جشن‌ها و اعیاد در استان اصفهان

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ شهریور ۱۳۹۱، ساعت ۱۵:۴۸

عيد مبعث

روز بيست و هفتم رجب، هر سال به مناسبت بعثت حضرت محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به رسالت، در تمام شهرها و نقاط ايران از طرف مردم جشن و سرور و پذيرايى با شربت و شيرينى و ميوه برپا مى‏شود. در اين روز ميادين و خيابانها و مساجد چراغانى و نورباران مى‏شود.

عيد غدير

روز 18 ذى حجه هر سال، به مناسبت عيد غدير خم، در تمامى شهرهاى ايران مجالس جشن و سرور بر پا مى‏شود.

خيابانها و ميادين و مساجد چراغانى و تزئين مى‏شوند. در اين روز علاوه بر جشن عمومى، مردم به زيارت سادات مى‏روند و ضمن تبريك اين عيد، هديه‏اى نيز از آنان دريافت مى‏دارند.

در كاشان به مردم عادى (غير سيد) رشنيق مى‏گويند. رشنيق به ديدار سادات مى‏روند و با آنها معانقه و مصاحفه مى‏نمايند. در موقع معانقه اين جملات را زمزمه مى‏كنند:

«الحمدلله الذى جعلنا من المتمسكين بولاية اميرالمؤمنين و الائمة عليهم‏السلام».

عيد قربان

يكى از اعياد مهم مسلمين، عيد قربان است. مردم اصفهان در روز دهم ذى الحجه ضمن گرامى‏داشت اين روز به ياد قربانى كردن حضرت ابراهيم عليه‏السلام، گوسفندى را قربانى مى‏نمايند.

در اين روز كسانى كه سالهاى قبل به خانه خدا مشرف شده‏اند، گوسفندى قربانى مى‏نمايند و گوشت آن را بين مردم تقسيم مى‏نمايند.

نيمه شعبان

در اصفهان، روز نيمه شعبان تمام خيابانها و ميادين آذين بندى شده و شب نيمه شعبان چراغهاى ميادين و خيابانها توجه هر بيننده‏اى را به خود جلب مى‏نمايد. البته لازم به ذكر است در روزهاى عيد مذهبى در تمام شهرستانها و نقاط كشور شاهد كاروانهاى عروسى هستيم كه در اين روزهاى مقدس، زندگى مشتركى را براى دو جوان مهيا مى‏كنند.

شب يلدا

آئين و جشن شب يلدا تا به امروز در تمامى سرزمين ايران و در بين همه قشرها و خانواده‏ها برگزار مى‏شود. اين يك جشن خانوادگى است.

در شب يلدا خويشاوندان نزديك در خانه بزرگ خانواده گرد مى‏آيند و دور كرسى مى‏نشينند و تا نيمه شب به خوردن ميوه و آجيل و گوش دادن به فال حافظ مشغول مى‏شوند.

خوردنى ويژه اين شب ميوه‏هاى فصل تابستان چون خربزه، هندوانه، انگور، انار، سيب، خيار، به و مانند آن است. ميوه‏هاى اين شب بايد تا آخر خورده شوند و چيزى براى فردا باقى نماند.

هندوانه خوردن و فال گوش ايستادن از آداب ويژه اين شب در فلاورجان اصفهان است.

چهارشنبه سورى

يكى از سنت‏هاى باستانى ايرانيان، جشن چهارشنبه سورى بوده كه شب چهارشنبه آخر سال در هر كوى و برزن طى مراسم باشكوه و دلپذيرى برگزار مى‏شده است.

از مراسم و آداب اين جشن مى‏توان از آتش افروزى و پريدن از روى آن، مراسم كوزه شكنى و آجيل خورى نام برد.

با فرا رسيدن شامگاه چهارشنبه، زنان، مردان، دختران و پسران هر كوى و برزن بر سر كوى خود پشته هيزمى را آتش مى‏زنند. پس از زبانه كشيدن آتش، با پريدن از روى آتش مى‏خوانند:

غم برو، شادى بيا، محنت برو، روزى بيا و يا زردى من از تو، سرخى تو از من و سرانجام تا پاسى از شب سرگرم هستند.

در بعضى جاها مثل مهاباد، پس از آنكه آتش را مى‏افروختند كوزه همراه با آب از بالاى پشت بام در آتش رها مى‏كردند.

در اصفهان چهارشنبه سورى را چهارشنبه سرخى نيز مى‏گويند.

آئين پنجه (پنجى)

پنج روز پايانى سال يعنى از 25 اسفند تا آغاز نوروز را پنجى گويند. در اين پنج روز مردم طى مراسم خاصى به استقبال نوروز مى‏روند. در اين روزها، دخترى كه نامزد دارد، براى نامزد خود تخم مرغ رنگ مى‏كند كه در آغاز سال نو به نامزدش بدهد.

از ديگر كارهاى اين پنج روز، درست كردن «اوسال» بوده است كه آن را از بهم آميختن قارا و چغندر بريده بريده درست مى‏كردند.

همچنين هر خانواده در اين پنج روز براى خود شاهدانه و گندم بو داده تهيه مى‏كردند.

از جمله آئين‏هاى اين جشن پنج روزه، مير نوروزى بوده است. در اين پنج روز، دو تن از جوانان به نام شاه و وزير به پادشاهى مى‏رسيدند و هر حكمى كه مى‏كردند مى‏بايستى اجرا شود.

يكى از كارهاى شاه و وزير اين بود كه دستور مى‏دادند از خانه بزرگان و ثروتمندان محل گندم، قند، چاى و غيره بگيرند و ثروتمندان نيز خواسته‏هايشان را برآورده مى‏كردند. البته حكومت آنها پنج روز بيشتر دوام نداشت.

عيد نوروز

جشن‏ها و آئين‏هاى نوروزى دست كم يك يا دو هفته ادامه دارد و آداب چهارشنبه سورى، پنجى، خانه تكانى پيش درآمد آماده سازى فضاى جشن‏هاى نوروزى است.

در آغاز سال تحويل همه اعضاء خانواده در خانه و كاشانه خود در كنار سفره هفت سين گرد مى‏آيند. همه لباس نو به تن مى‏كنند و عيد ديدنى‏ها آغاز مى‏شود. مراسم ديد و بازديدهاى نوروزى از شب اول سال جديد آغاز شده و تا روز دوازدهم فروردين ادامه مى‏يابد. اين ديد و بازديدها تا پاسى از شب ادامه دارد. عيدى دادن به مناسبت نوروز نيز رسمى كهن است.

عيدى‏هاى امروز بيشتر به صورت نقد و اسكناس نو است و در بين همه قشرها و خانواده‏ها و حتى سازمانهاى دولتى و خصوصى، پابرجاست. فرستادن كارت تبريك نيز در اين ايام مرسوم است. فرستادن كارت تبريك امروزه به علت جدايى اعضاء خانواده از يكديگر و پراكندگى آنها در شهرهاى مختلف، رونق بيشترى يافته است.

خوراك‏هاى ويژه نوروزى

يكى از رسوم مردم اصفهان در روستاهاى گركويه باخترى در ايام نوروز پختن تخمه هندوانه و تخم مرغ در تنور خانه است. ابتدا تخمه‏هاى هندوانه را در آب مى‏چوشانند و سپس آنها را با تعدادى تخم مرغ درون ظرفى سفالى در تنور كه آتش آن فروكش كرده مى‏گذارند و شب تا صبح مى‏ماند و ضمن پختن تخمه‏ها و تخم مرغ‏ها، تخم مرغ‏ها رنگ پوست تخمه به خود مى‏گرفت.

تهيه «اوسال» از ديگر مراسم اين ايام است. كشمش سياه، پر هلو، پر زرد آلو، انجير، شيره انگور و آب را در يك خمره سفالين مى‏ريختند و اوسال درست مى‏كردند.

يكى ديگر از آئينهاى ويژه شب سال نو، پختن پلو و خورش بوده است.

سيزده بدر

سيزده بدر رسمى است بسيار كهن و در بين همه قشرهاى اجتماعى و در همه شهرهاى ايران عموميت دارد. در اين روز مردم اصفهان نيز همانند مردم ساير نقاط ايران به دشت، كوه و بيابان‏هاى اطراف مى‏روند و يك روز را فارغ از مسايل و مشكلات زندگى مى‏گذرانند.

خانواده‏ها در اين روز به صورت گروهى با هم غذاى ظهر را تدارك ديده و آجيل‏ها و خوردنى‏هاى ديگر با خود برداشته به دامان صحرا و طبيعت مى‏روند. سبزه هفت سين را با خود برداشته و به آب روان مى‏اندازند.

شوخى كردن، بازى كردن، دويدن، تاب خوردن و جدى نبودن از سرگرمى‏هاى ويژه اين روز است. گره زدن سبزه به نيت باز شدن گره دشوارى‏ها و برآورده شدن آرزوها از جمله كارهاى اين روز است.

جشن عروسى

پسرى كه مى‏خواهد ازدواج كند، ابتدا دختر مورد نظر را پيدا كرده و با خانواده‏اش در ميان مى‏گذارد. اگر پدر و مادرش موافقت كردند به خواستگارى او مى‏روند والا بايد كسى را پيدا كند كه پدر و مادرش نيز بپسندند.

پس از توافق بر سر دختر، كسى را به خانه عروس مى‏فرستند و او با گوشه و كنايه مسئله خواستگارى را مطرح مى‏كند، اگر آنها موافق بودند و يا از گفتار و كردارشان مشخص شد كه موافقند، به پدر و مادر داماد اطلاع مى‏دهد و مادر داماد به همراه يكى دو تن از زنهاى خويشاوند به خانه دختر مى‏روند و موضوع را با مادر دختر در ميان مى‏گذارند.

در صورت قبول، مردان وارد ميدان شده و از طرف داماد براى تعيين مهريه و روز عقد و عروسى به خانه عروس مى‏روند. در اين جلسه ميزان مهريه را مشخص كرده و در ورقه‏اى ثبت مى‏نمايند و آن را به امضاء اعضاء حاضر مى‏رسانند.

در بعضى مناطق روستايى، قبل از جواب دادن و تعيين مهريه، داماد را امتحان مى‏كنند، مثلاً به او مى‏گويند كه انبار هيزم ما خالى شده. اگر داماد صبح روز بعد قبل از ظهر هيزم به انبار بياورد مشخص مى‏شود كه آدم زرنگى است و به درد دامادى مى‏خورد. در اين جلسه كه براى تعيين مهريه و روز عقد برگزار شده، عروس و داماد يكديگر را ديده و با هم آشنا مى‏شوند. معمولاً يك روز قبل از عقد، مراسم خريد عقد دارند. در اين روز عده‏اى از بستگان عروس و داماد به همراه عروس و داماد به بازار مى‏روند و لوازم مورد نياز براى عقد و طلا و جواهرات عروس و كت و شلوار داماد و ساير كالاهاى مورد نياز را خريدارى مى‏كنند.

در روز عقد، بستگان، دوستان و آشنايان دعوت شده در دو مكان زنانه و مردانه جمع مى‏شوند. مجلس زنانه در منزل پدر عروس و مردانه منزل پدر داماد يا منزل يكى از همسايگان عروس مى‏باشد. عروس را آرايش كرده و در اتاق عقد بر سر سفره عقد مى‏نشانند.

عده‏اى از زنان در اطراف او جمع شده و به شادى و رقص مشغولند. عاقد به اتاق عقد وارد مى‏شود و ضمن خواندن خطبه، پدر و مردان محرم عروس نيز در كنار او قرار دارند. در اين هنگام رسم «كليد زبان» خودنمايى مى‏كند. عروس بدون «كليد زبان» پاسخ نمى‏دهد. داماد و پدر داماد پولى را به عروس مى‏دهند و پس از سه بار خواندن خطبه پاسخ مى‏دهد.

گاهى اوقات مراسم عقد و عروسى با هم است و گاهى دو ماه تا چند سال بين عقد و عروسى فاصله وجود دارد. شب قبل از عروسى جشن حنابندان است. عده‏اى از زنان خويشاوند عروس و داماد، عروس را به حمام برده و در آنجا زنها و دختران دو خانواده به سر و دست‏هاى عروس حنا مى‏بندند. صبح روز عروسى نيز جوانهاى خانواده عروس و داماد، داماد را به حمام مى‏برند و سر و دست‏هاى او را حنا مى‏بندند و لباس دامادى را به تن او مى‏كنند.

در بعضى مناطق آيين به «تخت نشينى داماد» وجود دارد. پس از آنكه داماد را از حمام بيرون آوردند او را روى يك تشك يا يك تخت خواب مى‏نشانند و اشعارى را براى پدر داماد و داماد مى‏خوانند. پس از آن آرايشگر به چشمان داماد سرمه مى‏كشد و تا پاسى از شب به جشن و سرور مى‏پردازند.

در شهرضا پس از شام عروسى، عروس و داماد را به حمام مى‏برند و مراسم تخت‏نشينى را انجام مى‏دهند. پس از آن، مراسم بردن جهيزيه عروس آغاز مى‏شود.

در گذشته وسايل عروس را درون طبق برسر گذاشته و به خانه داماد مى‏برند ولى هم اكنون با ماشين‏هاى متعدد جهاز عروس را به خانه داماد منتقل مى‏كنند. پس از آن عده‏اى از طرف داماد به خانه عروس مى‏روند و پس از تقديم قباله و صورت جهيزيه به پدر عروس، اجازه بردن عروس را دريافت مى‏كنند.

پدر عروس چادر سفيدى بر سر دخترش مى‏كند و او را روانه خانه بخت مى‏نمايد. سپس عروس را با ماشين تزيين شده به خانه داماد مى‏برند. نزديك خانه داماد، عروس پياده شده و طلب پاانداز مى‏كند.

داماد در اين هنگام به او خوش آمد گفته و يا اينكه سيب، انار يا نارنجى به سوى او پرت كرده و بدين ترتيب به او خوش آمد مى‏گفته است.

با آمدن عروس گوسفندى را قربانى مى‏كنند و اسفند دود مى‏كنند، در بعضى جاها عروس ضمن ورود به خانه، تخم مرغى را زير پايش له مى‏نمايد. عروس و داماد به اتاق ويژه راهنمايى مى‏شوند و پس از صرف شام آن دو تنها مى‏مانند.

در بعضى مناطق استان مثل جندق، در حجله عروس و داماد با آفتابه پاى يكديگر را مى‏شويند و آب آن را به اطراف خانه مى‏ريزند.

در كاشان صبح روز بعد از عروسى، عروس را به حمام مى‏برند و او را آرايش كرده و در عصر آن روز در خانه عروس به رقص و شادى مى‏پردازند.

چند روز بعد تمام كسانى كه در عروسى شركت داشته‏اند به ديدار عروس مى‏آيند و براى او هدايايى مى‏آورند كه در كاشان به اين مراسم «جا خالگى» گويند.

بعد از مراسم جا خالگى، خانواده‏هاى فاميل عروس و داماد، آنها را دعوت مى‏كنند و به اصطلاح آنها را «پاگشا» مى‏نمايند.

تأخير سنى ازدواج

يكى از مسائلى كه امروزه در جامعه ايران اسلامى به وسعت به چشم مى‏خورد، افزايش سن ازدواج است. عوامل مختلفى چون بى‏كارى و عدم تأمين مخارج زندگى، افزايش هزينه‏هاى ازدواج و عوامل ديگر سبب بروز اين مسئله شده است.

در استان اصفهان در حدود 16603 نفر پسر بالاى 30 سال وجود دارد كه ازدواج نكرده‏اند. اين جمعيت در حدود 9/3 درصد جمعيت 15 سال به بالاى مردان ازدواج نكرده استان را شامل مى‏شود.

در اين استان 29444 نفر دختر بالاى 24 سال زندگى مى‏كنند كه ازدواج نكرده‏اند كه اين جمعيت در حدود 11 درصد دختران ازدواج نكرده بالاى 15 سال استان را شامل مى‏شود.

مراسم عيد فطر

در سراسر ايران اسلامى روز اول شوال را جشن مى‏گيرند. در اين روز در تمامى نقاط ايران اسلامى نماز عيد فطر برگزار مى‏شود و مردم اين روز مبارك را به يكديگر تبريك گفته و از خداوند قبولى طاعات يكديگر را خواهانند.

در بيدگل كاشان در شب عيد فطر مردم در مساجد به دعا و نماز مشغول مى‏شوند و تا صبح بيدار مى‏مانند.

بعد از اقامه نماز صبح، صبحانه را در مسجد صرف مى‏نمايند، سپس به مصلى براى اقامه نماز مى‏روند. بعد از مراسم نماز كليه مردم اين شهر كنار قبور اموات و گذشتگان خود رفته و تا ظهر آنجا هستند.

در فلاورجان نيز روز عيد فطر بر سر قبر اموات حاضر مى‏شوند و فاتحه مى‏خوانند.

منابع