ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

فقیهان و مفسران استان اصفهان

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

اسماعيل صاحب بن عباد

اسماعيل بن عباد معروف به صاحب بن عباد از فقهاء، محدثان، متكلمان و سياستمداران بزرگ عالم اسلام در ذيقعده سال 326 ه .ق در اصطخر به دنيا آمد.

وى وزير مؤيد الدوله و فخر الدوله ديلمى و نيز از پايه‏گذاران و حاميان بزرگ تشيع در اصفهان بود.

مجلسى اول او را افقه فقهاى متقدم و متاخر دانسته و شيخ حر عاملى، ابن خلكان، علامه امينى و ... شخصيت و دانش وى را ستوده‏اند.

در دوره هجده ساله وزارتش، همواره از دانشمندان و شعرا حمايت مى‏كرد و شمار كتابهاى كتابخانه‏اش را بالغ بر يكصد و چهل هزار كتاب دانسته‏اند.

صاحب در سال 385 ه .ق در رى وفات يافت. جنازه وى را از رى به اصفهان منتقل و در خانه‏اش مدفون ساختند. آرامگاه او امروزه يكى از زيارتگاه‏هاى عمومى شهر اصفهان به شمار مى‏رود.

وى داراى تأليفات متعددى مانند:

1ـ «الابانه عن مذهب اهل العدل» در علم كلام،

2ـ «اخبار ابى العيناء»،

3ـ «المحيط» (هفت جلد) در لغت،

4ـ «رسالة فى احوال عبدالعظيم حسنى» و

5- ديوان شعر

6ـ و ... مى‏باشد.

قطب راوندى

ابوالحسن، سعيد بن هبة الله، معروف به قطب راوندى، عالم، فقيه و محدث بزرگ اماميه در قرن ششم هجرى در راوند كاشان متولد گرديد. از مشايخ اجازه او مى‏توان از شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيد مرتضى و سيد رضى و شيخ فيه ياد كرد. همچنين از شاگردان مشهور وى نيز مى‏توان از ابن شهر آشوب و شيخ منتجب الدين نام برد.

قطب راوندى در سال 573 ه .ق در قم دار فانى را وداع و در صحن مطهر حضرت معصومه مدفون شده است.

تأليفات او در حدود 45 اثر دانسته‏اند كه برخى از آنها عبارتند از:

1ـ الخرايج و الجرايح،

2ـ شرح نهج البلاغه،

3ـ قصص الانبياء،

4ـ خلاصة التفاسير (10 جلد) و

5ـ احكام الاحكام.

ملا فتح الله كاشانى

ملا فتح الله شريف، محقق، مفسر و اديب از اكابر علماى قرن دهم و از شاگردان على بن حسن زواره‏اى از فقهاء و مفسران بزرگ دوره‏ى صفويه است.

وى با آنكه در علوم مختلف صاحب نظر و تاليف بود در نهايت فقر زندگى مى‏كرد و سرانجام پس از سال‏ها تلاش علمى در سال 988 ه .ق درگذشت و در حوالى دروازه لتحر كاشان مدفون گرديده است.

از تاليفات او مى‏توان از كتاب‏هاى ذيل نام برد:

1ـ ترجمه احتجاج طبرسى به نام «كشف الاحتجاج»،

2ـ ترجمه قرآن به فارسى،

3ـ تنبيه الغافلين و تذكرة العارفين (در شرح فارسى نهج البلاغه)،

4ـ تفسير «منهج الصادقين» به فارسى،

5ـ خلاصه المنهج،

6ـ زبدة التفاسير.

شيخ بهايى

شيخ محمد بن حسين بن عبدالصمد عاملى، مشهور به «شيخ بهايى» فقيه امامى، مفسر، شاعر، متكلم و رياضى‏دان قرن دهم هجرى، در سال 935 ه .ق در بعلبك لبنان به دنيا آمد.

در زمان شاه طهماسب صفوى، همراه پدرش به ايران مهاجرت كرد و در قزوين و اصفهان سكونت گزيد و نزد پدرش شيخ عزالدين، ملا عبدالله يزدى، حكيم عماد الدين محمود و ديگر بزرگان كسب علم نمود.

وى در بسيارى از علوم به خصوص رياضيات تبحر داشت و پس از بازگشت پدرش به لبنان، عهده‏دار منصب شيخ الاسلامى گرديد. سپس مدتى كه آن را تا سى سال گفته‏اند، به سياحت پرداخت. پس از بازگشت به ايران، از مقربان و ملازمان شاه عباس شد و با بزرگانى چون مير محمد باقر داماد (مير داماد)، معاشرت داشت.

از شاگردان وى مى‏توان از: شيخ محمد تقى مجلسى، ملا محسن فيض كاشانى، ملا صالح مازندرانى، نظام الدين ساوجى و ديگر بزرگان نام برد.

شيخ بهايى در سال 1030 ه .ق در اصفهان دار فانى را وداع گفت و جنازه او در آستان قدس رضوى مدفون گرديد.

شيخ داراى تأليفات متعددى است و اختصار، سهولت بيان و دقت كافى از ويژگى‏هاى آثار اوست. او در شعر نيز صاحب ذوق بود و در اشعارش مضامين عرفانى نهفته است.

برخى از آثار او عبارت است از:

1ـ كشكول،

2ـ خلاصة الحساب،

3ـ كليات شيخ بهايى،

4ـ فوائد الصمديه،

5ـ جامع عباسى.

ملا محمد تقى مجلسى

ملا محمد تقى مجلسى از نوادگان حافظ ابو نعيم اصفهانى و از مفاخر بزرگ شيعه، در سال 1003 ه .ق در اصفهان ديده به جهان گشود.

وى در بسيارى از علوم اسلامى نظير فقه، حديث، تفسير و رجال صاحب نظر بود و در حوزه علمى اصفهان شاگردان بزرگى همانند، فرزند خود، علامه محمد باقر مجلسى (صاحب بحارالانوار) را پرورش داده است.

مجلسى از محضر عارفان بزرگى چون شيخ بهايى كسب فيض نمود و در زمان شاه عباس بزرگ، مقام «شيخ الاسلامى» اصفهان را دارا بوده است.

وى در سال 1070 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در بقعه‏اى در كنار مسجد جامع (جمعه) اصفهان مدفون گرديد.

از آثار علمى او مى‏توان از:

1ـ روضة المتقين (شرح من لا يحضره الفقيه)،

2ـ شرح صحيفه سجاديه و ... نام برد.

آمنه بيگم

آمنه بيگم، دختر ملا محمد تقى مجلسى مشهور به بنت المجلسى، از بانوان فاضله، صالحه و متقيه بوده است. همسر وى محمد صالح مازندرانى از شاگردان علامه مجلسى است.

مؤلف رياض العلماء آورده است:

«محمد صالح مازندرانى با همه فضل و دانش خويش در حل مسائل قواعد علامه از همسر خويش آمنه بيگم بهره برده است».

ملا محسن فيض كاشانى

محمد بن مرتضى ملقب به ملا محسن و مشهور به فيض كاشانى از بزرگان علماء اماميه در قرن يازدهم هجرى در سال 1007 ه .ق به دنيا آمد.

او به شهرهاى قم، اصفهان و شيراز مسافرت كرد و از محضر اساتيدى چون شاه مرتضى (پدرش)، سيد ماجد بحرانى، ملا خليل قزوينى، ملا فتح الله كاشانى، محمد تقى مجلسى، ميرفندرسكى، شيخ بهاء الدين محمد عاملى، مير داماد، ملا صالح مازندرانى و ملا صدرا و ... بهره‏ها برد.

وى با دختر استاد خويش، ملا صدراى شيرازى ازدواج كرد، و به علت فضل و دانش وسيع از سوى ملا صدرا خود به «فيض» ملقب شد.

ملا محسن سرانجام در سال 1091 ه .ق در كاشان دار فانى را وداع و در قبرستانى كه بعدها به نام خود وى (فيض) مشهور گرديد مدفون شده است.

از جمله آثار او مى‏توان به كتب زير اشاره كرد:

1ـ الوافى،

2ـ الشافى،

3ـ النور و معادن الحكمة در حديث،

4ـ معتصم الشيعه و مفاتيح الشرايع در فقه،

5ـ علم اليقين و اصول المعارف در كلام و فلسفه،

6ـ الصافى و اصفى در تفسير،

7ـ المحجة البيضاء در اخلاق و سير و سلوك،

8ـ ديوان اشعار فيض.

علامه محمد باقر مجلسى

علامه محمد باقر مجلسى فرزند محمد تقى مجلسى، از معروف‏ترين علماء و محدثين شيعه در قرن يازدهم و دوازدهم هجرى است. وى در سال 1037 ه .ق در اصفهان ديده به جهان گشود و نزد پدرش به تعلّم پرداخت.

از جمله شاگردان وى مى‏توان از سيد نعمت الله جزايرى (مؤلف كتاب انوار نعمانيه)، ملا عبدالله افندى (صاحب كتاب رياض العلماء)، ملا صالح خاتون آبادى (داماد علامه) و ... نام برد.

او نزديك چهل سال (1070ـ1110 ه .ق) امام جمعه اصفهان بود و در زمان شاه سلطان حسين، شيخ الاسلام اصفهان بوده است.

علامه مجلسى در 27 رمضان سال 1110 و يا 1111 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در كنار مرقد پدر خويش مدفون گرديد. مرقد وى و پدرش از زيارتگاه‏هاى مشهور اصفهان است كه هر روزه پذيراى زائران بسيارى از نقاط مختلف كشور مى‏باشد.

در سال‏هاى اخير، چند تن از علماى بزرگ اصفهان از جمله: آيت الله طبيب زاده، آيت الله مير جهانى و آيت الله صافى گلپايگانى در بقعه علامه مجلسى به خاك سپرده شده‏اند.

علامه مجلسى از نظر تاليف و تصنيف از پركارترين نويسندگان و علماى عالم اسلامى است.

از آثار گرانسنگ وى:

1ـ بحارالانوار،

2ـ حلية المتقين،

3ـ علم اليقين،

4ـ عين اليقين،

5ـ حق اليقين،

6ـ مرآت العقول در شرح اصول كافى،

7ـ زاد المعاد و دهها كتاب ديگر را مى‏توان نام برد.

كتاب بحارالانوار وى مشتمل بر 110 جلد، چون گوهرى تابناك بر آسمان كتب حديثى شيعه مى‏درخشد.

علم الهدى

محمد فرزند ملا محسن، كنيه‏اش ابى الخير و ملقب به علم الهدى، در سال 1039 ه .ق در كاشان متولد شد. اساتيد او افرادى چون ملا فتح الله، ملا صدرا و شيخ بهايى بودند.

سرانجام در سال 1115 ه .ق در سن 76 سالگى ديده از جهان فروبست و در قبرستان فيض كنار قبر پدرش، به خاك سپرده شد.

از جمله آثار وى عبارتند از:

1ـ رساله صلاة،

2ـ رساله ارث،

3ـ رساله مسئله اجماع،

4ـ نقد الايضاح،

5ـ شرح دعاى سمات،

6ـ شرح صحيفه سجاديه،

7ـ شرح نهج البلاغه و تعليقاتى چند.

فاضل هندى

بهاء الدين محمد بن حسن بن محمد اصفهانى معروف به «فاضل هندى»، (كاشف اللثام) از فقهاى نامدار شيعه است. وى در حدود سال 1062 ه .ق چشم به جهان گشود. او را از جمله كسانى دانسته‏اند كه قبل از بلوغ به مرتبه اجتهاد نايل آمد.

شيخ محمد حسن چون مدتى در جوانى با پدرش در هندوستان بوده، به «فاضل هندى» مشهور گرديده است.

وفات در سال 1137 ه .ق اتفاق افتاد و در قبرستان تخت فولاد اصفهان مدفون گرديده است.

برخى از آثار وى عبارتند از:

1ـ كشف اللثام عن قواعد الاحكام،

2ـ المناهج السويه،

3ـ تلخيص شفاء ابن سينا و ... نام برد.

آقا محمد باقر بهبهانى (اصفهانى)

آقا محمد باقر، فرزند محمد اكمل مشهور به وحيد بهبهانى، از فقهاى بزرگ قرن دوازدهم هجرى است. نياكان وى ساكن بهبهان بوده‏اند، اما وى در سال 1118 ه .ق در اصفهان متولد گرديد. پدرش از علماى اصفهان بود و مدتى نزد محقق شيروانى و علامه مجلسى شاگردى نمود. مادرش نيز دختر آقا نورالدين، نواده محمد تقى مجلسى است.

وى پس از تحصيل در اصفهان، به كربلا عزيمت نمود و در آنجا به تحصيل پرداخت. بسيارى از فقهاى بزرگ شيعه مانند سيد مهدى بحر العلوم، شيخ جعفر كاشف الغطاء، ميرزاى قمى، ملا مهدى نراقى و ... از شاگردان او هستند.

وحيد بهبهانى كه به سبب مبارزه شديد با اخباريان، نزد مجتهدان به «مروج» مشهور است با تأليف كتاب «الاجتهاد و الاصول» موفق شد مشرب اصولى را كه حدود دو قرن تحت الشعاع مكتب اخبارى بود جان تازه بخشد و اخباريه را مغلوب كند. وى در كربلا علنا اخباريان را تخطئه و مذمت نمود و خواندن نماز پشت سر شيخ يوسف بحرانى را جايز ندانست. از آن زمان بود كه اصوليان چيره شدند و اخباريان را حشوى و ظاهرى خواندند و چه بسا كه آنان را تكفير كرده موجب برخوردهاى شديدى بين طرفداران ايشان مى‏شد.

محمد باقر بهبهانى در سال 1206 يا 1208 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در رواق حرم حسينى در كربلا مدفون گرديد.

تاليفات وى را بالغ بر شصت اثر دانسته‏اند. از جمله اين آثار مى‏توان از:

1ـ شرح مفاتيح الاحكام،

2ـ حاشيه بر مدارك،

3ـ رساله در جبر و اختيار و... را نام برد.

سيد محمد مهدى اصفهانى

ميرزا سيد محمد مهدى اصفهانى، فرزند سيد هدايت الله فرزند سيد طاهر مشهور به شهيد ثالث يا رابع، از مشايخ حكما و فقها، نسب به شاه نعمه‏الله ولى و از طريق او به حضرت صادق عليه‏السلام مى‏رسانيد و از مهادى اربعه (چهارتن از تلاميذ وحيد بهبهانى كه نام مهدى داشته اند) بود.

در سال 1152 ه .ق در اصفهان متولد شد. حكمت الهى را در اصفهان در خدمت آقا محمد بيدآبادى، علوم رياضى را در مشهد رضوى از شيخ حسين عاملى و علوم شرعيه را در عتبات عاليات در حوزه درس وحيد بهبهانى و شيخ مهدى فتونى فرا گرفت.

همچنين از وحيد بهبهانى و سيد محمد حسين فرزند سيد محمد صالح، شيخ الاسلام اصفهان و دختر زاده علامه مجلسى، در نقل حديث مجاز گشت.

از جمله شاگردان وى مى‏توان به سيد بحرالعلوم طباطبايى و سيد كاظم جزايرى اشاره كرد و در واقع خود ايشان بحرالعلوم را به اين لقب، ملقب گردانيد.

او سرانجام در مشهد رضوى مقيم شد و عمر خويش را به اشتغالات علمى گذرانيد تا اينكه در سال 1218 ه .ق به دست نادر ميرزا، در جوار حرم رضوى به شهادت رسيد.

برخى از آثار او عبارتند از:

1ـ شرح دروس شهيد اول؛

2ـ شرح كفايه محقق سبزوارى؛

3ـ رساله‏اى لطيف در نماز شب؛

4ـ رساله در رد رساله مهاباتيه(؟) وحيد بهبهانى و

5ـ رساله در تحقيق نوروز.

سيد محمدباقر شفتى (حجت الاسلام)

سيد محمدباقر شفتى مشهور به حجت الاسلام، در سال 1180 ه .ق متولد شد. وى در عتبات عاليات نزد سيد مهدى بحر العلوم، شيخ جعفر كاشف الغطاء، سيد على طباطبايى (صاحب رياض) و آقا محمدباقر بهبهانى به فراگيرى فقه، اصول، رجال و حديث پرداخت و در سال 1217 ه .ق عازم ايران گرديد، و مدت شش ماه در قم از محضر ميرزاى قمى، صاحب قوانين استفاده نمود، سپس راهى اصفهان شد و زعامت حوزه علميه اصفهان را بر عهده گرفت.

حجت الاسلام در سال 1260 دار فانى را وداع گفت و در بقعه‏اى در مسجد سيد اصفهان، مدفون گرديده است.

سيد داراى تأليفات فراوانى در فقه، اصول و رجال بوده است كه برخى از آنها عبارت است از:

1ـ مطالع الانوار (شرح شرايع در پنج جلد)،

2ـ الزهرة البارقه فى احوال المجاز و الحقيقة (در اصول)،

3ـ رسالاتى در حالات ابى بصير و اسحق بن عمار و... .

از آثار و خدمات اجتماعى وى مى‏توان از احداث مسجد سيد اصفهان نام برد.

حاج محمد ابراهيم كلباسى

محمد ابراهيم كلباسى فقيه بلند آوازه و حكيم وارسته، در سال 1180 ه .ق در اصفهان متولد گرديد. در اوان حيات، پدرش را از دست داد و تحت كفالت حكيم و عارف مشهور آقا محمد بيد آبادى قرار گرفت. وى در اصفهان از محضر آقا محمد بيد آبادى، و در نجف از محضر سيد مهدى بحرالعلوم، آقا محمدباقر بهبهانى و صاحب رياض استفاده نمود.

مدتى نيز از محضر ميرزاى قمى (صاحب قوانين) و ملا على نورى (حكيم مشهور) كسب فيض نمود. كلباسى از فقهاى مشهور و از عالمان وارسته و بى‏اعتنا به دنيا بوده است.

وى در سال 1261 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در بقعه مقابل مسجد حكيم اصفهان مدفون گرديد.

از آثار وى مى‏توان از:

1ـ اشارات الاصول،

2ـ شوارع الهدايه،

3ـ ارشاد (در فقه) و ... نام برد.

سيد محمد حسن اصفهانى

سيد محمد حسن فرزند سيد محمد تقى فرزند سيد محمد سعيد موسوى يزدى اصفهانى، مفسر، فقيه و اصولى، در سال 1207 ه .ق در اصفهان متولد شد و پس از گذراندن علوم مقدماتى، مدارج عالى اجتهاد را نزد علماى اصفهان، كربلا و نجف طى كرد و در كربلا از حوزه درس سيدكاظم رشتى بهره‏مند شد و از او داراى اجازه بوده است. اجازه ديگرى از سيد رضا فرزند سيدمهدى بحرالعلوم نجفى دارد كه سيد محمدعلى روضاتى اصفهانى صورت هر دو اجازه را در كتاب رياض‏الابرار درج كرده است. وى از معاصرين شيخ محمد ابراهيم كلباسى و سيد محمد باقر مشهور به حجت الاسلام اصفهانى بود. ذريه او امروزه به خاندان مهدوى شهرت دارند.

سيد محمد حسن سرانجام در سال 1263 ه .ق دار فانى را وداع گفت.

از معروف‏ترين تأليفات وى:

1ـ اعجاز القرآن؛

2ـ محجة الفؤاد در شرح ارشاد؛

3ـ تفسير آيه يا ارض ابلعى...،

4ـ و كتاب فقه استدلالى است.

سيد ابوالقاسم احمد قُهپائى

سيد ابوالقاسم احمد اصفهانى قهپائى فرزند محمد حسنى حسينى، از فقها و اصوليون قرن سيزدهم هجرى است. وى از شاگردان سيد محمد باقر حجت الاسلام اصفهانى بود كه پس از طى مدارج عالى اجتهاد به تحقيق و تأليف پرداخت و در اصفهان مرجعيت امور شرعيه داشت.

آثار وى عبارتند از:

1ـ الارشاد (در شرح حال صاحب بن عباد كه پايان تأليف آن سال 1259 ه .ق است)،

2ـ تحف العقول فى توضيح قوانين الاصول و

3ـ فهرست ابواب الكتب الاربعه.

سيد عبد العظيم اصفهانى لنجانى

سيد عبد العظيم اصفهانى لنجانى فرزند سيد عليرضا حسينى، از فقها و مراجع تقليد است. وى پس از اخذ اوليات علوم متداوله و سطوح عالى نزد فضلاى اصفهان، به قم رفت و از محضر ميرزا ابوالقاسم قمى صاحب قوانين بهره‏مند گشت.

او سپس به كربلا هجرت نمود و مدارج عالى اجتهاد را نزد سيد على طباطبائى صاحب رياض و فرزندش سيد محمد مجاهد طى كرد و در سال 1242 ه .ق همراه استادش سيد مجاهد در جهاد عليه روسيه شركت جست. زمانى نيز در قزوين از محضر درس شهيد ثالث و ملا محمد صالح برغانى بهره‏مند گشت، سپس به موطن خويش بازگشت و به تدريس و فتوى پرداخت و از علما و مراجع امور شرعيه در اصفهان بود.

وى در حدود سال 1275 ه .ق به ديار باقى شتافت.

از مؤلفات اوست:

1ـ الضياء اللامع فى شرح مختصر الشرائع و

2ـ تحفة الاصحاب كه رساله عمليه اوست و در سال 1231 ه .ق تأليف نموده است.

آقا محمد باقر خوانسارى

آقا محمد باقر بن زين العابدين خوانسارى اصفهانى، مورخ، فقيه، اصولى، متكلم و شاعر، در سال 1226 ه .ق در خوانسار متولد گرديد. نزد سيد محمد شهشهانى و سيد محمدباقر اصفهانى تلمذ نمود. از ايشان و پدرش اجازه روايت و اجتهاد دريافت نمود و رياست مذهبى در اصفهان به او منتهى مى‏شد.

آيت الله شريعت اصفهانى، ابوتراب خوانسارى و سيد محمد كاظم يزدى (صاحب عروة الوثقى) از شاگردان ايشان به شمار مى‏روند.

وى در سال 1313 ه .ق در اصفهان وفات يافت و در بقعه‏اى به نام خود وى (تكيه آقا ميرزا محمدباقر)، در نزديكى مسجد مصلى، مدفون گرديده است.

مشهورترين اثر وى كتاب «روضات الجنات فى احوال العلماء و السادات» است.

ديگر كتب وى عبارتند از:

1ـ ارجوزه فى اصول الدين،

2ـ شرح اللمعه و

3ـ ديوان شعر.

آقا نجفى شيخ محمدتق ى نجفى مشهور به «آقا نجفى» از بزرگان فقهاء و علماى اماميه و از مراجع طراز اول اصفهان، در سال 1262 ه .ق ديده به جهان گشود.

وى پس از فراگيرى دروس مقدماتى به عتبات عاليات عزيمت نمود و از محضر بزرگانى چون ميرزاى شيرازى، شيخ انصارى، سيد على شوشترى، شيخ مهدى كاشف الغطاء و شيخ محمدباقر مسجد شاهى استفاده نمود و پس از نيل به مقام اجتهاد، به اصفهان بازگشت.

معظم‏له علاوه بر مرجعيت روحانى اصفهان، عملاً مرجعيت حكومتى نيز پيدا كرده بود و به سبب اجراى حدود و احكام، خود را درگير با حكومت ساخته بود و از اين رو، از طرف حكومت مشكلاتى براى وى ايجاد شده بود.

او در مقابل ظل السلطان حاكم وقت اصفهان (پسر ناصرالدين شاه) و تعديات او مردانه ايستاد و رقيب سرسخت وى در كارهاى حكومتى بود.

سرانجام در سال 1332 ه .ق وفات يافت و در مقبره‏اى در امام‏زاده احمد مدفون گرديد.

آقا نجفى با وجود مرجعيت تام در امور دينى و سياسى، از تدريس و تفكر علمى غافل نبود و آثار متعددى مانند:

1ـ آداب الصلاة،

2ـ اجتهاد و تقليد،

3ـ اسرار الاحكام فى الحلال و الحرام،

4ـ اسرار الشريعة و ... از او برجاى مانده است.

آيت الله شريعت اصفهانى

ميرزا فتح الله نمازى فرزند محمدجواد معروف به شيخ الشريعه و شريعت اصفهانى، از فقهاى بزرگ اسلام، در سال 1266 ه .ق در اصفهان متولد گرديد و در اين شهر به تحصيل علوم اسلامى پرداخت.

وى سپس به حوزه علميه نجف عزيمت نمود و از محضر ميرزا حبيب الله رشتى و شيخ محمد حسين فقيه كاظمى بهره‏مند گرديد و پس از آيت الله طباطبايى يزدى رياست حوزه علميه نجف و زعامت دينى شيعه به وى منتهى شد، اما مرجعيت او شش ماه بيشتر به طول نينجاميد و سرانجام در سال 1339 ه .ق در نجف اشرف دار فانى را وداع گفت.

از آثار شيخ الشريعه مى‏توان از:

1ـ رساله اصالة الحقيقه،

2ـ حاشيه بر فصول،

3ـ قاعده لا ضرر و ... نام برد.

ميرزاى نايينى

آيت الله ميرزا محمد حسين غروى نايينى، مشهور به ميرزاى نايينى در سال 1276 ه .ق در نايين ديده به جهان گشود. علوم مقدماتى را در زادگاهش فرا گرفت و در سال 1293 ه .ق يا 1295 به اصفهان عزيمت نمود و از محضر اساتيد بزرگى چون شيخ محمد تقى معروف به آقا نجفى، ميرزا محمد حسن النجفى و ديگران بهره برد و در سال 1303 ه .ق راهى عراق شد و پس از توقف اندكى در نجف راهى سامراء شد و از خرمن اساتيد بزرگانى چون ميرزاى شيرازى، سيد محمد فشاركى و سيد اسماعيل صدر خوشه چينى كرد و با مرگ ميرزا در سال 1312 همراه با ديگر استادش سيد اسماعيل صدر به كربلا عزيمت نمود.

او در سال 1316 ه .ق به نجف اشرف رفت و به حوزه درسى آخوند خراسانى پيوست. وى با شروع نهضت مشروطيت در كنار استادش آخوند به دفاع از مشروطيت پرداخت و با انتشار كتاب تنبيه الامة و تنزيه الملة به متسفن ساختن مبانى مشروطيت پرداخت.

با اشغال ايران از سوى انگليس و روسيه در سال 1329 ه .ق، و انحراف مشروطيت نايينى از جمله كسانى بود كه با آخوند خراسانى به قصد حركت به سوى ايران همراه شد اما با مرگ آخوند در سپيده دم حركت (15 ذى الحجه 1329) اين حركت كند شد و سرانجام علماء در 11 محرم 1330 ه .ق به سوى كاظمين حركت كردند و با انتخاب يك هيئت سيزده نفره براى مبارزه با استعمار و استبداد كه نايينى نيز جز آن بود تصميم به حركت به سوى ايران گرفتند اما با اشغال ليبى از سوى ايتاليا و اشغال ايران از سوى روسيه و انگلستان كه قبلاً صورت گرفته بود سيد كاظم يزدى فتواى به جهاد عليه اشغالگران داد كه اين حركت تحت الشعاع قرار گرفت.

نايينى با مرگ مرجع بزرگ شيعه شريعت اصفهانى به مقام مرجعيت رسيد اما اين مرجعيت چند ماهى به طول نينجاميد و با مرگ نايينى به پايان رسيد.

نايينى را مى‏بايست در عرصه فقاهت در رديف بزرگترين فقها و اصوليون شيعه جاى داد. بى شك آراء اصولى او پس آخوند خراسانى تحولى در اين علم ايجاد نمود و شاگردان بزرگى چون آيت الله خويى، آيت الله حكيم، علامه طباطبايى و ديگران را كه منشأ آثار علمى سترگى بودند تربيت نمود. نايينى علاوه بر مقامات علمى، داراى مقامات والاى عرفانى نيز بود. وى از سهم امام استفاده نكرد و زندگى را از راه درآمدهاى شخصى مى‏گذراند.

وى سرانجام در سال 1355 ه .ق دار فانى را وداع و در نجف اشرف مدفون گرديد.

برخى از آثار وى عبارتند از:

1ـ رساله فى لباس المشكوك،

2ـ رساله در نفى الضرر،

3ـ رساله فى التعبدى،

4ـ اجود التقريرات و

5ـ تقرير درس اصول ايشان كه به وسيله آيت الله خويى نگارش يافته.

حاج آقا نور الله

حاج شيخ مهدى معروف به «آقا نورالله» از فقهاء و رهبران مشروطيت و مبارزان دوره رضاخانى، در سال 1278 ه .ق در اصفهان ديده به جهان گشود.

وى پس از گذراندن تحصيلات مقدماتى به عتبات عاليات عزيمت نمود و از محضر ميرزاى شيرازى، ميرزا حبيب الله رشتى، شيخ محمدباقر مسجد شاهى و ديگران استفاده نمود و پس از بازگشت به اصفهان به تدريس و كارهاى اجتماعى، سياسى در كنار برادر خود آقا نجفى پرداخت.

آقا نورالله در بسيارى از جريانات سياسى ـ اجتماعى كشور به ويژه شهر اصفهان فعالانه شركت داشت. براى نمونه مى‏توان به نقش ايشان در نهضت تنباكو (1309 ه .ق)، شركت اسلاميه و ترويج منسوجات داخله (1316 ه .ق)، تأسيس انجمن صفاخانه و مبارزه با مبلغان مسيحى (1320 ه .ق)، نهضت مشروطيت و غيره اشاره كرد.

حاج آقا نورالله را در كنار بهبهانى و طباطبايى از رهبران دينى نهضت مشروطيت به شمار آورده‏اند. اما با اعدام شيخ فضل الله نورى و تعرض مشروطه خواهان افراطى به علما، او در سال 1329 ه .ق مجبور به عزيمت به عتبات عاليات شد و پس از كاهش قدرت افراطيون، به اصفهان بازگشت و به فعاليت سياسى و اجتماعى خود ادامه داد.

آقا نور الله همچنين ضمن مهاجرت تاريخى خود به شهر قم، به مخالفت علنى با رضاخان پرداخت و سرانجام جان خود را نيز در اين راه فدا كرد و در سال 1346 ه .ق در جريان همين تحصن، به طرز مشكوكى وفات يافت.

آيت الله ملا عبدالرسول مدنى

آخوند ملا عبدالرسول مدنى از علماء متعهد و روشنفكر دوره قاجاريه در سال 1279 ه .ق / 1241 ه .ش در كاشان متولد شد.

وى تحصيلات خود را در زادگاه خود آغاز كرد و از محضر آيت الله العظمى حاج ميرزا فخرالدين نراقى، آيت الله ملا حبيب الله شريف كاشانى و جمعى از علماء ديگر بهره برد و سپس در سال 1261 ه .ش به نجف اشرف عزيمت نمود و از محضر آيت الله محمد كاظم يزدى بهره برد اما به علت بيمارى به ايران بازگشت و در كاشان سكنى گزيد و به انجام امور دينى و ارشاد و راهنمايى مردم همت گماشت.

وى از معدود عالمانى است كه در دفاع از مشروطه، در رساله انصافيه خود به تبيين حدود آزادى و تبعيت از قانون پرداخت.

از كتب چاپ شده او مى‏توان:

1ـ مجمع النصايح،

2ـ اخلاق مدنى،

3ـ هديه المحب،

4ـ رساله الضيافه،

5ـ تفكيك عالم حقيقت از طبيعت،

6ـ رساله حجابيه،

7ـ ترياق السموم،

8ـ رد بر بابيه و بهائيه و

9ـ رياض المتكلمين اشاره كرد.

سيد محمدباقر درچه‏اى

سيد محمدباقر درچه‏اى، فرزند سيد مرتضى از اكابر فقهاء و مدرسين حوزه اصفهان در قرن چهاردهم هجرى و از شاگردان صاحب جواهر و ميرزا ابوالمعالى كلباسى بوده است و بزرگان زيادى نيز در محضر وى به تعليم پرداخته‏اند.

حوزه درسى آن بزرگ مرد در اصفهان مجمع افاضل و شخصيت‏هاى بزرگى مانند: آيت الله العظمى بروجردى، آقا سيد جمال‏الدين گلپايگانى و آقا نجفى قوچانى و... بوده است.

سيد محمد باقر، در سال 1342 ه .ق نقاب در چهره خاك كشيد.

تاليفات متعددى از سيد بر جاى مانده است كه از آن جمله يك دوره فقه و اصول در شانزده جلد مى‏باشد.

سيد ابوالحسن اصفهانى

سيد ابوالحسن فرزند سيدمحمد بن سيد عبدالحميد ملقب به آيت الله، مرجع اعلاى تقليد و رييس حوزه علميه نجف و از بزرگترين مدرسان فقه و اصول، در سال 1284 ه .ق در قريه مديسه از دهات لنجان اصفهان متولد شد. خاندانش قبلاً ساكن بهبهان بودند و جدش از آن شهر به قريه مديسه نقل مكان كرده بود.

آيت الله اصفهانى مقدمات علوم را در زادگاه خود فراگرفت و در اوايل سن بلوغ، براى ادامه تحصيل، از مديسه رهسپار اصفهان گشت. يكى از استادان او در اصفهان آخوند ملامحمد كاشى فقيه، متكلم و رياضيدان معروف بود.

آيت الله اصفهانى در سال 1308 ه .ق در بيست و چهار سالگى براى ادامه تحصيلات و وصول به درجه اجتهاد، عازم نجف اشرف شد (شهر نجف از عهد عضد الدوله ديلمى (324ـ372 ه .ق) كه بناى روضه علوى را تجديد و آن شهر را تعمير كرد (369 ه .ق) و بعد از تأسيس حوزه علميه در آنجا به وسيله شيخ ابو جعفر طوسى (385ـ460 ه .ق) تاكنون، پيوسته مركز تعاليم شيعه و مقر مراجع تقليد بوده است) و در اوقاتى كه سيد ابوالحسن وارد آن شد در قله شكوه و مزين به وجود مدرسان بزرگ بود.

مشهورترين ايشان ميرزا حسن شيرازى (م 1312 ه .ق)، آخوند ملا محمدكاظم خراسانى (م 1329 ه .ق)، حاج سيد محمد كاظم طباطبايى يزدى (م 1337 ه .ق)، ميرزا محمد تقى حايرى شيرازى (م 1339 ه .ق) و شيخ فتح الله شريعت اصفهانى (م 1339 ه .ق) بودند كه همه از مراجع تقليد و از شاگردان شيخ محمد حسن اصفهانى و شيخ مرتضى انصارى و وارث مقامات علمى ايشان به شمار مى‏رفتند.

وجود اين مدرسين عالى مقام و محيط روحانى نجف سبب شد كه آيت الله اصفهانى عصا و انبان سفر را همان جا بر زمين گذارد و تا پايان عمر كه پنجاه و هفت سال طول كشيد از نجف به جاى ديگر منتقل نشود.

اصولاً تا زمان مرجعيت ميرزا محمدتقى شيرازى و شريعت اصفهانى كمتر مرجعى را سراغ داريم كه مستقيما در كارهاى سياسى دخالت كرده باشد. اوضاع جهان نيز براى چنين دخالت‏هايى آماده نبود.

او رهبرى معتدل و ميانه‏رو و مصلحت‏شناس بود. روابط خود را با دولت ايران و عراق حفظ مى‏كرد. حتى بعد كه به مقام مرجعيت كل و بلامنازع رسيد و در ايران تحولات شگرف مانند نظام وظيفه، تغيير لباس و كشف حجاب پيش آمد اقدام حادى نكرد.

پس از فوت ميرزاى نايينى (1355 ه .ق) مقام مرجعيت در وجود آيت الله اصفهانى انحصار يافت و تا ده سال بعد كه زندگى را بدرود گفت بر مسند رياست حوزه علميه نجف تكيه داشت. اين تمركز مرجعيت و قبول شيعيان عالم، در وجود هيچ مرجعى قبل از اصفهانى ديده نشده بود.

تبحر او در علوم شرعى و معارف اسلامى، ملكات و مكارم اخلاقى، بزرگوارى و موقع‏شناسى و روابط دوستانه‏اى كه با دولت‏هاى اسلامى به خصوص بلاد شيعه بر قرار كرده بود و اطمينانى كه دولت‏هاى بزرگ به نظر صائب و قدس و تقواى او داشتند سبب شد كه نه تنها سفر طلاب از شرق وغرب عالم به نجف بلامانع شود، بلكه مشكلى نيز در انتقال وجوه شرعى از كشورهاى ديگر به محضر وى پيش نيامد.

مقدار وجوه شرعى كه نزد آيت الله اصفهانى مى‏رسيد بى‏سابقه بود. هزينه‏هاى او را براى معاش طلاب، امور خيريه، توزيع نان و نيز مخارجى كه براى ترويج مذهب تشيع در آسيا و افريقا داشت حدود سى هزار دينار عراقى در ماه برآورد كرده‏اند و نمايندگانى كه براى ترويج معالم دين و ارشاد شيعيان مى‏فرستاد در بالا بردن سطح فكرى شيعيان جهان بسيار مؤثر بود.

آيت الله اصفهانى در سالهاى آخر زندگى به درد پا مبتلى بود ولى هرگز از تدريس و فعاليت‏هاى اجتماعى باز نمى‏ايستاد. در سال آخر زندگى براى معالجه و استراحت به لبنان رفت و چندى در بعلبك اقامت داشت ليكن در آنجا به زمين خورد و رانش شكست. ناچار او را با هواپيما به بغداد بازگرداندند.

اما پس از چندى در شب نهم ذى الحجه 1365 ه .ق در سن 81 سالگى در كاظمين داعى حق را لبيك گفت و جهان علم و دين را با مرگ خود داغدار كرد. پيكر پاك او را به نجف اشرف حمل كردند و بعد از تشييعى بى‏سابقه، در جوار استادش آيت الله خراسانى به خاك سپردند.

خبر رحلت او دنياى تشيع را تكان داد. در تهران و ساير بلاد ايران، عراق، لبنان، سوريه، هند و افريقا مجالس عظيمى بر پا شد و شاهان و رؤساء و وزراى بلاد اسلامى همراه با ساير مسلمانان در اين مجالس شركت داشتند.

آيت الله سيد حسن مدرس

سيد حسن طباطبايى مشهور به مدرس، در سال 1287 ه .ق در روستاى سراجه كچو از توابع اردستان چشم به جهان گشود.

در سال 1293 به قمشه رفت و علوم مقدماتى در حوزه‏هاى علميه را نزد پدر و جد خود آموخت. سپس در سن شانزده سالگى به اصفهان رفت و از محضر اساتيدى چون آقا ميرزا عبدالعلى هرندى نحوى، جهان‏گيرخان قشقايى، آخوند ملا محمد كاشانى و عالم ربانى سيد محدباقر درچه‏اى استفاده نمود و تقريرات آنها به خصوص مرحوم درچه‏اى را به رشته تحرير درآورده است.

مدرس در حالى كه در سن 29 سالگى اجازه اجتهاد گرفته بود، در سال 1311 به نجف اشرف مشرف شد و مدت هفت سال از محضر علماى اين شهر بهره برد و در سال 1318 به اصفهان مراجعت كرد و به تدريس فقه و اصول، نهج البلاغه و تاريخ پرداخت.

وى از سالهاى 1324 ه .ق تا 1328 به فعاليت سياسى پرداخت و يكبار دستگير و تبعيد شد و در سال 1328 وارد تهران شد. او در اين سال به عنوان نماينده طراز اول دوره دوم مجلس شوراى ملى انتخاب شد و ضمن شركت در جلسات مجلس و فعاليت در امور سياسى، تدريس نيز مى‏نمود.

سرانجام در شانزدهم مهرماه 1347 ه .ق / 1307 ه .ش توسط عمال رضاخان دستگير و در خواف محبوس گرديد و بعد از ده سال حبس، به كاشمر انتقال داده شد و پس از يك ماه اقامت در آنجا، در تاريخ دهم آذر 1357 ه .ق / 1316 ه .ش مسموم شد ولى سم در او اثر نكرد، بنابراين عمال رژيم بر سر او ريخته و او را خفه نمودند.

آيت الله سيد فخر الدين امامت

آيت الله امامت در حدود 1292 ه .ق در كاشان متولد شد و مقدمات متون فقه و اصول را نزد عموهايش (آيت الله سيد محمد حسين امام و آيت الله سيد محمد حسن امام)، آيت الله حاج ملا محمد حسين نطنزى، ميرزا محمدحسين نراقى، آيت الله حاج ميرزا فخرالدين نراقى و حاج ميرزا ابوالقاسم نراقى فرا گرفت.

در اوائل تأسيس حوزه علميه به قم آمد و از محضر آيت الله حاج شيخ عبد الكريم حايرى بهره‏مند شد. پس از مدتى به كاشان برگشت و به تدريس و تأليف و ارشاد مردم و اقامه جماعت اشتغال نمود.

سرانجام در سال 1392 در سن صد سالگى بدرود حيات گفت.

او تأليفاتى از خود به يادگار گذاشت از آن جمله:

1ـ هداية العوام فى مهمات الاحكام (رساله علميه)،

2ـ راه نجات يا تنبيهات الغافلين (منظومات بالفارسيه)،

3ـ راه خداشناسى فى اصول العقايد،

4ـ ثواب الزيارات و كتب ديگر.

آيت الله كمپانى

شيخ محمد حسين فرزند حاج محمد حسن معين التجار مشهور به كمپانى از مشايخ عرفا، حكما، فقها و اصوليين، در سال 1296 ه .ق در اصفهان متولد گرديد.

دروس دوره سطح را در خدمت اساتيدى همچون شيخ حسن تويسركانى تحصيل كرد و آنگاه در علوم شرعيه در حوزه درس سيد محمد فشاركى اصفهانى، شيخ آغا رضا همدانى و آخوند خراسانى به كمال رسانيد.

علوم عقلى را نيز در خدمت شيخ محمد باقر اصطهباناتى آموخت و پس از فوت صاحب كفايه كه سيزده سال ملازم درس او بود، تدريس اصول را آغاز كرد

و بسيارى از علماى منقول را تربيت كرد و در ضمن از تدريس حكمت و عرفان نيز غافل نماند، بدان پايه كه به تدريس معقول شهره گشت.

وى در سال 1361 ه .ق در نجف اشرف دار فانى را وداع گفت و در همان جا مدفون گرديد.

برخى از آثار او عبارتند از:

1ـ تحفة الحكيم (منظومه‏اى در حكمت متعاليه)،

2ـ انوار قدسيه: به شعر (در تاريخ حيات حضرت رسول صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و ائمه عليه‏السلام)،

3ـ اصول الفقه در تهذيب و تلخيص علم اصول به اسلوب جديد،

4ـ وسيله (كه رساله عمليه) صحيح و اعم،

5ـ نهاية الدراية فى حاشية الكفاية،

6ـ تعليقه بر رساله قطع شيخ انصارى،

7ـ طلب و اراده،

8ـ علائم حقيقت و مجاز،

9ـ صلاة جمعه،

10ـ اجتهاد و تقليد،

11ـ عدالت،

12ـ معاد،

13ـ ديوان شعر.

ميرزا مهدى اصفهانى

ميرزا مهدى فرزند اسماعيل غروى اصفهانى از علماى معقول و منقول و صاحب مكتبى خاص در معارف الهيه، در سال 1303 ه .ق در ميان خاندان مشايخ بيدآباد متولد شد و پس از تحصيل در محضر پدر خويش و آقا سيد محمد باقر درچه‏اى، آخوند كاشى و جهانگيرخان قشقايى، به عتبات عاليات رفت.

پس از آنكه چندى در حوزه درس آخوند خراسانى و آقا سيد محمد كاظم يزدى حضور يافت و به حوزه درسى ميرزاى نائينى وارد و ضمن حضور در درس فقه و اصول ميرزا، مبانى شيخ انصارى را فرا گرفت و به اجتهاد رسيد.

اما در مراتب سلوك از همان بدو ورود به عتبات در تحت تربيت آقاى صدر كه از خواص اصحاب آخوند ملا فتحعلى عراقى بود درآمد و آنگاه با آقا سيد احمد كربلايى و آقا شيخ محمد بهارى كه هر دو از بزرگان اصحاب آخوند ملا حسينقلى همدانى بودند، ملازم شد و نيز با جمعى ديگر از اهل سلوك همچون آقا سيد على قاضى و آقا سيد جمال گلپايگانى كه در درس ميرزاى نائينى شركت مى‏كردند، انس گرفت و در وادى سير روحانى آن جمع وارد شد.

پس از مدتى اعتكاف در مسجد سهله و مكاشفه‏اى كه به وى دست داد جزوه‏هايى را كه در حين اشتغال به فلسفه و عرفان نوشته بود در شط كوفه انداخت و مكتبى جديد در معارف ربوبى مبتنى بر قرآن و احاديث پديد آورد كه بعدها به «مكتب تفكيك» معروف شد.

اين مكتب كه طبعا واجد اختلافاتى با برخى از مسائل عرفان و فلسفه رسمى است، توسط تنى چند از شاگردان او همچون آقا شيخ مجتبى قزوينى (صاحب بيان الفرقان) و ديگران، بسط و انتشار يافته است.

برخى از شاگردان او نيز عبارتند از: شيخ هاشم قزوينى، شيخ مجتبى قزوينى، شيخ حسينعلى راشد، شيخ محمد كاظم دامغانى و سيد حسين قاضى طباطبايى.

ميرزا مهدى در سال 1345 ه .ق عازم ديار مشهد امام رضا عليه‏السلام گرديد و در اين شهر به تدريس و تبليغ احكام حقه اسلام پرداخت تا اينكه سرانجام در سال 1365 ه .ق در همين شهر وفات يافت و به ملكوت اعلى پيوست.

برخى از آثار او عبارتند از:

1ـ ابواب الهدى،

2ـ الجنات الرضوية،

3ـ غاية المنى،

4ـ الصوارم العقلية،

5ـ اعجاز قرآن،

6ـ معارف قرآن و

7ـ مصابيح الهدى (در فقه).

شيخ محمد رضا اصفهانى حائرى

شيخ محمد رضا اصفهانى حائرى فرزند محمد تقى، از علماى شيعه در كربلا و از مراجع تقليد، در سال 1303 ه .ق در جرقويه اصفهان ديده به جهان گشود.

پس از فرا گرفتن اوليات علوم در جرقويه زادگاه خويش، به اصفهان رفت و سطوح فقه و اصول و حكمت را از مدرسان آن سامان فرا گرفت.

سپس به نجف اشرف هجرت كرد و مدارج عالى اجتهاد را در حوزه درس شيخ الشريعه اصفهانى، شيخ محمد حسين نائينى، آقا ضياء عراقى، شيخ محمد حسين اصفهانى و ديگران طى كرد و حدود سال 1356 ه .ق كربلا را مسكن دايمى خويش قرار داد و به حوزه علمى حاج آقا حسين قمى پيوست و از خواص ياران او و از مبرزين حوزه علمى كربلا شد و پس از فوت استادش (1366 ق) شروع به تدريس خارج فقه، اصول و احكام كرد.

او از جمله فقيهانى است كه به وجوب عينى نماز جمعه اعتقاد داشته و خود در صحن حسينى در كربلا نماز جمعه را اقامه مى‏كرده.

وى در سال 1393 ه .ق به جهان باقى شتافت.

از آثار اوست:

1ـ تنبيه الغافلين عن معرفة رب العالمين (رساله عمليه)،

2ـ ازاحة الريبة عن حكم صلاة الجمعة فى زمن الغيبة (رساله‏اى در وجوب نماز جمعه).

آثار او در كلام، فقه و معقول تمامى به صورت خطى باقى مانده است.

حاجيه خانم امين (مجتهده اصفهانى)

حاجيه خانم امين، مشهور به «بانوى ايرانى»، از مفاخر زنان اصفهان و ايران، در سال 1304 ه .ق / 1265 ه .ش در اصفهان ديده به جهان گشود.

تحصيلات خود را در فقه، اصول، حكمت و فلسفه نزد علماء اصفهان به ويژه آيت الله آقا سيد على نجف آبادى گذراند. در همت و تلاش وى در تحصيل علم همين بس كه نقل مى‏كنند در روز وفات دختر خويش دست از تحصيل علم برنداشت.

حاجيه خانم امين موفق به گرفتن اجازه اجتهاد از فقهاء بزرگى مانند آيت الله العظمى حائرى يزدى، آقا سيد محمد كاظم شيرازى و ديگر بزرگان گرديد.

وى در سال 1344 ه .ش مكتب فاطمه عليهاالسلام را براى تربيت بانوان بنا نهاد.

حاجيه خانم امين در سال 1362 ه .ش در اصفهان وفات يافت و در بقعه‏اى در قبرستان تخت فولاد اصفهان مدفون گرديد.

از جمله آثار علمى حاجيه خانم امين عبارتند از:

1ـ اربعين الهاشميه،

2ـ اخلاق،

3ـ مخزن العرفان،

4ـ جامع الشتات،

5ـ معاد يا آخرين سير بشر،

6ـ روش خوشبختى و ... .

آيت الله وحيد گلپايگانى

آيت الله حاج ميرزا هدايت الله وحيد در سال 1308 ه .ق در گلپايگان متولد شد. مقدمات و سطوح اوليه را خدمت پدرش فرا گرفت. در سال 1326 به اراك رفت و از محضر درس آيت الله نور اراكى، حجت الاسلام حاج ميرزا محمدعلى خان و آيت الله حائرى استفاده نمود.

پس از آن در سال 1340 ه .ق به قم مهاجرت كرد و تا سال 1350 از مباحث فقه و اصول آيت الله حائرى و مباحث آيت الله اصفهانى بهره‏مند گرديد.

معظم‏له در سال 1350 ه .ق به زادگاه خود مراجعت نمود و مدرسه علميه‏اى را تأسيس نمود و به تربيت شاگردانى پرداخت.

او سپس در سال 1367 ه .ق به تهران رفت و تا سال 1394 ه .ق در آنجا اقامت داشت و در مدرسه عالى سپهسالار به تدريس اشتغال داشت.

ايشان سرانجام در سن 86 سالگى (سال 1394) در تهران درگذشت و او را در قبرستان شيخان قم، جنب قبر جناب زكريا بن آدم اشعرى دفن نمودند.

آيت الله حاج سيد احمد خوانسارى

آيت الله حاج سيد احمد خوانسارى در 18 محرم 1309 ه .ق در شهر خوانسار و در خانواده‏اى روحانى ديده به جهان گشود. مقدارى از علوم مقدماتى و سطح را در زادگاه خود فرا گرفته و آنگاه براى ادامه تحصيل به اصفهان كه در آن زمان يكى از حوزه‏هاى مهم علوم اسلامى به شمار مى‏رفت، عزيمت نمود.

بعد از فراگيرى خارج فقه و اصول در نزد اساتيد برجسته حوزه اصفهان، براى تكميل معلومات خود به نجف عزيمت نمود.

آيت الله خوانسارى در سال 1335 ه .ق به ايران مراجعت و با اقامت در اراك، از محضر حاج شيخ عبدالكريم حائرى بهره‏هاى علمى فراوان برد. ايشان ابتدا در اراك، بعد در قم و در نهايت بنا به درخواست آقاى بروجردى در تهران اقامت كرد و ضمن اقامه نماز در مسجد حاج سيد عزيز الله تهران، به امور دينى مردم نيز رسيدگى مى‏كرد. وى در شروع نهضت اسلامى سهمى بسزا داشته و حق بزرگى نسبت به شكل گيرى پايه‏هاى اوليه انقلاب دارد. حتى در همان ايام، هنگامى كه همراه ديگر علما در بازار تهران به حالت اعتراض نسبت به اعمال دستگاه حركت مى‏كرد، مورد هجوم پليس و مأموران امنيتى قرار گرفته و مقدارى از ناحيه پا جراحت برداشت. همان روزها اعلاميه‏هاى متعددى از طرف ايشان منتشر مى‏شد.

سرانجام اين عالم بزرگوار پس از 96 سال عمر با بركت در نهم دى ماه 1363، نداى حق را لبيك گفته و به ديار باقى شتافت و در مسجد بالا سر حرم مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به خاك سپرده شد.

برخى از آثار وى عبارتند از:

1ـ جامع‏المدارك (در 6 جلد)،

2ـ عقايد الحقه،

3ـ مناسك حج،

4ـ كتاب طهارت.

آيت الله مير سيد على يثربى

وى در سال 1311 ه .ق در سامرا متولد شد. در سال 1336 به همراه پدرش به كاشان بازگشت. مقدمات و سطح را نزد پدر خود آيت الله سيد محمد رضا پشت مشهدى فرا گرفت و در سال 1321 به حوزه نجف وارد گرديد و از محضر نامداران نجف چون سيد ابوالحسن اصفهانى، سيد محمد كاظم يزدى، شريعت اصفهانى، آقا ضياء الدين عراقى و آيت الله نائينى بهره برد.

او از بزرگترين شاگردان آقا ضياء به شمار مى‏رود تا آنجا كه آقا ضياء به او فرموده است: «تو براى من به منزله مالك اشتر براى على عليه‏السلام هستى».

او در سال 1338 به كاشان مراجعت نمود و سپس در سال 1341 به قم رفت و تدريس فقه و اصول را آغاز نمود و صدها نفر چون امام خمينى، آيت الله نجفى مرعشى و آيت الله محقق داماد و ديگران را دور خود جمع نمود تا اينكه سرانجام با فوت پدرشان در سال 1347 به كاشان بازگشت و پس از سالها تدريس در سال 1379 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در صحن امامزاده حبيب بن موسى عليه‏السلام مدفون گرديد.

از جمله آثار او عبارتند از:

1ـ حاشيه بر عروة سفينة النجاة (رساله علميه)،

2ـ رساله‏اى در اصول.

آيت الله رضوى (علم الهدى)

آيت الله سيد محمدحسين رضوى كاشانى ملقب به علم الهدى، در كاشان متولد شد. پس از فرا گرفتن مقدمات و سطوح اوليه نزد مرحوم آخوند ملا حبيب الله و ديگران در كاشان، به نجف اشرف مهاجرت نمود و در آنجا از محضر مرحوم آخوند خراسانى و سيد محمدكاظم يزدى و ديگران استفاده نمود.

در سال 1352 به كاشان مراجعت نمود و به خدمات دينى و اقامه نماز جماعت و تدريس و ترويج دين پرداخت.

سرانجام وى در سال 1386 ه .ق ديده از جهان فرو بست و به ديار باقى شتافت.

از تأليفات اوست:

1ـ بهجة التنزيل (در تفسير و تأويل)،

2ـ العندبيل (در تمييز بين صحيح و عليل از خبر)،

3ـ و المائدة العرشيه.

آيت الله طيب

آيت الله سيد عبدالحسين طيب، فقيه، اصولى، مفسر و متكلم، در سال 1312 ه .ق ديده به جهان گشود. وى ابتدا در حوزه علميه اصفهان به تحصيل پرداخت، سپس عازم حوزه علميه قم گرديد و از محضر شيخ عبدالكريم حايرى يزدى بهره برد. وى مدتى نيز در حوزه علميه نجف رحل اقامت افكند و از محضر عالمان بزرگى همانند ميرزا حسين نائينى، آقا ضياء عراقى، آقا سيد ابوالحسن اصفهانى و شيخ جواد بلاغى (در علم كلام) بهره برد و از بزرگانى چون، درچه‏اى، حايرى يزدى، نائينى، كمپانى و فشاركى اجازه اجتهاد دريافت داشت.

سپس به اصفهان عزيمت نمود و به تدريس فقه، اصول، تفسير و كلام پرداخت. آيت الله طيب در تلاشى بدون وقفه، مدت 50 سال به تدريس تفسير و 25 سال به تدريس عقايد پرداخت. او در دوران خفقان رضاشاهى فعاليت درسى خويش را تعطيل نكرد و در نيمه‏هاى شب جمعه به تدريس تفسير مى‏پرداخت.

وى در سال 1412 ه .ق دار فانى را وداع كرد و در كتابخانه مسجدشان (در خيابان مير) مدفون گرديد.

از آثار او مى‏توان به:

1ـ اطيب البيان (تفسير قرآن، در چهارده جلد)،

2ـ كلم الطيب (در عقايد، سه جلد) و

3ـ عمل صالح (در اخلاق) اشاره كرد.

آيت الله العظمى گلپايگانى

آيت الله العظمى سيد محمدرضا گلپايگانى از فقيهان و مراجع بزرگ تقليد در سال 1316 ه .ق در گوگد از توابع گلپايگان به دنيا آمد.

پس از تحصيل دروس مقدماتى، در سال 1336 به حوزه علميه اراك عزيمت نمود و از محضر آيت الله العظمى حائرى بهره برد و در سال 1340 با عزيمت آيت الله حائرى يزدى به قم، همراه ايشان به اين شهر مهاجرت نمود و تا زمان وفات ايشان (سال 1355 ه .ق) از محضرشان كسب فيض نمود.

ايشان علاوه بر آيت الله حائرى، از محضر ديگر علماى بزرگ مانند آيات عظام نائينى، كمپانى، بروجردى، آقا ضياء عراقى و سيد ابوالحسن اصفهانى نيز بهره جست و قابليت‏هاى خود را به حدى افزايش داد كه توانست در زمان حيات استاد خود آيت الله حائرى، تدريس درس خارج را شروع كند.

آيت الله العظمى گلپايگانى در طول 32 سال مرجعيت و 70 سال تدريس، خدمات بزرگى را به اسلام و جامعه اسلامى نمود.

از جمله خدمات آن بزرگ مرد مى‏توان از:

ـ مجمع اسلامى جهانى در لندن،

ـ مركز معجم فقهى و دارالقرآن الكريم در قم و ده‏ها مركز ديگر نام برد.

اين فقيه وارسته سرانجام پس از عمرى تلاش و كوشش، در شب سه شنبه 21 جمادى الثانى سال 1414 ه .ق دار فانى را وداع گفت و پس از تشييع جنازه‏اى باشكوه كه اقشار مختلف مردم از سراسر كشور در آن شركت داشتند، در بارگاه حضرت معصومه عليهاالسلام و در كنار قبر استاد ارجمندش آيت الله العظمى حائرى، مدفون گرديدند.

در اين قسمت به فرازى از پيام مقام معظم رهبرى آيت الله خامنه‏اى به مناسبت رحلت آن فقيه فرزانه اشاره مى‏كنيم:

«آن بزرگوار يكى از استوانه‏هاى انقلاب و نظام جمهورى اسلامى به شمار مى‏آمد. در دوران خفقان در مقابله با حوادث سهمگين سال‏هاى تبعيد امام خمينى(ره) مواردى پيش آمد كه صداى اين مرد بزرگ تنها صداى تهديد كننده‏اى بود كه از حوزه علميه قم برخاست و به نهضت شور و توان بخشيد. پس از پيروزى انقلاب، در قضاياى عمومى كشور، حضورى بارز و پشتيبانى صريح از نظام جمهورى اسلامى و امام راحل داشت ...».

بيش از 36 اثر علمى اعم از چاپ شده و چاپ نشده از ايشان باقى مانده است كه برخى از آنها عبارت از:

1ـ افاضة العوائد،

2ـ رساله نماز جمعه و عيدين،

3ـ رساله در عدم تحريف قرآن،

4ـ الدرّ المنضود فى احكام الحدود،

5ـ كتاب الطهارة و ... .

آيت الله الهى قمشه‏اى

شيخ مهدى الهى قمشه‏اى در سال 1280 ه .ش / 1319 ه .ق در قمشه متولد شد. وى نخست نزد پدرش و ديگر عالمان قمشه به فراگيرى ادبيات، فقه و اصول پرداخت و سپس راهى اصفهان شد و در مدرسه صدر مسكن گزيد و پس از يك سال به مشهد عزيمت نمود. از محضر درس حكيم آقا بزرگ و حاج آقا حسين قمى، شيخ اسد الله يزدى و حاج فاضل بهره برد.

وى سپس به تهران رفت و در مدرسه سپهسالار (شهيد مطهرى) به تدريس پرداخت و خود نيز از محضر بزرگانى چون شهيد مدرس، ميرزا طاهر تنكابنى و ديگران بهره برد و بزرگانى همچون آيت الله رفيعى قزوينى، حسن زاده آملى، جوادى آملى و ديگران تربيت نمود.

اين عالم فرزانه در سال 1352 ه .ش دار فانى را در تهران وداع گفت و پيكر پاكش به قم انتقال و در قبرستان وادى السلام به خاك سپرده شد.

از او آثار چندى همچون:

1ـ ترجمه قرآن،

2ـ حكمت الهى،

3ـ توحيد هوشمندان،

4ـ رساله در سير و سلوك و ديگر آثار بر جاى مانده است.

آيت الله خادمى

آيت الله حاج آقا حسين خادمى، فرزند سيد ابوجعفر خادم الشريعه، فقيه، اصولى و از مبارزين دوره ستم‏شاهى، در سال 1319 ه .ق ديده به جهان گشود. تحصيلات خود را در اصفهان نزد آخوند گزى، حاج مير محمدصادق خاتون‏آبادى، حاج سيد على نجف آبادى و ديگر بزرگان گذراند.

وى ساليانى نيز در نجف اشرف از فقهاى بزرگى چون: ميرزا محمدحسين نائينى، آقا ضياء عراقى، آقا سيد ابوالحسن اصفهانى و ديگران بهره برد و از آنان اجازه اجتهاد دريافت داشت. آيت الله خادمى پس از بازگشت به اصفهان به تدريس خارج فقه، اصول، كلام و تفسير پرداخت و در دوران خفقان ستم‏شاهى به ويژه در دوران انقلاب منزل ايشان كانون مبارزه با رژيم پهلوى قرار گرفت.

فعاليت‏هاى اجتماعى آن بزرگ مرد، همچون تأسيس بيمارستان، درمانگاه، انجمن خيريه، مساجد و موسسات دينى زبانزد عام و خاص است.

سرانجام ايشان پس از عمرى تلاش و مجاهده در سال 1405 ه .ق دار فانى را وداع گفت.

علامه مير جهانى

آقا محمد حسن ميرجهانى، محدث خبير، در سال 1319 ه .ق ديده به جهان گشود و در حوزه علميه اصفهان از محضر عالمان بزرگى همچون آقا شيخ محمدرضا نجفى، آقا شيخ على يزدى و ملا حسين فشاركى بهره برد. وى در حوزه نجف نيز از محضر بزرگانى نظير: آقا ضياء عراقى، آقا سيد ابوالحسن اصفهانى و رجالى بزرگ آيت الله ممقانى استفاده نمود.

علامه ميرجهانى در سال 1413 ه .ق عالم فانى را وداع كرد و در مقبره علامه مجلسى(ره) مدفون گرديد.

از علامه مير جهانى آثارى است چون:

1ـ مستدرك نهج البلاغه به نام «مصباح البلاغه» دو جلد،

2ـ نوائب الدهور در علايم ظهور (چهار جلد)،

3ـ ولايت كليه (دو جلد) و غيره بر جاى مانده است.

آيت الله اديب

آيت الله حاج شيخ عباسعلى اديب، فقيه، اصولى، اديب، منجم و رياضى‏دان در حدود سال 1320 ه .ق در حبيب آباد اصفهان ديده به جهان گشود. وى از چهره‏هاى جامع علمى حوزه علميه اصفهان در دوران اخير است.

از اساتيد بزرگ ايشان مى‏توان از: آقا سيد مهدى درچه‏اى، آقا شيخ محمدرضا مسجدشاهى، آقا سيد محمد نجف آبادى و ديگران نام برد. وى در حدود هفتاد سال به تدريس علوم حوزوى پرداخت و گاهى سيزده درس در روز براى طلاب تدريس مى‏نمود.

اين عالم برجسته در سال 1412 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در مقبره صاحب بن عباد مدفون گرديد.

از آثار قلمى وى مى‏توان از:

1ـ مناسك الشيعه،

2ـ الرسالة القطبيه،

3ـ هدية العباد (شرح حال صاحب بن عباد)،

4ـ وظايف الشيعه (شرح دعاى ندبه) و... نام برد.

آيت الله مدنى

آيت الله حاج آقا رضا مدنى كاشانى در سال 1321 ه .ق در كاشان متولد شد. او مقدمات و سطوح را نزد پدرش و جد مادرى خود آيت الله آخوند ملا حبيب الله و آيت الله سيد محمد علوى كاشانى فرا گرفت.

در سال 1340 به قم آمد و از محضر اساتيدى چون آيت الله حائرى استفاده نمود به درجه اجتهاد نايل آمد و تا سال 1359 ه .ق علاوه بر تحصيل، به تدريس نيز اشتغال داشت تا اينكه در اين سال به كاشان مراجعت نمود و در مدرسه و مسجد ميانچال بازار كاشان به تدريس و اقامه جماعت پرداخت.

وى در سال 1371 ه .ش / 1413 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در كنار مقبره پدرش در جنب بقعه پنجه شاه مدفون گرديد.

آثار علمى ارزنده‏اى از خود به جاى گذاشته است كه از آن جمله‏اند:

1ـ كتاب براهين الحج (4 جلد)،

2ـ كتاب الخلافه،

3ـ كتاب كشف الحقايق فى الرد على الزنديق المنافق (2 جلد)،

4ـ رساله حجابيه،

5ـ حاشيه بر كفايه،

6ـ كتاب الرباء،

7ـ حاشيه بر عروة الوثقى و ... .

آيت الله اشرفى اصفهانى

آيت الله سيد عطاء الله اشرفى اصفهانى در سال 1322 ه .ق در خمينى شهر اصفهان متولد و پس از تحصيلات مقدماتى در خمينى شهر، به اصفهان رفت و مدت ده سال در حوزه علميه اصفهان نزد اساتيدى چون آيت الله سيد محمد نجف آبادى، آيت الله سيد مهدى درچه‏اى، آيت الله فشاركى، فقه و اصول و اخلاق را آموخت.

سپس به قم رفت و مدت 23 سال در حوزه علميه قم نزد علماء و مراجع بزرگ نظير آيت الله العظمى حائرى، آيت الله سيد محمد تقى خوانسارى، آيت الله صدر و آيت الله بروجردى كسب علم نمود و فلسفه را نيز نزد امام خمينى تلمذ كرد تا اينكه در چهل سالگى موفق به دريافت اجازه اجتهاد شد.

معظم‏له در سال 1335 ه .ش از طرف آيت الله بروجردى جهت اداره حوزه علميه كرمانشاه رهسپار آن ديار شد و در سال 1342 پس از قيام 15 خرداد، از سوى امام خمينى به عنوان نماينده و وكيل ايشان برگزيده شد تا اينكه بر اثر وقايع مربوط به اين قيام، توسط ساواك دستگير و در زندان كميته شهربانى تهران بازداشت شد.

او در كرمانشاه نقش رهبرى و بسيج كننده نيروهاى خط امام و افشاى توطئه‏هاى دشمنان اسلام را به عهده داشت و در 23 مهرماه 1360 با انفجار نارنجك توسط منافقين در محراب نماز جمعه به شهادت رسيد.

شهيد شمس آبادى

شهيد ابوالحسن شمس آبادى در حدود سال 1326 ه .ق در اصفهان متولد شد. ادبيات و سطح را در خدمت ملا ابوالقاسم زفره‏اى گذراند و مدت دو سال درس خارج را فرا گرفت و در سن 25 سالگى به نجف اشرف رفت و مدت 10 سال درس خارج سيد ابوالحسن اصفهانى، آقا ضياء عراقى و ميرزا ابوالحسن مشكينى شركت نمود.

پس از 12 سال در مهد علم بودن به اصفهان مراجعت نمود و به اقامه جماعت و انجام وظائف دينى اقدام نمود. او وكيل مطلق آيت الله خويى در اصفهان بود. وى عالمى ناطق و فقيهى جامع و در ولايت اهل بيت عصمت و طهارت دانشمندى خالص و كامل بود.

سرانجام همين امر سبب شهادت آن بزرگوار در روز 18 فروردين سال 1355 ه .ش بدست انسان‏هاى ناصالح گرديد.

از ايشان آثار قلمى بجاى مانده است كه عبارتند از:

1ـ شرح بر صحيفه سجاديه،

2ـ موعظه ابراهيم،

3ـ رساله مختصرى در اصول دين،

4ـ اشعار و مراثى و مصائب اهل بيت عليهم‏السلام.

ابوالفضل خوانسارى

آيت الله ابوالفضل خوانسارى فرزند احمد در سال 1296 ه .ش در محله بيد آباد اصفهان چشم به جهان گشود.

در يازده سالگى پس از فوت پدر در حوزه علميه اصفهان مشغول درس شد و سپس به نجف اشرف مهاجرت نمود و در حوزه درس محمد باقر زنجانى، صدر آباد كوبه‏اى و ميرزا على آقا قاضى كفايه، منظومه سبزوارى، اخلاق و عرفان را سپرى نمود و دروس خارج فقه و اصول را نزد سيد ابوالحسن اصفهانى، سيد ابوالقاسم خويى، سيد عبدالهادى شيرازى و آيت الله سيد محمود شاهرودى به پايان برد و از بسيارى از مراجع نجف اجازه اجتهاد دريافت نمود و از سال 1330 به حوزه علميه قم آمد و بسيارى از دروس سطح را تدريس نمود.

پس از رحلت آيت الله بروجردى از سال 1341 به نداى حق طلبانه امام خمينى لبيك گفت و از بنيانگذاران جامعه مدرسين حوزه علميه قم بود. بارزترين اطلاعيه جامعه مدرسين اطلاعيه خلع شاه از حكومت بود كه او هم از امضاء كنندگان بوده است.

پس از پيروزى انقلاب به عنوان امام جمعه استان مركزى معرفى گرديد و بعضى از خدمات عام المنفعه را انجام داد.

از ايشان چند اثر به چاپ رسيده است كه عبارتند از:

حاشيه بر كفاية الاصول،

حاشيه بر عروة الوثقى،

حاشيه بر مكاسب.

آيت الله العظمى صافى گلپايگانى

آيت الله حاج شيخ لطف الله صافى در نوزدهم جمادى الاول سال 1337 ه .ق در گلپايگان ديده به جهان گشود. پدرشان آيت الله ملا جواد صافى از علماء و بزرگان و صاحب تاليفات متعدده بودند.

او تحصيلات مقدماتى را در گلپايگان نزد آخوند ملا ابوالقاسم مشهور به قطب و پرورش آيت الله آخوند ملا محمدجواد صافى آغاز كرد و در سال 1360 ه .ق به قم مهاجرت كرد و از محضر اساتيدى چون آيات عظام سيد محمدتقى خوانسارى، سيد محمدجواد حجت كوه كمرى، سيد صدرالدين صدر عاملى، سيد محمد حسين بروجردى و سيد محمدرضا گلپايگانى بهره‏مند شد.

سپس عازم نجف اشرف شد و در آنجا از محضر آيات عظام و مراجع تقليد نظير شيخ محمدكاظم شيرازى، سيد جمال الدين گلپايگانى و شيخ محمد على كاظمى بهره برد.

از جمله اساتيدى كه در ساختار شخصيت علمى و فكرى او اثر بسيار داشته مى‏توان از آيت الله العظمى بروجردى نام برد كه مدت هفده سال نزد اين عالم بزرگوار كسب فيض كردند.

آيت الله صافى در سال 1375 ه .ق از آيت الله سيد جمال الدين هاشمى گلپايگانى اجازه اجتهاد گرفت. ايشان پس از انقلاب اسلامى، از طرف حضرت امام خمينى(ره) به عنوان عضو فقهاى شوراى نگهبان انتخاب شد و مدت مديدى نيز مسئوليت دبيرى آن شورا را عهده‏دار بود.

وى بعد از فوت آيت الله العظمى گلپايگانى محل رجوع مقلدان ايشان قرار گرفتند.

تأليفات و آثار ايشان متجاوز از صد جلد است كه به برخى از آنها عبارتند:

1ـ منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر،

2ـ امامت و مهدويت (دو جلد)،

3ـ صوت الحق و دعوة الحق،

4ـ لمعات فى الكتاب و الحديث و المذهب،

5ـ پرتوى از عظمت حسين،

6ـ شهيد آگاه در نقد شهيد جاويد،

7ـ رساله توضيح المسائل نويد امن امان،

8ـ رمضان در تاريخ و ... .

آيت الله صافى اصفهانى

آيت الله حاج شيخ حسن صافى اصفهانى، فقيه و اصولى در سال 1338 ه .ق / 1298 ه .ش ديده به جهان گشود. وى پس از تحصيلات مقدماتى در حوزه علميه اصفهان و قم، عازم نجف اشرف گرديد و از محضر بزرگانى چون آيات عظام: سيد عبدالهادى شيرازى، سيد محسن حكيم، سيد ابوالقاسم خويى و آقا شيخ صدرا باد كوبه‏اى بهره جست و در همان حوزه به تدريس دوره سطح و خارج پرداخت.

سپس در سال 1350 ه .ش به اصفهان بازگشت و در مدت 25 سال در مدرسه صدر به تدريس فقه و اصول پرداخت.

وى در سال‏هاى آخر عمر، زعامت حوزه علميه اصفهان را بر عهده داشت و سرانجام در سال 1374 ه .ش دارفانى را وداع گفت و در بقعه علامه مجلسى مدفون گرديد.

از آثار قلمى ايشان مى‏توان از:

1ـ تقريرات درس اصول آيت الله العظمى خويى(ره) و

2ـ تقرير چند كتاب فقهى نام برد.

آيت الله حاج شيخ على آقا نجفى

آيت الله آقا نجفى در سال 1340 ه .ق / 1300 ه .ش در كاشان متولد شد و در سال 1322 ه .ش براى تحصيل علوم دينى به نجف اشرف عزيمت كرد. علوم مقدماتى را نزد اساتيد حوزه علميه نجف قرار گرفت و سطوح عالى مانند مكاسب و كفايه را نيز نزد مرحوم آيت الله آقا ميرزا حسن يزدى به پايان رساند.

پس از آن ضمن شركت در درس خارج فقه و اصول آيت الله العظمى خوئى، از محضر درس فقه آيت الله حكيم و آيت الله حاج سيد عبدالهادى شيرازى نيز بهره‏مند شد. سپس به ايران آمد و مدت سه سال از محضر آيت الله بروجردى نيز استفاده كرد.

آنگاه در كاشان رحل اقامت افكند و به تدريس و اقامه جماعت پرداخت و در طول 28 سال دو دوره به تفسير قرآن پرداختند.

وى در سال 1365 ه .ش دار فانى را وداع گفت.

از جمله آثار ايشان عبارتند از:

1ـ رساله در نماز،

2ـ رساله در فضل قرآن،

3ـ مولودى اندر كعبه و ... .

آيت الله منتظرى

حسينعلى منتظرى در سال 1301 ه .ش در نجف آباد اصفهان در يك خانواده مذهبى به دنيا آمد. پس از خواندن مقدمات علوم اسلامى در اصفهان به شهر قم مهاجرت كرد و در يكى از حجرات فوقانى مدرسه فيضيه اقامت نمود و در درس آيت الله داماد، خوانسارى، امام خمينى و بروجردى شركت مى‏كرد تا به مدارج عالى اجتهاد رسيد و او در انقلاب اسلامى نقش داشت و به همين جرم چندين بار گرفتار عوامل ساواك گرديد و به زندان افتاد تا اينكه در سوم آبان ماه سال 1357 ه .ش در روز آزادى زندانيان سياسى آزاد و به قم برگشت.

پس از پيروزى انقلاب و پس از وفات آيت الله طالقانى امام جمعه تهران گرديد و سپس از طرف مجلس خبرگان به قائم مقام رهبرى رسيد ولى در سال 1368 حضرت امام خمينى او را از اين سمت بركنار كرد.

از ايشان آثار متعددى به چاپ رسيده است از جمله:

1ـ ولايت فقيه در چند مجلد،

2ـ نهاية الاصول تقريرات درس آيت الله العظمى بروجردى و... .

ابراهيم امينى

آيت الله ابراهيم حاج امينى معروف به امينى فرزند حسين در سال 1304 ه .ش در نجف آباد اصفهان به دنيا آمد. تا كلاس ششم ابتدايى را در يكى از مدارس شبانه غير دولتى به پايان رسانيد.

از همان زمان علاقه به تحصيل علوم دينى در او پيدا شد و در فروردين سال 1321 وارد حوزه علميه قم شد و در مدرسه حاج ملا صادق سكونت گزيد. بعد از مدتى به نجف آباد برگشت و به علت گرانى ارزاق ديگر به قم برنگشت بلكه به اصفهان رفت و در مدرسه نوريه ساكن گرديد. در آنجا منطق، ادبيات و سطح را فرا گرفت و سپس به قم بازگشت و قسمتى رسايل و مكاسب را نزد آيت الله سلطانى، بهاء الدينى و مجاهدى به اتمام رسانيد و كفايه را نزد آيت الله گلپايگانى و نجفى مرعشى به پايان رسانيد. سپس درس خارج فقه و اصول آيت الله بروجردى شركت نمود. ايشان از سال 1341 ه .ش در بحث سياسى شركت داشت كه اساسنامه مفصلى داشت.

آن اساسنامه عبارتند بودند از:

1ـ اصلاح حوزه علميه،

2ـ تبليغ اسلام،

3ـ امر به معروف و نهى از منكر،

4ـ سعى در اجراى احكام سياسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام.

ايشان در سال 1342 كه مبارزات بر ضد رژيم شروع شده بود حضور داشت و در همه مراحل فعال بود اما در موارد مشكوك كاملاً احتياط مى‏نمود. با اينكه پرونده مشترك با ديگران داشت از گزند ساواك در امان ماند و بر خلاف ساير دوستان به زندان يا تبعيد گرفتار نشد. البته يك بار تحت تعقيب قرار گرفت و مدتى هم در خفا زندگى كرد؟!!

بعد از پيروزى انقلاب از سوى امام به استان هرمزگان، مازندران و همدان جهت رسيدگى به كار مردم اعزام گرديد و در سه دوره مجلس خبرگان به نمايندگى انتخاب گرديد و در بسيارى از نهادها و مجمع عضويت دارد و از سال 1371 از جانب مقام معظم رهبرى به امامت جمعه قم منصوب شد و در مجمع تشخيص مصلحت نظام عضويت دارد.

از ايشان آثار فراوانى به چاپ رسيده است كه برخى از آنها عبارتند از:

1ـ بررسى مسايل كلى امامت،

2ـ همه بايد بدانند،

3ـ بانوى نمونه اسلام،

4ـ اسلام و تمدن غرب.

جلال طاهرى

آيت الله سيد جلال الدين طاهرى حسين آبادى مشهور به طاهرى اصفهانى در سال 1304 ه .ش در اصفهان به دنيا آمد. آموزش جديد را تا مقطع ديپلم ادامه داد و پس از آن به سلك روحانيان درآمد و با گذراندن مقدمات علوم دينى در مدرسه صدر اصفهان در سال 1325 به قم عزيمت كرد و دوره عالى حوزه را نزد اساتيدى چون آيات عظام خوانسارى، بروجردى و محقق داماد طى كرد. آيت الله طاهرى در سال 1344 به اصفهان بازگشت.

ايشان در طول دوران مبارزه يكى از همراهان نهضت امام خمينى بود و پيش از انقلاب امامت جمعه اصفهان را به عهده داشت كه به دليل استقبال مردم، رژيم شاه از برپايى آن جلوگيرى كرد. آيت الله طاهرى بارها طعم بازداشت و تبعيد را چشيد.

پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايشان به عضويت مجلس خبرگان درآمد و از طرف امام خمينى(ره) اقامه نماز جمعه در شهر اصفهان را به عهده گرفت.

آيت الله احمد جنتى

آيت الله احمد جنتى فرزند ملا هاشم در سوم اسفند سال 1305 ه .ش در روستاهاى اصفهان به دنيا آمد. دوران كودكى و نوجوانى را در آن محل سپرى كرد.

خواندن و نوشتن را در مكتب خانه آغاز نمود و اندكى از دروس جديد را متفرقه خواند و سپس دوره ادبيات عرب تا سطح را در حوزه اصفهان گذراند.

اساتيد ايشان در حوزه اصفهان آقايان ابوالقاسم هرندى، محمد هاشمى، على مشكاتى، احمد فياضى و روح الله امامى بودند. سپس از اصفهان به قم آمد و سطح را نزد آيت الله صدوقى، رضا بهاء الدينى و روح الله كمالوند گذراند. بعد از آن خارج فقه و اصول را در محضر آيات بروجردى، امام خمينى، حجت و گلپايگانى به اتمام رسانيد و هم مباحثه‏هاى ايشان عبارتند از: شهيد بهشتى، قدوسى، مفتح و سيد محمد علم الهدى.

او هيچ گونه تاليف و تحقيقى نداشت فقط چند سال در مدارس حوزه علميه تدريس داشت. قبل از انقلاب در مبارزات سياسى بود و چندين مرتبه بازداشت گرديد ولى كلاً سه ماه را در زندان گذراند و براى سه سال هم در همدان تبعيد بود.

پس از پيروزى انقلاب در دادگاه‏هاى انقلاب به عنوان قاضى مشغول به كار شد. سپس به امر امام در شوراى نگهبان حضور پيدا كرد و در چند شهر به عنوان امام جمعه موقت انتخاب گرديد. در شوراى تبليغات هم حضور داشت.

ساير مناصب و مشاغل در نظام جمهورى اسلامى ايشان عبارتند از:

1ـ نمايندگى ايشان در اتحاديه انجمن‏هاى اسلامى دانش‏آموزان،

2ـ نماينده آقاى منتظرى در دانشگاه‏ها،

3ـ عضويت در شوراى پشتيبانى جنگ،

4ـ نمايندگى مجلس خبرگان در دوره اول و دوم و سوم،

5ـ عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام،

6ـ امام جمعه موقت تهران.

جلال طاهر شمس

آيت الله جلال طاهر شمس (گلپايگانى) فرزند عبدالصمد در سال 1306 ه .ش در روستاى گوگد از توابع گلپايگان استان اصفهان به دنيا آمد. پس از تحصيلات ابتدايى از 16 سالگى به علوم دينى روى آورد.

پس از چندى به حوزه علميه اراك آمد و از محضر شيخ محمد امام خوانسارى استفاده برد و از سال 1324 ه .ش براى ادامه تحصيل به حوزه علميه قم آمد و در سال 1328 ه .ش در درس خارج سيد محمد تقى خوانسارى، سيد محمد حجت و آيت الله بروجردى استفاده برد و از اكثر مراجع اجازه اجتهاد دريافت نمود و مدت 2 سال به حوزه نجف رفت و از درس‏هاى آيت الله خويى استفاده برد. او به همراه تحصيل به تدريس متون فقه و اصول پرداخت با شروع انقلاب از سال 1342 جامعه مدرسين به همراه ديگران تشكيل داد.

پس از پيروزى انقلاب به عضويت در شوراى مديريت حوزه علميه قم برگزيده شد.

اين عالم در هشتم شهريور سال 1374 در سن 68 سالگى در اثر سانحه تصادف ديده از جهان فرو بست و در صحن مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام به خاك سپرده شد.

برخى از آثار ايشان عبارتند از:

1ـ كتاب الخمس،

2ـ معارف دينى،

3ـ حاشيه بر مكاسب،

4ـ حاشيه بر رسايل،

5ـ حاشيه بر كفاية الاصول.

حاج شيخ على قاضى زاهدى

حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ على قاضى زاهدى در سال 1346 ه .ق / 1306 ه .ش در گلپايگان ديده به جهان گشود.

پس از دوران كودكى و فراگيرى علوم جديده، به علوم دينى پرداخت و مقدمات و مبادى و قمستى از سطح را در خدمت پدرش و بعضى ديگر از علماء بزرگ گلپايگان گذراند.

بعد از آن به قم مهاجرت كرد و سطوح عالى را از آيت الله العظمى گلپايگانى و آيت الله مرعشى نجفى و ديگران استفاده نمود و از درس خارج آيت الله بروجردى، آيت الله حجت و آقاى خوانسارى و آقاى صدر و اصول آيت الله حاج شيخ عباس على شاهرودى بهره‏مند شد.

در سال 1378 ه .ق / 1337 ه .ش به گلپايگان مراجعت و در آنجا اقامت گزيد و به اقامه جماعت و تبليغ دين و تربيت محصلين و طلاب اشتغال داشته است.

برخى از آثار او عبارتند از:

1ـ تقريرات آيت الله بروجردى در فقه و اصول،

2ـ داستانهاى شگفت‏انگيز قرآن مجيد،

3ـ زندگى چهارده معصوم (6 جلد)،

4ـ زبدة التفاب و ديگر كتب.

حسين راستى كاشانى

آيت الله حسين راستى فرزند على در سال 1306 ه .ش در شهر كاشان به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايى تا كلاس ششم قديم را در كاشان گذراند.

پس از آن مشغول تحصيل علوم دينى گرديد. ادبيات، معانى، بيان، عروض، منطق، كلام، شرح لمعه، معالم و قوانين را نزد اساتيدى چون سيد محمد حسين رضوى، حسين فاضل نراقى، غروى كاشانى و شيخ جعفر صبورى گذراند.

علاوه بر دروس معمول مقدارى از علوم غريبه را نزد آيت الله رضوى فرا گرفت. سپس براى ادامه تحصيل عازم حوزه علميه قم گرديد و به تحصيل سطوح عالى، تفسير، علم هيئت، اخلاق، كلام و معقول پرداخت. رسايل و مكاسب و كفايه را نزد شيخ مرتضى حايرى، شهاب الدين مرعشى و آيت الله سيد محمد باقر طباطبايى بروجردى (سلطانى) فرا گرفت و مدتى بحث تفسير و هيئت (شرح چغمينى) را در محضر علامه طباطبايى استفاده نمود.

سپس براى ادامه تحصيل به عراق رفت و در مدت 25 سال از محضر آيت الله خويى خارج اصول و از محضر ميرزا باقر زنجانى خارج فقه، اصول و علم تفسير استفاده نمود و مدتى در جلسات استفتاء آيت الله خويى شركت نمود.

علاوه بر فراگيرى علوم به تدريس علوم هم پرداخت و شاگردانى تربيت نمود كه الان در كشورهاى اروپايى، آفريقايى و آسيايى مشغول تبليغ مى‏باشند. سپس به ايران برگشت و مشغول تدريس و تربيت و تعليم طلاب گرديد.

او عضو جامعه مدرسى حوزه علميه قم، عضو دفتر استفتائات حضرت امام، نماينده امام در شوراى عالى مديريت حوزه علميه قم و نماينده مجلس خبرگان بوده است.

شهيد بهشتى

آيت الله سيد محمد حسين بهشتى روز دوم آبان سال 1307 ه .ش در محله لومبان اصفهان در خانه‏اى ساده چشم به جهان گشود. پدر ايشان از روحانيون و امام جماعت مسجد محله لومبان بود و مادرش بانويى پرهيزكار و دختر حضرت آيت الله مير محمد صادق خاتون آبادى بود.

تحصيلات را در سن چهار سالگى در مكتب خانه شروع نمود و نوشتن و روخوانى قرآن را فرا گرفت و در كلاس چهارم دبستان پذيرفته شد و در امتحان ششم ابتدايى در شهر اصفهان دوم شد.

او در سن 14 سالگى تحصيلات دبيرستان را نيمه تمام گذارد و به حوزه علميه روى آورد و در مدت كوتاهى مقدمات و سطح را پايان برد و به حوزه علميه قم جهت تكميل رفت و در مدرسه حجتيه ساكن شد و با شهيد مطهرى و امام موسى صدر هم مباحثه گرديد و در مدت شش ماه مكاسب و كفايه را به پايان برد و در سال 1327 موفق به اخذ ديپلم شد. سپس وارد دانشكده منقول و معقول گرديد.

به جهت علاقه به بحث عقلى در جلسه درس علامه طباطبايى در مبحث شفا شركت نمود. سپس جهت ادامه تحصيل وارد دانشگاه شد و در سال 1353 موفق به اخذ دكترى گرديد.

ايشان به همراهى دكتر باهنر و مطهرى جهت آشنايى نسل جوان به مسايل اسلامى دبيرستان دين و دانش در قم را بنا نهاد.

در سال 1344 جهت اداره امور مسلمانان خارج از كشور به آلمان سفر كرد و مركز اسلامى هامبورگ را اداره مى‏نمود. او عضو شوراى انقلاب و سپس به عنوان دبير شورا انتخاب گرديد. همچنين حزب جمهورى اسلامى را بنا نهاد و به عنوان دبير كل حزب انجام وظيفه مى‏نمود.

او تنديس مظلوميت در جمهورى اسلامى بود و سرانجام نمروديان او را بر نتافتند. از ويژگى‏هاى ايشان نماز اول وقت خواندن، فروتنى، حق پذيرى، نظم، بردبارى و... بود.

سرانجام ايشان در شبانگاه هفتم تير سال 1360 بدست منافقين در مقر حزب جمهورى به همراه هفتاد يار با وفايش شربت شهادت نوشيد و در بهشت زهرا مدفون گرديد.

برخى از آثار وى عبارتند از:

1ـ نماز چيست؟،

2ـ خدا از ديدگاه قرآن،

3ـ كدام مسلك؟،

4ـ مبارزه پيروز،

5ـ مالكيت.

حجت الاسلام آقا سيد محمد باقر مصطفوى

وى در سال 1350 ه .ق / 1310 ه .ش در كاشان متولد گرديد و پس از تحصيل علوم جديد، به تحصيل علوم دينى در كاشان پرداخت.

سپس به قم عزيمت نمود و پس از دو سال تحصيل در آنجا به نجف اشرف عزيمت نمود و ضمن اتمام مكاسب و كفايه، در درس خارج فقه و اصول آيت الله خويى شركت كرد و بعد از 20 سال استفاده از محضر ايشان، در سال 1349 ه .ش به ايران آمد و در كاشان سكنى گزيد و به تدريس مشغول شد.

از جمله آثار علمى ايشان مى‏توان به موارد زير اشاره كرد:

1ـ رساله در اجتهاد و تقليد،

2ـ رساله در قاعده لا ضرر،

3ـ رساله در جبر و تفويض،

4ـ رساله در دماء ثلاثه و ...

محمد امامى كاشانى

آيت الله محمد امامى كاشانى در 10 مهرماه سال 1310 در شهر كاشان متولد شد و براى كسب معارف اسلامى در حوزه علميه كاشان، تهران و سپس قم مشغول به تحصيل شد.

وى از محضر استادانى چون حضرت امام خمينى، آيت الله بروجردى، محقق داماد، علامه طباطبايى و رفيعى قزوينى استفاده كرد.

او در سالهاى خفقان در راه سازماندهى مبارزات مردم تلاش‏هاى بسيارى كرد و در اين مسير بارها دستگير و در سال 1355 به شهر گنبد تبعيد شد.

پس از پيروزى انقلاب از سوى مردم كاشان به نمايندگى دوره اول مجلس شوراى اسلامى انتخاب شد و همچنين از طرف حضرت امام خمينى به عنوان سرپرست مدرسه عالى سپهسالار (شهيد مطهرى) تعيين گرديد.

از ديگر سمت‏هاى وى پس از پيروزى انقلاب عضويت در شوراى نگهبان، عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام و عضويت در مجلس خبرگان و امام جمعه موقت تهران مى‏باشد.

وى در مدتى كمتر از يك سال نيز به عنوان دبير كل جامعه روحانيت مبارز تهران برگزيده شد كه مجددا جاى خود را به آيت الله مهدوى كنى سپرد و از مسايل سياسى تا اندازه‏اى كناره گرفت.

محمد يزدى

آيت الله محمد يزدى فرزند شيخ على در سال 1310 ه .ش در شهر اصفهان در يك خانواده مذهبى به دنيا آمد.

دوران كودكى را در اصفهان و در همان محله گذراند. خواندن و نوشتن در مكتب خانه‏هاى آن زمان آغاز كرد. سپس به كلاس چهارم نظام جديد كه تازه شروع شده بود رفت. تحصيلات طلبگى را نزد پدر و ملا عبدالله شروع نمود و سطح را به پايان برد. سپس در اصفهان نزد آقايان نجف آبادى، فقيه، اديب، طباطبايى و... تحصيل نمود. سپس به حوزه علميه قم آمد و بقيه دروس سطح را نزد لاكانى، حسين بدلا و... فرا گرفت و درس خارج آيت الله بروجردى، اراكى، آملى و امام خمينى شركت نمود.

وى در كنار تحصيل و تدريس در مبارزات سياسى شركت نمود و بارها در قم، اهواز، چالوس، خمين و كرمانشاه دستگير گرديد و در زندان‏هاى قزل قلعه تهران، كرمانشاه و بوشهر زندانى گرديد و به كنگان تبعيد گرديد و طولانى‏ترين تبعيد او در رود آباد گذشت.

بعد از پيروزى انقلاب در ستاد استقبال بود و با مجاهدين خلق و تشكيلات خلق مسلمان مبارزه مى‏كرد.

پس از پيروزى در مسئوليت‏هاى:

ـ رياست دادگاه انقلاب اسلامى قم،

ـ رياست دفتر امام،

ـ نمايندگى مجلس خبرگان رهبرى،

ـ نمايندگى مجلس شوراى اسلامى،

ـ نمايندگى خبرگان قانون اساسى،

ـ عضويت در شوراى نگهبان و

ـ رياست قوه قضاييه انجام وظيفه نموده است.

از ايشان آثار مختلفى قبل و بعد از انقلاب اسلامى به چاپ رسيده است كه بعضى از آنها عبارتند از:

1ـ حسين بن على را بهتر بشناسيم،

2ـ فقه القرآن،

3ـ پاسخ به تمت هاى مردوخ،

4ـ شرح قانون اساسى.

آيت الله حاج سيد كمال فقيه ايمانى

آيت الله حاج سيد كمال فقيه ايمانى در سال 1352 ه .ق / 1312 ه .ش در اصفهان متولد شد. پس از طى تحصيلات ابتدايى، وارد حوزه علميه اصفهان شد و دروس مغنى و شرح لمعه را فرا گرفت. سپس عازم حوزه علميه قم شد و دروس عالى را در خدمت اساتيدى چون آيت الله مجاهدى تبريزى، آيت الله حاج آقا سلطانى، آيت الله حاج شيخ عبدالجواد اصفهانى به اتمام رساند.

او مدت مديدى در حوزه درس فقه و اصول حضرت امام خمينى(ره)، آيت الله بروجردى و آيت الله گلپايگانى حضور داشت و از محضر آيت الله محقق داماد و علامه طباطبايى و بعضى ديگر از بزرگان حوزه نيز بهره برد.

وى در حدود سال 1339 ه .ش، با درگذشت پدرش، به اصفهان رفت و در حوزه علميه اصفهان به تدريس مشغول شد. آيت الله فقيه ايمانى در جريان درگيريهاى دوران انقلاب، به دليل فعاليت شديد عليه رژيم پهلوى دستگير و محكوم به اعدام شد ولى به علت پيروزى انقلاب اين حكم اجرا نشد.

معظم له خدمات رفاهى و فرهنگى فراوانى در اصفهان انجام داده‏اند. از جمله آنها مى‏توان به موارد زير اشاره كرد:

ساخت سه بيمارستان، پنج درمانگاه، ده مسجد، پنج حسينيه، چند مدرسه ابتدايى و دبيرستان، سه مدرسه علميه و تأسيس كتابخانه و مركز تحقيقات علمى و دينى امام اميرالمؤمنين على عليه‏السلام.

همچنين كتاب تفسير نور القرآن فى تفسير القرآن يكى از مهم‏ترين آثار تأليفى اوست كه تا كنون دو جلد آن به زبان انگليسى ترجمه و مورد استقبال مسلمانان در اروپا، آمريكا و آفريقا قرار گرفته است.

آيت الله امامى آيت الله حاج سيد احمد فقيه امامى از مدافعان مكتب اهل البيت عليهم‏السلام، در سال 1352 ه .ق چشم به جهان گشود و در حوزه علميه اصفهان و قم به تحصيل پرداخت. آيت الله امامى از چهره‏هاى درخشان حوزه علميه اصفهان در قرن معاصر به شمار مى‏روند. وى در طول ساليان متمادى در حوزه اصفهان به تدريس فقه، اصول، تفسير، حكمت و حديث پرداخت و به علاوه پناهگاهى براى مردم درمانده بود. از وى بيش از 75 كتاب و رساله برجاى مانده است.

آيت الله امامى در سال 1414 ه .ق دار فانى را وداع گفت و در جوار امام‏زاده ابوالعباس عليه‏السلام واقع در خوراسگان مدفون گرديد.

حسين مظاهرى

آيت الله حسين مظاهرى فرزند حسن در سال 1312 ه .ش در اصفهان به دنيا آمد و در سال 1326 جهت فراگيرى علوم اسلامى وارد حوزه علميه اصفهان گرديد و در مدرسه مسجد سيد حجره گرفت و مشغول تحصيل شد. ادبيات را نزد جمال خوانسارى و احمد مقدس فرا گرفت.

بيشتر دروس سطح را نزد آقايان خادمى، فياض و طيب فرا گرفت و منظومه سبزوارى را نزد مفيد خواند و در سال 1331 براى ادامه تحصيل به قم آمد و كتاب كفايه و مكاسب را نزد شيخ عبدالجواد جبل عاملى، مرعشى نجفى و مرتضى حايرى فرا گرفت. بيش از هشت سال نزد آيت الله بروجردى و ده سال خدمت امام و بيش از دوازده سال نزد محقق داماد به تحصيل پرداخت. همچنين اسفار ملا صدرا و شفاى بوعلى را در محضر علامه طباطبايى فرا گرفت.

او هميشه به همراه تحصيل تدريس هم مى‏نمود. ضمنا به درخواست بعضى از طلاب و فضلاء درس اخلاق را شروع نمود و پس از پيروزى انقلاب هم ادامه داشت و در سال 1374 بنا به درخواست فضلاء و علماء اصفهانى به اصفهان رفت و مسئوليت حوزه علميه اصفهان را به عهده گرفت هم اكنون عضو جامعه مدرسين، عضو مجلس خبرگان رهبرى و... مى‏باشد.

از ايشان آثار متعددى كه عدد آنها به ده‏ها جلد مى‏رسد به چاپ رسيده است كه اهم آنها عبارتند از:

1ـ دراسات فى الاخلاق و شؤون الحكمة العلمية،

2ـ جهاد با نفس،

3ـ اخلاق فرماندهى،

4ـ تربيت فرزند.

آيت الله محمد حسينى كاشانى

سيد محمد حسينى كاشانى در سال 1313 ه .ش در كاشان ديده به جهان گشود. وى در آغاز زندگى، در هفت سالگى پدر خود را از دست داد و براى گذران زندگى به كار بافندگى روى آورد. اما اشتياق به تحصيل، او را به مكتب روانه ساخت و بعد از تمام شدن كار، عصرها در نزد آيت الله شيخ محمود نجفى به تحصيل پرداخت. وى پس از چند سال تحصيل به قم عزيمت نمود و در درس خارج امام خمينى شركت نمود. وى سپس به كاشان بازگشت و علاوه بر كار در درس آيت الله مير سيد على يثربى شركت نمود و حدود يك سال نيز به نجف اشرف عزيمت نمود و دوباره به كاشان و سپس به قم عزيمت نمود و در درس عالمانى چون آيت الله بروجردى، محقق داماد، امام خمينى و آيت الله اراكى شركت نمود و در محضر علامه طباطبايى نيز به آموختن اسفار، الهيات شفاء و تفسير پرداخت. آيت الله حسينى كاشانى در دور نخست مجلس خبرگان رهبرى از استان اصفهان به نمايندگى برگزيده شد.

محى الدين فاضل هرندى

آيت الله محى الدين فاضل هرندى فرزند حسن در سال 1313 ه .ش در هرند از توابع اصفهان به دنيا آمد

تا سال 1330 در اصفهان ادبيات و دوره مقدماتى را فرا گرفت و در اين سال به قم آمد و تا سال 1337 سطح را به پايان برد و در دروس خارج آيت الله بروجردى و امام خمينى شركت نمود.

بعد از تبعيد حضرت امام خمينى در درس آيت الله محقق داماد، سپس گلپايگانى و اراكى شركت نمود.

او همزمان با درس خواندن به تدريس هم مشغول بود. او هم چون پدر از رژيم پهلوى متنفر بود. لذابا هر كسى كه مخالف رژيم بود دوستى ايجاد مى‏كرد. بدين جهت به عضويت فدائيان اسلام به رهبرى نواب صفوى در آمد و از ياران نزديك نواب و واحدى قرار گرفت.

در سال 1357 يعنى اوج تظاهرات انقلاب اسلامى دستگير شد و مدت 2 ماه زندانى شد. سپس به جهت سخنرانى در اهواز ممنوع المنبر گرديد و بعد از پيروزى انقلاب به عنوان قاضى به چندين استان رفت و از سال 1360 به نمايندگى مجلس شوراى اسلامى برگزيده شد. پس از انقلاب در كارهاى فرهنگى شركت داشت. تأليفات نامبرده عبارتند از:

1ـ حريم در فقه شيعه،

2ـ ترجمه و شرح مكاسب،

3ـ انفال.

آيت الله مرتضى مقتدايى

آيت الله مرتضى مقتدايى فرزند محمود در روز 13 رجب سال 1314 ه .ش در محله مسجد حكيم شهر اصفهان به دنيا آمد.

ايشان در همان محل تا كلاس ششم ابتدايى را به پايان رسانيد. سپس نزد پدر شرح نصاب، جامع المقدمات، سيوطى و منطق كبرى را به پايان رسانيد و در سال 1331 ه .ش وارد حوزه علميه اصفهان شد و دروس سطح عالى را نزد محمد حسن نجف آبادى، فياض و شهيد شمس آبادى به پايان برد و در درس خارج آيت الله خادمى شركت كرد و در سال 1338 ه .ش با ارشاد و راهنمايى چند نفر از طلاب به حوزه علميه قم آمد و از محضر درس حضرت امام و آيت الله بروجردى استفاده برد. از اول به همراه فراگيرى دروس به تدريس كتاب‏هاى قبلى پرداخت. ضمنا تقريرات بحثهاى خارج همه را يادداشت نمود.

در سال 1343 ه .ش بعد از وفات پدرش كه امام جماعت روستاى خوراسگان بود از ايشان دعوت شد ولى فقط ايام تابستانى را پذيرفت و در همانجا به تاسيس صندوق قرض الحسنه پرداخت و حوزه علميه در همانجا ايجاد نمود كه 180 نفر طلبه مرد و حدود 220 نفر طلبه زن دارد. در مبارزات سياسى شركت داشت. آن طور كه خود مى‏گويد در اين مدت مديد حتى يك بار دستگير يا زندانى نشده است؟!!

پس از پيروزى شكوهمند انقلاب اسلامى او از طرف جامعه مدرسين حوزه علميه قم قاضى دادگاه انقلاب اسلامى سراسر ايران گرديد. سپس امام خمينى(ره) او را جهت قضاوت به خرمشهر، آبادان و... فرستاد.

پس از شهادت شهيد بهشتى و قدوسى از سوى قضات سراسر كشور به عضويت شوراى عالى قضايى درآمد و از جمله سمت‏هاى ايشان عضويت در جامعه مدرسين حوزه علميه قم، عضو بازنگرى قانون اساسى، مركز مديريت حوزه علميه و نماينده مجلس خبرگان رهبرى مى‏باشد.

آيت الله صانعى

آيت الله حاج شيخ يوسف صانعى در سال 1357 ه .ق / 1316 ه .ش در اصفهان متولد شد. وى در سال 1325 ه .ش وارد حوزه علميه اصفهان شدند و پس از طى مقدمات، در سال 1330 به حوزه علميه قم آمده، و مورد توجه آيت الله بروجردى قرار گرفتند و در درس خارج حضرت امام خمينى تا سال 1342 شركت نمودند تا اينكه ايشان در 22 سالگى به درجه اجتهاد رسيدند.

معظم له علاوه بر حضور در حوزه درس حضرت امام، از محضر اساتيدى چون آيت الله بروجردى، آيت الله محقق داماد، آيت الله اراكى نيز بهره برده‏اند و از سال 1354 تدريس درس خارج را با كتاب زكات شروع كرده‏اند.

از جمله آثار اوست ايشان مى‏توان به:

1ـ رساله علميه،

2ـ مناسك حج،

3ـ حاشيه بر تحرير الوسيله و

4ـ حاشيه بر عروة الوثقى اشاره كرد.

محمد منتظرى

حجت الاسلام محمد على منتظرى فرزند آيت الله حسينعلى منتظرى در سال 1323 ه .ش در نجف آباد اصفهان به دنيا آمد. پس از طى دوران طفوليت، درس و كار را توأمان آغاز نمود.

در ابتداى اين دوران براى امرار معاش و كمك به وضع مادى خانواده، اول در كار كشاورزى و سپس به عنوان كارگرى ساده در يك كارگاه كوچك ريخته گرى كه سازنده قاشق و چنگال بود مشغول كار گرديد و در كنار كارگرى همراه پدر بزرگش به امور زراعت نيز مى‏پرداخت.

تا 13 سالگى علاوه بر تلاش در امرار معاش كلاس پنجم ابتدايى را نيز به پايان رسانيد. پس از آن رو به سوى علوم اسلامى و مدرسه علميه آورد و عازم قم شد و از محضر اساتيدى چون آيت الله داماد، مشكينى، امام خمينى و ديگران استفاده برد و با كمك استادان توانست به مقام بالاى علمى برسد. او در سن 16ـ17 سالگى به طور مخفيانه اعلاميه ضد رژيم را به شهرهاى مختلف مى‏رساند و در دوران جوانى به تدريس علم اقتصاد پرداخت كه توسط رژيم از ادامه اين مباحث جلوگيرى به عمل آمد.

او در سال 1345 به زندان افتاد و مدت 3 سال در زندان بود و شكنجه‏هاى ساواك را تحمل نمود. به هر حال از زندان فرار كرد و به مبارزه عليه رژيم ادامه داد و از سال 1350 فرارى بود و در افغانستان، اردن، فرانسه و بسيار جاهاى ديگر به زندان افتاد.

به همراه شهيد اندرزگو و تنى چند از دوستانش به همكارى مجدانه در سطح منطقه پرداخت. اسلحه و مهمات را از كشورهاى مختلف به دست مبارزان ايران مى‏رساند. او معتقد بود كه بايستى مرزهاى قومى و نژادى و جغرافيايى بين مسلمانان را كنار زد و امت واحده اسلامى را تشكيل داد. فعاليت‏هاى مبارزاتى او در سوريه و لبنان متمركز بود.

او در راستاى مبارزات خود راديو صداى روحانيت را به كمك تعدادى از دوستانش راه اندازى كرد كه نقش زيادى در روشنگرى مردم در دوره اختناق محمد رضا شاه داشت. اعتصاب غذاى معروف در كليساى «سنت مرى» كه باعث مفتضح شدن رژيم شد از جمله ديگر اقدامات او بود.

وى پس از پيروزى به ايران آمد و به رسوايى عناصر ليبرال و وابسته پرداخت. او در دوره اول مجلس شوراى اسلامى از طرف مردم نجف آباد به مجلس راه يافت و به مبارزه با تفكرات طيف بنى صدر اقدام نمود.

سرانجام در 7 تير سال 1360 در فاجعه انفجار دفتر حزب جمهورى اسلامى به شهادت رسيد.

قربانعلى درى نجف آبادى

قربانعلى (حسينعلى) درى نجف آبادى فرزند اسد الله در آبان سال 1324 ه .ش در نجف آباد اصفهان به دنيا آمد. دوران ابتدايى و سال اول دبيرستان را در مدارس آن زمان به تحصيل پرداخت. از سال 1338 به حوزه علميه نجف آباد رفت و از محضر آيت الله عباس ايزدى، غلامحسين منصور و سيد محمود مدرس بهره برد.

در سال 1340 مصادف با رحلت آيت الله بروجردى به حوزه علميه قم آمد و دروس سطح را ادامه داد. سپس رسايل و مكاسب را نزد آيت الله سبحانى، منتظرى و فاضل لنكرانى ادامه داد. پس از آن درس خارج فقه و اصول را نزد آيت الله گلپايگانى، حائرى و اراكى به اتمام رسانيد.

همزمان با درس خواندن سعى در درس دادن نمود و از تبليغ غافل نبود و در كل فعاليت تبليغى از سال 42 تا 57 چند بار به شهربانى احضار گرديد.

ولى به بازداشت منتهى نگرديد. او مسئوليت‏هاى فراوانى كه تعداد آنها به بيش از 20 مورد مى‏رسد را به عهده گرفت كه عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام و وزير اطلاعات از آن جمله مى‏باشد.

از ايشان آثارى به چاپ رسيده است كه عبارتند از:

1ـ انسان،

2ـ اسلام و بهره‏ورى در اسلام،

3ـ حكومت اسلامى در نهج البلاغه.

آيت الله امامى كاشانى

آيت الله حاج شيخ حسين امامى كاشانى در كاشان متولد شد. پس از خواندن مقدمات و سطح به قم رفت و مورد توجه آيت الله بروجردى قرار گرفت.

پس از چندى به نجف اشرف مشرف شد و از محضر آيت الله حكيم، آيت الله خويى و ديگران استفاده نمود سپس به ايران آمد و پس از فوت آيت الله بروجردى به تدريس خارج پرداخت. وى پس از چندى دوباره به كاشان برگشت و در آنجا به اقامه جماعت و تدريس و تاليف مشغول شد.

كتاب اصول اماميه و حواشى بر عروة الوثقى از جمله آثار او مى‏باشند.



منابع