امام‌زاده‌ها و بقاع متبرکه استان اردبیل

نسخهٔ ‏۷ فروردین ۱۳۹۱، ساعت ۱۳:۲۹

منابع

اماكن مذهبى بر اساس آمار سال 1375، اين استان داراى: 1618 باب مسجد، يك باب مصلا، 87 حسينيه، يك باب فاطميه، 40 باب زينبيه و حيدريه، 2 خانقاه، 87 بقاع متبركه، امام‏زاده و زيارتگاه بوده است.

1ـ مساجد و حسينيه‏ها مسجد جامع اردبيل (مسجد جمعه) اين مسجد باقى مانده يك بناى بزرگ از دوره سلجوقى است كه در محله پير شمس الدين واقع شده كه از سه قسمت تشكيل يافته است. اولين قسمت بنا پايه مناره‏اى است كه در فاصله اندكى از مسجد به چشم مى‏خورد. دومين قسمت مسجد تيرپوش است كه روى نُه ستون چوبى قرار گرفته و سومين قسمت بنا، مسجد قديم است كه بنايى مركب از چهار تاق و گنبد است.

مسجد اعظم اين مسجد نوساز و به سبك جديد مى‏باشد بنا مسجد شده از گنبد «الله الله» مقبره شيخ صفى الهام گرفته است. منبر اين مسجد متناسب با شبستان بزرگ آن از چوب بادوام و به صورت زيبا با اشكال هندسى كه ملهم از تصاوير خاتم كاريست شده است. مؤذنه مسجد در زمان قاجاريه و به سبك آن دوره ساخته شده، ولى مسجد در سالهاى اخير تجديد بنا شده است. مسجد ميرزا على اكبر اين مسجد در ميدان ساعت اردبيل قرار دارد و داراى دو درب ورودى از سمت شرق و جنوب مى‏باشد. مسجد از شمال به ميدان ساعت، از جنوب به كوچه نصرالله خان، از شرق به شهيدگاه و از غرب به كاروانسراى حاج رحيم محدود مى‏گردد. بناى مسجد به ابعاد 24×30 متر است كه سقف آن بر روى 30 ستون در 5 رديف قرار گرفته است. دو عدد منبر چوبى يكى مشبك، با تاريخ 1249 و ديگرى به صورت صندلى بازودار با تاريخ 1293 هجرى در مسجد موجود است. بانى مسجد حاج محمد حسين امين از متنفذين اين شهر در دوره قاجار بوده است.

مسجد حاج فخر اين مسجد در كوچه شهيدگاه واقع شده است. اين بناى 8 ضلعى كه فاصله اضلاع متقابل از همديگر 2/8 متر و هر ضلع آن داراى يك رواق كم عمق و طاق نماى زيبا و نيم گنبدى كه بر رواقها ساخته شده و داراى چهار آويز و دو نيم آويز مى‏باشد. از ديگر مساجد قديمى مى‏توان از: ـ مسجد جنت سرا مشگين شهر، ـ مسجد جمعه خلخال، ـ مسجد جامع خلخال و ـ مسجد جمعه اردبيل نام برد. ديگر مساجد شهرستان اردبيل عبارتند از: 1ـ مسجد آبروان خيابان ساحلى آبروان 2ـ مسجد آقا كاظم كوچه آقا كاظم 3ـ مسجد آيت سعدى كوچه عارف 4ـ مسجد ائمه غريبان 5ـ مسجد ابراهيم آباد كوچه ابراهيم آباد 6ـ مسجد ابوالفضل عليه‏السلام راه كلخوران 7ـ مسجد اصغريه ميدان قيام، كوچه اصغريه 8ـ مسجد اعظم 9ـ مسجد اكبريه خيابان شهيد مرادى 10ـ مسجد امام حسن عليه‏السلام كوچه بهار راه آقا باقر 11ـ مسجد امام حسين عليه‏السلام دانش آباه راه كلخوران 12ـ مسجد امام خمينى پشت استاديوم ورزشى 13ـ مسجد امام رضا عليه‏السلام كوچه بهار راه آقا باقر 14ـ مسجد امام زمان(عج) اول اسلام آباد 15ـ مسجد امام سجاد عليه‏السلام پشت گاراژ اتو ترانزيت 16ـ مسجد امام صادق عليه‏السلام خيابان امام خمينى، كوچه اقليمشاه سابق 17ـ مسجد اماميه يحيى آباد كوچه شبدر يحيى آباد 18ـ مسجد اميرالمومنين عليه‏السلام چهار راه ژاندارمرى مسجد امام رضا 19ـ مسجد اميريه كوچه اميريه 20ـ مسجد انصار كوچه عشاير 21ـ مسجد اوچه كان اوچه كان 22ـ مسجد باب الحوائج دروازه مشگين شهر كوچه بهارستان 23ـ مسجد باغميشه كوچه معجز 24ـ مسجد بزرگ بازار زرگران 25ـ مسجد پناه آباد واقع در پشت سلو اراده غله 26ـ مسجد پيرثمن الدين خيابان كاشانى پير شمس الدين 27ـ مسجد پيرزرگر ميدان پيرزرگر كوچه نمه‏لر 28ـ مسجد پيرعبدالملك خيابان كاشانى پيرعبدالملك 29ـ مسجد پيرمادر كوچه پيرمادر 30ـ مسجد تازه شهر خيابان خمينى كوچه تازه شهر 31ـ مسجد تازه ميدان تازه ميدان چهار راه كاشانى 32ـ مسجد تبريزيان تازه ميدان چهار راه كاشانى 33ـ مسجد توپچلار خيابان امام خمينى 34ـ مسجد ثامن ائمه عليه‏السلام روبروى اسلام آباد بطرف كريم آباد 35ـ مسجد جامع اردبيل بازار 36ـ مسجد جعفريه باغميشه جعفريه باغميشه 37ـ مسجد جمشيد آباد جاده خلخال جمشيد آباد 38ـ مسجد جمعه خيابان تختى كوچه جمغه مسجد 39ـ مسجد چراغعلى نزديك ميدان قيام 40ـ مسجد چهارده معصوم عليه‏السلام امين آباد پائين‏تر از مسجد ائمه 41ـ مسجد چهارده معصوم عليه‏السلام دروازه مشگين شهر اردبيل 42ـ مسجد چهارده معصوم عليه‏السلام راه جيرآباد 43ـ مسجد چهارده معصوم عليه‏السلام راه كلخوران 44ـ مسجد چهارده معصوم عليه‏السلام سلمان آباد 45ـ مسجد حاج حسينقلى امام خمينى، كوچه حاج حسين قلى 46ـ مسجد حاج فخر كوچه شهيدگاه 47ـ مسجد حاج قوشى سلمان‏آباد 48ـ مسجد حاج قهرمان كوچه حاج قهرمان 49ـ مسجد حاج مير صالح اوجه كان 50ـ مسجد حسن آباد كوچه حسن آباد خيابان كاشانى 51ـ مسجد حسين آباد راه كلخوران 52ـ مسجد حسينيه ميدان قيام كوچه حسينيه 53ـ مسجد خاتم النبين صلى‏الله‏عليه‏و‏آله خاتم النبين 54ـ مسجد خيرآباد ميدان قيام 55ـ مسجد داشچلار خيابان شريعتى 56ـ مسجد دروازه ميدان عالى قاپو 57ـ مسجد رحمانيه رحمانيه 58ـ مسجد رحمانيه كوچه پيرمادر 59ـ مسجد رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله اول سلمان آباد بغل پل 60ـ مسجد رسوليه يحيى آباد راه كلخوران 61ـ مسجد رضا راه روستاى اردى ميراشرف 62ـ مسجد رقيه اسلام آباد بخش3 63ـ مسجد رقيه اول كاظم آباد 64ـ مسجد رقيه على آباد خيابان شهيد معادى 65ـ مسجد زهرا عليهاالسلام سلمان آباد كوچه شهيد قبادى 66ـ مسجد زينال كوچه زينال 67ـ مسجد زينبيه كوچه يقينه خاتون 68ـ مسجد سجاديه پيرعبدالملك 69ـ مسجد سرتيپ آباد اوچه كان 70ـ مسجد سرچشمه خيابان امام‏خمينى 71ـ مسجد سكاكان اول بازار زرگران 72ـ مسجد سلطان آباد سلطان آباد 73ـ مسجد سليمان خيابان شيخ صفى 74ـ مسجد سنگر خيابان كاشانى سنگر 75ـ مسجد سيدآباد خيابان كاشانى سيدآباد 76ـ مسجد سيداحمد پيرالملك 77ـ مسجد سيدالشهدا عليه‏السلام تازه ميدان راه ارجستان 78ـ مسجد شهيد چمران جاده خلخال پائين‏تر از هاشم‏آباد 79ـ مسجد طالقانى ارمنستان 80ـ مسجد طوى نزديك بازار كوچه طوى 81ـ مسجد عباس آباد جاده خلخال عباس‏آباد 82ـ مسجد عباسيه اسلام آباد بالاتراز سلمان آباد روبروى مدرسه 83ـ مسجد عباسيه جيرآباد بغل رودخانه اردى 84ـ مسجد عباسيه خيابان شهيد مرادى 85ـ مسجد عباسيه ولى آباد ميراشرف 86ـ مسجد عليه غريبان 87ـ مسجد فاطمه زهرا عليهاالسلام سلمان آباد 88ـ مسجد فاطميه دروازه مشگين شهر تلفن8288 89ـ مسجد قاسمته ميدان قيام 90ـ مسجد كبود كوچه اوچه كان 91ـ مسجد كرد احمد كوچه كرداحمد 92ـ مسجد كريم آباد مقابل محله ميراشرف 93ـ مسجد كوچه اسلامى پائين‏تر از ميدان شريعتى 94ـ مسجد كوچه على خيابان تختى كوچه على 95ـ مسجد كوچه مقدس كوچه مقدس راه نياز 96ـ مسجد گازران فلكه ساعت 97ـ مسجد محمديه خيابان كاشانى محمديه 98ـ مسجد مصطفى خمينى پشت شركت نفت 99ـ مسجد معجز كوچه معجز 100ـ مسجد معصومين سرچشمه 101ـ مسجد معمار كوچه معمار 102ـ مسجد ملا مؤمن كوچه ملامؤمن 103ـ مسجد ملا هادى كوچه ملاهادى 104ـ مسجد منصوريه خيابان شهيد مرادى 105ـ مسجد موسى بن جعفر عليه‏السلام پشت ايران ناسيونال 106ـ مسجد موسى بن جعفر عليه‏السلام سلمان آباد 107ـ مسجد موسى بن جعفر عليه‏السلام كاظم آباد 108ـ مسجد موسى بن جعفر عليه‏السلام كوچه بهار راه آقا باقر 109ـ مسجد موسى بن جعفر عليه‏السلام ميراشرف 110ـ مسجد موسى كاظم عليه‏السلام پشت تعميرگاه نجف زاده 111ـ مسجد موسى كاظم عليه‏السلام كوچه شريعتى راه نياز 112ـ مسجد موسى مهدى ميدان پيرزرگر كوچه مهدى 113ـ مسجد ميرزا بخش على كوچه ميرزا بخش على 114ـ مسجد مير صالح ـ 115ـ مسجد مير على اكبر مرحوم ـ 116ـ مسجد نمه لر خيابان پيرزگر كوچه نمه لر 117ـ مسجد نواب صفوى خيابان شريعتى 118ـ مسجد ولى عصر(عج) كارگاه حلاجان 119ـ مسجد هاشم آباد جاده خلخال پائين‏تر از هاشم آباد 120ـ مسجد هاشميه سعيد آباد راه كلخوران 121ـ مسجد هاشميه سلمان آباد 122ـ مسجد يحيى آباد دروازه مشگين شهر اردبيل 123ـ مسجد يحيى آباد مير اشرف بغل كوره پز خانه 124ـ مسجد يساول خيابان امام خمينى 125ـ مسجد يعقوبيه خيابان ساحلى يعقوبيه 126ـ مسجد يوسف آباد جاده خلخال يوسف آباد

امام‏زاده‏ها و بقاع متبركه بقعه شيخ صفى الدين اردبيلى شيخ صفى الدين فرزند شيخ امين الدين جبرئيل، پيرو، مريد و داماد شيخ زاهد گيلانى و يكى از عرفاى به نام زمان خود بوده است. وى پس از وفات شيخ زاهد به ارشاد مريدان خود پرداخت و در سال 735 ه .ق دعوت حق را لبيك گفت و در خانقاه خود به خاك سپرده شد. فرزند شيخ صدرالدين موسى كه جانشين وى بود به بناى بقعه اقدام نمود. بقعه شيخ صفى شامل تعدادى از بناهاى دوره‏هاى مختلف است كه نخستين بار شاه طهماسب آنها را به صورت مجموعه واحدى درآورد. بعدها شاه عباس بناهاى مهم ديگرى به اين مجموعه افزود و باعث اصلاحاتى در آنها شد. بناهاى متعلق به بقعه شيخ صفى عبارتند از: 1ـ در ورودى و حياط بزرگ، 2ـ حياط كوچك يا دالان روباز صحن، 3ـ مسجد جنت سرا، 4ـ حياط مقابر، 5ـ شهيدگاه، 6ـ چله خانه. مجموعه كنونى بقعه شيخ صفى الدين اردبيلى در محله دروازه و در كنار خيابان شيخ صفى واقع شده است. بقعه امام‏زاده صالح در محله ملا مومن و پشت بقعه شيخ صفى، مسجد و مقبره‏اى قرار گرفته كه به نام امام‏زاده صالح و يا «اوغلان امام‏زاده سى» معروف مى‏باشد. مجموع بنا شامل رواق، حرم، صحن و مسجد مى‏باشد و نماى جنوبى آن مركب از ايوانى با طاقى نيم گنبد و تزئينات كاشى كارى است. بر اساس اشعارى كه بر روى كاشى‏هاى ايوان ورودى نوشته شده، اين بنا در زمان شاه عباس اول به سال 1130 هجرى احداث گرديده است. ضريح آهنى بقعه در وسط حرم واقع گرديده است. در جوار حرم اتاقى به چشم مى‏خورد كه مدفن دو تن از علما و مراجع عاليقدر قرن گذشته مى‏باشد. درمقابل اين امامزاده ديگرى به‏نام قيزامامزاده سى وجود دارد كه همان امامزاده دختر است بقعه امامزاده دختر كوچكتر از امام بر آن صالح ولى سالم‏تر است.

امام‏زاده سيد سليمان اين آرامگاه در روستاى فخر آباد مشگين شهر واقع است. بناى امام‏زاده مدور است كه براى جلوگيرى از رانش آن تا ارتفاع سه مترى به وسيله ديوارهاى پشتيبان در بر گرفته شده كه در نتيجه بنا به صورت مربع درآمده است. داخل مقبره به شكل هشت ضلعى نزديك به دايره است و صندوق قبر در وسط آن قرار دارد.

مقبره شيخ امين الدين جبرائيل مقبره شيخ امين الدين جبرائيل پدر شيخ صفى الدين اسحق جد سلاطين صفوى در دهكده كلخوران واقع شده و بناى آن در نيمه اول قرن دهم هجرى قمرى ساخته شده است. اين مقبره در محوطه محصور وسيعى واقع گرديده و داراى بناهاى متعدد از جمله: ـ مقبره شيخ امين الدين جبرائيل، ـ مقبره فيروز شاه زرين كلاه، ـ مقبره احمد الاعرابى، ـ مقبره سيد حمزه، ـ مقابر داخل محوطه و مقابر خارج محوطه به نام هفت تنان مى‏باشد. شيخ امين الدين جبرائيل پسر سيد صالح مى‏باشد كه نسبشان به امام موسى كاظم عليه‏السلام مى‏رسد.

مقبره شيخ حيدر بناى برج مانند مقبره شيخ حيدر در باغ سرسبز و با صفايى در مشگين شهر كه گورستان قديمى شهر بوده واقع شده است. اين بنا منسوب به شيخ حيدر پدر شاه اسماعيل اول مى‏باشد. نماى خارجى بنا به صورت برج بلندى به ارتفاع تقريبى 18 متر و به قطر 5/10 متر به صورت استوانه‏اى است. داخل مقبره از دو طبقه زير زمين و فوقانى تشكيل شده و مدفن شيخ در منتهى اليه سردابه قرار گرفته است.

بقعه گورائيم اين بنا در وسط قبرستانى در روستاى گورائيم در 30 كيلومترى شهر اردبيل واقع شده و شامل بناى چهارگوش است كه هر ضلع آن 5 متر طول دارد. برفراز بنا، گنبد آجرى كوچكى قراردارد. سردر كوچكى باطاق فروريخته دارد كه ورودى آن به عرض 80 و ارتفاع 150 سانتيمتر است. سبك بنا متعلق به قرن هفتم هجرى مى‏باشد. پير بدر نمينى وى از مريدان پير قطب الدين ميانجى است. پير بدر از اولين مريدان قطب الدين بود. مقبره وى معروف به «شيخ بدرالدين» است. مقبره وى فعلاً در ضلع جنوبى اداره آموزش و پرورش واقع شده است.

بابا روشن در دو كيلومترى شمال روستاى خشه حيران به فاصله 6 كيلومترى نمين در دره‏اى سبز و خرم بقعه‏اى است كه از دير زمان زيارت گاه مردم نمين و روستاهاى اطراف بوده است. اطراف بقعه بسيار باصفا و زيبا است و چشمه‏اى نيز دارد. مقبره تقريبا فرسوده و در حال ريزش است. شخصيت صاحب مقبره، براى كسى شناخته نيست و فقط به اسم بابا روشن معروف است. اهل اطلاع مى‏گويند كه باباروشن با شيخ بدرالدين هم دوره بوده است.

پيرلنگ آرامگاه وى در روستاى ننه كران بر بالاى تپه‏اى سرسبز واقع شده و از قديم زيارتگاه مردم نمين روستاهاى اطراف است كه در گذشته مردم به آرامگاه او اعتقاد زيادى داشته‏اند ولى امروزه كمتر كسى به زيارت وى مى‏رود.

امامزاده حمزه اين امام‏زاده كه نسبت به امام كاظم عليه‏السلام مى‏برد از بغداد به رى و سپس به اردبيل مهاجرت كردند. هدف اينان تفسير احكام اسلام و ارشاد خلايق بود و در اردبيل درگذشت، مقبره وى در كل‏خوران است و آستانه كوچكى در نزديكى پدر شيخ صفى الدين دارد.

امام‏زاده صدرالدين به همراه حمزه با همان اهداف به اردبيل آمد و در همانجا در گذشت و در نزديكى كلخوران در يك كيلومترى غربى آن به خاك سپرده شده است و داراى مقبره و عمارت قديمى مى‏باشد. از ديگر امام‏زاده‏ها و بقعه‏هاى موجود در استان مى‏توان از: امام‏زاده دختر در محله اوچ دكان اردبيل امام‏زاده خلخال در شهر خلخال امام‏زاده مير زمان در روستاى خمس خلخال امام‏زاده سيد ابراهيم در روستاى خمس خلخال آرامگاه پير اشرف در شهر اردبيل بقعه سيد دانيال در روستاى خانقاه خلخال مقبره پير ابوسعيد در اردبيل مقبره پير اكبريه در اردبيل مقبره سيد جبرئيل در اردبيل بقعه آل هاشم، بقعه حاج سيدان، بقعه سيد هاشم، بقعه طولاش، بقعه كالار و بقعه كلور را نام برد.

اماكن دينى اقليتها كليساى مريم مقدس اين بنا در كوچه ارمنستان محله گازران يا اونچى ميدان، واقع شده و كاملاً متروكه است. بنايى است به شكل مستطيل كه بر روى آن گنبد آجرى به فرم چترى قرار گرفته است. طول بنا 16 متر و عرض آن 14 متر مى‏باشد. داخل بنا به صورت مربع و داراى چهار طاق نما مى‏باشد كه بر روى ستونهاى مربع شكل تعبيه شده است.