ضرب المثلها در استان سمنان
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
از باور داشتهاى مردم سمنان اعتقاد به جن و پرى، ارواح متبرك و مطهر، ارواح پليد و ناپاك، نذر، فال، استخاره و نظير اينها مىباشد.
نماز باران
در برخى سالها، كه برف و باران نمىباريد و آب چشمهها كاهش مىيافت، علماى شهر نماز باران مىخواندند. در روز معينى، انبوهى از مردم شهر (زن و مرد)، در حالى كه مجتهد برجسته شهر در جلو و ديگر علما و بزرگان شهر در صفوف بعدى قرار داشتند، براى اداى نماز باران حركت مىكردند.
مصلاى نماز باران، «چهل قبله»، محلى كه نهر آب استخرهاى جنبدان «ليتبار و شاهجوى» از هم جدا مىشدند، بود. از مسافتى دور، تا اين محل، كفش از پا درمىآوردند و با پاى برهنه حركت مىكردند.
نماز باران در دو ركعت و قبل از نماز ظهر برگزار مىگرديد و براى بارش باران دست به آسمان برمىداشتند و دعا مىكردند. در حين دعا، مردم گريه مىكردند.
در پايان نماز، مداحان، مدح امام على عليهالسلام و نوحه شهداى كربلا را مىخواندند. پس از پايان نماز باران، نماز ظهر را اقامه مىكردند و به شهر برمىگشتند.
طلب باد
كشاورزان و بوجارهاى سمنانى، براى بوجارى گندم و جو، نياز به وزيدن باد داشتند. هرگاه، در حين كار، وزش باد متوقف مىشد، مىگفتند:
پشكولَه سَهرى چويى كَه، وابى: يعنى پشكل سر چوب كن كه باد بيايد.
به اين خاطر چوبى را به زمين مىنشاندند و پشكلى بر سر آن قرار مىدادند و عقيده داشتند كه باد خواهد وزيد.
ساير باورها
مردم سمنان معتقدند كه: بلا، ناگهان و بى سر و صدا مىآيد و مىگويند:
بِلا كورىْ دَرَه، نَمَدينَه ژوپى دَرَه.
يعنى بلا كه در راه است كفش نمدى هم پايش است.
ـ اگر در خانه موش از سر كسى بپرد، در آن خانه كسى مىميرد.
مىگويند: ميش سر مو و ژژَى يه: موش از سر مىپرد.
ـ نو عروسانى كه پس از دو سال، كه از ازدواجشان مىگذشت و حامله نمىشدند، بايد به چله برى بروند.
چله برى چند نوع است:
1ـ رفتن به حمام غريبه،
2ـ بالا رفتن از مناره سمنان،
3ـ دور زدن اطراف كُله (توپى) استخر و ... .
ـ وقتى زنها به حمام مىرفتند، به نشانه ابراز دوستى و محبت، طشتى پر از آب گرم، به سر و تن آشناها مىريختند. اين ضرب المثل اشاره به اين رسم دارد:
ـ خزينه او ونَيه دوست مگيره:
با آب خزينه (حمام) دوست مىگيرد.
ـ اگر گوش كسى زنگ بزند، در غياب او دربارهاش حرف مىزنند. اگر گوش راست باشد از خوبىها و اگر گوش چپ باشد، از بدىهاى او حرف مىزنند.
ـ بچهاى كه سينه مادرش را گاز بگيرد، بىترحم و ستمگر خواهد شد.
ـ شب اول ماه نبايد عصبانى شد، نبايد پيش بينى بد كرد، نبايد تفأل بد زد.
ـ اگر بچه اولين شير مادر (آغوز) را نخورد ضعيف و لاغر مىشود.
به چنين كودكى مىگويند: ميكه نخورده. يعنى آغوز نخورده.
ـ هنگام مهاجرت لك لكها، اهالى باور دارند كه پرندگان، مرغ آمين هستند و به زيارت امام رضا عليهالسلام مىروند.
بنابراين براى برآورده شدن حاجت، كافى است كه نيازمند نيت كند و زنجير در را به صدا درآورد، در اين زمان است كه مرغ آمين در وسط آسمان مىايستد و با صداى بلند آمين مىگويد.
اهالى باور دارند كه مرغ آمين بازمانده كبوترانى است كه در روز عاشورا خود را به خون امام حسين عليهالسلام آغشتند تا خون مباركش روى زمين ريخته نشود. اين مرغان در طول سال به زيارت مشاهد مشرفه مىروند و موطن اصلى آنها در هند است.
ضرب المثلها
ـ آدَمْ باريكّلا ژومو كُشِه، خَر بى هَمْ سَرَه بارى.
آدم را بارك الله مىكشد، خر را هم سربارى.
ـ اِسْبِى چَشَهْ.
سفيد چشم است.
اصطلاحى است كه از سر خشم در مورد افراد وقيح و بى ملاحظه مىگويند.
ـ اُشْتُرى كوجَه خايره كوژو لوشُه خاى بو.
شتر كجايش خوبست كه لب و لوچهاش خوب باشد.
كنايه از افراد زشت و بى قواره يا بد اخلاق است.
ـ اُشْتُرى كو عِلفْ مگى، گِرْيَه دِر ازْ ماكِرِه. يا
ـ شتر اگر علف هخواه و ايد گردنش كج كنه.
شترى كه علف مىخواهد، گردن دراز مىكند.
كنايه از كار و تلاش بجاى توقع استعانت از ديگران.
ـ اِنْقَدِرْ بى عُرضه يَه كو روآ گوشت ژو پيا ماره.
آن قدر بى عرضه است كه گربه گوشت از او مىگيرد.
در مورد افراد بى عرضه و دست و پا چلفتى به كار مىرود.
ـ او سينه كِرْچيمون.
آب سينه كردهايم.
در موردى كه تلاش بىثمر انجام مىگيرد، بكار مىرود.
(سينه كردن: جلو انداختن، به جلو راندن).
ـ اوِ وسنين وَچَهْ و مهربونى. بچه هوو و مهربانى؟
در مورد مشاهده چيزهاى عجيب و نوظهور بكار مىرود.
ـ اَينى سَرى سُفرِه دوست مگِره.
سر سفره ديگرى دوست مىگيرد.
كنايه از بخشش از كيسه ديگران است.
اى يَه سالَه بخو نون و تره، اى يَه عمرى بخو نون و كره.
يك سال بخور نان و تره، يك عمر بخور نان و كره.
كنايه از صرفه جويى و عاقبت انديشى است.
ـ باله هر چى كارى ها كِرِه، جوهِر ميره.
بيل هر چه كار كند، جوهر مىگيرد.
در مقام تشويق افراد به كار و تلاش گفته مىشود.
ـ بُرْمَه جِنَه.
گريه كن است، پيوسته مىگريد.
در مورد افرادى كه پيوسته از فقر و فلاكت مىنالند.
ـ بلا كو رى دَرَه، نَمَدينَه ژوپى دَرَنْ.
بلا كه در راه است كفشهاى نمدى هم به پايش هست.
كنايه از ناگهانى بودن آن است.
ـ بُهارى هِوا، شى يَه جِنييونْ دَعْوا.
هواى بهارى و دعواى زن و شوهر.
همچنانكه هواى بهارى متغيير است، دعواى زن و شوهر هم بزودى به آشتى تبديل مىشود.
ـ به خرس هنگن برو آهنگرى كن.
به خرس مىگويند برو آهنگرى كن.
كنايه از محول كردن كار به اشخاص ناوارد است.
ـ به تنبل گفتن برو به سايه، گفت سايه خودش هميايه.
به تنبل گفتند به زير سايه برو، گفت سايه خودش مىآيد.
اشاره به آدمهاى تن پرور كه از خود تحركى ندارند.
ـ اگه به عروسى نرفتم به بمش برفتم.
اگر به عروسى نرفتم به بامش (براى تماشا) كه رفتهام.
اشاره به كسى كه كارى را انجام نداده باشد ولى از چگونگى انجام دادن آن مطلع باشد.
در گذشته رسم بود براى تماشاى عروس به پشتبامها مىرفتند.
ـ تو گو (گاو) باش، شاخ بزن.
كنايه از اينكه اگر توان انجام كارى را دارى معطل نكن، شروع كن.
ـ تا سنگ نزنى كلوخ هنخورى (نمىخورى).
در جواب اعتراض مىگفتند مىشود كه مقابله به مثل كردهام.
ـ تا كل بر آرا كن، عروسى تمم همباشه.
تا كچل برود آرايش كند عروسى تمام مىشود.
اشاره به آدمهاى بى دست و پاست كه تا بخواهند كارى را شروع كنند، وقت آن تمام شده است.
ـ چرا به خرابه بخفتم (بخوابم) كه خو (خواب) آشفته بوينم (ببينم).
كنايه از اينكه نبايد خود را بى ملاحظه به خطر اندازيم و مقدمات بيچارگى خود را فراهم كنيم.
ـ چلو كباب هيچى، آفتابه لگن هفت دست.
كنايه از توجه به ظواهر و غفلت از اصل و اساس.
ـ خر تو كرده (تب كرده)، سگ سينه پهلو.
در مقام اعتراض به كسى گفته مىشود كه خود را به تمارض مىزند و ناز و غمزه بيجا مىكند.
ـ چنار از ميون (ميان) خودش آتيش هنگيره (مىگيرد).
كنايه از اينكه هر رازى توسط خودىها افشاء مىشود.
ـ خودش سنده (پست)، حرفهايش گنده (بزرگ).
به آدم فرومايه كه حرفهاى بزرگ مىزند گفته مىشود.
ـ خانهاى كه دو كيوانو (زن خانهدار)، خاكش تا سر زانو.
مسئوليت انجام كار را بايد به يك نفر واگذار كرد، در غير اين صورت نظم كار به هم مىريزد.
ـ آدم چش در شلوا، امبا آدم اسم بد در نشُوا
چشم انسان در بيايد ولى نام انسان بد در نياد.
بد نامى را عيبى بزرگ مىدانند.
ـ اين چش بيرى، اُون چش سُوندانه
يكى از چشمها را بگيرى، چشم ديگر سو ندارد.
كنايه از اتحاد و همبستگى است.
ـ بزى كه اجليش دگزده، چوپون نون خُنه
بزى كه اجلش برسد، نانهاى چوپان را مىخورد.
در جايى به كار مىرود كه كسى خطايى در ارتباط با مقام بالاتر انجام دهد كه منجر به نابوديش شود.
