دانشمندان حوزه و دانشگاه استان اصفهان

حمزة اصفهانى

ابوعبدالله حمزة بن حسن اصفهانى، مورخ و اديب مشهور در حدود سال 270 ه .ق در اصفهان متولد شد. وى را از كسانى دانسته‏اند كه نسبت به مليت خود تعصبى خاص داشت و بسيار سعى نمود تا ريشه لغات و كلمات عربى را در زبان فارسى بيابد.

وفات وى را بين سالهاى 350 تا 360 ه .ق دانسته‏اند.

از كتابهاى او مى‏توان از:

1ـ تاريخ سِنى ملوك الارض و الانبياء (مشهورترين كتاب او)،

2ـ الامثال،

3ـ التصحيف،

4ـ كبار البشر و... نام برد.

ابوالفرج اصفهانى

ابوالفرج على بن حسين، محدث، مورخ، اديب، شاعر و موسيقى‏دان از اعقاب مروان، آخرين خليفه اموى در سال 284 ه .ق در اصفهان متولد شد. در كودكى به بغداد رفت و به تحصيل علم پرداخت و در مدت زمان كوتاهى، در اثر نبوغ و پشتكار، در جهان اسلام به اوج شهرت رسيد. وى بى‏گمان از چهره‏هاى درخشان و از نوابغ تاريخ ادبيات عرب است.

تاليفات وى را در تذكره‏ها تا صد اثر ذكر نموده‏اند. اما اكنون سه اثر از وى باقى مانده است كه عبارت است از:

1ـ «الأغانى»،

2ـ «مقاتل الطالبين» و

3ـ «ادب الغرباء».

مشهورترين اثر وى كتاب «الأغانى» كه به قول خود وى پنجاه سال از عمر خود را بر سر آن گذاشته است.

ابوالفرج در سال 356 ه .ق در بغداد در گذشته است.

ابن مسكويه

ابوعلى احمد بن محمد بن يعقوب ملقب به ابن مِسْكَوَيْه، مورخ، اديب و عالم در فلسفه و اخلاق در سال 325 ه .ق در اصفهان متولد گرديد و با ابوريحان بيرونى و ابن سينا معاصر بوده است.

ابن مسكويه مدتى كتابدار كتابخانه عضدالدوله ديلمى و ابن عميد وزير بوده است. تاليفات و آثار او در حكمت، اخلاق و تاريخ، او را در زمره مفاخر اسلام قرار داده است.

ابن مسكويه در سال 421 ه .ق در اصفهان وفات يافت و در همان جا مدفون گرديد.

از آثار مهم وى مى‏توان از:

1ـ طهارة الأعراق (در علم اخلاق)،

2ـ تجارب الامم (در تاريخ)،

3ـ جاويدان خرد (در حكمت) و... نام برد.

حافظ ابو نعيم اصفهانى

ابو نُعيم، احمد بن عبدالله بن احمد اصفهانى، مشهور به حافظ ابو نعيم، محدث شهير شافعى، مورخ و حافظ، در سال 336 ه .ق در اصفهان متولد شد. وى از هشت سالگى استماع حديث كرد و در سال 356 ه .ق براى تحصيل علم به خوزستان، عراق و حجاز سفر كرد و ضمن خوشه چينى از اساتيد و بزرگان حديث، به اصفهان بازگشت.

در شرح حال وى گفته‏اند كه از چهارصد و سى عالم حديث اجازه روايت داشته است و خطيب بغدادى از جمله شاگردان وى محسوب مى‏شود. شافعى بودن ابونعيم محرز نيست بلكه گاهى او را اشعرى و گاه متمايل به تشيع معرفى كرده‏اند.

وى در سال 430 ه .ق وفات يافته‏است.

از آثارش مى‏توان به:

1ـ حلية الاولياء (در حديث)،

2ـ ذكر اخبار اصفهان و

3ـ دلائل النبوة (در سيرت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله) اشاره كرد.

نظام الملك

ابو على، حسن بن على بن اسحاق طوسى، معروف به خواجه نظام الملك، وزير، نويسنده و شاعر عهد سلجوقى، در سال 408 ه .ق در نوقان از قراء طوس به دنيا آمد.

دوران نخست تحصيل را در طوس گذراند. سپس به تحصيل فقه شافعى پرداخت و در سال 451 ه .ق وزير آلب ارسلان و در سال 455 ه .ق وزارت ممالك سلجوقى را احراز نمود و تا آخر عمر در اين سمت باقى ماند.

سرانجام در سال 485 ه .ق در راه بغداد به دست يكى از طرفداران حسن صباح (اسماعيليه)، كشته شد و در اصفهان مدفون گرديد.

از آثار وى مى‏توان به:

1ـ «سياست نامه» يا سير الملوك،

2ـ «دستور الوزارة» و

3ـ «قانون الملك» اشاره كرد.

مافروخى اصفهانى

مفضل بن سعد بن حسين مافروخى، اديب و مورخ مشهور، در قرن پنجم هجرى مى‏زيسته است.

از آثار مهم وى مى‏توان از كتاب «محاسن اصفهان» نام برد. وى در اين كتاب علاوه بر بيان مسائل تاريخى و جغرافيايى اصفهان، فصاحت و بلاغت و هنر نويسندگى خود را نيز در آن به منصه ظهور رسانده است.

راغب اصفهانى

ابوالقاسم، حسين بن محمد بن مفضل اصفهانى معروف به راغب اصفهانى، اديب، لغوى، مفسر و حكيم قرن پنجم و ششم هجرى است. وى را در پهنه دانش، همانند امام محمد غزالى دانسته‏اند. راغب در اصفهان تولد يافته و در بغداد مى‏زيسته است و از زندگى و استادان وى اطلاعات جامعى در دست نيست.

وفات وى را در سال 502 ه .ق ضبط كرده‏اند.

مهمترين اثر وى كتاب «المفردات فى غريب القرآن» مى‏باشد.

از ديگر آثار وى مى‏توان از:

1ـ جامع التفاسير،

2ـ افانين البلاغه،

3ـ محاضرات الادباء،

4ـ الذريعه الى المكارم الشريعه و... نام برد.

ميرزا على محمد اصفهانى

ميرزا على محمد بن محمد حسين از رياضيدانان بزرگ متأخر، در سال 1215 ه .ق در اصفهان متولد شد و در رياضى به كمال رسيد، بدان پايه كه به «غياث‏الدين جمشيد ثانى» نامبردار شد.

به دعوت اعتضاد السلطنه به تهران رفت و روزگار خود را به افادات علمى مى‏گذرانيد. ميرزا على محمد اصفهانى به كشفيات مهمى در رياضيات نايل شد كه بنابر مشهور از جمله آن كشف جدول لگاريتم بدون اطلاع از سابقه آن است، ولى از آنجا كه دوره زندگانى وى مصادف با شروع آشنايى ايرانيان با علوم اروپايى بود، قدر او مجهول ماند.

دو تن از مشاهير تلاميذ او عبارتند از: ميرزا عبدالغفار خان نجم الدوله فرزند وى و على قلى ميرزاى اعتضاد السلطنه.

وى در سال 1293 ه .ق در تهران درگذشت.

برخى از آثار او عبارتند از:

1ـ تكملة العيون كه على الظاهر تكمله عيون الحساب ملا محمد باقر يزدى است؛

2ـ رساله در بيان قاعده كلى براى حل معادلات جبرى در هر درجه‏اى؛

3ـ رساله در جداول اعداد و

4ـ كتابى مبسوط در علم اعداد.

ميرزا محمد على خوشنويس

ميرزا محمد على خوشنويس معروف به قارى، از خوشنويسان نسخ است و در نزد اشرف الكتاب اصفهانى به تعليم خط پرداخته است. وى در ريز نويسى و تندنويسى سرآمد اقران خود بوده است. بطورى كه سوره توحيد را بر روى دانه‏هاى برنج مى‏نوشته است.

وى در طول حيات خود علاوه بر قرآنهاى ريز خط، 197 قرآن به خط درشت نوشته است.

وى در سال 1366 ه .ق رخت از جهان فانى فرو بست.

جلال الدين همايى

جلال الدين همايى فرزند ميرزا ابوالقاسم در سال 1277 ه .ش در اصفهان به دنيا آمد. مقدمات علوم را نزد عموى خود ميرزا محمد سها فرا گرفت و علوم منقول و ادبيات عرب را نزد افاضل عصر آموخت و تا درجه اجتهاد پيش رفت.

وى مدت بيست سال در مدرسه نيم آورد اصفهان رشته‏هاى فقه، اصول، عرفان، فلسفه، طب قديم، رياضيات و هيئت را نزد مهمترين اساتيد فن مثل حاج رحيم ارباب و ديگران فرا گرفت.

در سال 1302 وارد خدمت فرهنگ شد و چندى در دبيرستان‏هاى تبريز به تدريس مشغول شد و در سال 1306 به تهران آمد و به تدريس در دار الفنون مشغول شد. سال‏ها بعد به استادى دانشگاه تهران رسيد و در دانشكده‏هاى الهيات و حقوق به تدريس مشغول شد.

استاد در سال 1359 بدرود حيات گفت.

از او 8 اثر بر جاى مانده كه بعضى از آنها عبارتند از:

1ـ تاريخ ادبيات ايران،

2ـ غزالى نامه،

3ـ ولد نامه و...

استاد حبيب الله فضائلى

استاد حبيب الله فضائلى سرآمد خوش نويسان دوره معاصر در سال 1301 ه .ش در سميرم از توابع استان اصفهان چشم به جهان گشود.

در سنين كودكى به آموزش خط پرداخت و در سال 1325 راهى اصفهان شد و در حوزه عميه اصفهان به تحصيل پرداخت. در كنار تحصيل علوم دينى و آموزش خط، به تحصيل در مدارس جديد پرداخت و موفق به اخذ ليسانس ادبيات فارسى در سال 1340 شد.

وى در سال 1376 ه .ش دار فانى را وداع گفت.

از آثار فضائلى مى‏توان از:

1ـ نوشتن قرآن،

2ـ تعليم خط،

3ـ اطلس خط،

4ـ كتيبه‏هاى ضريح امام رضا عليه‏السلام،

5ـ خطاطى‏هاى حرم امام حسين عليه‏السلام، ائمه مدفون در سامرا و كاظمين، حرم حضرت زينب و حضرت رقيه و ... نام برد.

دكتر عبدالجواد فلاطورى

دكتر عبدالجواد فلاطورى، از فلسفه دانان بزرگ معاصر، در سال 1304 ه .ش در اصفهان به دنيا آمد. وى در شهرهاى اصفهان، مشهد و تهران از اساتيد بزرگوارى چون آقا شيخ محمد تقى قمشه‏اى، آيت الله شاه آبادى (عارف بزرگ)، حاج شيخ هاشم قزوينى كسب فيض نمود و در همان سنين جوانى موفق به اخذ اجازه اجتهاد و روايت از فقيهان بزرگ گرديد.

در سال 1333 ه .ش براى ادامه تحصيل راهى آلمان شد و در رشته‏هاى فلسفه، روان شناسى و علم تطبيق اديان و مذاهب موفق به دريافت دكترى گرديد.

وى سرانجام در سال 1375 ه .ش در آلمان دار فانى را وداع و در قبرستان تخت فولاد اصفهان مدفون گرديد.

بيشتر آثار فلاطورى به زبان آلمانى است. اثر مهم وى، «اخلاق عملى كانت» و «رساله دگرگونى بنيان فلسفه يونانى بر اثر طرز انديشه اسلامى» و مقالات ديگر مى‏باشد.

دكتر غلامحسين دينانى

غلامحسين ابراهيمى دينانى در سال 1313 ه .ش در روستاى دنيان از توابع درچه اصفهان به دنيا آمد.

او تحصيلات حوزوى را در اصفهان و قم تا سال 1335 ادامه داد و سپس به تهران عزيمت نمود و در سال 1345 موفق به دريافت فوق ليسانس شد و در سال 1350 ه .ش دكترى رشته فلسفه و حكمت اسلامى را از دانشگاه تهران دريافت كرد.

دكتر دنيانى سال‏ها در كنار تدريس در دانشگاه‏هاى مختلف، با مراكز پژوهشى و تحقيقاتى، از جمله دايرة المعارف اسلامى همكارى دارد.

از آثار اوست:

1ـ قواعد كلى در فلسفه اسلامى،

2ـ منطق و معرفت از نظر غزالى،

3ـ وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامى،

4ـ ماجراى فكر فلسفى در جهان اسلام و...