ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

عزاداری‌های استان سیستان و بلوچستان

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

محتویات

عزادارى ماه محرم

با فرا رسيدن ماه محرم در مساجد استان (مناطق شيعه نشين) مراسم روضه خوانى بر پا مى‏شود. در اين مساجد همراه با وعظ سخنرانى مردم به نوحه سرايى و عزادارى نيز مى‏پردازند. از شب ششم به بعد دسته‏ها بيرون مى‏روند. جوانان همراه دسته بيرون مى‏روند و افراد مسن داخل مسجد مى‏مانند و به سخنان روحانى گوش مى‏دهند.

دسته‏هاى كه بيرون رفته‏اند به مساجد مختلف مى‏روند و در هر مسجد توقفى كوتاه نموده و خوش صداترين خواننده آن مسجد يا حسينيه نوحه‏اى مى‏خواند و اعضاء دسته و حاضرين در مسجد نيز به سينه زنى و عزادارى مى‏پردازند. سپس اگر يكى از خادمان اهل بيت يا يكى از بزرگان محل از دنيا رفته باشد به پاس احترام و ياد او دسته سينه زنى به منزل آنها مى‏رود و در آنجا روضه خوانى و سينه زنى انجام مى‏شود و عزاداران با شربت پذيرايى مى‏گردند.

در برخى از مناطق استان نيز در اين ماه مراسم تعزيه و شبيه خوانى اجرا مى‏شود. در برخى ازنقاط استان مراسم تابوت و گلدسته گردانى اجرا مى‏شود.

در روز تاسوعا و عاشورا تابوت به سبك خاصى تزئين مى‏شود و مردان در حالى كه سخت تحت تأثير احساسات مذهبى قرار گرفته‏اند، با سرعت و تحرك عجيبى تابوت را بر سردست‏ها بلند كرده و دور مى‏گردانند و مى‏خوانند واى حسين كشته شد. همچنين دو كبوتر چوبى ساخته و در بالاى مناره‏ها نصب مى‏گرديد كه نمايشى از كبوتران نامه بر مى‏باشد. در روز عاشورا ساعت 9 صبح دسته سينه‏زنى از مسجد خارج و به قبرستان مى‏رود و تا نزديكى‏هاى ظهر در آنجا به عزادارى مشغولند سپس به مسجد بر مى‏گردند و در مسجد نهار مى‏خورند. براى تهيه ناهار روز عاشورا مردم كمك‏هاى زيادى به صورت نذر مى‏آورند و در تهيه و آماده كردن آن نيز همگان كمك و يارى مى‏نمائيد. بعد از ظهر عاشورا نيز در مساجد مراسم روضه خوانى بر پا مى‏باشد.

در روز اربعين حسينى نيز مراسم عزادارى در اين استان برگزار مى‏شود و در برخى از نقاط بسيارى از خانواده شله زرد، حليم پخته و در بين مردم تقسيم مى‏نمايند.

در روز 28 صفر نيز مراسم روضه خوانى تشكيل مى‏شود. در اين روز نيز حليم و آش نذرى در سطح وسيع‏ترى پخته و توزيع مى‏گردد.

مجلس ترحيم در سيستان

وقتى فردى از دنيا مى‏رود، تمام اقوام و خويشان را از راه دور و نزديك خبر مى‏كنند و آنها خود را هر چه سريعتر مى‏رسانند و ميت را غسل و كفن كرده و به خاك مى‏سپارند.

براى افرادى هم كه خبردار نشده‏اند و در مراسم دفن حضور نداشته‏اند، سيه نومه مى‏نويسند. نويسنده سياه نومه، گوشه كاغذ را پاره و يا سياه كرده و طرف مقابل با مشاهده آن متوجه خبر مرگ مى‏شود.

پس ازمراسم دفن، مردم به همراه صاحبان عزا به منزل يا مسجد مى‏روند و فاتحه خوانده و به صاحبان عزا تسليت مى‏گويند.

در اين جلسه صاحبان عزا به صورت يك صف از بزرگ به كوچك و به نسبت نزديكى و دورى با متوفى از جلوى مردم عبور كرده و به تسليت گويى مردم جواب مى‏دهند. مراسم فاتحه خوانى (پُرسه) سه يا پنج شبانه روز مى‏باشد. مردم از دور و نزديك به فاتحه خوانى مى‏آيند. مراسم پرسه مردان در مسجد و زنان در منزل برگزار مى‏شود. صاحبان عزا در جلو در مسجد ايستاده و به مردم خوش آمد مى‏گويند. در اين مراسم يك نفر قارى، قرآن مى‏خواند و ديگران دستها را به علامت دعا نگهداشته و گوش مى‏دهند و بعد از پايان قرائت قرآن دستها را به ريش خود مى‏كشند.

بعد از ختم سوره اخلاص بلند مى‏شوند و به صاحبان عزا مى‏گويند «راضى بشى» آنها نيز در جواب مى‏گويند «راضى ام به رضاى خدا».

پس از مراسم فاتحه خوانى، مراسم ختم برگزار مى‏شود. اين مراسم در روز سوم، يا پنجم و يا هفتم برگزار مى‏شود. بنابر مصلحت خانوادگى، پايگاه اجتماعى، وسعت قبيله و عشيره، پراكندگى فاميل و يا نرسيدن فرزندان متوفى، مراسم ختم از روز سوم تا هفتم تأخير پيدا مى‏كند. در روز سوم سنگ قبر متوفى كار گذاشته مى‏شود و روى قبر پارچه‏اى سياه يا سبز رنگ مى‏اندازند.

حدود ساعت 10 صبح زنان و مردان به سر قبر مى‏روند البته در روستاها حدود 2 بعد از ظهر به سر قبر مى‏روند و با خواندن فاتحه ياد متوفى را گرامى مى‏دارند و به صاحبان عزا نيز تسليت مى‏گويند.

پس از مراسم رفتن به سر قبر، در مسجد يا محلى ديگر جمع مى‏شوند و يك روحانى و يا يك يا چند مداح به وعظ و نوحه سرايى مى‏پردازند. پس از آن با نهار و اگر غروب باشد با شام از ميهمانان پذيرايى مى‏شود. يك يا دو روز بعداز مراسم ختم، مراسم پس پُرس آغاز مى‏شود. در اين مراسم نزديكان درجه يك متوفى به همراه زن و مردى مسن در شكل يك جمع كوچك جهت تشكر و تقدير به بازديد خويشاوندان و افرادى كه خدمات بيشترى انجام داده‏اند مى‏روند و پس از احوال پرسى و قرائت فاتحه و صرف چاى به منزل ديگرى مى‏روند. اين مراسم ممكن است تا چند روز هم طول بكشد. بعد از 21 روز كه از دفن ميت گذشت مراسم سر سه هفته برگزار مى‏شود. در اين روز كه معمولاً جمعه انتخاب مى‏شود زنان، خويشاوندان و همسايگان و دوستان را به رفتن به قبرستان دعوت مى‏كنند. اين روز فقط زنان به گورستان مى‏روند و پس از آن به منزل صاحبان عزا مى‏روند و با ذكر فاتحه و صرف چاى مراسم خاتمه مى‏يابد. در روز چهلم نيز مراسم چهلم برگزار مى‏شود. يك روز قبل از چهلم بستگان دعوت مى‏شوند. اين مجلس خاص مردان مى‏باشد.

ابتدا بر سر قبر متوفى گرد مى‏آيند و پس از برگشتن از گورستان روضه خوانى و ذكر فاتحه صورت مى‏پذيرد. پس از صرف نهار يا شام از طرف ريش سفيد مجلس اعلام مى‏شود كه برگزارى مراسم شادى و جشن آزاد است و همگان را به انجام كارهايى كه در پيش داشته‏اند مثل عروسى، ختنه سورى و... دعوت مى‏نمايد. بدين ترتيب مراسم عزادارى و ترحيم براى متوفى به پايان مى‏پذيرد.

مجلس ترحيم در بلوچستان

مراسم عزادارى به گويش بلوچى سراوانى پُرسان و به گويش زاهدانى پاتيا ناميده مى‏شود.

عزادارى بلوچ‏ها، هنگامى است كه كسى از آنان فوت شود، در اين هنگام مردان منسوب به متوفى، عمامه سياه به سر مى‏بندند و زنان نيز با اينكه بيشتر اوقات لباس سياه بر تن دارند، سعى مى‏كنند كه حتما ملبس به لباس سياه باشند. در اين مراسم ترانه و آهنگ «مُوتك» خوانده مى‏شود.

مراسم «تغسيل» يا به گويش سراوانى مردهگان و تدفين نيز تقريبا همانند ساير نقاط ايران است، ولى از آن جا كه در اغلب نقاط غسالخانه ندارند، براى انجام عمل غسل، زمين را قدرى گود مى‏كنند و مقدارى علوفه در آن پهن مى‏نمايند و جسد متوفى را روى علوفه‏ها مى‏گذارند و سپس اعمال غسل را به جاى مى‏آورند.

در هنگام كفن كردن نيز نوارى (شال) از كفن جدا مى‏كنند و دور كمر و بدن ميت مى‏پيچند و پس از قرار دادن جسد يا به گويش جنوبى مُردگ در قبر (كبر)، نوار را باز مى‏كنند و پس از آن كه قبر را از خاك پُر كردند آن را در درازى قبر مى‏گذارند.

در اين هنگام مقدارى خرما، ميان حاضران تقسيم مى‏كنند، از آن پس، همه به خانه متوفى باز مى‏گردند و پس از نوشيدن چاى و كشيدن قليان «چليم» متفرق مى‏شوند.

معمولاً بستگان متوفى افرادى را كه در مراسم تدفين حضور داشته‏اند، به ناهار دعوت مى‏كنند و نزديكترين فرد به متوفى سه روز در خانه مى‏ماند، زيرا مردم روستا و ديگران در اين مدت براى تسلاى خاطر او به ديدنش مى‏روند. در اين هنگام بستگان به صاحب عزا مى‏گويند: خدا تره دلدارى دنت.

روز سوم نيز به عمل خير طبخ و توزيع غذا (خرج) مى‏پردازند و در روز چهارم اهالى را دعوت مى‏كنند و پس از صرف ناهار براى آمرزش روح مردم فاتحه مى‏خوانند.

پس از گذشت يك سال از تاريخ فوت، اهالى را به ناهار دعوت مى‏كنند و پس از صرف ناهار فاتحه مى‏خوانند و سپس هر كس به خانه خود مى‏رود. بدين ترتيب آخرين احترام نسبت به فرد فوت شده به عمل مى‏آيد.

در بلوچستان از سنگ قبر، خبرى نيست و فقط بر بالاى سر و پايين پاى متوفى دو قطعه سنگ به صورت عمودى يا به موازات امتداد قبر، در خاك فرو مى‏كنند. در ناحيه چانف و ساير نقاط مكران آن را شك مى‏نامند.

اگر اين سنگ را عمود بر امتداد قبر قرار داده باشند، مرده زن است و چنانچه جهت سنگ به موازات امتداد قبر باشد مرده مرد است.


منابع