جشن‌ها و اعیاد در استان قم
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
مردم استان قم در جشنهاى مختلفى از جمله: نيمه شعبان (تولد حضرت مهدى«عج»)، 17 ربيعالاول (تولد پيامبراكرم صلىاللهعليهوآله)، 20 جمادى الثانى (تولد حضرت فاطمهزهرا عليهاالسلام)، 13 رجب (تولد حضرت على عليهالسلام) و 11 ذى القعده (تولد امام رضا عليهالسلام)، به جشن و سرور مىپردازند.
در اين روزها مردم، معابر و خيابانها را چراغانى كرده و با نقل و شيرينى و شربت از رهگذران پذيرايى مىكنند. همچنين در بعضى از مساجد شهر از جمله: مسجد عشقعلى، تكيه آقاسيدحسن، حسينيه نجفىها، حسينيه كربلائىها و ... از مردم با شام و ناهار پذيرايى مىشود.
لازم به ذكر است كه در جشن نيمه شعبان كه مصادف با تولد حضرت مهدى(عج) است مردم شور و شوق زيادى از خود نشان مىدهند، به خصوص كودكان و نوجوانان كه با سينىهايى در دست و گاهى نيز در آنها اسپندى دود كردهاند، براى تأمين مخارج تزئينات محلهشان به جمعآورى پول از منازل و عابرين مىپردازند.
در اين استان چند روز مانده به نيمه شعبان خيابانها را با انواع و اقسام تزئينات (چراغ، پرچمهاى گوناگون، مجسمههاى مختلف و ...) مزين مىكنند، كه مركز ثقل اين مراسم در خيابان چهارمردان مىباشد. در كوچه و خيابانهاى ديگر نيز جوانان و نوجوانان به تزيين محلههاى خود مىپردازند. در اين روزها در هر كوچه و محلهاى چادرى برپا مىكنند و در داخل آن مجسمهها و آبنماهاى زيبايى مىسازند.
مردم نيز در اين ايام به گشت و گذار در كوچهها و خيابانها پرداخته و به تماشاى اين شور و شوق مىپردازند.
در اين روزها در هر كوچه و خيابان، صداى بلندگوها و ضبطهايى كه خوانندگان آنان در مدح امام زمان(عج) ترانهسرايى مىكنند به گوش مىرسد، كه اينها همه نشان دهنده عشق و ارادت مردم اين استان به خاندان اهل بيت عصمت و طهارت مىباشد.
محتویات |
عيد فطر
رؤيت هلال ماه شوال در اسلام مستحب است. به همين خاطر در روز آخر ماه مبارك رمضان برخى از مردم براى رؤيت هلال ماه شوال به پشت بامها مىروند و مدت زمانى را صرف مىكنند تا اينكه ماه را ببينند.
عدهاى ديگر به بيوت مراجع، مراجعه مىكنند و از آنها كسب اطلاع مىكنند.
مراسم عيد فطر با دادن فطريه آغاز مىشود و مردم فطريه خود را به مراكز كميته امداد يا نيازمندان مورد نظر خود مىدهند. بعد از فطريه دادن، براى برگزارى نماز عيد مهيا مىشوند.
نماز عيد فطر در اكثر مساجد شهر برگزار مىشود كه شلوغترين آنها در حرم حضرت معصومه عليهاالسلام، مصلى قدس و مسجد امام حسن عسگرى عليهالسلام مىباشد. بعد از اتمام نماز، مردم براى تبريك گفتن روز عيد، به خانه بزرگان خود مثل پدر و مادر مىروند.
همچنين عدهاى از مردم براى عرض تبريك، به بيوت مراجع عظام مىروند كه مورد پذيرايى واقع مىشوند. در بيوت مراجع عظام، مراسم مديحهسرايى نيز برگزار مىشود.
عيد قربان
يكى از عيدهاى بزرگ مذهبى ايرانيان عيد قربان مىباشد. در اين روز كه مصادف با دهم ماه ذى الحجه است، هر كسى كه استطاعت داشته باشد، گوسفند، گاو و يا شتر قربانى مىكند.
در قم نيز كسانى كه استطاعت مالى دارند گوسفند و يا گاوى را قربانى كرده و گوشت آن را بين همسايگان و مستمندان تقسيم مىكنند. در قديم اين مراسم با تشريفات خاصى از جمله تزيين قربانى صورت مىگرفت.
در اين روز اغلب مردم به ديدار بزرگ فاميل و خانواده مىروند و اين عيد را به همديگر تبريك مىگويند. برخى نيز در بيوت مراجع عظام حضور مىيابند و ضمن تبريك اين روز با عظمت، در مراسم ويژه اين روز شركت مىكنند.
عيد غدير
روز هجدهم ذىالحجه سال دهم هجرى براى شيعيان روز بسيار مهم و مباركى است. روزى كه خداوند بهترين عيدى خود را به دوستداران ولايت هديه كرد. اين روز را ايرانيان با آذينبندى و چراغانى معابر و خيابانها جشن مىگيرند. در شهر قم كه مركز فقاهت شيعه است، اين مراسم داراى ويژگى خاصى مىباشد. شب عيد غدير خيابانها، مراكز دولتى و غير دولتى و مغازهها چراغانى مىشود و مجالس جشن و سرور در سراسر شهر بر پا مىگردد.
با شكوهترين اين مراسم در حرم حضرت معصومه عليهاالسلام مىباشد كه مداحان بعد از نماز مغرب و عشاء به مديحهسرايى در وصف اين روز بزرگ و امير مؤمنان على عليهالسلاممىپردازند. از جمله مراسم باشكوه ديگر مىتوان به دفتر مقام معظم رهبرى، هيئت عاشقان بقيع، هيئت محبان اهل بيت عليهمالسلام و دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم اشاره كرد.
برخى از مردم نيز در اين روز براى عرض تبريك به بيوت مراجع عظام مىروند و مورد پذيرايى قرار مىگيرند. در زبان عامه مردم قم اين روز به عيد سيدها شهرت دارد و مردم به پاس احترام اين روز به ديدار اقوام يا آشنايان سيد خود مىروند و مورد محبت آنان قرار مىگيرند. اغلب سادات سكههايى را كه از قبل آماده كردهاند به رسم عيدى به بازديد كنندگان مىدهند.
عيد نوروز
نوروز يكى از بزرگترين و قديمىترين اعياد ايران و از جمله قم مىباشد. از آنجا كه اين عيد مصادف با بيدارى و تجديد حيات طبيعت است، با نشاط و سرور بيشترى برگزار مىشود.
از چند هفته به نوروز مانده، جنب و جوش خاصى در مردم پديد مىآيد. همه در حال تهيه لباس نو و خانه تكانى هستند.
همچنين پيش از عيد بعضى از خانوادهها به نيت سلامتى و تندرستى و خوشبختى و گشايش روزى به تعداد افراد خانواده در ظرفهاى كوچك، گندم يا عدس و يا ماش ريخته و منتظر سبز شدن آن تا موقع سيزده بدر مىشوند. نزديك تحويل سال نو در اغلب خانهها سفره هفتسين انداخته مىشود كه روى اين سفره، يك جلد كلامالله مجيد، آينه، تنگِ بلور پر از آب با ماهى قرمز، نان، نقل و نبات، آجيل و هفتسين (شامل: سبزى، سكه، سمنو، سنجد، سركه، سماق و سيب) چيده مىشود.
هنگام تحويل سال عدهاى به حرم حضرت معصومه عليهاالسلام و يا اماكن متبركه ديگر مىروند تا دعا بخوانند و از بركت آن دعا در تمام مدت سال از خطرات مصون باشند.
گروهى نيز در خانه نزد زن و فرزندان خود مىمانند، زيرا عقيده دارند كه موقع تحويل سال نبايد از خانه و خويشان خود دور باشند.
در موقع تحويل سال كه در قديم با شليك توپ و امروزه از طريق راديو و تلويزيون اعلام مىشود، اهل خانه، دعاى تحويل سال را قرائت مىكنند و بزرگترها از درگاه خداوند براى افراد خانواده سلامت و تندرستى و خير و بركت آرزو مىكنند، و بعد اهل خانه يكديگر را بوسيده و اين عيد و سال نو را به همديگر تبريك مىگويند. روز اول عيد معمولاً بزرگ خانواده در خانه مىنشيند تا همه به ديدن او بروند و عيد را به او تبريك بگويند و ايشان نيز متناسب با مقام و موقعيت و استطاعت خود به هر يك از افراد خانواده عيدى مىدهد و با ميوه و شيرينى و در بسيارى مواقع با دادن ناهار يا شام از آنها پذيرايى مىكند. اين ديد و بازديدها تا روز دوازدهم فروردين ادامه مىيابد.
سيزده بدر
مردم قم به پيروى از سنن باستانى، معتقدند كه روز سيزدهم فروردين، بايد از خانه بيرون بروند. به همين خاطر تدارك روز سيزده را يكى دو روز مانده به سيزده انجام مىدهند و صبح روز سيزده، افراد خانواده وسايل خورد و خوراك و زيرانداز برداشته و دسته دسته رو به صحرا و باغها مىگذارند.
بعضى از خانوادهها صبحانه را هم در بيرون از خانه صرف مىكنند. در اين روز انواع و اقسام بازيهاى محلى از جمله: توپ مره بازى، الك دو لك، خربزه گردك، كمربند بازى، فوتبال و ... توسط مردان انجام مىشود. در اين روز، مردم عموما ناهار را در صحرا صرف مىكنند و آنچه آجيل و شيرينى از ايام عيد باقى مانده است به مصرف مىرسانند.
در ضمن در اين روز سبزههايى را كه در بشقاب يا دور كوزه سبز كرده و تا سيزده نگهداشتهاند، همراه خود به صحرا برده و در آب روان مىاندازند.
در بين بعضى از افراد رسم است كه در موقع سيزده بدر، سبزه گره بزنند و به اين خاطر، در اولين فرصت، خود را به سبزهها رسانده و با گره زدن سبزهها حاجت خواهى مىكنند و در آخر مىگويند اى سبزه، به حق شاه مردان، حاجات دلم به كام گردان.
شب يلدا (چله)
آخرين شب فصل پاييز كه مصادف با اولين شب فصل زمستان مىباشد، «شب يلدا» يا «شب چله» نام دارد. شب يلدا بلندترين شب سال است. مردم در اين شب فصل پاييز را پشت سرگذاشته و مىخواهند وارد فصل زمستان بشوند.
در خانوادههاى قمى از قديم الايام رسم بوده كه در اين شب اقسام ميوه (از قبيل هندوانه، انار، انگور، خيار، سيب و ...) و تنقلات را تهيه كرده و معمولاً در خانه بزرگ خانواده دور هم جمع مىشوند و ضمن گفت و شنود ميل مىكنند.
از مراسم ويژه اين روزها كه در استان قم معمول مىباشد فرستادن انواع و اقسام ميوههاى ذكر شده از طرف داماد براى خانواده عروس مىباشد، در مقابل خانواده عروس از خانواده داماد براى صرف ميوه و گاهى هم براى صرف شام در شب يلدا دعوت مىكند. در اين شب خانواده عروس معمولاً هديهاى براى داماد تهيه مىكنند.
جشن عروسى
ازدواج در قم با خواستگارى خانواده پسر از خانواده دختر شروع مىشود. در وهله اوّل مادر داماد به همراه چند تن از نزديكان براى صحبتهاى اوليه و ديدن عروس به خانه پدر دختر مىروند.
بعد از اتمام صحبتهاى اوليّه، گزارش اين ديدار و بيان خصوصيات ظاهرى دختر را به پسر مىدهند؛ اگر پسر پذيرفت صحبتها و جلسات بعدى شروع مىشود، تا اينكه نوبت به ديدن و صحبت كردن پسر و دختر مىرسد. بعد از اينكه همديگر را ديدند، در يك اطاق با يكديگر به گفتگو مىپردازند تا با شرايط و خصوصيات يكديگر آشنا شوند.
ازدواجهاى فاميلى
تا دو دهه قبل، بيشتر ازدواجها در قم فاميلى بود و ازدواج با غير فاميل بسيار نادر و حتى در بعضى خانوادهها اين نوع ازدواج را امرى ناپسند مىدانستند. اين طرز فكر در حال حاضر در بسيارى از خانوادهها از بين رفته است به طورى كه جوانان رغبت بيشترى نسبت به ازدواج با غير فاميل نشان مىدهند.
همچنين در بعضى موارد هم خود پسر، دختر مورد علاقه خود را انتخاب كرده و او را به خانواده خود معرفى مىكند تا برايش خواستگارى كنند. اين موارد بيشتر در قشر تحصيل كرده يافت مىشود كه در دانشگاهها و يا مؤسسات ديگر با دختر مورد نظر خود آشنا مىشوند.
سن ازدواج
سن ازدواج در بين جوانان پسر معمولاً بين 24 تا 29 سال است. برخى از جوانان بعد از اتمام تحصيلات دانشگاهى و پيدا كردن شغل مناسب تمايل به ازدواج پيدا مىكنند و برخى ديگر بعد از اتمام خدمت سربازى و ورود به بازار كار تمايل به زندگى مشترك پيدا مىكنند.
در ميان دختران نيز سن ازدواج معمولاً بين 17 تا 24 سالگى مىباشد. آنچه كه در حال حاضر بين دختران دبيرستانى رايج است، اين است كه تا قبل از ديپلم تمايل كمترى به ازدواج نشان مىدهند.
مهربرون
بعد از اينكه دختر و پسر يكديگر را پسنديدند، شبى را براى تعيين مهريه كه به نام مراسم مَهر برون معروف است تعيين مىكنند كه اقوام درجه اول دو طرف در خانه پدر دختر جمع مىشوند و مراسم تعيين مهريه توسط ريش سفيدان يكى از دو طرف شروع مىشود.
اين مراسم غالبا جنبه تشريفات دارد و مقدار مهريه در يك جلسه خصوصى با حضور پدر و مادر دو طرف مشخص شده و اين جلسه فقط براى بيان مقدار مهريه مىباشد.
معيار تعيين مهريه، سكه بهار آزادى است كه اين معيار نسبت به وضعيت خانوادگى افراد متغير است. عدهاى به چهارده سكه به نيت چهارده معصوم بسنده مىكنند و عدهاى هم بيشتر از آن تعيين مىكنند و حتى در بعضى موارد به بيش از صد تا دويست سكه نيز مىرسد.
مراسم خريد
بعد از اينكه مراسم مَهر برون با خوبى و خوشى تمام شد، خانواده دو طرف روزى را براى خريد بازار تعيين مىكنند و عروس و داماد همراه با خانواده خود با حضور در بازار، مراسم خريد را انجام مىدهند؛ بدين صورت كه خانواده عروس براى داماد و خانواده داماد براى عروس خريد مىكنند.
در حال حاضر يك رسم جديدى در حال گسترش است و آن اينكه اول صيغه عقد كه به صيغه حلاليت معروف شده، خوانده مىشود و بعد خود عروس و داماد به بازار رفته و پس از انتخاب اجناس مورد نظر، با ساير اعضاء خانواده مراسم خريد را انجام مىدهند.
عقد كنان
مراسم عقد در اكثر موارد بدون تشريفات عمومى برگزار مىشود و مراسم اصلى براى زمان عروسى است. اين مراسم با حضور خانواده و بستگان درجه يك دو طرف انجام مىگيرد و با خوردن ميوه و شيرينى و شام اين مراسم خاتمه مىپذيرد.
عروسى
عروسى در قم با تشريفات مفصّلى انجام مىگيرد كه مقدارى براى روز قبل از عروسى و مقدارى هم براى بعد از عروسى است. قبل از عروسى مراسم جهازبران و حنابندان انجام مىگيرد و بعد از عروسى هم مراسم پاتختى.
مراسم جهازبران توسط نزديكان عروس صورت مىگيرد و جهاز را يكى دو روز به عروسى مانده به خانه داماد مىبرند و هر كدام را در جاى خود مىچينند، كه اين مراسم توسط دختران جوان و هم سن و سالان عروس انجام مىگيرد. در اين بين خانواده داماد به پذيرايى از ميهمانان مشغول مىشود.
مراسم حنابندان هم يك روز قبل از عروسى است؛ بدين صورت كه يك نفر زن به خانه دعوت مىشود تا اينكه آرايش مختصرى روى عروس و كسان ديگر انجام دهد و در حين آرايش عروس، حاضران در مجلس هر كدام پولى را به عنوان هديه به آرايشگر مىدهند.
در روز موعد عروسى، عروس توسط داماد به آرايشگاه برده مىشود و بعد از اينكه اقوام و مدعوين در مجلس جمع شدند، داماد با ماشين مخصوصى كه از قبل تهيه و با گل زينت داده شده، عروس را از آرايشگاه به مراسم عروسى مىآورد و او را تا مكانى كه براى عروسى مهيا شده همراهى مىكند. اين مجلس هم باصرف شيرينى و شام پايان مىپذيرد.
پاتختى
يك روز بعد از عروسى مراسم پاتختى انجام مىگيرد و بانوانى كه در مراسم عروسى شركت كرده بودند، هدايايى از طرف خانواده خود به خانه عروس و داماد مىبرند. اين هدايا شامل پول نقد، و ساير اجناس مورد احتياج زندگى مىباشد. پس از آن عروس و داماد زندگى جديد خود را آغاز مىكنند.
