عزاداری‌های استان هرمزگان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
عزادارى ماه محرم
با فرا رسيدن ماه محرم سراسر استان غرق در عزا و ماتم مىشود و در مساجد و تكايا مجالس عزادارى برپا مىگردد. در شهرستان رودان با فرا رسيدن ماه محرم مردم شيعه استان ليستى تهيه نموده و از مردم جهت انجام عزادارى و روضهخوانى پول جمعآورى مىنمايند. كسانى كه سرمايهاى دارند و باغ و ملك خود را وقف امام عليهالسلام و خدا نمودهاند شخصا مبادرت به امر عزادارى و روضهخوانى مىنمايند. چند نفر از ملايان ده كه به آنها ذاكر امام حسين عليهالسلام مىگويند و همچنين يك نفر از روحانيون برجسته را دعوت مىكنند.
قبل از انجام مراسم روضهخوانى ملايى بر فراز مسجد مىرود و «چاووشى» مىخواند. «چاووشى خوانى» نشان دهنده اين است كه در فلان مسجد روضهخوانى است و مردم مكلف هستند در آنجا حضور بهم رسانند.
در بندرعباس با شروع ماه محرم سوگواران حسينى با به راه انداختن حسينيهها، سوگ خود را آغاز مىكنند و با رسمهايى چون علم گردانى، جريده گردانى، نوحهخوانى، تعزيه و سينهزنى به شيوههاى محلى، عزادارى خود را شكل مىدهند.
در روز تاسوعا مراسم تعزيه برگزار مىشود و پس از آن مراسم تشيع جنازه نمادين و حمل حجله برگزار مىشود. براى اين منظور تا ظهر تابوت و حجلهاى چوبى را در بيرون شهر در حسينيه آماده مىكنند و با پارچهاى سفيد پوشانده و با گل و آئينه و خلخال تزئين مىكنند.
پس از اتمام تعزيه عزاداران تابوتها را بر دوش نهاده و حركت مىكنند و به سوى حسينيهها مىروند. مردانى كه تابوت را بر دوش دارند، در راه آنرا به شيوهاى ويژه مىتكانند و هم ريتم دهل و ساز مىشوند. با صداى ساز و دهل، در نزديكى حسينيه «حجله» را از اندرونى بيرون آورده و تا درگاه حسينيه پيش مىآورند.
با ورود تابوت، حجله نيز به رقص در مىآيد، هر دو، رو به رو شده و به گرد هم مىچرخند و همه عزاداران بر گرد حجله و تابوت جمع مىشوند. در پايان مراسم، دايرههاى عزادارى مردم شكل مىگيرند تا سينه بزنند و سوگ بخوانند.
اواخر شب، تعزيه «حنابندان قاسم عليهالسلام» اجرا مىشود و حجله در خيمهگاه قاسم بن حسن عليهالسلام قرار مىگيرد و در نيمههاى شب و در اواخر تعزيه، زنان نيازمند، سينىهاى خالى خود را پيش مىآورند و در برابر حجله و شبيه قاسم بن حسن عليهالسلام قرار مىدهند تا با دست خود، آنها را متبرك سازند.
سينهزنى در بندرعباس آداب و ترتيب خاصى دارد كه با ساير شهرهاى ايران متفاوت است. سينهزنها پس از اجتماع در تكيه يا محله خود دايرهوار قرار مىگيرند و در حالى كه با دست چپ كمربند نفر سمت چپ خود را گرفتهاند با آهنگ مخصوص اشعارى كه توسط يك نفر در ميان دايره خوانده مىشود با دست راست بر سينه مىزنند و در پايان هر بيت يا بند به آن جواب مىدهند.
در موقعى كه نوحهخوان مشغول خواندن است، سينهزنها با پس و پيش نهادن پاها، تحت تأثير آهنگ نوحه و ابيات آن، به شدت بر سينه مىزنند ولى همين كه موقع جواب دادن شد، آرام مىگيرند و آنگاه جواب مىدهند. اين نوع سينهزنى و نوحهخوانى را اصطلاحا «واحد» مىگويند.
در شب و روز نهم و دهم محرم سينهزنها به طور منظم در سطح شهر راه مىافتند و در يكى از مساجد يا تكايا كه نسبت به ساير مساجد و تكايا مركزيت دارد، جمع مىشوند و به سينهزنى مىپردازند، بعد از مراسم سينهزنى، روضهخوانى در همانجا شروع مىشود و مجلس آن روز يا آن شب پايان مىيابد.
شب يازدهم محرم مراسم شام غريبان انجام مىشود. پس از انجام مراسم سرِگ (عزادارى) به اتمام مىرسد.
در جزاير خصوصا جزيره كيش ماه محرم براى محليان سنى و شيعه يكسان است. سنىها، روز نهم محرم روزه مىگيرند و روز دهم در مراسم عزادارى شيعيان شركت مىكنند، ولى سينه نمىزنند.
در قديم يك روز بعد از عاشورا در مناطق شيعه نشين كاروان اسيران كربلا در شهر راهاندازى مىشد و هر يك از اسيران سوار بر شتر، در طول راه با خواندن ابياتى مناسب، ستمهايى را كه بر آنان روا داشتهاند بيان مىكردند.
اطعام عزاداران با انواع غذا مانند پلو خورشت، حليم، آش، شله زرد و امثال آن در روزهاى تاسوعا و عاشورا و بيستم و بيست و هشتم صفر از قديم در بعضى از تكيهها و حسينيهها و منازل مرسوم بوده و هنوز هم معمول است.
در ديگر مناسبت شهادت ائمه اطهار عليهالسلام نيز مراسم عزادارى انجام مىگيرد. در مناطق اهل سنت استان بخصوص منطقه بستك به طور كلى در دو ماه محرم و صفر عروسىها و جشنها تعطيل مىگردد.
حتى عقد كنان هم برگزار نمىشود. حتى از اول محرم تا سيزدهم كه آن را دهه قتل مىگويند مسافرت هم نمىروند. لباس نو نمىپوشند. مخصوصا در روز سيزده زنها بزك و آرايش نمىنمايند.
حنا نمىبندند. روزهاى تاسوعا و عاشورا خيلىها روزه مىگيرند، حليم و برنج و گوشت پخته تقسيم مىكنند و خير و خيرات مىنمايند.
مجالس ترحيم
مراسم خاك سپارى و سوگوارى در شهرها و روستاهاى استان هرمزگان با اندك تغييراتى برگزار مىشود. همين كه كسى درگذشت بستگان و همسايگان در خانه او جمع مىشوند و خود را براى غسل، كفن و دفن مرده آماده مىكنند. غسل ميت و كفن كردن توسط ملاى محل و يا با راهنمايى او توسط كس ديگرى انجام مىشود.
در هنگام بلند كردن تابوت، رسم است كه نخست كسان نزديك مرده در حال بلند كردن جنازه شركت مىكنند، سپس ديگران، هر چند گام، يك بار حمل تابوت را به عهده مىگيرند.
پس از پايان خاك سپارى، همه از گورستان به سوى خانه حركت مىكنند و در خانه ضمن خواندن فاتحه، به بازماندگان تسليت مىگويند.
از روز مرگ تا سه روز، خانواده مرده به عزادارى مىنشينند. در اين مدت مردم از راههاى دور و نزديك به ديدن آنها مىآيند. براى نشستن ديدار كنندگان، سر پناهى چهار سوق مانند، از چوب و شاخ نخل مىسازند و صاحبان عزا طورى مىنشينند، كه همه مردم آنان را ببينند.
ديدار كنندگان ناهار يا شام را با كسان متوفى مىخورند، هزينه پذيرايى هر وعده شام يا ناهار را يكى از نزديكان مرده به عهده مىگيرد. روز سوم پايان مجلس فاتحهخوانى است و پذيرايى از مردم در اين روز به عهده صاحبان عزاست.
بر خلاف روزهاى اول و دوم، براى مراسم روز ختم مجلس، از مردم دعوت مىشود كه به خانه صاحب عزا بيايند. سى پاره كلام الله مجيد به مجلس آورده و حاضران مشغول خواندن مىشوند. همين كه سى جز قرآن پايان يافت، سينى شيرينى يا حلوا، عود و گلاب به مجلس مىآورند و ملاى محل دعاى ختم قرآن مىخواند.
پس از دعا، شيرينى بين حاضران پخش مىشود، آنگاه روضه خوانده مىشود، سپس ناهار را صرف مىكنند.
پس از ناهار، چاى و قليان به ميان مىآيد و يكى دو ساعت بعد، سلمانى وارد مجلس شده و سر و صورت عزاداران را آرايش مىكند و بدين ترتيب ختم ايام فاتحهخوانى اعلام مىشود.
در قشم ملاهاى محل چند شبانه روز بر سر قبر ميت قرآن مىخوانند.
چهل روز پس از مرگ، مراسم ختم چله، چهار ماه بعد، ختم چهار ماه و يك سال بعد، ختم سال با تشريفات كامل توسط صاحبان اصلى عزا برگزار مىشود. سنگ گور مرده در مراسم ختم چهار ماه يا سال نصب مىشود.
در قشم قبر مرده را با زمين صاف مىكنند و اصلاً سنگ قبر نمىگذارند و گاه فقط سنگى را به عنوان نشانه مىگذارند.
در ميان مردم جزيرههاى هرمزگان، كه بيشتر سنى شافعى هستند، مراسم هفت، چهل و سال معمول نيست، تنها روزهاى عيد فطر و قربان به گورستان مىروند و فاتحه مىخوانند.
سر گور رفتن، نوحه خواندن و زار و گريه كردن در ميان بيشتر مردم جزيرههاى استان هرمزگان معمول نيست، زيرا بر اين باورند كه هر كس مرد، در دست خداست و خوب و بد او بستگى به رفتار و گفتارش داشته و تنها طلب آمرزش او، با دعاى همراه با نماز و يا با دعاى ويژه بين خودشان و خالقشان به ظهور مىرسد كه بيشتر حالت پنهانى و بىريايى دارد.
در شهرستان رودان ملاها چندين شبانه روز به جاى مرده، بر سر قبر او نماز و قرآن مىخوانند.
