جشن‌ها و اعیاد در استان گلستان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
محتویات |
عيد فطر
با پايان يافتن ماه رمضان و نمايان شدن هلال ماه شوال، مردم خود را آماده استقبال از عيد فطر مىكنند و همزمان با طلوع آفتاب به سوى مكان برگزارى نماز عيد مىشتابند و پس از برگزارى نماز به ديد و بازديد دوستان و آشنايان مىپردازند. اهل سنت و تركمنان منطقه به عيد فطر و عيد قربان بيشتر از ساير اعياد اهميت مىدهند. اهل سنت نماز عيد را در عيدگاه مىخوانند و پس از آن به ديدار يكديگر مىروند و سفره عيد پهن مىكنند.
عيد غدير
ارزش عيد غدير بر كسى پوشيده نيست. مردم استان گلستان اين روز را بسيار گرامى داشته و به صورت انفرادى و دسته جمعى به ديدن سادات مىروند. مجالس پذيرايى عمومى نيز در سالهاى اخير رايج شده است. بدين گونه كه سادات در مسجد يا حسينيه يا تكيهاى مىنشينند و مردم به ديدن آنها مىروند و نيز جشنهاى عمومى در اين اماكن برگزار مىشود.
عيد قربان
قربانى كردن در روز عيد قربان، مورد عنايت همه مردم استان گلستان است. اهل سنت به ويژه تركمنهاى استان اهميت ويژهاى براى اين عيد قائل هستند و به اين مناسبت معمولاً سه روز جشن برگزار مىشود و از ميهمانان پذيرايى مىكنند. اهل سنت پس از برگزارى نماز عيد به ديد و بازديد يكديگر مىروند. در اين روز گوسفند قربانى مىكنند و از ميهمانان خود با گوشت قربانى پذيرايى مىكنند.
عيد نوروز
عيد نوروز يكى از اعياد مهم در منطقه گلستان به شمار مىرود و مراسم اين روزها با تشريفات خاصى برگزار مىشود. قبل از عيد زنان به پختن نانهاى محلى و نوعى شيرينى به نام «كاك» و تهيه سمنو مىپردازند. معمولاً در مجالس عيد ديدنى، دادن تخممرغ رنگ شده و عيدى به بچهها، مرسوم است.
رفتن نوعروسان به خانه پدرى در عيد اول، امرى اجتناب ناپذير است. همچنين در اين روزها مرسوم است به خانه كسانى كه سال اول از دست دادن فردى از اعضاى خانواده آنهاست، بروند.
سالگر يا (شگون) روز اول عيد و در لحظات اوليه سال تحويل با قرآنى در دست وارد منازل مىشود تا سال خوشى براى صاحب منزل رقم بخورد.
جشن آق قويون
در بين تركمانان مرسوم است كه هر يك از مردان تركمن هنگامى كه به سن شصت و سه سالگى برسد به پاس بزرگداشت شصت و سه سال زندگى حضرت محمد صلىاللهعليهوآله جشنى برپا مىدارد. اين جشن را آق قويون (گوسفند سفيد) مىگويند. اين جشن با توجه به وضع مالى شخص برگزار كننده ممكن است مفصل يا مختصر باشد. حداقل اينكه بايد با غذاى مختصرى از مدعوين پذيرايى نمايد.
در اين جشن اشخاصى كه توانايى مالى آنها بيشتر است مراسم كشتى و اسب سوارى هم برگزار مىكنند و جوايزى تعيين مىكنند. اين جايزهها معمولاً پول، پارچه و پيراهن و بعضى اوقات هم گوسفند مىباشد. در اين جشن يك گوسفند يا بز سفيد را قربانى مىكنند هر چند كه در سفيد بودن گوسفند نيز اصرارى نيست.
جشن عروسى
همين كه دختر مورد پسند خواستگاران واقع شد و گفت و گو و رسوم نامزدى انجام گرديد از طرف داماد هر از چندگاهى سوغاتى به خانه عروس فرستاده مىشود.
در خانوادههاى مذهبى دختران كمتر از 15 سال نيز به خانه شوهر مىروند كه موارد بسيارى از اين نوع ازدواجها در روستاها مشاهده مىشود. تعيين مقدار مهريه نرخ ثابتى ندارد. بستگى به نوع دختر و ميزان تشخص، منزلت و ثروت والدين دارد. خانوادههاى مذهبى اصيل و متدين مهريه را به مقدار متعارف مال و يا يك سفر حج با يك جلد قرآن مجيد و يك شاخه نبات بسنده مىكنند.
ويژگى ممتاز عروسى در استان گلستان اين است كه در اكثر نقاط استان تهيه جهيزيه به عهده هر دو خانواده (عروس و داماد) مىباشد. اگر عروس مدتى در عقد بماند و عروسى انجام نشود داماد بايد در مناسبتهاى مختلف هداياى مناسبى را به خانه پدر عروس ببرد.
اكثر خانوادهها پولى به عنوان «باشلق» از داماد براى تهيه جهيزيه مىگيرند. يك روز بعد از عروسى، مراسم پاتختى انجام مىشود كه فاميل، نزديكان و دوستان براى عروس هديه مىآورند. استفاده از ساز و دهل در روز جشن عروسى مرسوم است و اخيرا آلات جديد موسيقى رواج زيادى پيدا كرده است. در بعضى از نقاط استان در روز عروسى بعد از صرف غذا، افراد دعوت شده به تناسب توان خود، مبلغى پول در سينى شيرينى كه بين افراد مىچرخانند، مىاندازند.
سابقا مجلس عروسى در علىآباد كتول (و بسيارى از نقاط استان) مراسم خاصى داشت. سه شبانه روز خرج مىدادند كه هر شب يا روز اختصاص به طبقه خاص مثل جوانان، پير مردان و زنان داشت.
همچنين در اين مراسم بازىهايى مثل كشتى و دِرنهبازى هم انجام مىگرفت. پس از مراسم عروسى، داماد رأس مجلس مىنشست و در كنار او يك روحانى و فرد ديگرى قرار مىگرفت و آنگاه مردم اطراف آنها حلقه مىزدند.
يك نفر ديگر نيز بنا به رسم مقدارى وجه نقد را كه به عنوان هديه به داماد مىدادند گرفته و با صداى بلند اسم آن شخص، نسبت او با داماد و مبلغ پول را اعلام مىكرد. اين پول دادن از بستگان نزديك شروع شده و به دوستان و افراد ديگر ختم مىشد.
در پايان اين جشن مقدار پول جمعآورى شده را شمرده و براى آگاهى ميهمانان اعلام مىكردند. اين پول دادن روز عروسى رفته رفته به عنوان يك سنت غير قابل تغيير به حساب آمده و حتى در بعضى موارد مسأله رقابت را در پى دارد.
در گرگان رسم است در شب زفاف مراسمى به نام (عروس تماشا) برپا مىشود. به اين ترتيب كه عروس را روى صندلى نشانده و چشمهايش را بسته و دستش را روى دهانش قرار مىدهند و مىگويند «ياشماق» دارد.
در همين اثنا مردم متفرقه به تماشاى عروس مىآيند. ورود به خانه عروس عمومى است. موقعى كه عروس وارد حجله مىشود داماد دو چراغ به دست مىگيرد و در محلى از آن خانه نيز شخصى ايستاده ظرفى عسل به دست دارد. مكرر انگشت عروس را در عسل فرو برده و به دهان افراد طايفه داماد مىگذارد.
در اتاق عروس، روى تشك يك نعلبكى نشاسته گذاشته شده است آنرا داماد با پا لمس مىكند متعاقب آن قند و مبلغى پول نثار سر عروس و داماد مىشود. فرداى آن روز از خانه عروس همراه جهيزيه يك سينى نان و كوكو كه روى آن شكر سفيد پاشيده است به ضميمه چند ظرف كاچى به خانه داماد مىآورند.
روز سلام (عروسى) عروس را به آشپزخانه مىبرند، در آنجا بايد شير برنج بپزد بعد از چند روز به حمام مىبرند كه آنرا حمام (لنگ زنان) مىنامند.
عروسى تركمنها
تركمنها جشن عروسى را طوىْ مىگويند. براى برپايى اين مراسم ابتدا پدر و مادر همسرى را براى فرزندشان انتخاب مىكنند.
معمولاً ازدواجهاى اين قوم درون گروهى است و كمتر با غير تركمنها ازدواج مىكنند ولى مواردى نيز وجود دارد كه با غير تركمنها ازدواج نمودهاند.
پس از انتخاب عروس، چند نفر از خويشان داماد به خانه پدر عروس رفته و موضوع را مطرح مىكنند. اگر خانواده عروس موافقت كرد، روز مناسبى را براى خواستگارى تعيين مىكنند.
يكى دو روز قبل از خواستگارى، اقوام عروس از سوى داماد دعوت مىشوند. براى دعوت اقوام عروس رسم است كه گردن بندى از سكههاى طلا به گردن دختر كوچك مىآويزند و او را به خانه اقوام عروس مىفرستند و بدين وسيله آنها را به خواستگارى دعوت مىنمايند. هر خانواده نيز به فراخور حال خود انعامى به دختر كوچولو مىدهد.
در روز خواستگارى عدهاى از اقوام عروس و مسائلى چون نان روغنى، كله قند، سينه گوسفندى به طرز خاصى بريده شده و با پول و سكههاى طلا و نقره تزئين گرديده با اتومبيل به خانه عروس مىبرند و از سوى خانواده عروس پذيرايى شده و مورد استقبال قرار مىگيرند. پس از انجام خواستگارى رسمى، ميزان مهريه و شيربها نيز در همان مجلس تعيين مىگردد.
در روز خواستگارى هر چه از شيربها را كه نقدا آوردهاند تسليم مىكنند و براى بقيه آن نيز موعدى تعيين مىنمايند.
براى مراسم عروسى نيز اين گونه عمل مىكنند كه عدهاى از اقوام داماد به خانه عروس مىروند و پس از پذيرايى از آنها و تحويل شيربها، پدر عروس به آنها اجازه مىدهد كه عروس خود را ببرند. در خانه عروس رقص و آلات طرب وجود ندارد. زنان و مردان از خانه عروس خارج مىشوند و عروس را با خود مىبرند. در گذشته رسم بر اين بوده كه عروس را در ميان گليمى پيچيده و گليم را به دوش يا به دست گرفته و در بيرون از منزل به فرستادگان داماد مىسپرند.
بهرحال پس از تحويل عروس، او را به منزل يكى از اقوام مىبرند و در بين راه اسب دوانى، تيراندازى و رقص نيز مرسوم است. پس از اسكان عروس، يكى از روحانيون محل را براى خواندن خطبه عقد به طور شفاهى، با عدهاى از معتمدين محل حاضر مىكنند.
پس از انجام تشريفات شرعى عقد، آخوند شيرينىهايى كه جلو او گذاشته و متبرك شده است را بين مدعوين تقسيم مىكند. سپس همه شادباش مىگويند و از اتاق عقد بيرون رفته و در مراسم سمچك شركت مىكنند. در مراسم سمچك هر يك از مردان خويشاوند يا دوست داماد، كه مايلند علاقه و دوستى خود را نسبت به داماد نشان دهند از ايوان خانه، نشانههايى را همانند حلبى يا يك تكه چوب با تعيين و ذكر قيمت در ميان جمعيت تماشاچى پرتاب مىكنند. هر كسى سعى دارد، نشانه را بگيرد و شخصى كه آنرا گرفت بلافاصله آن را به پرتاب كننده برمىگردانند تا قيمت (مبلغ) تعيين شده نشانه مذكور را بگيرد.
عشاير تركمن علاوه بر مراسم سمچك، مراسم كشتىگيرى هم برپا مىنمايند تا اين زمان عروس و داماد با هم در يك مجلس نشستهاند. سپس در اوائل شب عدهاى از زنان عروس و داماد را دست به دست مىدهند. سپس عروس را در چادر يا منزل كه قبلاً برايش مهيا شده مىبرند.
داماد صبر مىكند تا همگان به خواب روند، مخفيانه به جايگاه عروس مىرود. به مدت سه روز عروس و داماد در منزل يكى از اقوام هستند. پس از آن صاحب خانه به آنها خلعتى داده و آنها را روانه منزل خودشان (داماد) مىكند. تا چند سال قبل رسم بر اين بوده كه عروس دو يا سه روز در منزل داماد مىمانده و سپس به منزل پدر مىرفت و در آنجا مىماند تا اينكه جهيزيهاش تكميل گردد و گاهى اين مدت به دو يا سه سال هم طول مىكشيد. پس از طى اين مدت، اقوام عروس او را برداشته و به نزد داماد مىبردند و هفت روز از اقوام عروس پذيرايى مىشد.
لازم به ذكر است اين مدت اقامت در خانه پدر زمانى ممكن بود كه عروس حامله نشده باشد والا خانواده دختر او را نزد خود نگاه نمىداشتند و هر طورى كه بود او را روانه خانه داماد مىكردند تا در آنجا وضع حمل نمايد.
لازم به ذكر است كه تعدد زوجات در نزد تركمنها معمول است. مهريه زن دوم بيش از زن اول و همينطور زن سوم و چهارم نيز به ترتيب مهريه آنها بيشتر مىشود.
اگر مردى با زن جديدى ازدواج كند، وقتى نوعروس اول بار وارد خانه مىشود، زن قديم تا قدم بيرون منزل از او استقبال مىكند و او را به آغوش مىگيرد، سپس پاى راست خود را روى پاى چپ او قرار مىدهد و بدين وسيله به او مىفهماند كه زن جديد زير دست زن قديم خواهد بود.
