نژاد و تیره در استان کرمانشاه
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
بر اساس پژوهشهاى باستان شناسى و آثار بدست آمده و مدارك مكتوب تاريخى، كرمانشاهان محل سكونت نژادهاى مختلف بوده است.
پيش از ورود و استقرار آريايىها در كرمانشاهان، نژادهاى بومى مختلفى از قبيل: عيلاميها، لولوبيها، هوريها، كوتيان، كاسيها، مغانها، ساميها و الىپىها در اين منطقه زندگى مىكردند. اما اقوام كنونى كرمانشاه عبارتند از:
كردها
كردان بزرگترين و قديمىترين قوم آريايى ايران زمين هستند كه از ديرباز در نواحى كوهستانى و محصور غرب فلات ايران از جمله كرمانشاه ساكن هستند و به حفظ مليت و آداب و اخلاق ايرانى موفق شدهاند. كردها بهتر و بيشتر از ساير اقوام ايرانى نژاد، به حفظ بسيارى از آداب و رسوم و عادتهاى ايرانى موفق بوده و كمتر از قبايل ديگر، دچار تحول و تطور شدهاند.
لرها
لرها در شرق و جنوب شرقى كرمانشاه بويژه در نواحى مجاور لرستان و همچنين در برخى از شهرهاى استان بطور پراكنده زندگى مىكنند. بعضى از آنان هنوز به شغل دامدارى اشتغال دارند و براى نگاهدارى و چراندن گاو و گوسفندان خود ييلاق و قشلاق مىكنند. برخى ديگر در روستاها اسكان يافته و ضمن دامدارى به كشاورزى نيز مىپردازند. لران كرمانشاهان با لهجه ويژه لرى كه دنباله پهلوى قديم است تكلم مىكنند.
بعضى از دانشمندان مردم شناس بر اين باورند كه نوع ايرانى خالص فقط در دو ناحيه يافت مىشوند: يكى در ميان مردم فارس و ساكنان شمال شرقى خليج فارس، و ديگر در ميان لران يا كوه نشينان غرب.
تركها
تركها در استان كرمانشاهان به طور پراكنده به سر مىبرند. با اينكه تركهاى كرمانشاهان از لحاظ سياسى، جزء گروه ايرانى به شمار مىروند، ولى از نظر ساختمان جسمانى و ويژگىهاى مردم شناسى و زبانشناسى از آن متفاوت است. اختلاط بين مردان و زنان ترك و ايرانى كم است در حالى كه در روستاهاى مجاور استان همدان و همچنين شهرستان سنقر، اختلاط و آميزش فراوان است.
ساير ساكنان كرمانشاه
علاوه بر اقوامى كه در بالا معرفى شدند، عدهاى تهرانى، خوزستانى، همدانى، عراقى، آذربايجانى، خراسانى، كردستانى، اصفهانى، سمنانى، گيلانى، مازندرانى، يزدى، زرتشتى، مسيحى، كليمى و ... نيز بتدريج به كرمانشاهان مهاجرت كردهاند و در عمران و آبادى اين سرزمين نقش عمدهاى به عهده دارند. در اين قسمت به ايلهاى موجود در استان كرمانشاه اشاره مىشود:
ايل سنجابى
يكى از ايلهاى بنام و مشهور كرد ايران است كه در غرب شهرستان كرمانشاه، پيرامون شهرستان اسلامآباد در جلگه حاصلخيز ماهىدشت و روستاهاى دهستان سنجابى زندگى مىكنند. تيرههاى ايل سنجابى عبارتند از: 1ـ تيره چه لاوى. 2ـ تيره اللهى خان. 3ـ تيره باقى. 4ـ تيره سيمينوند. 5ـ تيره دستجه و دولتمند. 6ـ تيره جليل وند. 7ـ تيره سرخكى. 8ـ تيره سرخاوند. 9ـ تيره داليان. 10ـ تيرههاى كاكا، خسرو، نظكه. 11ـ تيره كُل كُل. 12ـ تيره عباسوند.
ايل كلهر
اين ايل يكى از ايلهاى بزرگ و مشهور غرب كشور است كه پيرامون شهرستانهاى كرمانشاه، اسلامآباد و سرپل ذهاب زندگى مىكنند.
تيرههاى ايل كلهر عبارتند از: تيره چنار و كنار، تيره ماهىدشت و تيره حسنآباد. همچنين اين ايل داراى هفده طايفه مستقل است كه پنج طايفه آن را خارجى محسوب مىكنند يعنى آنها را كلهر خالص نمىدانند.
ايل زنگنه
اين ايل در كرمانشاه، سر فيروزآباد، ماهىدشت، هليلان و گيلان غرب زندگى مىكنند. همچنين شاخههايى از ايل زنگنه در فارس، خوزستان، كهگيلويه، همدان، خراسان و عدهاى نيز در نواحى موصل و كركوك عراق و هرات افغانستان نيز سكونت دارند.
ايل زنگنه داراى پنج طايفه به شرح زير است:
1ـ طايفه چوبين،
2ـ طايفه كندوله،
3ـ طايفه عثمانوند،
4ـ طايفه نامىوند،
5ـ طايفه چهر.
لازم به ذكر است كه سازمان امور عشاير استان كرمانشاه، طوايف ايل زنگنه را چوبين، مرادپاشايى، سردارى، گرگهاى ذكر كرده است.
ايل گوران
اين ايل در روستاهاى گهواره، نياران، پل مله، كبود، ذهاب، جگيران، كرند، قلعه زنجير و ... زندگى مىكنند.
ايل گوران داراى چهار طايفه از جمله: 1ـ طايفه بيوه نيج، 2ـ طايفه چوپانكاره، 3ـ طايفه حيدرى، 4ـ طايفه تفنگچى.
ايل قُلْخانى:
اين ايل از گذشتههاى بسيار دور در گهواره، توت شاهى، تخت گاه، سرپل ذهاب، كرند، قصر شيرين بسر مىبرند.
ايل قلخانى داراى 22 طايفه به نامهاى: قرگه، قرى، رستم، قلعه زنجير، بزميرآباد، جوانميرى، ملكى، مرزلان، نجفى، بچههالى، آيينهوند، ميولى، سبزه، رمكى، ديوگه، دنگى، يارولى، پشت ماله، ويسقلى، داراب، چم زرشك و پالان مىباشد.
ايلات و عشاير كرند
ايلات كرند از شرق كرند تا ارتفاعات ريجاب و غرب گردنه پاطاق و سرميل ساكن هستند. طوايف اين ايل عبارتند از:
1ـ باباجانى (اهل تسنن)،
2ـ حبيبهوند،
3ـ جوزگه (اهل حق)،
4ـ سيمانى گاسور (اهل حق)،
5ـ كلاه پهن،
6ـ جاف گندم بان،
7ـ شكرالله خانى،
8ـ طولابى.
ايل بان زرده
قسمت شمالى سرپل ذهاب به ناحيه بان زرده معروف است كه از روستاهاى ريجاب شروع مىشود و شامل: زرده، سيد محمدپيران، ياران، كانكلوانى، قل قلعه، ابودجانه، دارا، گوش كرى و ژالگه مىباشد. در اين قسمت با دو عده عشاير روبرو مىشويم:
1ـ قسمت زرده كه شامل روستاهاى زرده وسيدمحمداست.مردم اين قسمت پيرو اهل حق(علىاللهى) هستند.
2ـ قسمت بان زرده كه شامل چراگاههاى زمستانى كانكلوانى، قل قلعه، ابودجانه، دارا، گوش كرى و ژالگه مىباشد. مردم اين قسمت پيرو مذهب سنى شافعى هستند.
اين ايل از هشت طايفه، ژالگه، گوش كرى، قل قلعه، زرده، دارا، ابودجانه، كانكلوانى و سيد محمد تشكيل شده است.
ايل زوله
عده زيادى از عشايرزوله در زمستان در مراتع مهران و دهلران بسر مىبرند و در فصل تابستان به كوههاى پيرامون صحنه و سنقر كوچ مىكنند. طوايف و تيرههاى ايل زوله در سال 1370 ه .ش بشرح زير بودهاند: 1ـ طايفه يوسفى مياخ: داراى تيرههاى خالوندى، كله پا، نادرى، مياخ و كلوندى است.
2ـ طايفه شه نظر: داراى تيرههاى شه نظر، كل كل رحيمى، ميرهبگ، زنگنه، همه ويس و لرستانى است.
ايل جمير
اين ايل در فصل زمستان به نواحى مهران و دهلران در استان ايلام مىروند و تعدادى هم در كرمانشاه در پشته امام حسن منزل مىكنند و در تابستان از طريق كرمانشاه به همدان و كردستان كوچ مىكنند. ايل جمير داراى يك طايفه به نام جُمور است كه از تيرههاى شاه ويسى، عبدلى، گومهاى و برازى تشكيل شده است.
ايل جاف
اين ايل در شهرستانهاى جوانرود، پاوه، قصرشيرين، كرمانشاه و ... در عراق، حلبچه، سليمانيه و اربيل زندگى مىكنند. ايل جاف از سه تيره: جاف مرادى، جاف جوانرودى و بيگزاده تشكيل گرديده است كه تيره بيك زاده رهبرى ايل جاف را به عهده داشته است.
طايفه تركاشوند
ايل تركاشوند نيز همانند ايل جمير به دودسته تقسيم مىشوند:1ـ عشايرى كه درفصل زمستان به نواحى مهران ودهلران كوچ مىكنند.2ـ عشايرتركاشوند كه در محدوده استان كرمانشاه كوچ كرده وبه دامدارى مىپردازند.
عشاير كُليايى
اين عشاير در شمال استان كرمانشاه زندگى مىكنند و اكثر آنها در روستاها اسكان يافتهاند. طوايف معروف عشاير كليايى عبارتند از: بگوند، صوفى وند، موسيوند، پشموند، شيرازى.
ايل بالاوند زردلان زردلان قسمتى از خاك دهستان بالاوند بخش مركزى شهرستان كرمانشاه است. مردم ناحيه بالاوند در گذشته كوچ نشين بودهاند ولى چون فاصله نقاط سردسير و گرمسير آنان چندان زياد نبود در روستاهاى بالاوند ساكن شدند. طايفه زردلان تا حدودى حالت كوچ نشينى خود را حفط كرده است. طايفه زردلان داراى تعدادى طايفه كوچكتر به نامهاى: كژوند، سيدها، اولادها و خلفوند مىباشد.
ايل پايروند
اين ايل در امتداد سلسله كوه پراو، در كوهپايههاى بيستون و صحنه در روستاها ساكن شدهاند.
عشاير احمدوند شيرازى
اين عشاير در مزارع و مراتع درو فرمان (دورودفرامان) موسوم به انگوخانى و عليان اقامت دارند.
عشاير جليلوند ونانكلى
عشاير جليلوند در ناحيه دينور زندگى مىكنند و مسلمان و پيرو مذهب شيعه مىباشند. نانكلىها هم در روستاهاى دينور و بيلوار و ... ساكن هستند و مركز آنها روستاى جيحون آباد است. اين عشاير پيرو اهل حق مىباشند.
عشاير احمدوند بهتويى
اين عشاير در شمال غربى كرمانشاه زندگى مىكنند و از چهار شبعه، شامل ميراحمدوند، دم صفاوند، بهتويى، جانى خانى تشكيل شدهاند.
طايفه باجلان
اين طايفه در نواحى قوره تو، جگرلوى ذهاب، هورين شيخان، قصرشيرين و قارانيه مندلى زندگى مىكنند و مركز آنها قورهتو است. كه اكثر اين طايفه در برخى از روستاهاى دهستانهاى جگرلو و قوره تو و ساير نقاط شهرستان قصرشيرين تخته قاپو (ساكن) شدهاند. عشاير باجلان كرد زبان، مسلمان و سنى شافعى هستند.
