امام‌زاده‌ها و بقاع متبرکه استان آذربایجان غربی

مساجد، حسينيه‏ها و تكايا

استان آذربايجان غربى به رغم تركيب جمعيتى پيروان اديان مختلف، داراى اماكن مذهبى متعددى ويژه مسلمانان است كه بعضى از آنها از لحاظ قدمت تاريخى و خصوصيات معمارى در رديف مساجد با ارزش و تاريخى ايران است.

هم اكنون اين استان، داراى 3396 مكان مذهبى، شامل:

3006 مسجد، 3 مصلى، 26 زيارتگاه و امام‏زاده، 6 نمازخانه، 6 تكيه ثابت، 138 زيارت‏گاه بزرگان دين، 169 حسينيه، 1 فاطميه، 2 مهديه، 9 زينبيه و حيدريه، 12 خانقاه و 9 مكان مذهبى متعلق به ساير پيروان اديان مى‏باشد.

برخى از مساجد شهرستان اروميه عبارتند از:

1ـ مسجد جامع اروميه خيابان اقبال ـ بازار

2ـ مسجد اعظم خيابان عسكر آبادى

3ـ مسجد سردار خيابان امام

4ـ مسجد امام سجاد خيابان مدنى ـ محله حسن آباد

5ـ مسجد اشرف اصفهانى خيابان اقبال، پشت ميدان گندم

6ـ مسجد امام حسن مجتبى خيابان دكتر بهشتى، كوى اخگر

7ـ مسجد امام حسن عسگرى خيابان شهيد حجت گلستانى

8ـ مسجد امام حسين خيابان وليعصر

9ـ مسجد آغداش محله آغداش

10ـ مسجد اسماعيل بيگ دروازه تورپاق قلعه

11ـ مسجد امام جمعه خيابان امام آهنگرخانه

12ـ مسجد امام دره درمانى

13ـ مسجد امام رضا خيابان رفاه خانواده

14ـ مسجد امام هادى پشت كشتارگاه

15ـ مسجد النبى حسين آباد، فرودگاه قديم

16ـ مسجد اميرالمؤمنين پشت كشتارگاه

17ـ مسجد امام صادق اسلام آباد

18ـ مسجد المهدى بهنق

19ـ مسجد الرحمان محله شاهرخ آباد

20ـ مسجد الله اكبر جنب كشتارگاه

برخى از مساجد شهرستان بوكان عبارتند از:

ـ مسجد ايلخانى

ـ مسجد بازار

ـ مسجد جامع

ـ مسجد حاجى آذرى

ـ مسجد حاجى عبدالكريم

ـ مسجد حسينيه

ـ مسجد حضرت اسماعيل

ـ مسجد دارالاحسان

ـ مسجد سيد شكره

ـ مسجد سيفى

ـ مسجد شافعى

ـ مسجد فاروق اعظم

ـ مسجد قبله

ـ مسجد نعمت

برخى از مساجد شهرستان خوى عبارتند از:

ـ مسجد مطلب خان: ميدان انقلاب در كنار خيابان طالقانى مسجد مطلب خان در ضلع غربى و مركز شهر خوى واقع شده، بناى اصلى مسجد در دوره قاجاريه بنا شده است.

ـ مسجد ملا حسن: ضلع جنوبى خيابان انقلاب واقع است.

مسجد ملا حسن در بناى مسجد در سال 1396 ه .ق توسط حاجى آقا حسنى فرزند ملا حسن امام جمعه خوى ساخته شده است.

ـ مسجد سيدالشهدا: ضلع شمالى خيابان انقلاب مسجد سيدالشهدا در خوى واقع است. اين مسجد از بناهاى دوره قاجاريه و در سال 1318 ه .ق بنا شده است.

از ديگر مساجد شهرستان خوى مى‏توان از:

ـ مسجد حاج بابا، ـ مسجد شيخ، ـ مسجد سايل، ـ مسجد سلمان خان، ـ مسجد داغ آغليان، ـ مسجد آقا ابراهيم شيخ الاسلام خويى نام برد.

برخى از مساجد شهرستان سردشت عبارتند از:

مسجد سرچشمه سردشت: مسجد سرچشمه سردشت از پايگاه‏هاى مهم نشر معارف و فرهنگ اسلامى مى‏باشد و تاريخ بناى آن به 150 سال قبل باز مى‏گردد.

برخى از مساجد شهرستان مياندوآب عبارتند از:

1ـ مسجد طاق: خيابان 17 شهريور، كوچه طاق.

2ـ مسجد جامع: خيابان امام خمينى شده است.

3ـ مسجد سيد هاشم: و راسته بازار، كوچه حاج حسن تبريزى واقع شده است.

4ـ مسجد قمه زنان خيابان امام خمينى، كوچه يوز باشى كندى

5ـ مسجد ولى عصر(عج) خيابان شهدا، پشت ژاندارمرى قديم

6ـ مسجد حاج خليل خيابان مدرس، كمربندى

7ـ مسجد كاتبى (امام حسين) خيابان شهدا

8ـ مسجد باب الحوايج خيابان كشاورز.

حسينيه شهيد آيت الله دنبلى

حسينيه شهيد دنبلى از مشهورترين حسينيه‏هاى خوى، در خيابان محله خوى واقع شده‏است. محل حسينيه قبلاً مسكن و محل دفن شهيد دنبلى بوده است كه بنا بر وصيت آن مرحوم به حسينيه تبديل شده و در كنار آن مسجد شيخ الاسلام خويى قرار دارد. مسجد توسط آقا ابراهيم شريف حسينى در سال 1230 ه .ق بنا شده و حسينيه در سال 1325 ه .ق، بعد از شهادت آيت الله دنبلى بنا شده است.

شهيد دنبلى از اموال خود، موقوفات فراوانى براى عزادارى امام حسين عليه‏السلام و اطعام فقرا در ماه محرم و رمضان براى حسينيه خود برجاى گذاشته است.

شهرستان مياندوآب داراى حسينيه‏هاى متعددى است.

برخى از اين حسينيه‏ها عبارت است از:

1ـ حسينيه رابرى، واقع در خيابان 17 شهريور

2ـ حسينيه اكبرآقا، واقع در خيابان 17 شهريور.

كانون فرهنگى و هنرى مساجد

در پى تلاشهاى دبيرخانه استان براى 11 مسجد، پرونده تشكيل وبعد از طى مراحل قانونى از طرف دبيرخانه ستاد عالى مجوز تأسيس كانون فرهنگى و هنرى براى آنها صادر گرديد كه عبارتند از:

1ـ كانون فرهنگى و هنرى صاحبيه مسجد صاحب الزمان ـ خوى.

2ـ كانون فرهنگى و هنرى امام صادق عليه‏السلام مسجد حجتيه ـ خوى.

3ـ كانون فرهنگى و هنرى شهدا مسجد شيخ ـ خوى.

4ـ كانون فرهنگى و هنرى امام حسين عليه‏السلام مسجد امام حسين عليه‏السلام ـ اروميه.

5ـ كانون فرهنگى و هنرى موسى‏بن‏جعفر عليه‏السلام مسجد موسى‏بن‏جعفر عليه‏السلام اروميه.

6ـ كانون فرهنگى و هنرى زكريا مسجد ميريحيى ـ اروميه.

7ـ كانون فرهنگى و هنرى صاحب الامر مسجد صاحب الزمان رشكان ـ اروميه.

8ـ كانون فرهنگى و هنرى امام حسن مجتبى عليه‏السلام مسجد صاحب الزمان گورچين قلعه ـ اروميه.

9ـ كانون فرهنگى و هنرى شهيد باكرى مسجد روستاى كشتى‏بان ـ اروميه.

10ـ كانون فرهنگى و هنرى جوادالائمه مسجد جوادالائمه روستاى يوالدر ـ اروميه.

11ـ كانون فرهنگى و هنرى سيد الشهدا مسجد سيد الشهدا ـ سدارس ـ پلدشت.

امام‏زاده‏ها و بقاع متبركه

استان آذربايجان غربى به لحاظ قدمت تاريخى و فرهنگ ديرينه مذهبى مقابر باستانى، آرامگاه‏ها و امام‏زاده‏هاى مختلفى را در خوى جاى داده است و بخش مهمى از مردم براى زيارت و سياحت از آنها بازديد مى‏كنند. هم اكنون اين استان داراى 26 زيارتگاه و امام‏زاده و 138 زيارتگاه بزرگان دين است.

برخى از امامزادگان و مقابر اين استان عبارتند از:

امام‏زاده بركشلو

مقبره امامزاده بركشلو در روستاى امام‏زاده در 12 كيلومترى شهرستان اروميه واقع شده است. بنا به روايتى اين مقبره مدفن دو برادر از امام‏زادگان به نام‏هاى ابراهيم و محمد است. ابراهيم و محمد را از نوادگان حضرت امام زين‏العابدين عليه‏السلامدانسته‏اند.

برخى از معمرين روستا نيز امام‏زاده مذكور را از فرزندان امام موسى الكاظم عليه‏السلام مى‏دانند. قدمت تاريخى امام‏زاده به دوره زنديه و يا اوايل قاجاريه باز مى‏گردد.

امام‏زاده ديزج تكيه

در دهكده ديزج تكيه از بخش باراندوز چاى، قبرى كه روى آن ساختمان متوسطى بنا شده است و آن را امام‏زاده مى‏خوانند، وجود دارد. اين قبر زيارتگاه اهالى روستاهاى اطراف و اهالى شهرستان اروميه است.

امام‏زاده سيد بهلول

اين امام‏زاده در سه كيلومترى مركز شهرستان خوى واقع شده و قديمى‏ترين مزار خوى مى‏باشد. سيد بهلول از نوادگان امام على‏النقى عليه‏السلام است.

اين امام‏زاده در بين اهالى خوى و اطراف از احترام فوق العاده‏اى برخوردار است و مردم براى رفع مشكلات و برآورده شدن حاجات به زيارت وى مى‏آيند.

مقبره سيد تاج الدين خويى

وى از نوادگان سيد محمد عابد مصرى مى‏باشد و در روستاى تاج الدين در 15 كيلومترى جنوب شرقى خوى مدفون است. سلسله نسب وى به امام موسى بن جعفر عليه‏السلام مى‏رسد.

مقبره سيد يعقوب

مقبره سيد يعقوب كوه كمرى از عالمان بزرگ و صاحب كرامت (متوفى 1254 ه .ق) در نزديكى چهار راه مركزى شهر خوى قرار دارد. قبر جد وى، تاج الدين حسن نيز از زيارتگاه‏هاى معروف در كوه كمر مى‏باشد.

سيد يعقوب از شاگردان بحر العلوم بوده كه به امر وى به خوى عزيمت نموده است. مقبره سيد پس از مقبره سيد بهلول كه از قدمت بيشترى برخوردار است دومين مزار مورد احترام و تقديس مردم خوى مى‏باشد.

همه روزه از راه دور و نزديك مردم به زيارت مقبره سيد مى‏شتابند و براى برآورده شدن حوايجشان در مقبره نذر و قربانى مى‏كنند.

مقبره حضرت عباس اجاقى

مقبره حضرت عباس اجاقى، در شهرستان مياندوآب، خيابان 17 شهريور جنوبى در كوى زرندى واقع است. اين مقبره در ميان مردم از قداست خاصى برخوردار است و مردم در ايام عزادارى در اين مكان گرد مى‏آيند و نذورات فراوانى نثارش مى‏كنند.

مقبره آخوند ملا على خويى

مقبره آخوند ملا على خويى در 5 كيلومترى جنوب خوى واقع شده است. بنا بر وصيت خود آخوند كه خواسته بود قبر وى زير پاى زوار كربلا باشد، قبر وى را در دامنه تپه‏اى كه كاروان‏هاى كربلا از آنجا مى‏گذشتند قرار داده‏اند. به عقيده مردم خوى اين قبر آسيب‏ها و حوادث را از شهر خوى دور مى‏كند.

بقعه ايوب انصارى

بقعه ايوب انصارى، مشهور به سلطان العارفين، از فقيهان و عارفان بزرگ قرن نهم هجرى، در 13 كيلومترى جنوب تكاب در بالاى كوهى به نام ايوب انصارى واقع شده است.

عارف بزرگ، ايوب انصارى در سال 850 ه .ق دار فانى را وداع گفته است.

چنانكه در مدارك موقوفات بقعه آمده است، بقعه در سال 900 ه .ق آباد و داراى زائرانى بوده است. هم اكنون بارگاه اين عارف بزرگ مورد احترام خاص مردم اين ديار است.

بقعه آيت الله عرب باغى

بقعه مرحوم آيت الله سيد حسين عرب باغى ارومى معروف به آقا قبرى در شهرستان اروميه قرار دارد. اين زيارتگاه، ميعادگاه عاشقان شيفته‏اى است كه آنجا را قبله مراد خود برگزيده‏اند تابلوئى بر بالاى در جبهه غربى نصب شده كه بر روى آن نوشته شده است:

«آرامگاه آيت الله العظمى سيد حسن عرب باغى ارومى آيت الله عرب باغى روز جمعه 14 رمضان 1369 هجرى در سنه 75 سالگى دارفانى را وداع نمودند».

اين زيارتگاه گلدسته و مناره ندارد ولى گنبدى زيبا به سبك گنبدهاى ايلخانى بر روى بقعه خود نمايى مى‏كند.

اين زيارتگاه همراه محل اجتماعات مردم اروميه در قضاياى سياسى و اجتماعى بوده است.

امامزاده غريب حسن

اين زيارتگاه در كيلومتر 5 جاده بالانوج به فاصله 10 كيلومتر از مركز اروميه قراردارد از لحاظ جغرافياى اين امامزاده در بين دو روستاى قورشالو و بندايى قرار گرفته است.

چند اطلاع دقيقى به صورت مكتوب از نام و نسب اين امامزاده در دست نيست ولى آنچه شنيده شده غريب حسن از فرزندان امام زين‏العابدين عليه‏السلام بوده است.

امامزاده محمد خليل الله

امامزاده محمد خليل الله يا خليل الرحمن در ميدان فجر معروف به دروازه مهاباد شهرستان اروميه قرار دارد. اين زيارتگاه با مساحتى در حدود 70 متر مربع از قدمتى طولانى برخوردار است زيارتگاه محمد خليل الله با عنايت به تعداد اندك زايرين و عدم اشتهار در آمد چندانى نداشته و از ابتدائى‏ترين امكانات رفاهى و بهداشتى محروم است.

زيارتگاه آغداش اوجاقى

نزديكترين زيارتگاه به مركز شهر اروميه زيارتگاه آغداش اوجاقى بوده كه در محله آغداش قرار دارد.

زيارتگاه به مساحتى در حدود 24 متر مربع را در بر گرفته كه شامل 2 اطاق تو درتو است اطاق اندرونى كه تقريبا بقعه ناميده مى‏شود گنبدى كوچك دارد كه هيچ تزئين و علامتى در داخل يا خارج ندارد. تنها نشانه از زيارتگاه بودن همين گنبد و شايد رنگ سبزى باشد كه بر در و ديوار و پنجره زيارتگاه زده شده است.

اين زيارتگاه محل دفن مير حسين آغداش تاجر روحانى است ميرحسين تاجرى بوده است كه به وسيله شريكش در اين محل كشته شده است.

زيارتگاه خانم معصومه

در كيلومتر 5 جاده اروميه به اشنويه بالاى كوهى نسبتا مرتفع زيارتگاهى به نام خانم معصومه واقع شده است و از نسب و گذشته وى اطلاعى در دست نيست.

اماكن اقليت‏هاى دينى

كليساها

ـ كليساى حضرت مريم

كليساى حضرت مريم در حد فاصل خيابان فردوسى و دخانيات شهرستان اروميه واقع شده است. در جلوى اين كليسا سنگ قبر بزرگى مربوط به عده‏اى از مسيحيان آشورى است كه در سال 1945 م. اعدام شده‏اند.

ـ كليساى مار سركيس

اين كليسا در دامنه كوه سير در 12 كيلومترى غرب شهرستان اروميه واقع شده و داراى ارزش مذهبى زيادى است. اين كليسا زيارتگاه عموم مسيحيان، اعم از ارامنه، آشورى، كاتوليك و پروتستان مى‏باشد. كليساى مار سركيس در زمان ساسانيان به امر زن مسيحى خسروپرويز به نام «شيرين» بنا شده است.

در زمان خسروپرويز نبردى سخت بين ايرانيان و روميان درگرفت. «شيرين» نذر كرد كه اگر شاه ايران بر روميان غلبه نمايد كليسايى به نام مارسركيس بنا نهد و چون ايرانيان غالب شدند، شيرين كليساى مارسركيس را در كوه سير بنا نهاد. مسيحيان مقيم اروميه و اطراف اعتقاد زيادى به آن دارند و هر سال از خرداد تا آبان، نذورات و صدقات خود را به صورت قربانى كردن گوسفند طى مراسم جالبى اجرا مى‏كنند.

ـ كليساى ننه مريم

كليساى ننه مريم كه به نام كليساى شرق آشورى نيز خوانده مى‏شود، بين خيابانهاى قدس، دانش و امام اروميه واقع شده است. به استناد منابع قديمى، اين كليسا در گذشته يكى از پرستش‏گاههاى زرتشتيان بوده است كه بعدها به كليسا تبديل شده است.

ـ قره كليسا (كليساى طاطاووس)

اين كليسا كه به نام تارى مقدس هم نامگذارى شده، در روستاى قره كليسا از توابع سيه چشمه شهرستان ماكو، ساخته شده و مزار تارى مقدس است.

ارامنه مدعى‏اند كه كليساى طاطاووس اولين كليسايى است كه به دستور مبشرين و حواريون مسيح در دنيا ساخته شده است. هر سال در روزهاى آخر تير ماه و هفته اول مرداد ماه كه مصادف با قتل تارى مقدس و پيروان مسيحى او است در قره كليسا مراسم خاصى برپا مى‏شود.

ـ كليساى ماريو خنه

كليساى ماريو خنه يا كليساى قديمى ده گولان يكى از قديمى‏ترين ابنيه تاريخى استان و زيارتگاه آشوريان است.

اين كليسا بر فراز كوهى در 2 كيلومترى روستاى گولان واقع شده و در حال حاضر به علت دورى از روستا و وجود كليساى جديد در محل، متروك شده و صرفا براى بازديد مورد استفاده قرار مى‏گيرد.

ـ كليساى مارخنه

اين كليسا در روستاى جمال آباد واقع شده و متعلق به آشوريان است. تاريخ اين كليسا مربوط به دوره ساسانى است.

ـ كليساى مارقورياقوس

كليساى مارقورياقوس در حومه پرجمعيت شهر اروميه و در نزديكى قبرستان يهوديان و مسيحيان قرار دارد.

بناى اين كليسا با توجه به شيوه معمارى آن به دوره ساسانى نسبت مى‏دهند. اين كليسا در حال حاضر در توليت كليساى شرق و آشوريان است.

ـ كليساى مارقويا

اين كليسا در روستاى بالولان در 60 كيلومترى غرب شهرستان اروميه واقع شده و يكى از قديمى‏ترين ابنيه‏هاى مذهبى كليساى شرق آشورى است. اين كليسا منسوب به حضرت قوما يكى از دوازده حواريون مسيح است و در بين پيروان خود منزلت و احترام خاصى دارد.