رده:آثار و بناهای تاریخی و گردشگری استان فارس

جاذبه‏هاى طبيعى و تاريخى

يكى از مهمترين جاذبه‏هاى طبيعى هر استان فضاهاى سبز و پاركهاى موجود در آن استان مى‏باشند. استان فارس از لحاظ سر سبزى و موقعيت طبيعى يكى از نقاط ديدنى كشور محسوب مى‏شود. چشمه سارهاى سپيدان و استهبان، بهشت گمشده از جمله اين نقاط سرسبز و ديدنى مى‏باشند.

در اين قسمت به برخى از مهمترين جاذبه‏هاى طبيعى و تاريخى استان اشاره مى‏شود:

شهرستان شيراز

آبش خاتون دروازه قصابخانه

آتشكده پاسارگاد نزديك كاخ اختصاصى كوروش

آتشكده صميكان 140 كيلومترى شيراز

آرامگاه حافظ شيراز

آرامگاه خواجوى كرمانى دروازه قرآن شيراز

آرامگاه سعدى شيراز

آرامگاه سيبويه شمال دروازه كازرون

آرامگاه شاه چراغ شيراز

آرامگاه شاه داعى الى الله جنوب شرقى گورستان دارالسلام شيراز

آرامگاه شاه شجاع مظفرى دامنه تخت ضرابى شيراز

آرامگاه شيخ روز بهان محله بالا كفه شيراز

آرامگاه شيخ محمد لاهيجى نزديك دروازه شاه داعى الى الله شيراز

آرامگاه كوروش كبير جاده اصفهان ـ شيراز

آرامگاه مشرقين نزديك آرامگاه خواجو در شيراز

آرامگاه وصاف حافظيه

آستانه سيد علاء الدين حسن شيراز

ارگ كريم خانى شهر شيراز

بازار نو شيراز

بازار وكيل شيراز

باغ ارم شيراز

باغ تخت روبروى باغ جهان نما

باغ جهان نما شمال شيراز

باغ چهل تن بالاتر از باغ چهل تن

باغ دلگشا شمال حافظيه

باغ سعدى حاشيه شرقى دانشكده دامپزشكى

باغ گلشن خيابان عفيف آباد

باغ هفت تن خيابان دروازه قرآن

بقعه سيد مير محمد شيراز

بقعه بى‏بى دختران محله سه باغ شيراز

بقعه چهل تنان جنوب بلوار هفت تنان

بقعه سيد تاج الدين غريب دروازه كازرون

بقعه شهدا جاده اصفهان ـ شيراز

بقعه على بن حمزه شيراز

بند بهمن 58 كيلومترى شيراز

پارك ملى بمو شمال شيراز

تنگ الله اكبر مشرف بر شهر شيراز

تنگ بوان شرق جاده شيراز ـ اهواز

تنگ خانى 29 كيلومترى شيراز

تنگ هرايرز جاده شيراز ـ اهواز

چشمه چاه مسكى 30 كيلومترى شيراز

چشمه خارگان 60 كيلومترى شيراز

چشمه ميان كتل جاده قديم شيراز ـ كازرون

حمام نشاط باغ نشاط

حمام وكيل جنب مسجد وكيل

درياچه و تالاب ارژن 60 كيلومترى جاده شيراز ـ بوشهر

درياچه رجى 35 كيلومترى شيراز

درياچه مهارلو 27 كيلومترى جنوب شرقى شيراز

عمارت باغ ايلخانى نزديك بقعه بى‏بى دختران شيراز

عمارت باغ نشاط شيراز

عمارت ديوانخانه نزديك ارگ كريم خانى

عمارت كلاه فرنگى باغ نظر شيراز

قبر مادر نادرشاه ارتفاع مشرف به شهر شيراز

قصر ابونصر شرق شيراز

قلعه اژدها پيكر غرب شيراز

قلعه ككا شش كيلومترى شرق دشت ارم جديد

كليساى ارامنه خيابان قاآنى

گردشگاه آتشكده ابتداى جاده شيراز ـ استهبان

گردشگاه برم دلك 55 كيلومترى غرب شيراز

گردشگاه چشمه سلمانى 14 كيلومترى شرق شيراز

گردشگاه چشمه فيلى ضلع جنوبى پارك ملى بمو

گهواره ديو جنوب پارك ملى بمو

مدرسه آقا بابا خان محله درب شاهزاده

مدرسه خان شيراز

مسجد جامع عتيق شيراز

مسجد نصيرالملك شيراز

مسجد نو (شهدا) شيراز

مسجد وكيل شيراز

مقبره شيخ اقطع كوهسار جنوبى شيراز

شهرستان ممسنى

امام‏زاده درِ آهنين دو كيلومترى نور آباد

بناى عمارت دهستان رستم ممسنى

پل فهليان قسمت غربى فهليان

چشمه‏ى آب گرم سراب بهرام جاده شاهيجان ـ نور آباد

ديمه ميل (ميل اژدها) هفت كيلومترى نور آباد

شاه جهان احمد 20 كيلومترى شمال نور آباد

شهر قديمى چشمه سردو 40 كيلومترى شهر نورآباد

كتيبه‏هاى كور نگون شمال غربى فهليان

گردشگاه ديمه ميل در مجاورت برج نور آباد

نقش بهرام 9 كيلومترى نور آباد

شهرستان كازرون

آتشكده‏ى بزرگ جره بين كازرون ـ فراش بند

آتشكده‏ى كازرون 10 كيلومترى جنوب شرقى كازرون

پل آبگينه 12 كيلومترى كازرون

پل على بن حمزه محور شيراز ـ كازرون

تفرجگاه امام‏زاده سيد حسين 25 كيلومترى شمال كازرون

چشمه‏ى ساسان 15 كيلومترى شهر كازرون

درياچه‏ى پريشان 12كيلومترى‏كازرون به‏سمت‏جنوب‏شرقى‏آبادى‏ايازآباد

شهر باستانى بيشاپور كازرون

شهرستان داراب

آتشكده‏هاى هخامنشى محوطه نقش رستم

آتشكده‏ى آذرجو 12 كيلومترى جنوب غربى داراب

آتشكده‏ى آذرخش هفت كيلومترى داراب

آرامگاه شاه ابو ذكريا 96 كيلومترى داراب

آرامگاه شاهزاده ابوالقاسم داراب

تفرجگاه آب بند داراب

تنگ لاى زنگان شرق داراب

چشمه‏ى جونجان (جونون) 20 كيلومترى غرب داراب

غار تنگ چوگان تنگ چوگان

قصر آئينه (قصر دختر) هشت كيلومترى رستاق

قصر كيارث غرب داراب

مسجد جامع داراب

مسجد سنگى شهر داراب

مغاره شيخ على شرق نقش رستم

نقش رستم كوهستان حاجى آباد

نقش شاپور شش كيلومترى جنوب شرقى داراب

شهرستان فيروز آباد

آتشكده‏ى ساسانيان 30 كيلومترى جنوب فيروز آباد

آتشكده‏ى فراش بند نرسيده به فيروز آباد

آتشكده‏ى كنار سياه فيروز آباد

آثار شهر قديمى فيروز آباد شمال غربى شهر كنونى فيروز آباد

تنگ خرقه فيروز آباد

چشمه‏ى آتشكده جوار شهرستان فيروز آباد

چشمه‏ى تنكاب 10 كيلومترى جاده شيراز ـ فيروز آباد

چشمه حنيفقان 45 كيلومترى شهر فيروز آباد

قلعه دختر جلگه فيروز آباد

كاروان‏سراى عهد ساسانى سه كيلومترى جنوب آتشكده ساسانى

گردشگاه شهيد جاده فيروز آباد ـ فراشبد

ويرانه‏هاى آتشكده فيروز آباد

شهرستان مرودشت

آبشار مارگون نزديك درياچه سيد درودزن

برج زندان سليمان نزديك كاخ كوروش

پل بند امير جنوب شرقى مرودشت

پل خان مرودشت

تنگ براق منطقه كامفيروز

تنگ بستانك شمال غربى كامفير وز چشمه‏ى ابوالمهدى بين سيوند و سعادت آباد

چشمه‏ى بناب قادر آباد نزديكى كارخانه «يك و يك»

سنگ نبشته تنگ براقى شمال غربى پاسارگاد

شهر قديمى استخر هفت كيلومترى تخت جمشيد

قلعه‏ى استخر جلگه مرودشت

مجموعه ويرانه‏هاى تخت جمشيد جلگه مرودشت

نقش رجب شمال تخت جمشيد

شهرستان استهبان

پارك جنگلى جنوب شهر استبهان

تنگ استهبان استهبان

تنگ ايج دو كيلومترى روستاى ايج

تنگ لاى تاريك جنوب غربى استهبان

گردشگاه بردانه مسير ايچ ـ داراب

گردشگاه بك بك جنوب شرقى استهبان

گردشگاه پارك جنگلى جنوب استهبان

شهرستان جهرم

آتشكده قدمگاه جنوب جهرم

قلعه تبر (خورشه) 48 كيلومترى شرق جهرم

قلعه قبر 50 كيلومترى جهرم

قلعه مهرك جهرم

گردشگاه بونيز ارتفاعات بخش جنوبى جهرم

شهرستان لار

آب انبار سيد جعفرى مسير غربى شهر لار

امام‏زاده بريز جاده قديمى لار

بازار قيصريه لار

دهن شير ورودى بازار

قلعه قدمگاه شمال غربى لار

گردشگاه امام‏زاده بريز جاده قديم لار

منطقه حفاظت شده هرمود لار شرق لارستان

شهرستان آباده

كاخ ساسانى جنوب غربى سروستان

گنبد على ابر كوه

مزار پير حمزه سبز پوش ابر كوه

مسجد جامع ابر كوه

مقبره‏ى طاووس ابر كوه

منطقه‏ى شكار ممنوع بصيران چهار كيلومترى جنوب آباده

منطقه‏ى شكار ممنوع توت سياه انتهاى منطقه بوانات

شهرستان فسا

آبشار دشتك ابرج اقليد

چشمه‏ى بالنگان شهرستان اقليد

چشمه‏ى چوئو مجاورت جاده آسياس در ارتفاعات كوه حسينى

چشمه‏ى قدمگاه مجاورت دهستان سده ـ شهرستان اقليد

چشمه‏ى محمد رسول الله ضلع جنوب غربى شهر اقليد

درياچه‏ى كافتر جنوب شرقى شهرستان اقليد

قلعه‏ى ايزدخواست 141 كيلومترى اصفهان

قلعه‏ى ضحاك نزديك شهر فسا

گردشگاه ميان جنگل 50 كيلومترى شمال غربى شهر فسا

شهرستان سپيدان

چشمه‏ى سپيدان شش كيلومترى جنوب شهرستان

سايت اسكى سپيدان

گردشگاه تنگ تيزاب 20 كيلومترى شمال غرب سپيدان

گردشگاه چله گاه 10 كيلومترى سپيدان

شهرستان نى‏ريز

تنگ پلنگان 21 كيلومترى نى‏ريز

تنگ جزين هفت كيلومترى طشك

تنگ زى طشك مسير چشمه پلنگان

چشمه‏ى پلنگان محوطه باغ ملى

درياچه‏ى طشك و بختگان نزديكى شهرستان نى‏ريز

مسجد جامع نى‏ريز

با توجه به اينكه 33 درصد آثار تاريخى ايران در استان فارس وجود دارد، بنابراين اين استان از موقعيت ممتازى براى جذب گردشگران و جهانگردان برخوردار است.

در اين استان حدود 300 اثر تاريخى و 800 مكان مذهبى وجود دارد و هر ساله عده زيادى از كشورهاى خارج به خصوص از ايتاليا، آلمان، انگليس، ژاپن و چين از اين استان ديدن مى‏نمايند.

در اين استان در سال 1377، در مجموع 24 هتل و مهمان‏پذير وجود داشته است كه از آنها يك هتل پنج ستاره، يك هتل چهار ستاره، يك هتل سه ستاره، يازده هتل دو ستاره و ده هتل يك ستاره بوده‏اند.

برخى از مهمانسراها و هتلهاى استان عبارتند از:

ـ مهمانسراى جهانگردى آباده،

ـ مهمانسراى جهانگردى شيراز،

ـ مهمانسراى جهانگردى فسا،

ـ مهمانسراى جهانگردى فيروز آباد،

ـ مهمانسراى جهانگردى لار،

ـ مهمانسراى داراب،

ـ هتل آپادانا شيراز،

ـ هتل ارگ شيراز،

ـ هتل ارم شيراز،

ـ هتل اطلس شيراز،

ـ هتل پارسيان شيراز،

ـ هتل پارك شيراز،

ـ هتل تالار شيراز،

ـ هتل جنتى آباده،

ـ هتل رضا شيراز،

ـ هتل رودكى شيراز،

ـ هتل سينا شيراز،

ـ هتل عصر جديد شيراز،

ـ هتل فارس شيراز،

ـ هتل قانع شيراز،

ـ هتل كوثر شيراز،

ـ هتل مهدى شيراز،

ـ هتل هما شيراز.

آثار و بناهاى تاريخى

همچنان كه گذشت سرزمين فارس مهد تمدن ايران زمين بوده است و سابقه تاريخى چندين هزار ساله دارد و وجود مشهورترين بناهاى باستانى نظير تخت جمشيد، نقش رستم، حافظيه، سعديه، بقعه خواجوى كرمانى، مسجد نو (مسجد اتابكى)، بقعه شريف شاهچراغ، دروازه قرآن، كليساى ارامنه شيراز، بازار وكيل، مسجد جامع عتيق، مسجد جامع اقليد، باغ ارم، نارنجستان قوام، ارك كريم‏خانى و ...، نشانگر سابقه ديرين تمدن، فرهنگ و مذهب در اين استان مى‏باشد.

حرم شاهچراغ

آرامگاه سيد مير احمد بن موسى الكاظم عليه‏السلام ـ برادر حضرت رضا عليه‏السلام ـ معروف به «شاه چراغ» در مركز شيراز و كنار ميدانى به نام احمدى قرار دارد. علت وجود اين بقعه در شيراز اين است كه حضرت احمد بن موسى عليه‏السلام پس از شنيدن توطئه مأمون مبنى بر به شهادت رساندن امام رضا عليه‏السلام از مدينه به سوى مرو حركت كرد. مأمون پس از شنيدن اين خبر دچار ترس شده نامه‏اى به حاكم فارس «قتلع خان» نوشت و دستور سركوبى داد. در نه كيلومترى جنوب غربى شيراز جنگى درگرفت و در نهايت حضرت احمد بن موسى به شهادت رسيد. تاريخ نويسان، زمان پيدايش مقبره حضرت احمد را يكسان ننوشته‏اند. گروهى آن را در زمان امير عضدالدوله ديلمى (373ـ338) و گروهى ديگر در زمان امير مقرب الدين مسعود بن بدر (متوفى به سال 665 ه .ق) نوشته‏اند. اين آرامگاه همواره زيارتگاه مؤمنين و مؤمنات بوده است.

در زمان اتابك سعد بن زنگى، امير مقرب‏الدين مسعود بدرالدين، وزير اين شهريار، بقعه و گنبدى بر فراز مقبره احمد بن موسى عليه‏السلام ساخت و اتابك نيز رواقى بر آن افزود. سپس تاشى خاتون مادر شاه اسحاق اينجو [حاكم فارس] در سال‏هاى 745 تا 750 ه .ق تعميرات اساسى در آن انجام داد و بقعه، بارگاه، مدرسه عالى و مدفنى براى خود در جنوب آن ساخت و سى جزو قرآن نفيس منحصر به فرد با خطوط ثلث طلايى و تذهيب عالى مورخ به سال‏هاى 745 و 746 ه .ق را بر آن وقف نمود. از ابنيه تاش خاتون چيزى باقى نيست لكن قرآن‏ها محفوظ مانده، در موزه پارس نگاهدارى مى‏شود.

در سال 912 ه .ق به دستور شاه اسماعيل صفوى، بهسازى گسترده‏اى بر آرامگاه انجام گرفت. 85 سال بعد بر اثر زلزله سال 997 ه .ق، نيمى از گنبد آرامگاه ويران شد كه دوباره در سال‏هاى بعد بازسازى شد. در سال 1142 ه .ق نادرشاه افشار بهسازى گسترده‏اى بر اين آرامگاه انجام داد و به دستور او قنديل بزرگى در زير سقف و گنبد آويزان كردند.

در زلزله سال 1239 ه .ق شيراز با خاك يكسان شد و مرقد مطهر نيز به كلى مخروبه گرديد. پس از زلزله قنديل اهدايى نادرشاه را فروختند و صرف بازسازى آرامگاه كردند.

در سال 1243 ه .ق به دستور فتح على شاه قاجار، حسينعلى ميرزا فرمانفرما، پى گير شد تا كف بقعه را يك متر از سطح زمين بلندتر بسازد. سپس ضريحى نقره‏اى نيز بر مزار مطهر نصب كردند. در سال 1269 ه .ق بر اثر زلزله، گنبد آرامگاه شكست و فرو ريخت و در همان سال محمد ناصر ظهير الدوله آن را نوسازى كرد.

در سال 1289 ه .ق مسعود ميرزا ظل السلطان درى نقره‏اى بر ورودى حرم نصب كرد و در سال 1292 ه .ق شاهزاده ظل السلطان، ساعت زنگ دار بزرگى بر برج جنوبى بقعه نصب كرد. ساعت مذكور در حال حاضر در موزه شاهچراغ در معرض ديد عموم قرار داده شده است. در سال 1306 ه .ق آيينه‏كارى مفصلى بر ديوارهاى داخل حرم انجام گرفت و در سال 1336 ه .ش، آخرين گنبد قديمى آرامگاه برچيده شد و اولين گنبد با بتون آرمه‏اى توسط انجمن آثار ملى و اداره باستان شناسى فارس ساخته شد.

بناى كنونى مشتمل بر ايوان اصلى در مشرق و حرم وسيع و شاه نشين‏هايى از چهار جانب و مسجدى در جانب مغرب حرم و اطاق‏ها و مقبره‏هاى متعدد متصل به بقعه است. آيينه‏كارى و نوشته‏هاى گچبرى و تزئينات و درهاى نقره و رواق و حرم وسيع اين بقعه بسيار جالب توجه بوده، مرقد مطهر در شاه نشين بين محوطه زير گنبد و مسجد بالاى سر امام‏زاده قرار دارد.

گنبد نيلوفرى شاه چراغ به سبك بسيار زيبايى كاشى‏كارى شده و از دور پيداست.

دو مناره كوتاه در دو انتهاى ايوان زينت بخش بقعه بوده صحن وسيع حرم از سه جانب آنرا احاطه نموده است.

حياط وسيع شاه چراغ داراى دو در اصلى ورودى است كه در سمت جنوب و شمال حرم از زير دو سر در بزرگ كاشى‏كارى شده گذشته و وارد آن مى‏شويم. در ميان حياط، حوض بزرگ فواره‏دارى ساخته شده و در اطراف حوض، درختكارى شده است. حرم مطهر شاهچراغ در سمت غرب حياط و حرم سيد مير محمد (برادر شاهچراغ) در سمت شمال شرقى حياط قرار دارد. غير از دو در اصلى، دو در فرعى ديگر نيز وجود دارد كه يكى به بازار حاجى و ديگرى به مسجد جامع عتيق مى‏رود. درگاه مانندى نيز از ضلع شمال حياط وارد بازار شاه چراغ مى‏شود.

ستون‏هاى آهنى ايوان حرم به وسيله چوب‏هاى نفيس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نيز چوب منبت كارى شده به كار رفته است. همچنين امكانات وسيعى مثل پاسگاه انتظامى، دفتر پست و مخابرات، كتابخانه و موزه در اين حياط وسيع براى رفاه مردم ايجاد شده است.

بقعه شاه چراغ در تاريخ 20 بهمن 1318 ذيل شماره 363 در فهرست آثار تاريخى به ثبت رسيده است.

آستانه سيد علاء الدين

آستانه سيد علاء الدين از زيارتگاه‏هاى مهم شهر تاريخى شيراز بوده و در فاصله نه چندان زيادى از مسجد جامع اين شهر واقع است. اين بقعه مدفن سيد علاء الدين است كه او را از فرزندان امام هفتم عليه‏السلام و برادر ديگر سيد مير احمد (شاهچراغ) شناخته‏اند. بناى مرتفعى با گنبد بلندى بر فراز آن به صورتى منفرد جلب نظر مى‏نمايد. مدخل اصلى آن از جانب جنوب است كه به وسيله صحن كوچكى با خارج مربوط مى‏گردد. در جانب غربى آن محوطه نسبتا وسيعى است كه قبرستان قديمى بوده و اكنون صحن غربى بقعه به شمار مى‏رود.

درون بقعه مشتمل بر حرم بلند آيينه‏كارى در زير گنبد است كه مرقد مطهر مانند زيارتگاه‏هاى ديگر شيراز در شاه نشين كنار آن (بر جانب شمال) قرار دارد و مسجد قرينه‏ى حرم در پشت ضريح واقع است. بناى اصلى بقعه به وسيله قتلغ خان كه ظاهرا در عهد مغول و تيمورى يعنى اواخر قرن هشتم يا اوايل قرن نهم هجرى قمرى والى شيراز بوده است.

از كتيبه بالاى حرم مورخ به سال 943 ه .ق به خط ثلث اين طور برمى‏آيد كه ساخت بقعه كنونى در سال 923، توسط سلطان خليل كه در دوران سلطنت شاه اسماعيل صفوى مدت پانزده سال از 911 تا 926 ه .ق بر فارس حكومت داشته، ساخته شده است. در سال 1329، گنبد بنا از طرف اداره فرهنگ فارس به علت خرابى‏هاى زلزله برداشته شد و گنبد سبكى با استخوان بندى آهنين (از محل درآمدهاى آستانه) تهيه و در سال 1331 نصب گرديد و به وسيله آجر و كاشى در ظرف چند سال به وضع و هيئت اوليه تجديد گشت. بقعه سيد علاء الدين در تاريخ 29 آذرماه 1316 ذيل شماره 307 در فهرست آثار تاريخى ايران به ثبت رسيد.

مسجد جامع سوريان

مسجد جامع سوريان از بناهاى قرن ششم هجرى قمرى محسوب مى‏شود. اثر مهم اين مسجد، منبر منبت كارى بزرگ آن است كه به فرمان خواجه مظفر الملك از محل ماترك خواجه سعد بن محمد، در سال 771 ه .ق ساخته شده است. بعدها قسمتهايى از اين منبر ناپديد شد و براى حفظ بقيه آن در سال 1314 آن را به موزه ايران باستان منتقل و تعمير نمودند. مسجد جامع سوريان، در تاريخ 21 اسفند ماه 1315 ه .ش به شماره 282 در فهرست آثار تاريخى ايران ثبت گرديده است.

مجموعه آثار باستانى دشت مرغاب (جلگه پاسارگاد)

آرامگاه كورش كبير

در مسير جاده طولانى اصفهان ـ شيراز چند كيلومتر بعد از ده بيد و قبل از تنگه معروف سعادت آباد، در جانب راست جاده، جلگه‏اى نمودار مى‏گردد كه به نام دشت مرغاب خوانده مى‏شود.

آرامگاه كورش كبير كه از سنگ سفيد بنياد گشته و نام محلى آن قبر مادر سليمان است، بعد از اين دشت قرار دارد و در وسط كشت‏زارها واقع شده و قبور اسلامى اطراف آنرا احاطه نموده است. بناى آرامگاه مشتمل بر اطاق چهار گوشى است كه بر فراز سكوى شش طبقه متناسبى قرار دارد. تمام بنا از سنگ‏هاى سفيد بزرگ ساخته شده است. مجموع ارتفاع آن بالغ بر يازده متر مى‏شود. محوطه درونى اطاق به درازاى 5/3 متر و پهنا و بلندى 10/2 متر مى‏باشد و بر ديوار جنوبى آن محراب و آيات كلام الله مجيد حجارى گرديده است.

از زير سقف اطاق تا سطح بالاى بام آرامگاه در حدود سه متر فاصله دارد و در دل اين فاصله محل دو قبر تعبيه گرديده است كه يكى را خوابگاه ابدى كورش كبير و ديگرى را مدفن همسر او «كاسان دان» مادر كمبوجيه دانسته‏اند. در دوران اتابكان فارس يعنى قرن هفتم هجرى دشت مرغاب آبادى بيشترى يافته و محوطه آرامگاه كورش را تبديل به مسجدى كرده بودند و نوشته‏ها و سال تاريخ مربوط به اين موضوع (رمضان 612 هجرى) و نام اتابك سعد بن زنگى در گوشه و كنار محوطه مزبور بر روى سنگها موجود است.

كاخ بار كورش

به مسافت 600 مترى شمال شرقى آرامگاه، بقاياى كاخ معظمى وجود دارد كه يك ستون آن بر جاى مانده است. وسعت اين كاخ مجموعا 2620 متر مربع بوده و مشتمل بر تالار بزرگ هشت ستونى در وسط و چهار ايوان در چهار سمت و اطاق‏هايى در دو گوشه بوده است. ارتفاع ستون موجود مجموعا 44/13 متر بوده و بر بالاى جزرهاى سنگ سفيد كه در انتهاى ايوان‏هاى كاخ قرار دارد به خط ميخى به زبان‏هاى پارسى و بابلى و عيلامى جمله «من (هستم) كورش شهريار هخامنشى» منقور است.

كاخ نقش انسان بالدار

به مسافت مختصرى در جانب شرقى كاخ بار كورش، آثار بناى ديگرى بر جاى مانده است كه نقش انسان بالدار بر سنگ سفيد مهمترين نشانه و اثر موجود آن به شمار مى‏رود. اين بنا مشتمل بر تالار بزرگ 8 ستونى بوده كه بر هر يك از جوانب شمال، شرق و غرب آن درگاهى قرار داشته است و آثار ايوان و ابنيه ديگرى بيرون تالار ديده مى‏شود. نقش برجسته انسان بالدار بر سنگ سفيد در درگاهى شمالى واقع شده و دو بال رو به بالا و دو بال رو به پايين حجارى كرده‏اند.

دستهاى انسان به حالت دعا رو به آسمان بلند است و لباس بلندى مانند لباس عيلاميان كه تا قوزك پا مى‏رسد در بر دارد و تاجى مركب از سه گل بلند همچون تاج‏هاى مصر بر روى نقش دو شاخ (شبيه شاخ قوچ) بر سر او ديده مى‏شود. بر اساس قرائن و شواهد اين كاخ عبادتگاه پاسارگاد و قديمى‏ترين بناى اين محل بوده و نقش برجسته فوق نيز قديمى‏ترين نقش دوران هخامنشى است.

كاخ اختصاصى كورش

به مسافت كمى از شمال غربى كاخ بار كورش، آثار كاخ بزرگ ديگرى ديده مى‏شود كه وسيع‏ترين كاخ‏هاى پاسارگاد به شمار مى‏رود و مجموع وسعت آن 3427 متر مربع (44×5/77) بوده، تالارى در وسط و ايوان‏هاى طولانى در جوانب شمال غربى و جنوب شرقى داشته است. تالار مركزى داراى سى ستون از سنگ سفيد بوده، ته ستون‏هاى چهارگوش زيباى آن با كف سازى عالى تالار نمونه گوياى سليقه و استادى فراوان بنياد گزاران كاخ به شمار مى‏رود.

تخت سليمان

بر فراز كوهستان شمال جلگه پاسارگاد صفّه زيبايى با ديوارهايى از سنگ‏هاى سترگ سپيد رنگ ترتيب داده شده است كه طول شرقى ـ غربى آن متجاوز از 80 متر و پهناى شمالى جنوبى آن در طرفين 78 و در وسط قريب 60 متر مى‏باشد. از روى قطعات ظروف سفالى مكشوف بر فراز صفه مى‏توان پنداشت كه اين جايگاه بلند پيش از دوران هخامنشى هم مسكن مردمانى بوده و به احتمال نزديك به يقين عبادتگاهى به شمار مى‏رفته است و كورش هم اين صفه را مانند مكانى متبرك، ساخته و پرداخته است. با وجود قطعات ظروف سفالى بر روى تپه تخت سليمان و ديگر تپه‏هاى تاريخى اطراف معلوم مى‏شود كه جلگه پاسارگاد از هزاره چهارم پيش از ميلاد محل سكونت مردمى بوده كه مانند بسيارى مردم معاصر خود در ساير نقاط ايران داراى تمدن و هنرهاى قابل توجه بوده‏اند.

آتشكده پاسارگاد

به مسافت قريب يك كيلومتر و نيم از كاخ اختصاصى كورش، بر جانب شمال غربى مرغاب و دامنه غربى كوهسار دو تخته سنگ بزرگ سفيد در مجاورت تپه كوتاهى از خاك به مسافت نه متر از يكديگر قرار دارد. اين دو تخته سنگ را آتشگاه يا قربانگاه پاسارگاد مى‏دانند و به طورى كه مى‏دانيم در دوران هخامنشى نيايش خداى يكتا در فضاى باز برابر آتش مقدس صورت مى‏گرفته است. به طور كلى آثار پاسارگاد در تاريخ 24 شهريور ماه 1310 تحت شماره 19 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.

ويرانه‏هاى استخر (تخت طاووس)

درّه عريضى بين جلگه‏هاى خفرك و مرودشت واقع است. جانب شمالى اين دره به كوهستان حاجى آباد و جنوب آن به كوه رحمت محصور بوده، رودخانه پلوار كه به نام رود سيوند نيز خوانده مى‏شود از وسط آن عبور مى‏كند. ويرانه‏هاى شهر استخر كه نام محلى آن تخت طاووس است در همين محل واقع شده است. دروازه سنگى آن در سمت چپ كنار جاده متصل به كوهستان جلب نظر مى‏نمايد و آثار باروهاى خشتى در سمت راست پديدار است. ضمن كاوش‏هايى كه در ويرانه‏هاى استخر به عمل آمده بقاياى ادوار اسلامى، ساسانى و اشكانى و ظروف و آثار قرون اوليه هجرى كشف گرديده و پايه‏ها و قطعات ستون‏هاى عهد هخامنشى كه در ساختمان‏هاى دوره‏هاى بعدى به كار رفته بود هويدا شده است. اين مكان تاريخى در تاريخ 24 شهريور ماه 1310 تحت شماره 18 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.

تخت جمشيد

بر فراز تپه سنگى كوه رحمت در جلگه مرودشت، ويرانه‏هاى به جا مانده از كاخ تخت جمشيد نمايان است. كاخ‏هاى بزرگ تخت جمشيد از زمان داريوش اول يعنى از سال 521 ق.م مسيح را بيش از 150 سال پس از آن بر فراز اين صفه عظيم بنا گرديده است. بر سنگ نوشته‏هاى ميخى كاخ‏هاى مزبور نام‏هاى داريوش اول، فرزند خشايار شاه، اردشير اول و سوم نقر شده است. راه ورود به صفه، پلكان‏هاى دو طرفه بسيار بزرگى است كه از هر طرف شامل صد و ده پلكان عريض و كوتاه مى‏باشد. بر بالاى پلكان مزبور، بناى وروديه تخت جمشيد [دروازه بزرگ يا دروازه ملل] قرار دارد كه عبارت از ساختمان عظيم مشتمل بر سه دروازه و تالار چهار ستونى مى‏باشد. بر دروازه بزرگ بالاى پلكان، شكل گاوهاى بزرگ واقع است. پيكر گاوهاى بالدار با سر انسان را حجارى نموده‏اند. نبشته‏هاى بالاى اين نقوش به سه زبان پارسى باستانى، عيلامى و بابلى هستند كه بيان كننده تاريخ اتمام بناى ورودى به فرمان خشايار شاه است.

دروازه سوم رو به جنوب است و از دو دروازه ديگر بزرگتر است. كف و بنياد آن را از سنگ ساخته‏اند و به كاخ آپادانا، يا كاخ بزرگ بار، راه دارد. ستون‏هاى باقيمانده و نقش‏هاى برجسته پلكان‏هاى زيبا و بى‏نظير آن هنوز شاهد عظمت و جلال كاخ مزبور است. نقوش روى ديوارهاى هر دو پلكان در سه رديف بر يك جانب شامل صف افسران، سربازان، عرابه‏ها [ارابه‏ها] و اسب‏هاى شاهى بوده و در جانب ديگر بيست و سه مجلس تصاوير نمايندگان استان‏هاى مختلف كشور شاهنشاهى هخامنشى را در حال عرضه هداياى خود و بار يافتن به حضور شاهنشاه ايران مى‏نمايد و يك نفر حاجب پارسى يا مادى دست رئيس نمايندگان هر يك از ملل تابعه را گرفته نزد شاه را هدايت مى‏كند.

وسعت كاخ تخت جمشيد 125 هزار متر مربع و از چهار بخش مهم تشكيل يافته است: كاخ‏هاى رسمى و تشريفاتى. سراى نشيمن و كاخ‏هاى كوچك اختصاصى. خزانه شاهى. دژ و باروى حفاظتى. اين بخش‏ها از سنگ‏هاى بزرگ تراشيده و صيقل يافته ساخته شده‏اند. كل ساختمان روى صخره‏هاى طبيعى استوار است. سنگ‏هاى به كار رفته در تخت جمشيد دو گونه‏اند: نوع اول شامل سنگ‏هاى صخره‏اى از جنس آهك به رنگ خاكسترى شفاف است و نوع دوم شامل سنگ‏هاى صخره‏اى از جنس آهك است كه از سنگهاى نوع اول سخت‏تر و فشرده‏تر است و به رنگ خاكسترى مايل به سياه ديده مى‏شوند.

قابل ذكر است كه مجموعه كاخ‏هاى تخت جمشيد، در سال 330 ق.م به دست اسكندر مقدونى به آتش كشيده شد و تمام بناها به صورت ويرانه درآمد. آثار تخت جمشيد در تاريخ 24 شهريور 1310 به شماره 20 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.

نقش رجب در سه كيلومترى شمال تخت جمشيد، نقش‏هايى از اردشير بابكان و فرزندش شاپور اول در پس رفتگى كوهستان حجارى شده كه به «نقش رجب» معروف است. اين نقش داراى سه تصوير برجسته از اردشير بابكان، شاپور اول، علامت خاندان او و شخصيتهاى بزرگ دوره اردشير است.

نقش رستم

در امتداد نقش رجب و در انتهاى كوهستان معروف حاجى آباد، آثار تاريخى مهمى از دوره‏هاى عيلامى، هخامنشى و ساسانى وجود دارد كه به مناسبت بلندى و شگرفى آثار و نقوش آن به نام نقش رستم خوانده مى‏شود. مهم‏ترين آثار باستانى اين ناحيه، نقش برجسته‏هاى مربوط به دوره ساسانى در پايين كوه، آرامگاه‏هاى شاهان هخامنشى بر بالاى كوه و بناى سنگى چهار گوش بسيار موزون و استوار در سمت راست آن هستند. اين بناى چهار گوش را «كعبه زردشت» مى‏گويند. بناى كعبه زردشت به عقيده جمعى از باستان شناسان جهت آرامگاه ساخته شده است و جمعى ديگر آن را محل حفظ آتش مقدس مى‏شناسند. چهار آرامگاه اين مكان را متعلق به داريوش، خشايار شاه، اردشير اول و داريوش دوم مى‏دانند. در پايين كوه، هفت نقش برجسته حجارى شده وجود دارد كه مجالس مختلفى از دوره ساسانيان را نشان مى‏دهند. بناى كعبه زرتشت از مهمترين آثار بى‏همتاى عهد هخامنشى به شمار مى‏رود كه از آسيب مردم جاهل هم به دور نمانده است.

آثار تاريخى ادوار اسلامى جلگه مرودشت

در جلگه مرودشت آثار برجسته‏اى نيز از دوران اسلامى باقى است كه مهمترين آنها به وسيله امير عضدالدوله ديلمى (356 تا 372 ه .ق) ايجاد گرديده است.

مهمترين اين آثار عبارتند از:

قلعه استخر

بر بالاى كوهى در انتهاى شمال غربى جلگه مرودشت، قلعه معروف استخر از طرف عضدالدوله ديلمى ايجاد گرديده است. استخر بزرگ آب در محل مناسب آن ترتيب داده شده بود و اكنون درخت سرو چند صد ساله در كنار بقاياى استخر در ميان ويرانه‏هاى ابنيه سنگى قلعه پايدار است.

بند امير

در جانب جنوب شرقى مرودشت تقريبا در انتهاى ديگر اين جلگه پهناور بر روى رود كُر بند محكمى كه قسمت بالاى آن پل است به نام بند امير وجود دارد كه از آثار عضدالدوله ديملى و از مهمترين بناهاى قرنها اول اسلام در ايران به شمار مى‏رود. تاريخ ساختمان بند امير را سال 365 ه .ق ذكر كرده‏اند.

پل خان

در انتهاى جنوب غربى جلگه مرودشت در محل باريكى كه رود كُر از كنار كوهستان مى‏گذرد پل عظيمى به نام پل خان وجود دارد كه به وسيله امام قلى خان فرزند الله وردى خان فرمانفرماى معروف فارس و سردار مشهور زمان شاه عباس كبير بنا شده است.

دروازه قرآن (طاق قرآن)

در مدخل ورودى شهر شيراز دروازه بزرگى به نام دروازه قرآن وجود دارد كه بر فراز آن نسخه كلام الله درون اطاق و صندوقى واقع است و كليه مسافرينى كه از اين راه به شيراز مى‏آيند يا از آن بيرون مى‏روند از زير قرآن مى‏گذرند. بناى اصلى دروازه قرآن بناى سنگى قديمى منسوب به عضدالدوله ديلمى بود و نسخه قرآن خط ثلث عالى منسوب به ابراهيم سلطان فرزند شاهرخ تيمورى در اطاق بالاى آن قرار دارد.

كريم خان زند دروازه مذكور را كه رو به انهدام بود مرمت كرده و در طرفين آن هم اتاق‏هايى براى اتراق محافظين و مأمورين بنا كرد و بر بالاى تاق مزبور اطاق كوچكى ساخت و در آن يك قرآن خطى بزرگ قرار داد تا مسافرين از بركت عبور از زير قرآن مجيد، از گزند حوادث مصون مانده و به سلامت به مقصد برسند. در سال 1315 ه .ش به عنوان توسعه جاده، اين بناى تاريخى را منهدم نمودند و چند سال بعد شادروان حسين ايگار بناى كنونى را كمى پايين‏تر از محل دروازه قرآن قديم احداث نمود و با اين اقدام پسنديده خود، سنت خوب شهر شيراز را احياء نمود. در سال‏هاى بعد قرآنى كه در بالاى تاق قرار داشت سر از موزه پاريس درآورد و با توسعه راه شيراز به تهران دروازه قرآن در سمت غرب اين راه قرار گرفت. اين دروازه يكى از ديدنى‏هاى مشهور استان فارس و شهر شيراز است كه اشتهار ملى و جهانى دارد. لازم به ذكر است كه اين طاق از بتون آرمه ساخته شده است و آيات قرآنى را با خط ثلث و نسخ كه روى كاشى نوشته شده بر بدنه آن نصب نمودند.

آرامگاه حافظ (حافظيه)

حافظ از نام‏آورترين شعرا و عرفاى ايران زمين است. او در سال 726 ه .ق در شيراز متولد شد و در سال 791 ه .ق به سراى باقى شتافت. آرامگاه حافظ در زمينى قرار دارد كه به مصلى معروف بوده و سابقا از آب ركن آباد مشروب مى‏شده است و در شمال شهر شيراز، در كنار خيابان گلستان كه به آرامگاه شيخ اجل سعدى منتهى مى‏شود، واقع است. در حال حاضر مكان آرامگاه به نام حافظيه مشهور مى‏باشد. آرامگاه داراى دو حياط شمالى و جنوبى است كه مقبره حافظ در حياط شمالى آن واقع شده است.

در سال 1187 ه .ق، كريمخان زند، پس از محصور كردن محوطه بزرگى كه قبر حافظ در آن قرار داشت، عمارتى در وسط آن ساخت. اين ساختمان از چند اتاق جنوبى تشكيل مى‏شد. كريمخان زند در گوشه غربى اين عمارت، آب انبارى ساخت كه از آب ركن آباد پر مى‏شد و ايوانى داشت كه چهار ستون سنگى يكپارچه آن را نگه دارى مى‏كردند. وى همچنين مقبره حافظ را با يك سنگ مرمر نفيس كه چندين بيت زيبا و نغز اين شاعر به خط نستعليق روى آن حكاكى شده بود، پوشاند. پس از اين تاريخ، افراد بسيارى آرامگاه را تعمير و مرمت كرده‏اند. قسمت شمالى آرامگاه داراى درختان نارنج و دو حوض مربع مستطيل است و قبر خواجه حافظ در وسط اين قسمت قرار دارد كه قريب يك متر از سطح حياط بلندتر است و گنبد كاشى كارى آن كه روپوش مسى دارد، به وسيله هشت ستون سنگى بلند نگاه داشته مى‏شود. در زير اين گنبد و اطراف حياط اين قسمت، غزلهايى از خواجه حافظ با خط ثلث بر روى كاشى نوشته‏اند. در قسمت جنوبى، در باغچه زيبا احداث شده كه وسط هر كدام حوض مربع مستطيل بزرگى است و در آنها گل كارى و چمن است. طرفين اين حياط دو نارنجستان خرم مى‏باشد.

در سمت شرق حياط آرامگاه، كتيبه‏اى سنگى توسط سازمان ميراث فرهنگى فارس قرار داده شده كه بر روى آن مختصرى از زندگى نامه و اشعار حافظ نوشته شده است. ديوار شرقى اين حياط، آجرى و مربوط به زمان زنديه است. در ضلع شمالى محوطه آرامگاه، مركز نشريات و فروشگاه كتاب، مركز حافظ شناسى با 440 متر زيربنا و ده هزار جلد كتاب و چايخانه سنتى بسيار دلپذير با 330 متر مربع مساحت قرار دارند.

آرامگاه سعدى (سعديه)

آرامگاه شيخ اجل، معروف به سعدى، در تنگ سعدى و در قريه‏اى به همين نام واقع شده است. هم اكنون اين قريه با اتصال به شهر به «شهرك سعدى» معروف شده است. شيخ مصلح الدين سعدى شيرازى يكى از ستارگان معروف آسمان ادب فارسى است. زبان استادانه و شيواى او زبان دل، عشق و انسان بودن است. زبانى كه هر انسانى را تحت تأثير خود قرار مى‏دهد. سعدى در سال 606 ه .ق به دنيا آمد. اين شاعر شيرين كلام در سال 690 ه .ق در خانقاه خود واقع در همين محل كه قبر او هست، جان به جان آفرين تسليم كرد. آرامگاه سعدى را افراد مختلف تعمير و مرمت كرده‏اند. ترديدى نيست كه از سال 691 ه .ق [سال وفات سعدى]، آرامگاه او داراى بقعه و باغ بوده و توسط اميران و سلاطين وقت مرمت شده است. سپس در سال 1187 ه .ق كريمخان زند آن را تكميل كرد و نهايتا در سال 1321 شمسى، آرامگاه كنونى سعدى، به وسيله انجمن آثار ملى ساخته شد.

كليساى ارامنه

در محله سرباغ شيراز كوى معروف به «سرجوى ارمنى‏ها» و در فاصله‏اى اندك از خيابان قاآنى كليسايى است كه در سال 1662 م. در زمان سلطنت شاه عباس دوم ساخته شده است. تالار نمازگاه يا تالار اصلى كليسا از بناهاى جالب توجه است و سقف نقاشى شده آن و تاقچه بندى و مقرنس كارى‏هاى گچى حاشيه وسط ديواره آن، از آثار هنرى دوران صفوى است.

آرامگاه شاه شجاع مظفرى

در سمت مغرب تكيه هفت تنان، مقبره شاه شجاع از پادشاهان آل مظفر (كه در شيراز سلطنت داشته‏اند)، واقع است. اين مقبره كه تاق مانند ساخته شده، داراى چهار ستون مورّب است كه گنبدى در بالاى آن قرار دارد. سطح بيرونى گنبد به وسيله كاشى‏هاى تك رنگ نيلوفرى مزين شده است و در سطح داخلى گنبد، با كاشى‏هاى هفت رنگ تصاوير گل و بوته ايجاد كرده و در چهار قسمت (لچكى) داخل گنبد، به خط نستعليق مطالب و اشعارى نوشته‏اند. در دو لچكى، اشعار شاه شجاع و در يكى زندگى نامه او و در ديگرى يكى از اشعار حافظ كه در مدح شاه شجاع سروده است را نوشته‏اند. در سال 1338 شمسى انجمن آثار ملى به فكر احداث ساختمانى بر روى اين آرامگاه افتاد و در نتيجه گنبدى كه بر روى چهار پايه قرار دارد و در داخل و خارج با كاشى‏هاى معرق مزين مى‏باشد، بر آن ساخت. بقعه مزبور در تاريخ 18/9/1354 به شماره 7/1169 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.

موزه پارس (عمارت كلاه فرنگى)

در وسط باغ قديمى معروف به باغ نظر كه متأسفانه اكنون قسمت كوچكى از آن باقى است و آنرا «موزه» مى‏نامند عمارت هشت ضلعى زيبايى است كه به «كلاه فرنگى» معروف است و كف آن يك متر و نيم از سطح باغ بالاتر است. بناى كلاه فرنگى به صورت كوشگ هشت ضلعى زيبايى ساخته شده و تزيينات كارشى‏كارى در خارج و نقاشى‏ها و مقرنس‏كارى‏هاى داخل آن از هنر نمايى‏هاى جالب عهد كريم خان زند محسوب مى‏گردد. درون آن مشتمل بر محوطه مركزى است كه حوضى از مرمر در ميان آن و چهار شاه نشين در چهار سو و چهار اطاق در چهار گوشه آن واقع مى‏باشد.

مقبره كريمخان در شاه نشين شرقى قرار داشت كه به وسيله آقا محمد خان قاجار نبش قبر گرديد و استخوانهاى كريم خان را به كاخ گلستان در تهران منتقل كرد. در سال 1314 ه .ش موزه پارس در عمارت كلاه فرنگى مستقر گرديد.

ارگ كريمخانى

ارگ كريمخانى كه در واقع كاخ اندرونى و قصر سلطنتى زنديه بوده، به شكل يك قلعه آجرى مستحكم با ديوارهاى بلند ساخته شده است كه در چهار گوشه آن چهار برج قطور و بلند ساخته شده است. روى بدنه بيرونى برج‏ها، نقش و نگارهايى با آجر تعبيه كرده‏اند. بالاى سردر ورودى آن، مجلس كشتن ديو سفيد به دست رستم، با كاشى‏هاى هفت رنگ مجسم شده است. در داخل ارگ هم كاشى كارى مفصلى شامل گل و بوته و چهره‏ى سربازان و خدمتگزاران دوره زنديه بر روى كاشى‏هاى زيبايى نقش شده است. در داخل ارگ دور تا دور تالارها و اطاق‏ها و ابنيه مختلف دستگاه سلطنتى ساخته شده كه هنوز پابرجاست. متأسفانه قسمت اعظم كاشى‏كارى‏هاى ساختمان ارگ از بين رفته است. ارگ از سال 1315 تا 1350، به عنوان زندان شهربانى استفاده مى‏شد. زمانى كه ارگ به عنوان زندان مورد استفاده قرار گرفت، همه آثار نقاشى‏ها و مقرنس‏كارى‏هاى آن با گچ پوشيده و دود گرفته شد. بيشتر اتاق‏ها و تالارهاى آن با سقف و ديوارهاى بسيار، به صورت سلول‏هاى كوچك زندان درآمده‏اند. بخشى از تالارها و اتاق‏هاى مرمت شده آن نمونه‏اى زيبا از سبك معمارى دوران زنديه را نشان مى‏دهد.

بازار وكيل

بازار وكيل در محله درب شاهزاده شيراز، در جنب مسجد وكيل، واقع است و شامل يك راسته شمالى ـ جنوبى، و يك راسته شرقى ـ غربى مى‏باشد كه در وسط به واسطه يكى چهار سوق يا چهار سويى بلند و بزرگ و وسيع بر يكديگر عمود مى‏شوند و داراى چهار در بزرگ بوده كه شب‏ها آنها را مى‏بسته‏اند. اين بازار طويل خوش طرح كه گمان مى‏رود كريم خان زند پس از ملاحظه بازار قديمى لار (از آثار زمان شاه عباس كبير) طرح آنرا در شيراز ريخته است، از بهترين آثار برجاى مانده از او مى‏باشد. بازار وكيل بعد از ساخته شدن مسجد وكيل، در حدود سالهاى 1180 ه .ق ساخته شده است. اين بازار از شاهكارهاى هنرى و شايان توجه ايران زمين است. در اين بازار، تاق‏هايى مرتفع با عرض وسيع و از همه مهمتر، چهار سوق آن است كه به صورت يك هشتى بسيار بزرگ و بلند ساخته شده و تاق آن به صورت ضربى است كه به وسيله كاشى‏هاى نيلوفرى رنگ تزئين شده است.

اين تاق عمرى بيش از 200 سال دارد و با آنكه زلزله‏هاى پى در پى در سده‏هاى گذشته شيراز را سراسر ويران نموده اما اين بازار و چهار سوق آن همچنان پايدار مانده است. اين بازار داراى 74 تاق ضربى و خوش سيماست كه سقف دراز بازار را پوشش مى‏دهند و از بيرون چشم انداز جالبى همانند كوهان شتر را پديدار كرده‏اند. ارتفاع بيش از ده متر سقف، و نورگيرى تاق‏ها كه در زمستان هواى بازار را گرم و در تابستان خنك نگه مى‏دارند از ديگر ويژگى‏هاى اين بازار است. كريم خان زند براى آسودگى تاجران و مسافران و همچنين براى رونق اقتصادى بازار، بناهاى ديگرى مانند كاروانسرا، گمرك، انبار كالا، ضرابخانه و ... را به بازار الحاق كرد. اين بناها كه اكثرا در رشته شمالى چهار سوق قرار دارند عبارتند از: كاروانسراى روغنى، كاروانسراى احمدى، كاروانسراى گمرك و ضراب خانه كه در حال حاضر نيز فعاليت‏هاى زيادى در آنها صورت مى‏گيرد.

مسجد وكيل

اين مسجد به نام‏هاى «مسجد سلطانى وكيل» و «جامع وكيل» نيز معروف است. مسجد وكيل در محله در شاهزاده و بين بازار وكيل و حمام وكيل واقع است و از آثار پر ارزش دوره زنديه به شمار مى‏رود كه ساخت آن در سال 1152 ه .ق به پايان رسيده است. اين مسجد كه هم اكنون محل برگزارى نماز جمعه شيراز است، علاوه بر بزرگى، از ارزش و اهميت تاريخى نيز برخوردار است. كاشى‏كارى زيبا، حجارى ستون‏هاى 48 گانه و منبر يكپارچه مرمرين آن، از شاهكارهاى دوره زنديه به حساب مى‏آيد. صحن مسجد با مساحتى برابر با 3600 متر مربع با تخته سنگ‏هاى بزرگ فرش شده است. شبستان آن 2700 متر مربع وسعت دارد و ستون‏هاى سنگى بلند و يكپارچه 48 گانه آن با سقف ضربى، از شاهكارهاى حجارى آن دوره به شمار مى‏رود. كاشى‏كارى‏ها بالاى ستون‏ها، تاق‏ها و پيشانى اتاق‏ها، با نقش و نگارهاى رنگارنگ و زيبا تزيين شده‏اند. عمده اين كاشى‏كارى‏ها بر اثر زلزله از بين رفته‏اند و برخى از آنها در زمان فتحعلى شاه قاجار بازسازى شده‏اند. پاره‏اى از كاشى‏كارى‏هاى تاق‏ها را نيز اداره حفاظت آثار باستانى مرمت كرده است. مسجد وكيل در تيرماه 1311 تحت شماره 182 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.

حمام وكيل

حمام وكيل كه جزء آثار مجموعه زنديه است در خيابان آيت الله طالقانى شيراز و جنب غربى مسجد وكيل واقع شده است. اين حمام از زيباترين و كامل‏ترين نوع حمام‏هاى خزينه‏اى ايران است. زير بناى حمام 1350 متر مربع است و از آجر، آهك و سنگ و ساروج ساخته شده است. برخى از قسمتهاى حمام عبارتند از: در ورودى (چوبى)، هشتى (سقف هشتى به وسيله گچ برى‏هاى ريز تزيين داده شده)، رختكن، حوض سنگى هشت ضلعى، سكو، نورگير، آهك برى سقف رختكن (شامل نقش‏هايى از قبيل: صحنه معراج حضرت رسول صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، صحنه سلطان سنجر و پير زن، صحنه ديدن بيژن و منيژه، صحنه بيرون آوردن حضرت يوسف عليه‏السلاماز چاه و ...)، و ... . در سال‏هاى اخير حمام وكيل به همت اداره ميراث فرهنگى فارس، مورد مرمت قرار گرفته و اين تعميرات همچنان ادامه دارد.

مسجد جامع عتيق (شيراز)

مسجد جامع عتيق شيراز از كهن‏ترين مسجدهاى استان فارس است. اين مسجد پس از لشكركشى عمرو ليث صفارى در سال 276 ه .ق به شيراز، به شكرانه پيروزى و تصرف اين شهر بنا شد. كار ساخت بنا در سال 281 ه .ق خاتمه يافت. اين مسجد به نام‏هاى مسجد جامع عتيق، مسجد جمعه، مسجد آدينه و مسجد جامع نيز معروف است. ساختمان مسجد، بنايى بلند و مجلل با حجره‏ها و شبستان‏هاى بسيارى است كه كاشى‏كارى‏هاى سقف (معروف به تاق مرواريد) آن از زيبايى خاصى برخوردار است. طى هزار سال اخير، اين مسجد چندين بار از جمله در زمان اتابكان، در زمان سلطان ابراهيم ميرزا پسر شاهرخ گوركانى، در دوره صفويه و در سال 1315 ه .ش به وسيله اداره حفاظت آثار باستانى تعمير و بازسازى شده است.

باغ ارم

باغ ارم به عنوان يكى از زيباترين باغ‏هاى ايران در استان فارس قرار دارد كه بسيارى از جهانگردان از آن بازديد مى‏كنند. باغ ارم در خيابانى به همين نام واقع شده و از روزگار سلجوقيان و در تمام دوره آل اينجو و مظفر و گوركانيان تا كنون پابرجا بوده است. در سفرنامه‏ها و كتاب‏هاى تاريخى از اين باغ توصيف‏هاى بسيار شده است. وجه تسميه اين باغ، عمارت و باغى بزرگ است كه به فرمان شداد پسر عماد فرمانرواى عربستان جنوبى به منظور رقابت با بهشت ساخته شد. مساحت باغ ارم نزديك به پانزده هزار متر مربع است. طرز ساخت آن عينا طرز باغ‏هايى است كه در زمان ساسانيان احداث گرديده است.

در جلو ساختمان باغ، حوض بزرگى قرار دارد كه 335 متر مربع مساحت دارد. در گرداگرد اين حوض هجده قطعه سنگ بزرگ و يكپارچه به كار گذاشته‏اند. در فاصله سال‏هاى 1345 تا 1350 ه .ش با بودجه‏اى كه از طرف سازمان برنامه و بودجه در اختيار دانشگاه شيراز قرار داده شد، باغ توسط دانشگاه بازسازى شد و به باغ گياه شناسى دانشگاه شيراز تبديل گرديد. امروزه گونه‏هاى فراوانى از گل‏ها و گياهان در اين باغ پرورش داده مى‏شود. از ابتداى انقلاب اسلامى تا كنون تحولات شگرفى در باغ ايجاد شده و امروزه علاوه بر استفاده متخصصان و دانشجويان، براى بازديد عموم در اختيار همگان قرار دارد.

باغ عفيف آباد (گُلشن)

باغ عفيف آباد از آن دسته باغ‏هاى تاريخى است كه با وجود گذشت سالهاى دراز از عمر آن، هم چنان سادگى و اصالت ديرينه خود را حفظ كرده و فن باغ‏آرايى نوين نتوانسته است در آن دگرگونى چشم گيرى پديد آورد. اين باغ كه در انتهاى خيابانى به نام عفيف آباد قرار گرفته، به هنگام احداث چند كيلومتر از شيراز قديم فاصله داشته است، اما امروزه درون شهر واقع است. باغ عفيف آباد باغى بزرگ و زيباست كه درازاى آن 500 متر و پهناى آن 250 متر است و مساحت آن نزديك به 127000 متر مربع است. اين باغ در روزگار صفويه از باغ‏هاى آباد شيراز و محل نزول و استراحتگاه پادشاهان بوده است. در كانون باغ گلشن، ساختمان (كاخ) ساخته شده است. اين عمارت يكى از ساختمان‏هاى زيباى مربوط به پايان دوره زنديه و آغاز روزگار قاجاريه مى‏باشد و تاكنون ساختار سنتى خود را حفظ كرده است.

باغ گلشن هم اكنون در تملك وزارت دفاع، به موزه نظامى تبديل شده است. در محوطه موزه نظامى ابزارهاى جنگى وجود دارند كه پيشينه‏اى از روزگار كهن تا به امروز را دارا هستند. در اين موزه، مجموعه‏اى از سلاح‏هاى سرد و گرم، خودكار و نيمه خودكار، شمشير، زره، نيزه، كلاه خود، سپر، تفنگ‏هاى سرپر، سنگ چخماق، تفنگ‏هاى شكارى، تپانچه و گونه‏هاى مختلف مسلسل نگهدارى مى‏شود.

آرامگاه خواجوى كرمانى

در كوه غربى تنگ الله اكبر و كمى بالاتر از دروازه قرآن، راه پله‏اى از پايين كوه شروع شده و به قسمت بالا مى‏رود. در اطراف و كناره‏هاى اين راه پله، ساخت و سازهاى جديدى به سبك معمارى قديم، صورت گرفته و به وسيله سنگ و سيمان نماهايى زيبا ايجاد كرده‏اند. پلكان مزبور به سطحى صاف پايان مى‏يابد. در اين سطح، درخت و چمن آراسته‏اند و مسيرهاى حركت را به وسيله سنگ و كاشى، فرش كرده‏اند. در كنار كمر كوه، سنگ قبر كوژ شكلى قرار دارد كه مزار «خواجوى كرمانى» شاعر نامدار مى‏باشد. در بالاى سر و پايين قبر خواجه، دو ستون كوچك سنگى در زمين نصب شده است. اين ستون‏ها را بر اساس رسم قديم، در بالا و پايين مزار عارفان و شاعران مى‏كاشته‏اند تا شناخته شوند. كمى آن طرفتر از سنگ قبر، كتيبه‏اى سنگى و بزرگ به صورت عمودى در زمين نصب شده است كه بر روى آن زندگى نامه خواجو و تعدادى از اشعارش نوشته شده است.

اين كتيبه در سال 1365 توسط شهردارى تهيه و نصب گرديده است.

سراى مشير (حسينيه مشير)

كنار درِ جنوبى بازار وكيل كاروانسرايى است كه آنرا (سراى مشير) يا (سراى گلشن) مى‏نامند. اين بناى تاريخى به وسيله ميرزا ابوالحسن مشير الملك شيرازى در سال 1288 ه .ق ساخته شده است. سراى مشير داراى حياط بزرگى است كه دور تا دور آن حجره‏هايى دو طبقه ساخته شده است. در وسط حياط، حوضى از جنس سنگ است كه در آن سه فواره قرار دارد. در اطراف اين حوض، درختان نارنج كاشته شده است. تمام درها و دريچه‏هاى حجره‏ها از جنس چوب ساخته شده و به وسيله اشكال هندسى و شيشه‏هاى رنگى به نحو بسيار چشمگيرى تزيين شده است. در بالاى تمام درها، تاقنماها و پيشانى حجره‏ها به طرز بسيار زيبايى كاشى‏كارى شده است. اين صحنه‏هاى كاشى كارى شامل گل و بوته هستند. در حال حاضر در حجره‏ها و دكان اين سرا، بهترين كارهاى هنرى و فرش‏هاى نفيس عرضه مى‏شود. از جمله مراسمى كه در اين مكان انجام مى‏يافته، اطعام عزاداران امام حسين عليه‏السلام در ماه‏هاى محرم و صفر، و نيز دادن افطارى و سحرى در ماه مبارك رمضان بعد از انجام مراسم مذهبى بوده است، لذا نام ديگر سرا «حسينيه مشير» مى‏باشد.

مدرسه خان

مدرسه خان در خيابان لطفعلى خان زند و در محله‏اى به نام «گود عربان» قرار دارد. كتاب‏هاى قديمى، جايگاه آن را در محل‏هاى «اسحق بيگ» و «شرق بازار مرغ» نوشته‏اند. اين مدرسه را «الله وردى خان افشار» حاكم فارس [منصوب از طرف شاه عباس صفوى] بنا نهاد و پسرش «امام قلى خان» آنرا در سال 1204 ه .ق به اتمام رسانيد. بنابر شواهد، علت تأسيس مدرسه، آوردن ملا صدرا از اصفهان به شيراز بوده است. ملا صدرا، مدرسه خان را به يك دانشگاه واقعى تبديل كرد و انواع علوم طبيعى، رياضى و ادبى در آن تدريس مى‏شد. سر درِ ورودى مدرسه، رفيع و با شكوه داراى تاق ضربى است كه چه از نظر معمارى و چه از لحاظ كاشى‏كارى و مقرنس كارى، بى‏نظير و شاهكار هنرمندان زمان صفويه است.

اين مدرسه، بسيار باشكوه و داراى زيبايى‏هاى چشم‏گيرى است. در زمان ساخت تعداد حجره‏هاى آن 100 حجره بوده و چهار طرف آن را چهار باغ بزرگ ساخته بوده‏اند، ولى متأسفانه اين باغ‏ها همه از بين رفته و اينك مدرسه در كوچه‏اى تنگ قرار گرفته است. هم اكنون طلاب از مدرسه استفاده مى‏كنند. اين مدرسه در تاريخ 15/10/1310 ه .ش به شماره‏ى 75 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.

آتشگده كاريان

«كاريان» واقع در جنوب جهرم، محل آتشگده معروف كاريان است. آتشگده كاريان، آتشگده موبدان (آذر فرنبغ) بوده و يكى از سه آتشگده بزرگ ايران در عهد ساسانيان به شمار مى‏رفته است. بعدها آتش اين آتشكده را به كمپ آتشگاه كه آتشگده شمالى فسا باشد برده و از آنجا آن را به نى‏ريز و مشيز و از آنجا به هندوستان بردند. متأسفانه در حال حاضر جز ويرانه‏اى از اين بناى باستانى باقى نمانده است.

قلعه دختر

در فاصله شش كيلومترى فيروز آباد، آثار قلعه تاريخى معظمى از سنگ و گچ بر فراز كوه ديده مى‏شود كه در زمان شاپور اول آنرا ساخته‏اند. اين قلعه مشتمل بر ابنيه تو در تو و مخزن آب كه در سنگ كوه ايجاد نموده‏اند و نيز احتياجات ديگر قلعه كه براى دفاع از پايتخت شاهنشاه ساسانى در محل مرتفع مشرف به جاده احداث كرده‏اند، مى‏باشد. اين اثر تاريخى در سال 1315 به شماره 269 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.

آثار شهر قديم فيروز آباد (گور قديم)

بيرون از فيروز آباد در جانب شمال غربى، محوطه وسيعى است كه محيط آن در حدود يك فرسنگ بوده، آثار حصار قديم آن پديدار است. تمام محوطه پوشيده از ابنيه‏ى سنگى و آجرى دوران ساسانيان است و از محل‏هاى مهم تاريخى به شمار مى‏رود. نام كنونى اين ويرانه‏ها دهِ شهر است و در نزديكى اين مكان آبادى به نام اردشير وجود دارد. در ميان ويرانه‏هاى مزبور مناره چهار ضلعى بلندى از جنس سنگ و گچ سرپا مانده است. قسمت پايين هر ضلع آن متجاوز از يازده متر و بلندى آن قريب به 33 متر مى‏رسد.

اين مناره جالب توجه اثر تاريخى منحصر به فردى از آغاز دوران ساسانى به شمار مى‏رود و نشانگر اين است كه سنت احداث بناى مناره در ايران مربوط به ادوار پيش از اسلام است. به مسافت مختصرى از مناره مزبور، ويرانه‏هاى آتشگده فيروز آباد باقى است كه از سنگهاى تراش بزرگ ساخته شده است.

ويرانه‏هاى شهر قديم فيروز آباد يا گور قديم در ضمن نخستين فهرست آثار ملى تحت شماره 17 در سال 1310 ه .ش به ثبت تاريخى رسيده است و بناى مناره فوق و ويرانه‏هاى آتشگده مهم فيروز آباد نيز به شماره 289 در تاريخ 29 آذرماه 1316 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.

كاخ اردشير بابكان

بيرون از ويرانه‏هاى گور قديم (آثار شهر قديم فيروز آباد) و در فاصله دو كيلومترى از آن، بناى معظم سنگى كه داراى سه گنبد و ايوان‏ها و دهليزها و اطاق‏هاى متعدد بوده است، برپاست. كاخ اردشير بابكان به شماره 89 در سال 1310 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.

ويرانه‏هاى شهر بيشاپور كازرون

ويرانه‏هاى شهر شاپور در بيست و پنج كيلومترى غرب كازرون كنار جاده فهليان واقع گرديده است و نام اصلى آن «بيشاپور» مى‏باشد. آثار تاريخى اين محل از طرفى مشتمل بر ويرانه‏هاى شهر بيشاپور مى‏باشد كه شامل كاخ‏ها و آتشگده معظم و دژ و پل و ابنيه مختلف ديگر بوده است و از طرف ديگر نقش برجسته متعدد شاهنشاهان ساسانى بر دو جانب «تنگ چوگان» [دره چوگان] و همچنين مجسمه سترگ شاپور اول در غاز شاپور بالاى كوهستان واقع است و به طور كلى بايد گفت كه باز هم يكى از نقاط تاريخى درجه اول و مهم كشور باستانى ايران در اين محل واقع گرديده است. شهر بيشاپور در قرن اول اسلام نيز مسكون و آباد بوده و هنوز هم بناهايى از آن عهد در قسمت جنوبى ويرانه‏هاى شهر، موجود و مشهود است. در سال 502 هجرى، بيشاپور توسط ابو سعيد شبانكاره ويران شد و شهر كازرون جايگزين آن گرديد. آثار بيشاپور در تاريخ 24 شهريور 1310 ذيل شماره 24 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است. دره چوگان كه به «تنگ چوگان» معروف است در نزديكى بيشاپور واقع است و رود شاپور از ميان آن مى‏گذرد. تنگ چوگان آثار تاريخى مهمى مشتمل بر نقوش برجسته متعدد شاهنشاهان ساسانى را در بر دارد. نقوش برجسته بر بدنه‏هاى دو سمت تنگ و در ابتداى آن حجارى گرديده است و چون از ويرانه‏هاى بيشاپور وارد تنگ شوند، دو مجلس (نقش) بر بدنه سمت راست و چهار مجلس بر بدنه سمت چپ قرار مى‏گيرد. نقوش برجسته «تنگ چوگان» در سال 1310 به شماره 158 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت تاريخى رسيده است.

قلعه باستانى ايزدخواست

نخستين اثر تاريخى كه پس از ورود به خاك فارس مى‏توان نام برد، ويرانه‏هاى قلعه قديمى ايزدخواست است. اين قلعه كه به آن قلعه سرسنگ و يا قلعه كهنه نيز مى‏گويند در شرق جاده اصفهان به شيراز قرار دارد. ارتفاع اين قلعه مستحكم از كف زمين‏هاى اطراف با محاسبه ساختمان‏هاى حداكثر پنج طبقه تا حدود 22 متر مى‏رسد. اندازه ضلع شمالى قلعه در حدود 10 متر و ضلع جنوبى 70 متر و طول قلعه كه خيابان اصلى است از ابتدا تا انتهاى آن حدود 332 متر مى‏باشد. طرز معمارى ساختمان‏هاى قلعه طبق اظهار باستان شناسان مربوط به دوران قبل از اسلام و دوره ساسانيان مى‏باشد. مسجد قلعه باستانى ايزدخواست در سال 1327 به شماره 376 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.

برج نور آباد

اين اثر تاريخى مهم در فاصله دوازده كيلومترى غرب شهر نور آباد [از توابع شهرستان ممسنى] قرار دارد. اين بنا برج سنگى چهارگوش معظم و منظمى بوده و محل آتشگده‏اى از عهد اشكانيان است. نام‏هاى ديگر اين آتشكده «ديمى ميل» و «ميل اژدها» مى‏باشد. قسمت پايين برج را به نحوى ظريف و استادانه با به كار بردن سنگ‏هاى تراش رگى دقيق خوش طرح ساخته‏اند. در گذشته بر بالاى برج رفته و آتش فروزان را بر بام مى‏نهادند. سنگ چهار گوش آتشدان شبيه هاون سنگى بلند و باريكى در پاى برج به صورت شكسته فرو افتاده بود كه براى حفظ آن در سال 1321 به موزه ايران باستان منتقل گرديد. تمام برج از سنگهاى رگى سفيد دقيق و منظم و عالى ساخته شده است. برج يا آتشگده نور آباد به شماره 356 در سال 1318 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.

امام‏زاده درآهنين

در دو كيلومترى نور آباد، در مجاورت جاده آسفالته، بقعه‏اى مشتمل بر دو زيارتگاه وجود دارد كه بر سردر آن، كتيبه‏اى متعلق به قرن هشتم هجرى نصب شده است. اين كتيبه از معدود كتيبه‏هاى تاريخى است كه به زبان فارسى نوشته شده است. صاحبان بقعه سيد علاء الدين محمد و ام المؤمنين از اولاد امام موسى كاظم عليه‏السلام مى‏باشند. اهل محل اين دو بقعه را به اسم «امام‏زاده درآهنى» مى‏خوانند و اين نام به علت نصب درآهنين يا فولادينى است كه از زندان قلعه سفيد به اين بقعه آورده و بر آن نصب كرده‏اند. ظاهر بنا گنبدى شكل است و نشان مى‏دهد كه چندين بار بازسازى و تعمير شده است. لازم به ذكر است كه اين مكان، براى اهالى بومى منطقه ارزش زيارتى داشته و مردم در طول سال از آن ديدن مى‏كنند.

ايوان قدمگاه (ارسنجان)

بناهاى تاريخى به يادگار مانده از دوران گذشته گوياى عظمت تاريخى شهر ارسنجان مى‏باشد. يكى از اين بناهاى باستانى ايوان قدمگاه [يا قدمگاه] مى‏باشد. اين بنا اثرى به جاى مانده از زمان هخامنشيان و شايد قبل از آن است. برخى آن را چاشتخوار مى‏نامند و گويند چاشتخوار شاهان هخامنشى بوده است. ايوان قدمگاه، جايگاهى است وسيع، بريده شده از كوه و سنگ يكپارچه داراى سه ايوان در سه طبقه كه يكى پس از ديگرى قرار دارد. در جلوى آن استخرى است كه سرچشمه آن نيز همانجا است و به ويژه در هنگام غروب منظره زيبايى دارد. اين بنا آخرين اثر تاريخى پيش از اسلام در كوه رحمت مى‏باشد. بنابر نظر باستان شناسان به احتمال قوى، اين طاقچه‏ها (ايوان‏ها) محل گذاردن استخوان‏هاى مردگان بوده، و بنابراين «قدمگاه» براى انجام آيين مذهبى مربوط به مردگان در عهد هخامنشيان ترتيب داده شده است.

مدرسه سعديه

مدرسه علميه سعديه، مدرسه‏اى است كه بناى آن در سال 1085 ه .ق در زمان صفويان توسط مردى خير و نيكوكار به نام حاج سعيدا براى تحصيل طلاب علوم دينى ساخته شد. اين مدرسه به شكلى زيبا ساخته شده و نمونه آن در هيچيك از شهرهاى مشابه ديده نشده است.

قلعه سفيد (سپيدز)

در پانزده كيلومترى شمال شهر نور آباد [ممسنى]، كوهى گرد و سپيد مشهور به قلعه سفيد قد برافراشته است. قلعه سفيد بر روى آن كه مشرف بر نور آباد و نواحى اطراف آن است از سابقه تاريخى بسيار كهن برخوردار بوده است و حوادث تلخ و شيرين زيادى را به خود ديده است.

قلعه سفيد به نام «سپيدز» مخفف سپيد دژ معروف است و آن را به نام «سفيد قلعه» نيز مى‏خوانند. از قرائن موجود برمى‏آيد كه اصل اين بنا لا اقل مربوط به عهد ساسانيان باشد. قلعه سفيد در سال 654 ه .ق به دست هلاكو خان و در سال 759 ه .ق به دست امير تيمور گوركانى تخريب گرديد. بر فراز بقاياى اين قلعه آثار بارگاهى به نام «حاجى رستم» و قلعه‏هاى سنگ و ساروجى، قبرستان، سنگ نوشته حصارها و آثار باغ‏هايى [قديمى] به چشم مى‏خورد.

كاخ بهرام گور (كاخ ساسانى)

اين كاخ در نه كيلومترى جنوب غربى سروستان واقع گرديده است. اين بناى معظم از سنگ و گچ ساخته شده و گنبدها، ايوانها، اطاق‏ها و دهليزهاى متعددى دارد. نام‏هاى ديگر اين كاخ عبارتند از قصر ساسان، چهار طاق، عمارت چهار طاقى و كاخ شكارگاه بهرام گور. اين بناى رفيع از دوران ساسانى باقيمانده و كاخى از كاخ‏هاى با عظمت و معروف آن زمان است. اين بناى باستانى از آثار بهرام گور يا بهرام پنجم ساسانى (420 تا 438 ميلادى) است كه به وسيله مهرنرسى وزير معروف او كه صدارت يزد گرد اول و دوم را نيز عهده‏دار بوده ساخته شده است. در اين بنا، هنر معماران هزار سال پيش در طاق‏هاى آجرى و ستون‏هاى قطور سنگى كه روپوش آنها فرو ريخته و به صورت حلقه‏هاى سنگى گرد و تراشيده چون سنگ آسيا بر روى هم قرار گرفته‏اند، به خوبى ديده مى‏شود. هلال‏هاى آجرى سقف، داراى نقش و نگار است و با خود آجر در آنها تصاوير ساده هندسى زيبايى پرداخته شده است. طاق گنبد نمايى كه هنوز برپاست از چهار سو داراى چهار درگاه گونه است و نيز حفره‏هايى در سقف ديده مى‏شود كه براى انعكاس نور بوده است. مردم عقيده دارند كه اين بنا از كاخ‏هاى اردشير ساسانى است. بناى فوق در سال 1310 به شماره 23 در فهرست آثار تاريخى ايران به ثبت رسيده است.

مسجد جامع داراب

اين مسجد يكى از مساجد قديمى و باستانى شهر داراب مى‏باشد كه بيش از دويست سال پيش (حدود سالهاى 1204 ه .ق) بازسازى گرديده است و هم اكنون نيز جزء ميراث فرهنگى به ثبت رسيده است. اين مسجد كه در زمان صفويه ساخته شده دو گلدسته دارد كه آيات قرآن به خط كوفى و با آجر در اطراف آنها نوشته شده است. البته در بازسازى مسجد جامع، تمامى جنبه‏هاى هنرى پيشين آن حفظ نگرديده است اما مناره گوشه غربى (سمت چپ) به حالت اصلى و پيشين خود باقى مانده است. لازم به ذكر است كه اين مسجد در حال حاضر از مساجد بسيار فعال شهر داراب مى‏باشد.

مسجد سنگى

در كوه «پهنا»ى شهر داراب، محوطه‏اى وسيع وجود دارد كه آن را در دل كوه تراشيده‏اند و به آن مسجد سنگى مى‏گويند. اين محوطه، شامل راهروى پهن است كه از طريق رواقى، به فضاى شاه نشين‏هايى كه در دل كوه تراشيده‏اند و در وسط آن حوضى قرار گرفته است، منتهى مى‏شود. اين بنا به دوران ساسانيان تعلق دارد و نقشه آن كمى به تالار كاخ بزرگ شاپور اول كه در ويرانه‏هاى شهر شاپور كشف شده، شبيه است. اين مكان كه تماما از يك كوه تراشيده شده است تا قبل از تاريخ فتوحات اسلامى در داراب، يكى از عبادتگاه‏هاى زردتشتيان و محبوس‏ها بوده است. طبق نظر عده‏اى از مورخين، اين محل يكى از آتشكده‏هاى معروف فارس بوده است. اين بنا در دوران اسلامى به مسجد تبديل شد و در شاه نشين آن يك محراب احداث شد. در كتيبه‏اى كه بر ديوار سمت چپ رواق حجارى شده، [يعنى در كناره محراب] تاريخ 652 هجرى كه مقارن با زمان اتابك ابوبكر سعد بن زنگى است به چشم مى‏خورد. اين مسجد تاريخى در سال 1314 به شماره 229 در فهرست آثار ملى ايران ثبت شده است.

مسجد جامع لار

از جمله بناهاى باستانى لار مسجد جامع است كه زنى به نام فرّخ لقاء، همسر يكى از حكام لار، آن را براى سلامتى فرزندش در سال 706 ه .ق بنياد نهاد. اين بنا در زلزله سال 1013 ه .ق ويران شد و توسط قنبر على بيگ ذوالقدر جهرمى، مورد بازسازى و تعميرات قرار گرفت. پس از اين نيز بارها تخريب و تعمير شده است. كتيبه‏اى كه هنوز در محل به چشم مى‏خورد، نام تعمير كننده را چنين نشان مى‏دهد: «غلام غلامان با اخلاص، محمد بن عبدالله».

نارنجستان قوام (دانشكده هنر و معمارى)

نارنجستان قوام، در خيابان لطفعلى خان زند و در محله درب شيخ شيراز قرار دارد. اين بنا در حال حاضر به عنوان موزه نارنجستان و دانشكده هنر و معمارى دانشگاه شيراز مورد استفاده قرار مى‏گيرد. نارنجستان قوام متعلق به خاندان قوام الملك بوده است. اين باغ به عنوان ديوانخانه و محل مراجعه رعيت‏ها و ديگر مردم و همچنين محل تشكيل جلسه‏هاى عمومى و نشست‏هاى بزرگان و اشراف، در زمان قاجاريه مورد استفاده قرار مى‏گرفته است. خاندان قوام الملك كه از اولاد حاج ابراهيم خان كلانتر شيرازى، از خانواده‏هاى مقتدر دوران قاجاريه بوده‏اند كه چندين قرن سردمدار حكومت فارس و نواحى اطراف بودند.

به اين دليل اين مجموعه را نارنجستان مى‏گويند كه درختان نارنج، در حياط بزرگ آن بسيار است و باغچه‏اى زيبا را تشكيل داده‏اند. ساخت اين بنا در سال 1292 ه .ق توسط محمد على خان قوام الملك شروع شد و اتمام آن در سال 1302 ه .ق توسط محمد رضا خان فرزند محمد على خان انجام گرفت. تكميل اين ساختمان 10 سال طول كشيده است. نارنجستان قوام با شماره 1073 جزء آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.

بازار قيصريه لار

بازار قيصريه از قديمى‏ترين بناهاى شهر لار مى‏باشد. اين بازار در ميدان اصلى شهر قرار دارد و از سه بخش تشكيل يافته است. بخش اول، فضاى مركزى هشت ضلعى با گنبدى كه بر پايه‏هاى آن استوار است. بخش دوم، راهروهاى دور تا دور بخش مركزى است. بخش سوم شامل چهار سوق فرعى است، كه از فضاى مركزى به چهار سمت منشعب مى‏شود. اين بنا در زمان شاه عباس صفوى ساخته شده است. بازار وكيل شيراز را هم به سبك و پيروى از اين بازار ساخته‏اند. اين بنا يك بار به وسيله فردى به نام فتحعلى خان گراشى در سال 1310 ه .ق مرمت شد، اما در سال‏هاى اخير نيز اداره ميراث فرهنگى آن را تعمير كرده است. بازار لار در سال 1317 به شماره 315 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديده است.