ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

جنگ جهانی اول در استان آذربایجان شرقی

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

هنوز چند هفته از تاج گذارى احمد شاه نگذشته بود كه جنگ جهانى اول (1914 م / 1293 ه .ش / 1334 ه .ق) آغاز شد. با اينكه ايران بى‏طرفى خود را اعلام كرده بود، ولى با وجود اين، جهانخواران مقررات نظام بى‏طرفى را محترم نشمرده، شعله‏هاى آتش جنگ را به ايران از جمله آذربايجان كشاندند. منطقه آذربايجان صحنه كشمكش‏هاى عثمانى و روسيه شده بود و زمينه‏هاى اغتشاشات كلى فراهم آمده بود.

در فاصله سالهاى 1914 تا 1918 .م كه جنگ اول ادامه داشت هرج و مرج در همه جاى ايران به ويژه در آذربايجان حكمفرما بود. وضع كشور به صورت فئوداليته و خانخانى درآمده، حكومت مستبد مركزى نيز در برابر فشار دو دشمن نيرومند انگلستان و روسيه قرار داشت. بديهى است در اين جنگها زيان اصلى هميشه متوجه كشورهاى ضعيف‏تر است.

نقض بى‏طرفى ايران در اين جنگ، موجبات بى‏نظمى در همه نقاط كشور به ويژه در آذربايجان گرديد. عثمانى‏ها از موقعيت استفاده كرده به اين خطه تجاوز كردند و تبريز را به تصرف خود درآوردند و در سراسر آذربايجان دست به تاراج اموال و انبار غلّه مردم زدند.

از طرفى روس‏ها نيروى تازه نفسى از سواره و پياده و توپخانه به آذربايجان آوردند و در تبريز، مراغه و مراكز ديگر مستقر نمودند ولى در مقابل عثمانيان به همراه تنى چند از سران آذربايجان با آنها به زد و خورد پرداختند كه منجر به شكست روس‏ها گرديد و در نتيجه عقب نشستند.

عثمانى‏ها تا چندى در مراغه و روس‏ها در تبريز بودند، تا اينكه در قفقاز در نبردگاه «سارى قميش» عثمانيان به پيروزى دست يافتند و روس‏ها شكست خوردند. در نتيجه به نيروهاى خود در آذربايجان دستور عقب نشينى دادند و بدين ترتيب در نوزدهم آبان 1293 ه .ش روس‏ها از تبريز بيرون رفتند. به دنبال خروج نيروهاى روسيه، شهر تبريز غرق در شادى و سرور شد. پس از 5 سال اندوه و خوارى، اين نخستين بار بود كه شور و شادى در مردم ديده مى‏شد. فرداى آن روز مجاهدان با يك دسته از عثمانى‏ها به شهر تبريز آمدند و كنسولگرى آلمان و اتريش و عثمانى را در تبريز باز كردند و به دنبال آن سيل عثمانى‏ها به اين شهر سرازير شد.

روس‏ها تا مرند عقب نشينى كرده و عثمانى‏ها نيز در صوفيان سنگر گرفتند. در اين ميان روس‏ها دوباره در قفقاز به پيروزى رسيدند و به فرماندهان خود در ايران دستور دادند كه دوباره به جنگ عثمانى‏ها بروند. به اين خاطر جنگ سختى در سهلان (سوالان) در گرفت و عثمانى‏ها از صوفيان عقب نشينى كردند و چون اين خبر به تبريز رسيد عثمانى‏ها درنگ نكرده با شتاب شهر تبريز را رها كردند و سرانجام در روز 25 دى‏ماه، دوباره تبريز به دست روس‏ها افتاد.

سپاه روس پس از سالها درنگ در منطقه آذربايجان، با پيروزى انقلاب اكتبر و از هم پاشيدن امپراطور روس در سال 1917 .م، در حالى كه جنگ جهانى اول به پايان نرسيده بود، از ايران بيرون رفتند. پس از كناره‏گيرى روس‏ها، انگليسى‏ها در صدد برآمدند تا خلأ وجود قواى روس را پر كنند، در نتيجه زد و خورد ميان عثمانى‏ها و انگليسى‏ها آغاز گرديد. انگليسى‏ها كه شهر ميانه را در دست داشتند از آنجا گذشته و تا گردنه شبلى كه در چند فرسخى شرق تبريز است پيش آمدند.

عثمانى‏ها نيز سپاهى گرد آوردند و در نزديكى ميانه در نقطه‏اى به نام «تيكمه داش» (70 كيلومترى شرق تبريز)، دو سپاه به هم رسيده به جنگ پرداختند. ليكن پس از آنكه نتايج جنگ جهانى اول به يك باره دگرگون شد و آلمانى‏ها شكست‏هاى سختى خوردند. در نتيجه مذاكرات جهت پايان جنگ آغاز شد و به دنبال آن عثمانى‏ها نيز عقب نشينى كرده و به كشور خود بازگشتند.



منابع