آموزش و پرورش در استان اردبیل

تعليم و تربيت كه بر دو محور تعليم و تربيت اكتسابى و تعليم و تربيت بر مبناى معلم و متعلم استوار است، شايد از زمانى شروع شده كه انسانها زندگى اجتماعى را براى مبارزه با طبيعت و حل مشكلات زندگى برگزيدند.

با گذشت هزاران سال و ذخيره صدها قرن تجربه، انسانها بالاخره پا به مرحله تعليم و تربيت بر مبناى معلم و متعلم گذاشتند.

در منطقه اردبيل نيز آموزش و پرورش نوع دوم تاريخ بسيار طولانى دارد چرا كه منطقه مغان مركز تعليم و تربيت موبدان زرتشتى بوده كه در آن مكتب، تعليم و تربيت انسانها به صورت آموزش فرايض دينى و دانشهاى مرسوم توسط معلمان و مربيان مذهبى به مردم آموخته مى‏شد.

همچنين با ظهور دين اسلام تعاليم انسان ساز و آسمانى آن در ايران و از جمله اردبيل نيز بدين صورت گسترش يافت.

شكى نيست كه تعاليم اسلام ابتدا با قرائت آيات قرآنى و سپس با تعبير و تفسير آيات و متون قرآن كريم، صورت گرفته است و در سير تطور خويش مكاتب بزرگى را به وجود آورده است.

در چنين ادوارى، اردبيل سالهاى متمادى به عنوان مركز ايالات آذربايجان از مقام معتبرى برخوردار بوده است و دانشمندان والا مقامى را در دامان خود تربيت كرده است. به هر تقدير، شيوه تعليم و تعلم قرنها در اردبيل به صورت متد قديمى و مرسوم عصر و زمان خود ادامه داشته و خانقاه‏ها و مساجد و مكتب‏خانه‏ها به عنوان عمده‏ترين مراكز آموزشى به شمار مى‏آمده‏اند.

تشكيل مدارس جديد به شيوه علوم نوين در مقاطع دبستان و دبيرستان ابتدا در پايتخت كشور نضج گرفت و تقريبا پنجاه سال پس از تأسيس دارالفنون در تهران اولين سنگ بناى مدرسه جديد در اردبيل به سال 1322 ه .ق به همت محمد ولى خان تنگابنى (نصرالسلطنه) به نام مدرسه «نصريّه» گذاشته شد. ولى پس از مدت كوتاهى تعطيل شد.

پس از تشكيل حكومت مشروطه، مدرسه ديگرى به نام جعفريه جانشين مدرسه اولى گرديد كه چندان دوام نياورد و تعطيل شد و در اندك زمانى سومين مدرسه جديد به نام «شرافت» در سال 1325 ه .ق با مديريت ميرزا على خان تبريزى تأسيس شد كه با قتل مؤسس آن، تعطيل گرديد.

پس از آن معارف شهر مجددا مدرسه‏اى به همان نام (شرافت)، تأسيس كردند كه مخارج آن را خودشان مى‏پرداختند. اين مدرسه نيز دوامى نداشت و پس از مدتى تعطيل شد.

در سال 1331 ه .ق مدرسه جديدى به نام «رشيديه» و سپس مدرسه ديگرى از طرف كنسولگرى روس به نام «روشن»، در اردبيل افتتاح شد.

پس از كودتاى 1299، مكتب خانه‏هاى سنتى يكى پس از ديگرى تغيير شكل داده و فعاليت خود را به صورت مدارس جديد شروع كردند.

از جمله شخصيت‏هاى ممتازى كه در اعتلاى فرهنگ اردبيل در چنين برهه‏اى، صميمانه تلاش مى‏كرد، آقاى شيخ الاسلام فرزند شيخ الاسلام بزرگ بود.

وى كه ملبس به لباس روحانيت بود اولين اداره معارف را در منزل خود تشكيل داد و با همكارى ميرزا بهاءالدين بيرنگى به تمشيت امور اداره جديدالتأسيس پرداخت.

از ديگر نيك مردان فرهنگ اردبيل در اين عصر، شادروان ميرزا مسيب رهبر، مجيدترين و سيد يوسف هدايت اللهى بودند كه از بنيانگذاران مدارس جديد در اردبيل به شمار مى‏روند.

اولين مدرسه دولتى در اردبيل در سال 1335 ه .ق و 1296 خورشيدى به نام مدرسه «احمدى» افتتاح شد. مؤسس اين مدرسه مرحوم محمد قدس بوده كه با همكارى تنى چند از معاريف شهر، كادر آموزشى را تشكيل دادند.

در فاصله چند سال پس از افتتاح مدرسه «احمدى» كه بعدا به نام مدرسه نمره يك تغيير نام داد، دو باب مدرسه دولتى ديگر به نامهاى نمره دو نمره سه نيز در اردبيل تأسيس شد تا اينكه به سال 1312 خورشيدى مدرسه نمره يك به نام «سينايى»، مدرسه نمره دو به نام «سعدى» و مدرسه نمره سه به نام «انورى» تغيير نام يافتند. اين مدارس فاقد دوره متوسطه بوده و به ناچار علاقه‏مندان به ادامه تحصيل عازم تبريز يا تهران مى‏شدند.

در سال 1315 خورشيدى دوره دبيرستان از دبستان نهايى مجزا شده به صورت مدرسه مستقلى به نام دبيرستان «صفوى» درآمد.

اولين مدرسه دخترانه‏اى كه در اردبيل پس از كودتاى سال 1299 خورشيدى تأسيس يافت «مدرسه مهستى بنات» ناميده شد كه با افتتاح آن غوغايى از طرف قشريون در اردبيل برپا شد.

آنانى كه تحمل ديدن مدارس جديد پسرانه را نداشتند اين بار شاهد به مدرسه رفتن دختران بودند.

به همين منظور مدرسه دخترانه مورد حمله قرار گرفت و اثاثيه‏اش غارت و ساختمانش تخريب و منهدم شد.

به هر تقدير پس از چند ماه تأخير دبستان با 100 دانش آموز دختر به فعاليت خود ادامه داد و به سال 1316 خورشيدى كلاس اول دبيرستان را نيز داير كرد.

امروزه آموزش و پرورش استان اردبيل در سطوح مختلف آموزشى از جمله: ابتدايى، راهنمايى، دبيرستان، هنرستان فنى، كودكان استثنايى، كودكستان و مهد كودك فعاليت دارد.