جشن‌ها و اعیاد در استان گیلان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
عيد فطر
با ديده شدن هلال ماه شوال، مردم خود را براى استقبال از عيد فطر آماده مىكنند. با آغاز نخستين طليعه خورشيد خود را به محل برگزارى نماز عيد فطر مىرسانند و پس از نماز عيد فطر به ديد و بازديد خويشاوندان مىپردازند.
در منطقه تالش، رضوان شهر و هشتپر اول صبح و قبل از نماز عيد به گورستان مىروند. آش، حلوا، عسل، ماست و ساير خوردنىها را براى خيرات به گورستان مىبرند و سر مزارها سوره ياسين مىخوانند و پس از آن براى نماز عيد به مسجد مىروند.
از جمله مراسم عيد فطر در گيلان بردن هدايا از طرف خانواده داماد براى نوعروسانى است كه در دوران نامزدى (گيلانيان فاصله زمان عقد تا عروسى را نيز دوران نامزدى مىنامند) را سپرى مىكنند.
نيمه شعبان
در سالروز ولادت امام عصر(عج) (نيمه شعبان)، سراسر گيلان در جشن و سرور فرو مىرود و مردم با آذين بستن خيابانها، بازارها، مساجد و تكيهها به جشن و سرور مىپردازند. در برخى از نقاط گيلان مردم بر اين باورند كه در لحظه نامشخصى از شب نيمه شعبان آبها از حركت مىايستد و درختان سر فرود مىآورند، هر كس در آن لحظه حاجتى داشته باشد حاصل مىشود، برخى از مردم نيز در اين روز، روزه مىگيرند.
هفده ربيع الاول
در هفدهم ماه ربيع الاول مصادف با ولادت پيامبر عظيم الشأناسلام صلىاللهعليهوآله شادى و سرور سراسر گيلان را فرا مىگيرد و در مساجد و حسينيهها مراسم جشن سرور برپا مىشود. در برخى از مناطق گيلان بنا بر يك سنت ديرين در برخى از منازل مراسم مولود خوانى برپا مىشود.
در تالش زنان خوراكىهاى گوناگون را در طبقهايى گذاشته و به مجلس مولود خوانى مىبرند. در مراسم مولود خوانى پس از تلاوت قرآن، اشعار گوناگونى در وصف پيامبر گرامى اسلام و ائمه اطهار خوانده مىشود.
عيد قربان
دهمين روز از ماه ذى الحجه، مصادف با عيد قربان در استان گيلان گرامى داشته مىشود. قربانى كردن، رسم محورى عيد قربان است، گيلانيان نام «قربان» را به ماه ذى الحجه هم دادهاند و آن را ماه قربان مىنامند.
در اين روز بسيارى از مردم گيلان گوسفندى قربانى مىكنند و كسانى كه استطاعت مالى ندارند، چند نفرى با هم شريك مىشوند و يك گاو و يا گوسفند قربانى مىكنند و يا حداقل خروسى قربانى مىكنند. زيرا معتقدند در روز قيامت گوسفند قربانى صاحب خود را بر پشت خود مىنشاند و از پل صراط عبور مىدهد.
در برخى از مناطق، مانند نومندان، خون قربانى را همراه با آخرين آب به شاليزار مىدهند تا شاليزار بركت پيدا كند و پوست قربانى را براى خواندن نماز بر روى آن، دباغى مىكنند. از جمله رسمهاى عيد قربان در استان، فرستادن گوسفند قربانى از طرف خانواده داماد براى خانواده عروس است.
عروسى كه دوران نامزدى را طى مىكند پشت گوسفندى را كه به خانه عروس مىفرستند با حنا رنگ مىكنند و شاخش را گل و چشمانش را سرمه مىكشند.
عيد غدير
روز هيجدهم ذى الحجه مصادف با جشن ولايت، عيد غدير، مردم به ديدار سادات مىروند و از آنها عيدى مىگيرند. در اين روز همچنين به ديدن بزرگتران خانواده نيز مىروند. در لاهيجان و شرق گيلان بعضى از ثروتمندان به خانه سادات فقير مىروند و به آنها عيدى مىدهند و براى تيمن از آنها نيز عيدى مىگيرند.
شب يلدا
اولين شب آغاز فصل زمستان و به اصطلاح «شب چله» در استان گيلان با مراسمى نه چندان متفاوت برگزار مىشود. در اين شب معمولاً اعضاى فاميل با گرد آمدن در خانه پدر بزرگ و مادر بزرگها، گرفتن فال حافظ، داستان سرايى، ترانه خوانى و خوردن انواع خوراكىها به ويژه هندوانه، شب را سپرى مىكنند. در اين شب براى نو عروسان گيلانى از طرف خانواده داماد «شب چلهاى» شامل ميوه و تنقلات فرستاده مىشود.
عيد نوروز
نوروز از بزرگترين و فراگيرترين عيد ايرانيان است و در تمام نقاط ايران در شكلهاى مختلف اين عيد گرامى داشته مىشود. در گيلان با فرا رسيدن ماه اسفند زنان به پاكيزه ساختن منازل مىپردازند و غبار يك ساله را از خانهها مىزدايند. نوروز خوانان نيز در اين ماه با پوشيدن لباسهايى الوان با گردش در روستاها و شهرها خبر از فرا رسيدن بهار مىدهند، نوروز خوانان در گذشته به درب خانه اهالى محلهها مىرفتند و با خواندن اشعارى در مدح صاحبخانه و بهار از وى طلب هديهاى كه شامل برنج، پول و شيرينى بود مىنمودند.
از جمله پيشاهنگان نوروز در استان گيلان، مىتوان به گروه «عروس گوله» و «عيار آتشباز» كه هر يك در شكلى خبر از آمدن نوروز مىدادهاند اشاره نمود. مراسم چهارشنبه سورى در استان گيلان با آداب ويژهاى در گذشته اجرا مىشده است. برخى از رسمهاى ديرين مانند شال اندازى هنوز در مناطق دور دست كوهستانى و جنگلى اجرا مىشود. در آخرين ساعات سال كهنه و در آستانه حلول سال نو، سفره هفت سين را در اتاق مىگسترانند.
درباره تحويل سال، باورها و آداب گوناگونى در گيلان وجود دارد. در شهرها و روستاها بسيارى از مردم بنابر اعتقادات دينى در امامزادهها جمع مىشوند و لحظات شروع سال را در كنار اماكن متبركه سپرى مىكنند. هنگام سال تحويل نيز چراغهاى خانه، شمع و چراغ سفره هفت سين را روشن مىنمايند. در هنگام تحويل سال و يا صبح نوروز در اغلب نقاط گيلان فردى خوش قدم پا در خانهها مىگذارد.
او صبح نوروز با قرآن، آيينه، آب و شاخههاى گل و شكوفه اولين كسى است كه پس از تحويل سال به خانهها مىآيد و با قدم گذاردن به اتاقها خير و بركت را به خانهها مىبرد. خوش قدم را گيلانيان، «خانه پازن» مىنامند. عيد ديدنى پس از تحويل سال و يا صبح نوروز آغاز مىشود و در هر جا روال و نظم خاصى دارد. باديد و بازديدهاى نوروزى، پيوندهاى خانوادگى و طايفهاى مستحكم و كدورتها از ميان برداشته مىشود.
نو عروسان گيلانى در صبح نوروز همراه با دختران هم سن و سال خود براى «گلاب زنى» به خانه پدر و مادر نامزد خود مىروند و با پاشيدن گلاب و عيد مباركى بذرهاى مودّت و دوستى را در دل خانواده همسرانشان مىكارند. از بازىهاى عمومى نوروز در گيلان تخم مرغ بازى يا «مرغونه جنگى» بين كودكان و نوجوانان است كه تا سيزدهمين روز نوروز ادامه دارد.
سيزدهمين روز نوروز و يا «سيزده بدر» گيلانيان بنا بر باورى كهن (نحس بودن سيزده) به سبزه زارها و جنگلها روى مىآورند و سبزههاى نوروزى را به آب روان مىسپارند. در اين روز بازار بازىهاى سنتى، تاب بازى، اسب دوانى، بند بازى و كشتى گيله مردى، گرم است.
جشن عروسى
انتخاب همسر نخستين و اساسىترين مرحله ازدواج است. در جامعه روستايى گيلان و شهرهاى كوچك كه زن و مرد در كار روزانه مشاركت دارند، اغلب پسران، همسران خود را در جريان برخوردها و مراسم و مجالس عمومى و محل كار انتخاب مىكنند. پس از انتخاب همسر و رضايت خانواده دختر، مراسم خواستگارى به طور رسمى صورت مىپذيرد.
خواستگارى را در گيلان، «زن خواهى» و در برخى از نقاط «ايلچى» و «قاصد» نيز مىنامند. در مجلس خواستگارى معمولاً بزرگان و ريش سفيدان شركت مىكنند، تعيين مقدار شيربها، مهريه، قرار مجلس عقد و عروسى در اين مجلس انجام مىشود.
جشن عقد
مجلس عقد كنان در منزل عروس برگزار مىشود، روز عقد بايد حتما در يك روز خوب باشد و سفره عقد را نيز بايد يك زن خوشبخت بچيند و هنگام خوانده شدن خطبه عقد رواها و نارواها بسيار رعايت مىشود. زنان مراقبت مىكنند كه چاقويى باز و بسته نشود و يا آنكه پارچهاى و يا نخى گره زده نشود. بنابر يك رسم ديرين در هنگام اجراى خطبه عقد، عروس فورى بله نمىگويد بلكه دفعه سوم و يا پنجم بله مىگويد.
شيرينى خوران
بعد از مراسم عقد، نوبت شيرينى خوران است كه ممكن است روز عقد و يا چند روز بعد از آن انجام شود. مجلس شيرينى خوران در خانه عروس برگزار مىشود. معمولاً شب شيرينى خوران داماد در خانه عروس مىماند. قبل از برگزارى اين مجلس كه آن را «پاكشون» يا «دومازن مارون» ناميده مىشود داماد حق رفتن به خانه نامزدش را ندارد.
فاصله زمانى عقد تا عروسى كه دوران نامزدى ناميده مىشود، ممكن است زمان كوتاهى باشد و معمولاً يك سال و گاهى بيشتر طول مىكشد.
طى اين دوران خانواده عروس به تهيه جهاز مىپردازند و در مراسم عيد نوروز، عيد قربان و شب چله، دو خانواده براى هم هدايايى مىفرستند و در روز عيد قربان و يا شب چهارشنبه سورى گوسفندى از طرف خانواده داماد به خانه عروس فرستاده مىشود.
گيشه برى
بردن عروس به خانه داماد را در اصطلاح «گيشه برى» مىگويند. قبل از بردن عروس به خانه داماد (معمولاً شب قبل از عروسى) مراسم حنا بندان در خانه عروس و داماد انجام مىپذيرد. هنگام بردن عروس به خانه داماد در حالى كه پارچهاى از تورى روى سر عروس انداختهاند در ميان بانگ شادى و هلهله زنان او را به سوى خانه داماد مىبرند. در هنگام خارج شدن عروس از خانه پدرى، برادر و يا دايى عروس جلوى در را مىگيرد و مبلغى پول تحت عنوان «دائيان» و يا «برادرانه» از داماد مىگيرد.
در اغلب نقاط گيلان كسانى كه از خانه داماد براى بردن عروس مىآيند سعى مىكنند از خانه عروس به طور پنهانى چيزى بردارند. در مقابل خانواده عروس سعى مىكنند خانواده داماد به اين كار موفق نشوند. مردم گيلان اعتقاد دارند دزديدن وسيله از خانه خانواده عروس موجب استحكام پيوند ازدواج مىشود. هنگام ورود عروس به خانه داماد آداب و رسوم گوناگونى در گيلان اجرا مىشود كه در همه آنها از عروس با هدايا استقبال مىشود.
در اغلب نقاط پس از پا نهادن عروس به خانه بخت، عروس و داماد دور حوض يا چاه خانه مىگردند و در جايى كه چاه و يا حوض آب نباشد داماد و عروس دور تشت پر آب مىگردند.
مدعوين بعد از خوردن نهار در روز عروسى، به فراخور حال خود و نسبت ارتباطى كه با خانواده عروس و يا داماد دارند، كمكهاى نقدى به داماد مىكنند.
در گذشته طبقى در وسط مجلس گذاشته مىشد و فردى ديگران را تشويق به دادن پول بيشتر مىكرد. پس از برگزارى مراسم شب عروسى، روز دوم و يا سوم همه به ديدن عروس و داماد «عروس تماشا» مىروند و بين عروس و نزديكان دو خانواده هدايايى رد و بدل مىشود.
