پیشینه مذهبی استان همدان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
پيشينه مذهبى
در هزاره اول ميلادى، دين مردم همدان احتمالاً مهر پرستى بوده است. آثار و علائم به دست آمده از تپه پرى در ملاير بيانگر اين مطلب مىباشد. در اينجا مردهها به شيوه مهرپرستان دفن شدهاند كه با سمت استقرار خورشيد در آسمان ارتباط مستقيم دارند و سعى بر اين داشتهاند كه صورت جسد رو به خورشيد قرار گيرد.
در دورههاى هخامنشى و ساسانى دين مردم ايران از جمله همدان زرتشتى بوده است. آثار به دست آمده از تپه هگمتانه و مصلى حكايت از اعتقاد به اهورامزدا دارد.
در دوره ساسانيان، عدهاى از يهوديان نيز در همدان زندگى مىكردهاند.
در سال 21 ه .ق سپاه عرب به ايران حمله نمود و نهاوند را پس از چندين روز نبرد سنگين متصرف شدند. فاتح نهاوند يكى از فرماندهان عرب به نام حذيفه بود. در اين نبرد تلفات سنگينى به اعراب و ايرانيان وارد شد. اعراب پس از فتح نهاوند، همدان را نيز متصرف شدند.
در دوره خلافت عثمان مردم همدان دست به شورش زدند و از پرداخت جزيه خوددارى نمودند. خليفه، مغيرة بن شعبه را مأمور فتح دوباره همدان و سركوبى شورش نمود و او نيز انجام وظيفه نمود و مردم همدان تبعيت از خليفه را پذيرفتند و به دين مبين اسلام مشرف شدند.
در ابتدا اكثر مردم ايران، از جمله استان همدان سنى مذهب بودهاند، هر چند كه تشيع و پيروى از خاندان پيامبر صلىاللهعليهوآله با طلوع اسلام توأم بوده است، ولى مخالفت حكومتها و زورگويان، شيعيان را در اقليت قرار داده است.
در قرن چهارم هجرى بسيارى از علما و فضلاى اين شهر و توابع آن شافعى مذهب بودهاند، ولى به تدريج شخصيتهاى برجسته معتزله همچون عبدالجبار معتزلى در اين استان پيدا شدهاند و در قرن هفتم هجرى اكثرا معتزله بودهاند.
البته شخصيتهاى بزرگ شيعه از قرن دوم در همدان وجود داشتهاند. از قرن دوم وكلاء و نمايندگان امام هشتم على بن موسى الرضا عليهالسلام و امامان بعد از او عليهالسلام در همدان حضور داشتهاند و مرجع شيعيان بودهاند. در قرن سوم و نيمه اول قرن چهارم تنها قبيله بنى راشد در همدان شيعه بوده است.
برخى از نويسندگان، آمدن سادات بنى حسن به همدان در قرن سوم را عامل تشيع مردم همدان دانستهاند. وجود اين افراد در همدان سبب پيدايش عقيده به خاندان رسالت شده است.
علاوه بر آن، حضور نمايندگان ائمه عليهالسلام در همدان نيز عاملى براى ترويج تشيع بوده است. افرادى چون على بن مسيب عرنى يا عربى نماينده امام هفتم عليهالسلام، ابراهيم بن محمد نماينده امام هشتم عليهالسلام، على بن ابراهيم نماينده امام هشتم، على بن حسين از صحابه امام نهم و دهم عليهالسلام، محمد بن على بن ابراهيم، محمد بن صالح، صالح بن محمد در ترويج تشيع نقش بسزايى داشتهاند.
در قرن چهارم هجرى شيعيان ايران زياد شدند. در اين زمان به علت سستى اركان خلافت بنى عباس، شيعيان نيرومند شده و توانستند در ايران تشكيل حكومت بدهند. حكومت آل بويه در اين زمان آغاز شد و همدان را ركن الدوله اداره مىكرد.
خاندان آل بويه همگى شيعه بودند و در ترويج آن سعى زياد مىكردند. در اين زمان شيعيان ايران آزادى پيدا كرده و از انزوا به در آمدند و بدون ترس و هراس به آئين مذهبى خود پرداختند. در اين زمان مذهب شيعه، مذهب رسمى ايران شد.
در زمان آل بويه بود كه روز عيد غدير خم، عيد اعلام شد. امر به عزادارى ابا عبدالله شد. امر شد كه در دهه اول محرم تمام دكانها و بازارها بايد بسته باشند و مردم لباس سياه بپوشند. در اين زمان زائرين قبر امام هشتم زياد شدند. ركنالدوله هم به زيارت امام هشتم مشرف شدند.
در قرون پنجم تا نهم هجرى به علت تغييرات سياسى و مذهبى، شيعيان در ترويج مذهب خود كوشش فراوان نمودند. در اين دوره سلاجقه و مغول بر ايران حكومت راندند و سلاجقه آئين تسنن را رواج دادند و عده زيادى از شيعيان در اين زمان از دم تيغ گذشتند.
در زمان صفويه مذهب رسمى ايران، مذهب شيعه اثنى عشرى اعلام شد. در اين دوره جمله اشهد انّ على ولى الله و حى على خير العمل وارد اذان و اقامه شده است. دستور داده شد كه تمام مردم ايران بايد شيعه بشوند.
شاه اسماعيل اول دستور داد كه علماء مخالف شيعه را حضورش بياورند و هر كدام به مذهب شيعه عقيده پيدا مىكردند، آزاد مىكرد والا گردنشان را مىزد.
در حال حاضر اكثر ساكنان استان همدان مسلمان و پيرو مذهب جعفرى اثنى عشرى هستند. در بين عشاير استان مذهب سنى و در شهرستانهاى استان از فرقههاى صوفيه فرقه اهل حق نيز وجود دارد.
اقليتهاى مذهبى مسيحى و يهودى و زرتشتى نيز در استان همدان به سر مىبرند.
بر اساس آمار مربوط به سرشمارى عموى نفوس و مسكن ـ 1375، از جمعيت استان 88/99 درصد را مسلمانان تشكيل مىدادهاند. اين نسبت در نقاط شهرى 85/99 درصد و در نقاط روستايى 92/99 درصد بوده است.
جدول 1ـ5ـ توزيع نسبى جمعيت بر حسب دين به تفكيك ساكن و غير ساكن
ديناستانساكنغيرساكن نقاط شهرىنقاط روستايى
جمع00/10000/10000/10000/100
مسلمان88/9985/9992/9900/100
زرتشتى02/002/002/000/0
مسيحى01/001/000/000/0
كليمى00/000/000/000/0
ساير و اظهار نشده09/012/006/000/0
مأخذ: سرشمارى عموى نفوس و مسكن ـ 1375، نتايج تفصيلى استان همدان.
