آداب ویژه ماه مبارک رمضان در استان بوشهر
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
آداب و رسوم ماه مبارك رمضان يكى از مباحث مهم فرهنگ مردم است و از آنجا كه اين آداب و رسوم ريشه دينى دارد مورد توجه همگان است.
قبل از فرا رسيدن ماه رمضان، مردم به نظافت و پاكسازى خانهها، مساجد و حسينيهها مىپردازند. همچنين مردم مايحتاج ماه مبارك رمضان را قبل از فرا رسيدن اين ماه تهيه مىكنند.
يكى از رسوم پسنديده قبل از فرا رسيدن ماه مبارك رمضان، رسم آشتى كنان است و عقيده بر اين است كه اگر كسى روزه بگيرد و از بستگان يا برادران دينى خود كدورتى به دل داشته باشد، روزهاش قبول درگاه خداوند نيست. اين رسم در همه شهرها و روستا وجود دارد و افراد قبل از فرا رسيدن ماه مبارك رمضان، كدورتها را كنار گذاشته و دل را صاف نموده و با صفاى دل به استقبال ماه مبارك و ميهمانى خداوند مىروند.
از ديگر مقدمات ماه رمضان، اعزام مبلغان دينى به شهرها و آبادىهاى مختلف است. مردم هر محله اگر با روحانىاى آشنا باشند، او را دعوت مىنمايند كه در ماه مبارك به آبادى و محله آنها برود و احكام شرعى را براى آنها بيان دارد. در غير اين صورت به سازمان تبليغات اسلامى شهرستان خود مراجعه مىكنند و از مسئولين سازمان تقاضاى حضور روحانى در محله و يا روستاى خود را مىنمايند. مسئولين سازمان نيز روحانيون اعزامى از قم را به نقاط مختلفى كه خواهان مبلغ مىباشند مىفرستند.
در برخى از مناطق اسكان روحانى و پذيرايى از او را فرد يا افرادى به عهده مىگيرند و در برخى مواد سازمان تبليغات اسلامى شهرستان وظيفه اسكان و پذيرايى از روحانى را عهدهدار مىگردد. در بعد از ظهر ماه مبارك در مساجد مختلف استان مراسم وعظ و سخنرانى برپا مىگردد و مردم نيز در اين مراسم شركت مىكنند و به سخنان واعظ گوش فرا مىدهند.
معمولاً در ايام اين ماه مبارك تمامى نمازهاى به صورت در جماعت در مساجد برپا مىگردد و در برخى مساجد كلاسهاى قرائت قرآن داير مىگردد و پير و جوان كوچك و بزرگ در مراسم روخوانى قرآن مجيد شركت مىنمايند. روحانى محل معمولاً مديريت و اداره اين كلاسها را به عهده دارد. زنها نيز معمولاً در منازل و يا احيانا در مساجد مجلس ختم قرآن برگزار مىنمايند.
در گذشته در بوشهر و روستاهاى آن از شب اول ماه رمضان دو نفر به نام «دُم دُم سحرى» براى بيدار كردن مردم از نيمه شب تا نزديك سحر در كوى و برزن به راه مىافتادند. يكى از اين دو، «دمّام» بزرگى به گردن انداخته و ديگرى در حالى كه چراغ دريايى در دست داشت او را همراهى مىكرد.
آنكه دمّام به گردن داشت با چوب محكم به دمّام مىكوبيد و هر دو با صداى بلند مىگفتند: «يا ماه رمضان مقدمت مبارك» و مردم را از خواب بيدار مىكردند. اما امروزه زنگ ساعت، متداولترين وسيلهاى است كه از آن براى بيدار شدن در سحر استفاده مىكنند. غير از اين دو مورد، كوبيدن به ديوار همسايه و يا به صدا درآوردن زنگ در يا تلفن و همچنين صداى مناجات از بلندگوهاى گلدستههاى مساجد از ديگر روشهاى بيدار شدن در سحر مىباشد.
روزهداران بعد از كسب و كار روزانه، براى اداى نماز مغرب و عشا به مسجد مىروند و يا در خانه نماز به پا مىدارند و نزد خانواده خويش افطار مىكنند. كسانى كه در مسجد با جماعت نماز مىخوانند اغلب در همان مسجد بين دو نماز روزه خود را باز مىكنند. به اين صورت كه هر شب از طرف كسانى كه نذر دارند خرما، زولبيا، باميه، شيرينى يا حلوا بين نمازگزاران تقسيم مىشود.
غذاهاى افطارى اغلب ساده است و روزه داران از خوردن غذاهاى سنگين پرهيز مىكنند. يكى از رسوم پسنديده در ماه مبارك رمضان افطارى دادن مىباشد و آنهايى كه استطاعت مالى دارند چند روز از ماه رمضان را افطارى مىدهند.
در بنادر بوشهر، گناوه، ديّر و شهرستان برازجان و روستاهاى آن هر سال در شب پانزدهم (شب ولادت امام حسن مجتبى عليهالسلام) كه به آن «نيمه برات» مىگويند به ياد مردگان خود خيرات مىدهند. آنهايى كه استطاعت مالى دارند مستحقان را افطارى مىدهند و به اين افطارى «نيمه براتى» مىگويند.
اما مهمترين مراسم در شب پانزدهم ماه مبارك يعنى شب نيمه براتى رسم «گرى گشو» است. اغلب خانوادههايى كه كودكان كمتر از يكسال دارند به شكرانه سلامتى كودكشان در اين رسم شركت مىكنند و از چند روز قبل از نيمه رمضان به تهيه تداركات اين رسم مىپردازند. مقدارى آجيل كه شامل گندم برشته، تخم هندوانه بو داده، نخودچى، بادام، كشمش و شيرينى است تهيه مىكنند. اگر رمضان در فصل زمستان باشد مقدارى بنك هم به آجيل اضافه كرده و در انتظار نيمه ماه رمضان مىمانند. از طرف ديگر شب پانزدهم ماه بچههاى هر محله از مادرانشان كيسهاى مىگيرند و به «گرى گشو» مىروند.
اين مراسم بعد از افطار آغاز مىشود و تا پاسى از شب ادامه مىيابد. هر گروه يك نفر را به عنوان «سلاّر» يا سالار انتخاب مىكند كه كارش رهبرى گروه است به در هر خانهاى كه مىرسند سلاّر در را مىكوبد و با صداى بلند مىگويد «گرى گشو» بچهها هم جواب مىدهند: «سر ته بشو پى آرد شو» و اين جمله را آنقدر تكرار مىكنند و به در مىكوبند تا صاحبخانه در را بگشايد و مشتى از آجيلى كه تهيه كرده در كيسه هر كدام از بچهها بريزد، بچهها هم به عنوان تشكر و دعاى خير مىگويند «خونهاى گچى، پر همه چى» و از خانه دور مىشوند.
اما واى بر احوال خانهاى كه فيض بچهها را ندهد آن وقت است كه صاحبخانه با هجو بچهها روبرو مىشود و بچهها با صداى بلند مىگويند: «خونهاى گدا، خير شه ندا».
به اين ترتيب بچهها تا پاسى از شب خانههاى محل را مىگردند و آنچه جمع كردهاند به خانه مىبرند و براى شفا و خير و بركت مىخورند.
ايام شهادت حضرت على عليهالسلام مصادف با روزهاى نوزدهم، بيستم و بيست و يكم ماه مبارك رمضان است. در اين ايام مسلمانان و دوستداران مولاى متقيان در ماتم و حزن و اندوه فرو مىروند و همه جا يكپارچه سياهپوش مىشود. كسب و كار و بازار تعطيل مىشود و تعزيه و عزادارى در همه جا برپا مىگردد. اين ايام كه با شبهاى قدر مصادف است، شيعيان شب هنگام تا سحر به دعا و نيايش پروردگار مشغول مىباشند و در تمام مساجد و تكايا در سوگ امام متقيان عليهالسلام نوحهخوانى و سينهزنى برپاست.
در شبهاى قدر مردم استان تا سحر به عبادت و خواندن قرآن و دعا مشغول مىباشند. عده زيادى از مردم در مساجد جمع مىشوند و به خواندن دعاهاى مخصوص اين شبها از جمله دعاى جوشن كبير، دعاى ابوحمزه ثمالى و... مشغول مىشوند. برخى نيز به خواندن نمازهاى مستحبى و قضا مشغول مىشوند و در پايان با بر سر گرفتن قرآن و استغفار به درگاه الهى مراسم خاتمه مىيابد و شب زندهداران براى صرف سحرى به منازل مىروند. مردم اين استان تا پايان ماه رمضان به خودسازى و عبادت مشغول مىباشند و با پايان يافتن اين ماه جشن باشكوهى برگزار مىكنند. در صبح عيد فطر در مساجد استان نماز عيد برگزار مىگردد. در گذشته در بوشهر صبح عيد فطر مردم شهر اطراف مسجد جامع جمع مىشده و منتظر اقامه نماز عيد مىشدند. عدهاى به منزل امام جمعه مىرفتند و با سلام و صلوات او را به مسجد مىآورند. نزديك مسجد زن و مردم بر سر امام جمعه گلاب و نقل و نبات مىپاشند. پس از اقامه نماز، مجددا امام جمعه را به همان ترتيب به منزل بر مىگردانند. در منزل با شربت و چاى از جماعتى كه آقا را همراهى كردهاند پذيرايى مىشود.
در بندر بوشهر و ديگر بنادر خليج فارس، برازجان و روستاهاى دشتى از جمله لاور رزمى بوشهر به فطريه «سر روزه» مىگويند. سر روزه جو يا گندم يا خرما يا آرد و يا پول است كه از قبل آماده كرده تا صبح عيد فطر به فرد مستحقى بدهند. در اين مناطق هم اگر مرد خانوادهاى دستش تنگ باشد، ظرف مسى بزرگى را در اين چند روزه پيش آخوند ده مىبرد تا روى ظرف بخواند و نيت مىكند كه اين ظرف در عوض سر روزه گرو بماند، آنگاه ظرف را به خانه مىآورد و در گوشهاى مىگذارد و به كار نمىگيرند تا زمانى كه سر روزه را تهيه كنند و به مستحقش بدهند و ظرف را از گرو درآورند.
در بردخون بندر دير مردم پس از اقامه نماز عيد به ديد و بازديد يكديگر مىروند و عيد را به همديگر تبريك مىگويند و با چاى و قليان و شيرينى از ميهمانان پذيرايى مىشود.
يكى از مراسم جالب توجه در اين استان در روز عيد فطر رفتن به منازل خانوادههايى كه در طول سال گذشته فردى را از دست دادهاند مىباشد. در اين روز خانوادههايى كه در طول سال فردى از آنها از دنيا رفته است، عيد تهلو (تلخ) دارند. پس از پايان نماز عيد، كليه افراد محل به خانه بازماندگان متوفى مىروند و با خواندن فاتحه ياد او را گرامى مىدارند و با چاى و شيرينى از آنها پذيرايى مىگردد. تا قبل از ظهر به تمام خانههايى كه در آنها عيد تهلو برگزار مىباشد مىروند. تشكيل مجلس عيد تهلو براى هر خانوادهاى كه عزيزى را از دست داده الزامى است.
در بندر گناوه مراسم فاتحه خوانى در تكايا و مساجد برگزار مىشود. در اين روز در بسيارى از تكايا و مساجد شهر مراسم روضه خوانى و فاتحه خوانى برقرار مىباشد.
همچنين در اين روز كسانى كه اقدام به مراسم دُم دُم سحرى مىكردند. پس از اقامه نماز براى گرفتن اجرت به همه خانههاى محل سر مىزنند.
