ÌÓÊÌæ ÇÑÊÈÇØ ÈÇ ãÇ ÎÇäå  

عزاداری‌های استان خراسان رضوی

از ویکی اطلس فرهنگی ایران

پرش به: ناوبری, جستجو

محتویات

عزادارى ماه محرم

عزادارى در ماه محرم در قرون متمادى در خراسان معمول و مرسوم بوده است. اين ماه از مهمترين ماه‏ها براى اجراى آداب مذهبى و يادبود شهادت سرور شهيدان، اباعبدالله الحسين عليه‏السلام مى‏باشد. با نزديك شدن ماه محرم مردم مساجد و حسينيه‏ها را سياه‏پوش مى‏كنند. در اين ماه مردم در خانه‏هاى خود و در مساجد، مجالس روضه‏خوانى و سوگوارى برپا مى‏كنند و همه مردم دسته‏دسته براى استماع سخنان وعاظ به اين مجالس مى‏روند و پس از پايان مجلس روضه، به سينه‏زنى و زنجيرزنى مى‏پردازند.

در ايام محرم مردم از شهرها و روستاهاى دور و نزديك با اتوبوس و مينى‏بوس در حالى كه سياهپوش هستند به مشهد مى‏روند به خصوص در روزهاى تاسوعا و عاشورا و اربعين مردم در حال سينه‏زدن و زنجيرزدن، پس از گذشتن از خيابانهاى شهر مشهد جهت عرض تسليت به حرم مطهر رهسپار مى‏شوند و موقع ظهر به مساجد و تكايا و حسينيه‏ها برمى‏گردند و از آنها پذيرايى مى‏شود. لازم به ذكر است كه در شهرهاى ديگر اين استان مردم در روزهاى تاسوعا و عاشورا با دسته‏هاى سينه‏زن و زنجيرزن به سوى امامزاده‏ها يا مساجد جامع مى‏روند و بعد از عزادارى در آنجا براى صرف غذا به مساجد يا تكيه‏هاى محل خود برمى‏گردند.

بعد از غروب آفتاب روز عاشورا، دستجات عزاداران حسينى با قلبى شكسته و پريشان به دستجاتى چند تقسيم مى‏شوند و در كوچه‏ها و خيابانهاى شهر در حالى كه شمعى افروخته در دست دارند مراسم شام‏غريبان را برپا مى‏دارند و در سوگ شهادت سرور شهيدان نوحه‏سرائى مى‏كنند.

در بعضى از شهرهاى اين استان رسم است كه دسته‏جات سينه‏زنى در شام غريبان در منازل خانواده شهدا اجتماع كرده و بعد از عزادارى در اين منازل به سوى گلزار شهداى شهر رهسپار مى‏شوند تا در آنجا به عزادارى بپردازند.

در روز بيستم ماه صفر يعنى اربعين سالار شهيدان مجالس روضه‏خوانى برپا مى‏شود و همچنين دستجات سينه زن در خيابانها حركت كرده به سينه‏زنى و زنجيرزنى مى‏پردازند.

در روز 28 ماه صفر همزمان با رحلت پيامبر گرامى اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و سبط اكبرش امام حسن مجتبى عليه‏السلام نيز اين مجالس برگزار مى‏شود و در اين روز كسانى كه نذر دارند، در منزل خود، شله زرد مى‏پزند و بين مردم تقسيم مى‏كنند.

مراسم خطبه

در شبهاى عاشورا و آخر صفر و شب شهادت حضرت امير عليه‏السلام و حضرت امام رضا عليه‏السلام از طرف توليت آستان قدس رضوى از علما و روحانيون و معاريف شهر دعوت به عمل مى‏آيد. سپس يكى از وعاظ به ذكر مصيبت در دارالضيافه حرم مطهر مى‏پردازد. پس از آن به هر يك از حاضران شمع افروخته‏اى داده مى‏شود و همگى وارد صحن عتيق مى‏شوند كه جمعى از زوار و مردم شهر با شمعهاى افروخته در آنجا ايستاده‏اند. و همه دور تا دور صحن عتيق مى‏ايستند. در اين زمان چند تن از قاريان و ذاكران در حالى كه اشعارى را با آهنگى محزون و دسته‏جمعى مى‏خوانند. از مقابل صفوف ايستاده عزاداران مى‏گذرند. پس از آن خطيب باشى آستانه رضوى به وسيله پلكانى بر روى گنبد طلاى سقاخانه كه در وسط صحن عتيق قرار دارد، مى‏رود و ابتداء پس از حمد و ثنا به درگاه پروردگار يكتا نام پيامبر اكرم و همه ائمه اطهار را با القاب و مناصب خاص ذكر مى‏كند و در پايان خطبه امام امت، پيشواى مسلمين و توليت آستانه مقدسه را دعا مى‏كنند. آنگاه با آرامش و جلال خاص اين مجلس با شكوه خاتمه مى‏يابد و در تمام اين مدت همه حاضران به پاس احترام امام هشتم و شب شهادت و شب عزادارى ائمه اطهار ساكت و ماتم‏زده و عزادار مى‏ايستند.

يكى از مراسمى كه در برخى از نقاط استان در ماه محرم برگزار مى‏شود، مراسم شبيه خوانى است. اين مراسم در گناباد به شكل باشكوهى برگزار مى‏شود. اين مراسم ساليان متمادى است كه در اين شهرستان به مناسبتهاى خاص مانند عاشورا، اربعين، شهادت حضرت على عليه‏السلام، شهادت امام رضا عليه‏السلام و... انجام مى‏شود. قبل از مراسم شبيه خوانى عزاداران داربست چوبى خاصى به نام نخل را توسط پارچه‏هايى كه مردم مى‏آورند تزئين مى‏كنند و در پايان مراسم عده‏اى از مردان نخل را با فرستادن صلوات حركت مى‏دهند و شركت كنندگان ضمن عبور از زير نخل حاجات خويش را از خداوند منان طلب مى‏نمايند.

يكى از مراسم ويژه ماه محرم كه در برخى نقاط عشاير در اين استان برگزار مى‏شود، مراسم نعش سازى است. اين رسم در بين ايلات و طوايف ترك رسم بوده است. اين مراسم روز سوم عاشورا (دوازدهم محرم) برگزار مى‏شود. در اين مراسم نعش شهداى كربلا را مى‏ساختند و روى تخته‏ها مى‏گذاشتند و سرهاى شهدا را نيز از گچ ساخته و رنگ‏آميزى مى‏كردند و به سر نيزه مى‏زدند و پيشاپيش نعش‏ها حركت مى‏دادند.

تعزيه داران روز دوازدهم محرم از تكايا و مساجد به سوى ميدان محل روانه مى‏شدند و شبيه اسيران كربلا، زنان و دختران را با غل و زنجير به دست و پا، سوار بر شتران مى‏كردند و همراه نعش‏ها و سرها مى‏بردند. در اين مراسم براى ساختن نعش، افرادى را داخل پارچه‏اى به شكل كفن قرار مى‏دادند و قسمتى از بريدگى گردن گوسفند را كه خون آلود بود به جاى گردن نعش قرار مى‏دادند.

همچنين در اين مراسم يك نفر در پوست شير قرار مى‏گرفت و روى نعش‏ها در حركت بود و روى هر نعشى روى زانوها بلند مى‏شد و رو به جمعيت با دو دست به سر خود مى‏زد و خاك و كاهى كه روى تخته بود به سر و روى خود و عزاداران مى‏پاشيد. امروزه اين مراسم متروك شده است.

مجالس ترحيم

هنگامى كه فردى از دنيا مى‏رود، دستهاى مرده را مى‏كشند و به پهلوهايش مى‏چسبانند و يك نفر غريبه دو شست پاى او را با نخ مى‏بندد. پلكها و دهان ميت را نيز مى‏بندند و پارچه سفيدى دور كمرش مى‏پيچند و مبلغى پول در لباس او مى‏گذارند تا در غسال خانه آن را بردارند و او را بشويند. پس از غسل، در مشهد ميت را به حرم مى‏برند و سه بار دور ضريح مى‏گردانند پس از تدفين تشييع كنندگان به منزل ميت مى‏آيند و صاحبان عزا را تسليت مى‏گويند. پس از آن چندين مجلس سوگوارى در مسجد شهر يا آبادى ترتيب مى‏دهند و خويشان و دوستان ميت به مجلس سوگوارى آمده و با خواندن سوره فاتحه براى آن مرحوم طلب آمرزش مى‏كنند. در اين مراسم يك قارى قرآن مى‏خواند و در پايان مجلس نيز واعظى بر منبر مى‏رود و به ايراد سخنرانى مى‏پردازد. علاوه بر مجالس مردانه، زنان نيز مجلس جداگانه‏اى دارند و يك زن روضه‏خوان جلسه را اداره مى‏كند.

در اين استان مثل ساير نقاط ايران مراسم سوم، هفتم، پانزدهم، چهلم سال برگزار مى‏گردد.



منابع