آداب ویژه ماه مبارک رمضان در استان خراسان رضوی
از ویکی اطلس فرهنگی ایران
در ماه رمضان مردم يك پارچه براى انجام تكاليف شرعى آماده مىشوند و در جهت بجا آوردن اين وظايف هر جمعيت و هر گروهى با آداب و تشريفات خاص خود مراسم رمضان را برگزار مىكنند.
در خراسان نيز چند روز قبل از ماه رمضان مردم به نظافت و پاكسازى خانهها و مساجد و حسينيهها مىپردازند. همچنين مردم مايحتاج ماه مبارك رمضان را قبل از فرا رسيدن اين ماه تهيه مىكنند.
يكى از رسوم پسنديده در ماه مبارك رمضان آشتى و ايجاد الفت بين افرادى است كه به سببى از يكديگر كدورتى به دل دارند. عقيده بر اين است كه اگر كسى روزه بگيرد در حالى كه از بستگان يا برادر دينى خود كدورتى به دل داشته باشد روزهاش مورد قبول درگاه خداوند نيست.
در اكثر نقاط ايران روز آخر ماه شعبان را روز «كلوخ اندازان» مىگويند. در اين روز ضمن اينكه مردم دور هم جمع مىشوند و به شادى و شادمانى مىپردازند خود را براى ماه رمضان آماده مىكنند. روز كلوخ اندازان بعضيها در خانه بزرگ خانواده جمع مىشوند و بسيارى از مردم در صورت مناسب بودن هوا به باغها و گردشگاههاى اطراف شهر و آباديشان مىروند. در مشهد نيز مردم روز كلوخاندازان به بيرون از شهر مىروند و آن روز را به شادى سپرى مىكنند.
قابل توجه اينكه عدهاى از مردم يك روز و بعضى دو تا سه روز قبل از ماه رمضان، روزه پيشوازى مىگيرند.
در گذشته مردم ماه مبارك رمضان را با رؤيت هلال ماه آغاز مىكردند به اين صورت كه مردم غروب روز آخر ماه شعبان به بالاى منارهها، گلدستهها و پشت بامها مىرفتند و بانگاه دقيق در آسمان به جستجوى ماه مىپرداختند و در صورت مشاهده ماه اعمال مخصوص ماه رمضان را بجا مىآوردند. امروزه نيز علاوه بر اين كار، با استماع از صدا و سيما و شنيدن حكم مراجع جامعالشرايط، رمضان را آغاز مىكنند. در مشهد عقيده دارند وقتى هلال ماه رمضان را ديدند بايد به شمشير نگاه كنند. اگر شمشير نباشد به سبزه، گل، آب يا به چراغ نگاه مىكنند.
در قديمالايام براى بيدار شدن در سحرهاى ماه رمضان و تشخيص وقت دقيق سحر از وسايل و روشهاى گوناگونى از جمله: ستارگان، بانگ خروس، صداى نقاره، طبل و شيپور، بوق حمام، توپ در كردن و جار كشيدن استفاده مىكردند. اما امروزه زنگ ساعت متداولترين وسيلهاى است كه از آن براى بيدار شدن در سحر استفاده مىكنند. غير از اين مورد كوبيدن ديوار همسايه و يا به صدا درآوردن زنگ در يا تلفن و نيز صداى مناجات، از گلدستههاى مساجد از ديگر روشهاى بيدار شدن در سحر مىباشد.
نحوه بجا آوردن اعمال سحر و خوردن سحرى در شهرها و روستاهاى مختلف تفاوتهايى دارد. اما آنچه بيشتر معمول است به اين صورت است كه ساعتى به سحر مانده اهل خانه بيدار مىشوند و وضو مىگيرند و مشغول خواندن دعاى سحر و قرآن مىشوند. بعد از ختم دعا و قرآن نيت مىكنند و خوردن سحرى را آغاز مىكنند.
بعد از كسب و كار روزانه، روزهداران براى اداى نماز مغرب و عشا يا به مسجد مىروند و يا در خانه نماز بجا مىآورند و نزد خانواده خويش افطار مىكنند. آنهايى كه در مسجد با جماعت نماز مىخوانند اغلب در همان مسجد بين دو نماز روزه خود را باز مىكنند. به اين صورت كه هر شب از طرف كسانى كه نذر دارند خرما، زولبيا، باميه، شيرينى يا حلوا بين نمازگزاران تقسيم مىشود.
غذاهاى افطار اغلب ساده و سبك است و روزهداران از خوردن غذاهاى سنگين پرهيز مىكنند. يكى از رسوم پسنديده در ماه مبارك رمضان افطارى دادن مىباشد و آنهايى كه استطاعت مالى دارند چند روز از ماه رمضان را افطارى مىدهند. در ماه مبارك رمضان در اغلب مساجد و تكايا و بسيارى از خانهها ختم قرآن برگزار مىشود و مردها و زنها جداگانه در مجالس ختم قرآن شركت مىكنند.
شبهاى ماه رمضان واقعاً شبهاى عبادت و نيايش است. انسان احساس مىكند كه جز توسل به درگاه الهى و ستايش ذات پروردگار راه ديگرى ندارد و آن علاقه و كشش قلبى و عواطف انسانى و روحانى ايجاب مىكند كه انسان به سوى مجالس مذهبى و زيارت حضرت رضا عليهالسلام و استفاده از مجالس و محافل مذهبى رهسپار شود و از بركات و فضائل و روحانيت اين مجالس بهرهمند شود. در اين مجالس كه يك ساعت بعد از افطار تا نيمه شب برگزار مىشود ابتداء دو ساعت مراسم تلاوت قرآن مجيد و تفسير آن است و سپس مراسم روضهخوانى، وعظ و خطابه توسط وعاظ درباره زندگانى ائمه اطهار و درباره مسائل مذهبى برگزار مىشود و از مستمعين و حضّار و مدعوين با چاى، ميوه، زولبيا و باميه پذيرايى مىشود. حدود نيمه شب مجلس تمام مىشود.
ايام شهادت حضرت على عليهالسلام مصادف با روزهاى نوزدهم، بيستم و بيست و يكم ماه مبارك رمضان است. در اين ايام مسلمانان و دوستداران مولاى متقيان در ماتم و حزن و اندوه فرو مىروند و همه جا يكپارچه سياهپوش مىشود. كسب و كار و بازار يكسره تعطيل، و تعزيه و عزادارى در همه جا برپا مىگردد. اين ايام با شبهاى قدر مصادف است و شيعيان شب هنگام تا سحر به دعا و نيايش پروردگار مشغول مىباشند و در تمام مساجد و تكايا در سوگ امام، نوحهخوانى و سينهزنى بر پاست.
در مشهد روزهاى نوزدهم و بيست و يكم هيئتهاى مذهبى در حال سينه زدن و زنجير زدن به حرم مطهر حضرت رضا عليهالسلام مشرف مىشوند و پس از عزادارى در حرم به حسينيهها و تكيههاى خود برمىگردند. در ديگر شهرهاى استان خراسان نيز دستههاى سينهزنى و زنجيرزنى در خيابانها راه افتاده و به عزادارى مىپردازند.
شبهاى نوزدهم، بيستويكم و بيست و سوم ماه مبارك رمضان، شبهاى احيا شيعيان تا سحر به عبادت و خواندن قرآن و دعا مشغول مىشوند. بسيارى از مردم در مساجد و برخى هم در خانه اعمال و مراسم احيا را بجا مىآورند.
روز بيست و هفتم ماه رمضان را كه مصادف با كشته شدن ابنملجم مىباشد، مردم جشن مىگيرند و شادى مىكنند. در اين شب بازار انواع خوراكيها از جمله كلهپاچه رونق بسيار دارد.
در قديم در شهرستان بجنورد اعضاى هر خانواده شب بيست و هفتم دور هم جمع مىشدند و زنان لباس گلى مىپوشيدند و جشن مىگرفتند و براى افطار كلهپاچه بار مىگذاشتند. هنگام خوردن كله پاچه هر يك از اعضاى خانواده چاقويى در دست مىگرفت و به كله گوسفند حمله مىبُرد تا از كله گوسفند جز استخوان چيزى باقى نمىماند.
