ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

عزاداری‌های استان مرکزی

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

ویرایش در تاریخ ‏۴ آبان ۱۳۹۱، ساعت ۱۸:۲۲ توسط Kabir (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
پرش به: ناوبری, جستجو

عزادارى ماه محرم

در ماه محرم چهره استان مركزى متفاوت از ماه‏هاى ديگر سال ديده مى‏شود. در تمام شهرستانهاى استان، مراسم مخصوص اين ماه يعنى عزادارى بر امام حسين عليه‏السلام و اهل بيت عليه‏السلام و يارانش بر پا مى‏شود.

به طور كلى عزادارى در استان مركزى به صورت روضه خوانى در مساجد، منازل و تكايا، عزادارى به وسيله دستجات و هيئتهاى سينه زنى، تعزيه خوانى بصورت سيار و تعزيه خوانى ثابت برگزار مى‏شود.

مردم استان به نشانه عزادارى لباس سياه مى‏پوشند و تمام مساجد، حسينيه‏ها و برخى خانه‏ها و مغازه‏ها را سياه‏پوش مى‏كنند. سياه‏پوش كردن از يك يا چند روز قبل از فرا رسيدن ماه محرم و يا در همان روزهاى اول ماه انجام مى‏گيرد.

علاوه بر مراسمى كه در مساجد برگزار مى‏شود، در منازل، افرادى كه نذرى براى سيدالشهداء كرده‏اند و يا حاجتى دارند و يا قصد ثواب دارند در خانه خود مراسم روضه و نوحه خوانى بر پا كرده و برخى از افراد هم علاوه بر پذيرايى معمولى شامل چاى، خرما و غيره، به اطعام جمعيت عزادار نيز مى‏پردازند.

مراسم عزادارى از همان شب اول محرم در مساجد برقرار مى‏گردد. مراسم عزادارى در مساجد بيشتر شب‏ها انجام مى‏گيرد، و جلسات روضه خوانى و عزادارى كه در خانه برقرار مى‏گردند، بيشتر در روز انجام مى‏شود.

لازم به ذكر است كه جلسات روزانه غالبا اختصاص به بانوان دارد. تفاوت عمده اين مجالس با ساير مجالس در اين است كه سخنرانى‏اش را گاهى اوقات بانوان اهل علم بر عهده دارند.

در اكثر نقاط استان از شب پنجم هيئتها به راه مى‏افتند. معمولاً نقطه شروع حركت هيئتها، مساجد مى‏باشد و غالبا نيز دوباره به همان مساجد محل حركت و گاهى اوقات (در برخى نقاط استان) به مسجد ديگرى مى‏روند.

مراسمى كه در اين شبها در مساجد صورت مى‏گيرد به همان كيفيت شبهاى قبل است با اين تفاوت كه وقتى هيئت وارد مسجد مى‏شود از نظر زمانى، همزمان با انتهاى سخنان امام جماعت مى‏باشد كه در اين لحظه امام جماعت به احترام عزاداران سخنان خود را قطع كرده و از منبر پايين مى‏آيد و جماعت عزادار پس از استقرار در مسجد به سينه زنى و زنجير زنى خود ادامه مى‏دهند. سپس يكى از مداحان نوحه‏خوانى مى‏كند و در نهايت امام جماعت مراسم را ختم مى‏كند.

در برخى از نقاط استان ـ مثلاً در آشتيان ـ هر شب، هيأتهاى مختلف در حال سينه‏زنى و نوحه‏خوانى از مساجد و تكاياى متعدد حركت كرده، در يك محل معين تلاقى مى‏كنند.

گروه استقبال كننده از تازه واردها، با شعارهايى ورود حاضران را خوش آمد و شهادت حسين بن على عليه‏السلام و اصحاب آن حضرت را تسليت مى‏گويند.

در دهه محرم هر مسجد تلاش مى‏كند تا هر چه بيشتر و بهتر عزاداران امام حسين عليه‏السلام را اطعام دهد. از اين جهت هر شب بعد از اتمام عزادارى، مردم از سفره پر بركت امام حسين عليه‏السلام اطعام مى‏شوند. مساجدى كه از لحاظ استطاعت مالى ضعيفتر هستند تنها در برخى شبهاى محرم اطعام مى‏دهند.

يك از مهمترين و مرسوم ترين نوع عزادارى در استان، عزادارى به شيوه دستجات و هيئتها مى‏باشد، براى مثال در شهر اراك، مركز استان مركزى، قريب سى هيئت سينه‏زنى و زنجيرزنى و سقايى وجود دارد كه اكثرا داراى تشكيلات منظم و مرتبى هستند. اين هيئت‏ها در روزهاى عزا و اعياد سال مجتمع شده و مراسمى را بجا مى‏آورند.

در نقاط روستايى اهالى روستا هيئت با هيئتهاى مخصوص خود را در روستا به حركت درآمده و از مسجد محل به مسجد ديگر به روستا مى‏روند.

در بيشتر روستاهاى اراك هيئتها ودسته جات از نقطه معينى كه معمولاً مسجد مى‏باشد به سمت مزار شهدا و امام‏زاده‏ها رفته و در همان‏جا مراسم را ختم مى‏كنند كه البته معمولاً در روزهاى تاسوعا و عاشورا در منازل و مساجد، اطعام جمعيت عزادار، برقرار است.

از ديگر شيوه‏هاى عزادارى كه در استان مركزى بسيار مرسوم است «تعزيه خوانى» مى‏باشد كه خود بر دو نوع است: تعزيه خوانى سيار و تعزيه خوانى ثابت.

تعزيه خوانى در استان مركزى به خصوص در شهر اراك، مركز استان، بيشتر به صورت سيار بوده و اين نوع عزادارى به شكلى كه در اين شهر اجرا مى‏شود در تمام ايران بى‏نظير است.

كيفيت و شكل تعزيه خوانى سيار بدين صورت است كه محله‏هاى قديمى كه از قديم الايام تعزيه سيار را برگزار مى‏كرده‏اند هر كدام با دستگاه (مجموعه عزاداران، وسايل و تجهيزات) مخصوص به خود و با تعيين قرار قبلى با ديگر هيئت‏ها، از اول بازار وارد شده و در حين نوحه سرايى و نمايش كامل جريان كربلا، تا آخر بازار مى‏روند و در آخر بازار مراسم خاتمه مى‏يابد.

نوع ديگر از تعزيه كه در استان مركزى به خصوص در روستاها بيشتر مرسوم است، تعزيه خوانى ثابت مى‏باشد.

اين نوع تعزيه خوانى در برخى از نقاط استان پس از دهه اول محرم و در ماه صفر در بعضى مساجد و برخى منازل به صورت ثابت بر پا مى‏شود.

از ويژگى‏هاى اين نوع تعزيه در استان مركزى اين است كه منحصرا در شب انجام مى‏شود. در هر محل گروهى از تعزيه خوانان و تعزيه داران بيشتر در حياط منزل‏ها و مساجد، يا در يك نقطه وسيع معمولاً از ساعت هشت شب تعزيه را بر پا مى‏دارند.

مجالس ترحيم

در استان مركزى آداب و رسوم و عادات و باورهاى ويژه‏اى در مورد مرگ و عزادارى براى مرده‏ها وجود دارد كه ما تنها به بخش كوچكى از اين رسوم اشاره مى‏كنيم.

در اكثر نقاط استان هنگامى كه فردى در حال احتضار قرار گيرد براى آن شخص سوره «يس» مى‏خوانند تا وى آرامش يابد. مردم عقيده دارند كه اين كار جان كندن او را آسان مى‏كند.

اگر كسى شب هنگام بميرد جسد او را تا صبح در خانه يا در مسجد نزديك خانه مى‏گذارند و قارى بر بالاى سر او تا بامداد قرآن مى‏خواند و بالاى سر مرده نيز شمعى روشن مى‏كنند. معمولاً روز بعد مرده را براى غسل و كفن و دفن حركت مى‏دهند.

در برخى مناطق وقتى مرده را مى‏برند به جاى او در اطاقش يك خشت مى‏گذارند و بر روى آن قطعه‏اى گوشت و كاسه‏اى شربت و بشقاب حلوا مى‏گذارند و فردا آن را براى خيرات سر گور مرده مى‏برند. تغسيل و تكفين و تشييع و تدفين، مانند ساير نقاط ايران انجام مى‏گيرد.

يك تا سه روز پس از مرگ، مجالس سوگوارى مخصوص (ختم قرآن) داير مى‏شود، معمولاً مجلس ختم زنانه را در خانه و مردانه را در مسجد بر پا مى‏كنند. صاحب خانه و عزادارن نزديك در مى‏ايستند و به ميهمانان خوش آمد گفته و سپس با خرما، چاى، حلوا، ميوه، شربت و... از آنان پذيرايى مى‏كنند.

مجلس سوم معمولاً در مسجد و به صورت زنانه و مردانه برگزار مى‏شود. فاميل و دوستان و آشنايان متوفى پس از اطلاع از فوت وى براى عرض تسليت و به مسجد يا محل برگزارى مراسم ختم آمده و عزاداران نيز ضمن خوش آمد گويى از آنها پذيرايى مى‏كنند.

در بيشتر مناطق به خصوص در روستاها هر چند نفر و يا گروهى كه داخل مسجد مى‏شوند و مستقر مى‏شوند با صداى بلند خطاب به صاحبان عزا تسليت مى‏گويند، مثلاً مى‏گويند: «خدا رحمت كند»، «خدا صبر دهد» و امثال آن.

سپس به هر يك از افراد قرآن و گلاب تعارف مى‏شود، افراد نيز براى ثواب و شادى رساندن به روح آن مرحوم از گلاب به سر و روى خود مى‏مالند و قرآن را نيز براى طلب مغفرت شخص مرحوم يا مرحومه قرائت مى‏كنند.

اين در حالى است كه فردى به عنوان قارى با بلندگو در حال خواندن قرآن به ويژه سوره‏هاى «حمد»، «يس» و «الرحمن» مى‏باشد. سپس يك روحانى كه از سوى صاحبان عزا دعوت شده است به سخنرانى مى‏پردازد و متناسب با مجلس و در وعظ و نصيحت مردم سخنانى ايراد مى‏كند. مدت سخنرانى بين سه ربع تا يك ساعت و يا كمى بيشتر متغير است.

مجلس شب هفت نيز با همين كيفيت برگزار مى‏شود. لازم به ذكر است كه معمولاً در صبح روز سوم يك مجلس زنانه در خانه متوفى و يا يكى از بستگان نزديك او برگزار مى‏گردد. البته زنان در مجالس شب سوم و شب هفتم كه در مسجد برگزار مى‏شود نيز شركت مى‏كنند. در برخى مناطق مجلس سوم بعدازظهر بر سر مزار متوفى و در برخى ديگر بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجد انجام مى‏گيرد اما مجلس شب هفت معمولاً در مسجد بعد از نماز مغرب و عشاء برگزار مى‏شود.

در اين شب پذيرايى و اطعام ميهمانان نيز صورت مى‏پذيرد، البته در برخى نقاط استان شب سوم نيز اطعام صورت مى‏گيرد.

چهل روز پس از مرگ، مراسم چله برگزار مى‏شود و آن بدين صورت است كه ابتدا بازماندگان با چاپ و انتشار اعلاميه فرا رسيدن چهلمين روز در گذشت عزيز خود را به اطلاع دوستان و آشنايان مى‏رسانند.

پس از مراسم چله، سوگواران به «بازديد پس دادن» مى‏پردازند، بدين ترتيب كه نخست به بازديد خودى‏ها و پس از آن غريبه‏ها مى‏روند.

مراسم ديگرى كه در استان مرسوم است «نوعيد» مى‏باشد. اولين عيدى كه پس از چله فرا مى‏رسد را «نوعيد» مى‏گويند.

در اين روز خويشان و دوستان و آشنايان به ديدن صاحب عزا مى‏روند. اين مراسم در حقيقت نوعى از «عزا در آمدن» است.

صاحبان عزا نيز از ميهمانان با شيرينى و ميوه و چاى پذيرايى مى‏كنند و همگى براى شادى روح مرحوم يا مرحومه فاتحه‏اى مى‏خوانند.

در برخى نقاط نيز از كسانى كه به هنگام نخستين عيد سوگواران (نوعيد) به ديدن صاحب عزا مى‏آيند با قؤوت و قهوه پذيرايى مى‏شود.

در برخى مناطق استان رسم است اگر متوفى، كودك خردسال داشت و مدت زيادى از مرگ پدر يا مادر كودك نگذشته باشد، به هنگام تحويل سال، لباس سياه را از تنش در مى‏آورند و پس از تحويل سال دوباره به تنش مى‏كنند. چرا كه هنگام تحويل سال، سياه بر تن داشتن را به ويژه در مورد كودك يتيم، بسيار بدشگون مى‏دانند.

در قسمتهايى از استان رسم است اگر كسى جوان مرگ شود (در جوانى بميرد)، در شب هفت روى گورش شمع‏هاى مشكى روشن مى‏كنند و شمع‏ها را توى لاله يا بشقابى مى‏نهند كه تا پايان مراسم شب هفتم روشن باشد. همچنين براى آنان حجله‏اى برپا مى‏كنند.


منابع