند و بالاى سر او پارچهاى نگه مىدارند و بر روى پارچه دو تكه قند را بهم مىسايند تا صيغه عقد به اتمام برسد و بعد همه مبارك باد مىگويند، آنگاه با چاى و شيرينى از مدعوين پذيرايى مىشود.
از اين تاريخ عروس و داماد به هم محرم مىشوند. در فاصله عقد تا عروسى، اگر عيدى پيش بيايد خانواده داماد براى عروس هديه و خلعتى مىفرستد.
پيش از بردن عروس به خانه بخت، جشن ديگرى به نام «پارچه كسدى» كه خاص زنان است برپا مىشود. در اين مراسم نزديكان طرفين در منزل عروس گرد آمده لباسهاى عروس را بريده و مىدوزند. ولى به مرور زمان اين كار صورت تشريفاتى به خود گرفته و به مجلس رسمى براى نشان دادن لباسها و زينت آلات عروس مبدل شده است.
پس از آماده شدن لباسها و تعيين شب عروسى، شبى كه فرداى آن عروس را به خانه داماد مىبرند، جشن ديگرى برپا مىشود كه به «حنا گجه سى» معروف است. دختران و زنان جوان هر دو خانواده، از بعدازظهر روز «حنا گجه سى» به خانه عروس رفته، با او به حمام مىروند و در بازگشت از حمام، در خانه عروس جشن مىگيرند. جشن خانه داماد هم با شركت پسران جوان برگزار مىشود و دوستان وى در آنجا جمع شده، با او به حمام مىروند. قبل از اينكه عروس را به خانه داماد ببرند جهيزيه او را همراه لباسها و تحفههايى كه از روز نامزدى به بعد براى او آورده بودند، به خانه داماد مىبرند.
مراسم عروسى در خانه داماد با شركت نزديكان عروس و داماد انجام مىشود و پس از صرف شام، عروس و داماد را با ماشينهاى تزيين شده به در خانه مىرسانند و بعد از دقايقى تمام فاميل به خانههاى خود مىروند. در سه روز اول عروسى، دوستان و نزديكان دو خانواده تحفههايى براى عروس مىآورند كه معمولاً به پاتختى «پاينده تخت» معروف است. يك هفته بعد از عروسى، عروس به ديدن خانواده خود مىرود. پس از پايان مراسم ويژه عروسى، عروس و داماد به قصد بازديد خويشاوندان و دوستان خود به خانههاى آنان مىروند. پس از اين ديد و بازديدها، تشريفات «اياغ آشدى» آغاز مىشود.
در اين مراسم نزديكان عروس و داماد متناسب با وضع مالى خود، به افتخار آن ميهمانى ترتيب مىدهند و از خانوادههاى آنان نيز دعوت مىكنند، تا در اين ميهمانى شركت نمايند.
