فیلسوفان و عارفان استان همدان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
ابوالحسين بن جهضم
ابوالحسين على از عرفاى مشهور در اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم هجرى مىزيسته است. اجداد او همدانى بودهاند. او در مكه سكونت گزيد و از استادانى چون كوكبى و شيخ جعفرى خلدى بهره برده است. كتاب بهجة الاسرار از آثار اوست.
عين القضات
عبدالله بن على ميانجى همدانى ملقب به عين القضات از عرفاى نامدار و از نوابغ مشهور روزگار بود. وى در سال 492 ه .ق در همدان متولد شد. او علوم مقدماتى را فرا گرفت و به درجه افتاء و منصب قضا همدان رسيد. چندى در درس عمر خيام و شيخ محمد حمويه شركت كرد و در كلام و حكمت و عرفان و ادب پارسى و عربى به درجات عالى رسيد. از اين هنگام در طريق وصول و عالم كشف و شهود قدم نهاد و از آثار امام محمد غزالى استفاده نمود و از محضر شيخ احمد غزالى طوسى نيز كسب فيض كرد و مراحل تصوف را طى نمود.
سرانجام بر اثر توطئه مخالفين، وى را به كفر و الحاد متهم نمودند و گروهى از فقها هم به مباح بودن خون وى فتوا دادند. در سال 525 ه .ق در سن سى و سه او را بدار آويختند و جسدش را در بورياى پيچيده و آتش زدند.
برخى از آثار وى عبارتند از: رساله لوايح، تمهيدات، مكاتيب، رساله جمالى.
خواجه يوسف همدانى
وى در سال 440 يا 441 ه .ق در بوزنجرد يكى از روستاهاى همدان به دنيا آمد. علوم مقدماتى را در همدان آموخت. سپس به بغداد رفت و از علما و فضلاى زمان از جمله ابو اسحاق شيرازى استفاده نمود. او سپس به شهرهاى مختلف سفر كرده و از محضر علما استفاده نموده است.
او سرانجام در سال 535 ه .ق در راه مرو از دنيا رفت و جنازهاش در مرو به خاك سپرده شد.
وى داراى تأليفاتى از جمله: منازل السائرين و منازل السالكين و رتبة الحيات است. خواجه يوسف عارفى كامل بود و در علوم دينى مقامى بلند داشت.
حسن بن احمد موسى آبادى
ابو على حسن موسى آبادى از صوفيان و مشايخ بزرگ همدان در سال 462 ه .ق به دنيا آمد و در سال 553 ه .ق در همدان از دنيا رفت.
مير سيد على (على ثانى)
مير سيد على بن شهاب الدين محمد همدانى ملقب به على ثانى و معروف به امير كبير در سال 713 ه .ق متولد شد. وى از دوازده سالگى به طريق عرفان و سير و سلوك قدم نهاد و مريد شيخ شرف الدين محمود ابن عبدالله مزدقانى شد. به امر استادش مدت 21 سال به گردش در آفاق پرداخت. در اثناى سفر به صحبت هزار و چهارصد تن از اوليا رسيد. وى در سال 781 ه .ق با عدهاى از مريدان خود به كشمير رفت و در آنجا خلقى را مريد خود ساخت.
وى سرانجام در سال 786 ه .ق در ماوراء النهر درگذشت و در تاجيكستان به خاك سپرده شد.
برخى از آثار او عبارتند از: ذخيرة الملوك يا ذخائر الملوك، اسرار النقطه، شرح اسماء الحسنى، شرح فصوص الحكم، شرح قصيده خمويه فارضيه، اختيارات المنطق در تصوف و ... .
عبدالصمد همدانى
عبدالصمد همدانى در همدان متولد شد و تحصيلات خود را در علوم دينى و ادب و عرفان و حكمت در ايران و عتبات گذرانيد و به درجه عالى اجتهاد رسيده است. وى از شاگردان آقا باقر بهبهانى، سيد على طباطبايى، سيد بحر العلوم و سيد على صاحب رياض است.
او چهل سال مجاور عتبات عاليات بود سرانجام به نور على شاه دست ارادت داد و به تزكيه و تصفيه پرداخت و كتابى تحت عنوان بحرالمعارف در اين عرفان نگاشت. وى همچنين اديبى گرانمايه بوده و كتاب لغتى نيمه تمام از او باقى است و شعر نيز مىگفته و در شعر صمد تخلص مىنموده است.
سرانجام در سال 1216 ه .ق در كربلا به دست وهابيان به شهادت رسيد. از شاگردان وى مىتوان از ميرزا عباس ايروانى نام برد.
مجذوب على شاه
حاج محمد جعفر مجذوب قراگوزلو از مردم كبودرآهنگ همدان، تا سن هفده سالگى را در همدان گذراند و علوم مقدماتى و ادبيات و منطق را در آنجا فرا گرفت. سپس به مدت پنج سال در اصفهان به تحصيل حكمت و علوم عقلى پرداخت. آنگاه به كاشان رفت و در طريق عرفان گام نهاد و پس از سير و سلوك و طى راه حقيقت به ارشاد و هدايت خلق پرداخت و از عرفاى مشهور زمان گرديد. از اساتيد وى مىتوان به سيد ابراهيم رضوى، محمد مهدى نراقى، نور على شاه و ميرزا ابوالقاسم قمى اشاره كرد.
برخى از آثار او عبارتند از: شرح دعاى اللهم نوّر ظاهرى بطاعتك، كتاب مرآة الحق، مراحل السالكين، نهاية المقصد فى كفاية المقصد.
قبر او در كربلاى معلى مىباشد.
كوثر همدانى
حاج محمدرضا همدانى معروف به كوثر على شاه از عرفا و فضلاى زمان خود بود و مدتى در همدان زيست. او علوم عقلى و نقلى را نزد بزرگان و مشايخ زمان خود آموخت و از محضر حسينعلى شاه استفاده نمود. مدتى نيز با مجذوب على شاه مصاحب بود. اما خانه او را در همدان به آتش كشيدند و او مجبور به ترك همدان شد و به تبريز نزد عباس ميرزا (نايب السطنة) رفت. سپس همراه او به كرمان رفت و در سال 1247 ه .ق در كرمان درگذشت و در فلكه مشتاقيه كرمان مدفون گرديد.
برخى از آثار او عبارتند از: درّالنظم (تفسير قرآن كريم به زبان فارسى منظوم شد)، مفتاح النبوه فى اثبات النبوه الخاصه، ارشاد المضلّين فى نبوت خاتم النبيين (رسالهاى در رد ادعاهاى هانرى پادرى مبلغ مسيحى).
ملا حسينقلى همدانى
ملا حسينقلى همدانى از بزرگان عرفان و فقه در سال 1239 ه .ق در قريه شوند از توابع همدان به دنيا آمد.
پس از طى دوران كودكى براى تحصيل به تهران رفت. پس از فرا گرفتن مقدمات به سبزوار رفت و از حوزه درس ملا هادى سبزوارى بهره برد. سپس به نجف اشرف رفت و در آنجا شاگردى شيخ مرتضى انصارى و حاج سيد على شوشترى را نمود. وى در علم اخلاق يگانه زمان بود و در قرون اخير مانندى نداشت و بسيارى از بزرگان عرفان در مكتب او به سلوك پرداخته و به مقامات والا رسيدهاند.
برخى از شاگردان وى عبارتند از: آيت الله سيد احمد كربلايى، آيت الله سيد آقا دولت آبادى، آيت الله شيخ محمد باقر بهارى، آيت الله سيد محمود طالقانى، آيت الله سيد حسن صدر و شيخ محمد بهارى. سرانجام در سال 1311 ه .ق در كربلا از دنيا رفت و در همانجا به خاك سپرده شد.
شيخ محمد بهارى
شيخ محمد بهارى همدانى فرزند ميرزا محمد از بزرگان علما و عرفاى اماميه در سال 1265 ه .ق در بهار همدان تولد يافت. تحصيلات مقدماتى را در همانجا نزد ملا عباس على بهارى گذراند و براى تكميل تحصيلات به همدان و سپس به بروجرد و بالاخره به نجف رفت و به درجه اجتهاد نائل آمد.
وى كه از جوانى اهل تهجد و رياضات شرعى بود، در نجف به حلقه مريدان آخوند ملا حسينقلى همدانى پيوست و تا زمان وفات آن مربى بزرگ (1311 ه .ق) در خدمتش بود. او چنان جاذبهاى داشت كه نوشتهاند: «فىالمثل اگر شتربانى ده قدم با او راه مىرفت فداييش مىشد».
شيخ محمد بهارى اواخر عمر مريض شد و براى تغيير آب و هوا و معالجه به ايران آمد و سرانجام به زادگاهش بهار بازگشت و در سال 1325 ه .ق در آنجا در گذشت. مدفنش در بهار همدان همواره زيارتگاه مشتاقان بوده است.
از آثار بجاى مانده از او مىتوان از تذكرهالمتقين نام برد.
آيت الله شيخ محمد جواد انصارى همدانى
وى در سال 1320 ه .ق در شهر همدان متولد شد. مقدمات صرف و نحو و فقه و اصول را در همدان به اتمام رسانيد و سپس عازم قم شد و در محضر آيت الله شيخ عبدالكريم حايرى يزدى به تحصيل پرداخت و در سن 38 سالگى به درجه اجتهاد نايل آمد. در اين زمان با عارف بزرگى آشنا شده و مراحل سير و سلوك را در خدمت چند تن از اساتيد عرفان و سلوك طى نمود و به مراحل عالى عرفان رسيد، تا آنجا كه حضرت امام خمينى از او به عنوان عارف كامل ياد مىكند. وى در شهرهاى مختلف ايران شاگردان بسيارى را تربيت نمود. از او اشعار عارفانه بسيارى به جاى مانده است.
وى در ارديبهشت ماه 1338 ه .ق در همدان وفات يافت و در قبرستان على بن جعفر واقع در قم به خاك سپرده شد.
